ARTICULUS I. De pruina et modo generationis ejus.

Quantum ad primum, sciendum quod pruina generatur ex vapore modico, et subtili, elevato per calorem in inferiorem partem regionis aeris, qui vapor priusquam sic sufficienter humefactus, congelatur, et congelatus cadit secundum partes insensibiles. Ex quo patet quod ros et pruina conveniunt in materia, in qua generantur, quia utrumque generatur ex vapore modico et subtili. Secundo conveniunt in loco suae generationis, quia utrumque generatur in inferiori regione aeris. Tertio conveniunt in modo cadendi, quia tam ros, quam pruina cadit secundum partes insensibiles. Quarto, conveniunt in aliquibus qualitatibus temporis, quia utrumque fit tempore sereno existente tranquillitate.

Sed differunt, primo quia ros ingrossatur a debiliori frigido, et pruina ab intensiori. Secundo differunt, quia pruina fit tempore frigido, sed ros in tempore calido, vel saltem temperato tendente ad caliditatem. Tertio differunt in modo generationis, quia materia pruinae prius congelatur, quam convertatur in aquam, sed e contra est de materia roris. Quarto, differunt in colore, quemadmodum nix et pluvia, et eadem est causa albedinis pruinae et nivis. Quinto differunt, quia ros est signum serenitatis, et pruina est signum futurae pluviae.

Causa potest esse, quia ad generationem pluviae concurrunt duo, ut dictum est, scilicet multitudo vaporis supra terram, et intensio caloris ad illum elevandum; modo cum ros fiat tempore calido, signum est quod non est defectus caloris sufficientis elevare vapores, et cum tunc non fiat pluvia, oportet quod sit defectus vaporis, ex quo pluvia deberet generari; modo defectus vaporis grossi, ex quo pluvia nata est generari, est signum serenitatis: sed quia pruina fit tempore frigido, in quo est abundantia vaporis grossi, ideo cum tunc non fiat pluvia, signum est quod est defectus caloris sufficientis elevare istos vapores grossos, et quia calor tunc elevat vapores subtiles, a quibus generatur pruina, signum est quod calor incipit fortificari, et intendi; et cum non possit tantum intendi, ut sufficiat vapores consumere propter frigiditatem temporis, ideo ipsos tunc sufficit commovere: modo commotio vaporis sine consumptione est causa pluviae, et ideo pruina est signum pluviae futurae.

Sed contra ista objicitur, quia dicebatur quod ros, et pruina conveniunt in loco suae generationis, eo quod utrumque fit in inferiori regione aeris: sed contra arguitur, quod ros non fit in inferiori regione aeris quia si sic, sequeretur quod generatio roris non impediretur per nubes: consequens est contra experientiam. Et probatur consequentia, quia nubes sunt in media regione aeris, et ros per te generatur citra mediam regionem; igitur generatio roris non potest impediri a nube.

Secundo, si ros generaretur in inferiori regione aeris, vel hoc esset in hyeme, vel aestate; non in hyeme, quia, totus aer a terra usque ad mediam regionem est continue frigidus per hyemem, et per consequens vapor iste prius eongelaretur, quam converteretur in aquam. Nec in aestate, quia tunc propter calorem dissolveretur materia, et ideo dicit Aristoteles quod ros non fit tempore nimis calido: modo inter caetera tempora aestas est tempus calidissimum.

Tertio, quia ros generatur altius quam pluvia, ideo ros non generatur in inferiori regione aeris. Consequentia tenet, quia pluvia generatur in media regione aeris, ut prius dicebatur. Et antecedens probatur, quia illud altius ascendit, seu generatur, cujus materia est subtilior et levior: modo materia roris subtilior est, et levior materia pluviae; igitur, etc. Major patet, quia levitas cum subtilitate est causa motus sursum; et. minor patet, quia per hoc differunt ros et pluvia.

Quarto, quia sicut se habet aer ad aquam, ita ros ad pluviam; sed aer natus est ascendere super aquam; igitur et ros super pluviam. Major patet, quia ros est de natura aeris, cum sit calidus et humidus, secundum albertum, et pluvia de natura aquae, cum sit frigida, et humida.

Quinto, dicit Albertus super islo

primo, quod ros generatur in superiori regione aeris.

Ad istud dubium, dico primo, quod ros non potest generari in superiori regione aeris. Probatur, quia ubi materia roris non potest pertingere, ibi non potest generari: sed materia roris non potest pertingere ad superiorem regionem aeris. Major patet, quia nil generatur super suo principio materiali. Et minor apparet, quia materia ista cum sit subtilis, prius ingrossaretur a frigiditate mediae regionis, quam pertransiret, et iterato repelleretur deorsum.

Secundo, quia superior regio aeris est perpetuo calida; igitur in superiori regione non potest generari ros. Tenet consequentia, quia immediatum principium roris effectivum est frigiditas condensans vaporem subtilem. Et antecedens apparet ex isto primo.

Secundo, dico quod ros non generatur in media regione. Probatur, quia materia roris non potest ibi pertingere; igitur, etc. Consequentia tenet sicut prius. Antecedens apparet, propter subtilitatem materiae roris, et intensionem frigiditatis mediae regionis, vapor iste statim converteretur in aliquod durum, sive materiam duram, ut glaciem tenuem, aut pruinam duram. Secundo, si generaretur in media regione, sequeretur quod caderet secundum guttas sensibiles. Et probatur consequentia, quia descendendo de loco tam alto, guttae per motum sibi invicem continuarentur, sicut dicebatur de pluvia.

Ex istis sequitur quod ros generatur in inferiori regione aeris, cujus signum, quia super montes altos non cadit ros.

Tunc ad instantias. Ad primam, sequitur quod nubes superior, etc. Ne gatur consequentia, quia nubes impedit elevationem vaporis propter interpositionem ipsius inter calorem Solis, et terram.

Ad secundam, vel in aestate, etc. Dico quod in aestate; et quando dicitur illud est tempus calidum, dico quod ros non generatur in meridie, quando est intensa caliditas; sed generatur circa occasum Solis, cum calor fuerit remissus, et quodammodo temperatus, et sic non generatur in tempore nimis calido.

Ad tertiam, quia ros altius, etc. Negatur antecedens, et ad probationem, quia ejus materia, etc. Dico quod materia roris, quantum est de se nata esset altius ascendere, sed impeditur a frigiditate modica, quam invenit in inferiori parte regionis aeris, quae convertit ipsum in aquam, et propellit deorsum.

Ad quartum, sicut, etc. Negatur major, quia quamvis res sit de natura aeris, in hoc quod est calidus et humidus, tamen veraciter est aqua, sicut et pluvia.