QUAESTIO III. Utrum mare debeat esse salsum?

Arguitur quod non, quia si sic, sequeretur quod locus, quem occupat mare, non esset naturalis ipsius. Consequens est contra Aristotelem in isto secundo. Probatur consequentia, quia elementum debet esse purius, et simplicius in loco suo naturali, quam alicubi alibi.

Secundo, sequeretur quod tandem mare efficeretur dulce: consequens falsum. Tenet consequentia, propter introitum fluviorum.

Tertio, mare est principium, et mater aliarum aquarum; igitur non est salsum. Tenet consequentia, quia principium, et principiatum debent convenire; modo aquae dulces sunt salsae. Et antecedens apparet, quia mare est mater aquarum.

Quarto, si sic, hoc esset propter commixtionem exhalationis cum aqua maris, sicut dicit Aristoteles in isto secundo, sed propter hoc non, quia propter abundantiam aquae,

et humiditatis faciliter consumeret istam siccitatem.

Quinto, quia aquae pluviales, et stagna non sunt salsa; igitur nec mare. Tenet consequentia, quia sunt ejusdem rationis. Et antecedens patet ad experientiam.

Oppositum arguitur per experientiam.

In ista quaestione primo ipraemittendae sunt suppositiones de generatione salsedinis. Et prima est, quod salsedo generatur ex commixtione sicci terrestris cum humido. Probatur per experientiam, quia lixivum est salsum propter commixtionem ad aquam; et quod ibi sit commixtio patet, quia aqua per talem colationem, redditur colorata, spissior, et ponderosior quam ante, quod non esset, nisi partes superiores cinerum essent sibi commixtae.

Secunda experientia, quia videmus quod urina est salsa, propter commixtionem superflui nutrimenti cum sicco terrestri remanente post digestionem, cujusmodi est hypostasis urinae.

Tertia experientia est de sudore, et de salsedine sudoris, quae provenit ex commixtione humiditatis cum partibus terrestribus ablutis a carne, quas defert sudor distillando per carnem. Ideo dicit Aristoteles in lib. 2. quod sudor est ablutio carnis.

Quarta experientia est de quadam aqua in Palaestina, in qua homo ligatus non potest cadere ad profundum, et ideo fluvius, sive stagnum illud est valde salsum, et hoc non provenit, nisi ex commixtione terrestrietatis sibi admixtae.

Quintum signum est ponderositas, et grossities aquae salsae; nam aqua putei salsi plus ponderat, quam aqua dulcis in aequali quantitate, et hoc non, nisi per terrestreitatem admixtam aquae.

Secunda suppositio est, quod ad generationem salsedinis concurrit actio caloris evaporantis illud quod dulce est, et subtile adjacentis, sed grossum, et terrestre remanet. Probatur primo, quia videmus corpora assata esse magis salsa, vel tendere magis ad salsedinem, et hoc non nisi propter adustionem terrestris remanentis, et evaporationem subtilioris.

Secundo patet, quia est quidam fons in Arabia, circa quem crescunt herbae, quae dicuntur Slirpeae arundines, quae si comburantur, et cineres earum mittantur in aquam, convertuntur in salem, aqua frigefacta, quod non esset sine adustione caloris.

Tertio, quia lixivum numquam fieret, nisi ex cineribus adustis, saltem non fieret bonum. Similiter melius fit cum aqua calida, quam cum aqua frigida, quod non esset, nisi actio caloris faceret ad generationem salsedinis.

Quarto patet illud de salsedine superfluorum nutrimentorum; nam per calorem naturalem subtilius nutrimenti resolvitur, et siccum terrestre aduritur, cujus signum est, quanto diutius applicatum calori remanet siccum, tanto efficitur salsius.

Quinto patet, quia per actionem caloris resolvitur humiditas, quae est causa putrefactionis, ideo remanet siccum, ex quo generatur salsedo, quae praeservat a putrefactione.

Tertia suppositio est, quod commixtio sicci terrestris, una cum actione caloris, non sufficiunt ad generationem salsedinis. Et hoc est verum, nisi materia fuerit propinqua dispositioni ad salsedinem, ut patet de cineribus adustis.

Patet suppositio per Aristotelem in lib. de sensu et sensato, ubi vult quod si cui simplex, vel etiam humidum non poterit esse subjectum vaporis, vel odoris, ut patet ad experientiam. Nam Sol non statim generat salsedinem in luto per calorem, ubi tamen est commixtio sicci terrestris cum humido.

Et omnes istae suppositiones possunt patere ex modo generationis dulcedinis, quae opponitur salsedini. Nam dulcedo fit ex commixtione humiditatis digestae, quodammodo conveniente aere cum sicco terrestri moderato, et calore moderato coadjuvante: ideo ubi fuerit calor immoderatus, siccitas immoderata, et non conveniens digestio, sed potius adustio, ibi generabitur salsedo.

Secundum hoc ponuntur conclusiones. Prima est, quod inmariest siccum terrestre. Probatur conclusio. quia multae partes terrestres deferuntur ad mare per flumina, quae non cadunt ad fundum maris, sed propter motum fluxus, et refluxus semper tenentur commixtae mari. Et quod non cadant ad profundum patet, quia fundus maris invenitur arenosus, et non lutosus.

Secundo, ad hoc facit calor Solis, qui cum vaporibus resolutis a terra et aqua elevant exhalationes calidas, et siccas eis admixtas, quae iterato cum pluvia cadunt deorsum, tunc iterato per actionem caloris, subtile evaporatur, et grossum remanet.

Tertio, patet hoc ex grossitie aquae maris, in qua navis plus portat, quam in aqua dulci.

Quarto, patet ex ponderositate aquae maris.

Quinto, patet per experientiam Aristotelis: nam si capiatur vas ferreum, cujus omnes rimae sunt perfecte obturatae, et ponatur in mari, intrabit aqua dulcis; et hoc signum est, quod siccum terrestre propter grossitiem non poterit intrare. Et dicit Auctor de proprietatibus rerum quod oportet vas illud jacere in mari per diem naturalem.

Secunda conclusio est, quod in mari est actio caloris resolventis subtilius, et quodammodo adurentis partes grossiores, et terrestres. Probatur, quia mare per latera superiora exponitur Soli, qui natus est resolvere partes subtiliores. Secundo, facit ad hoc motus maris, et etiam motus ventorum, ut dicebatur in prima quaestione hujus secundi.

Tertia conclusio est, quod mare debet esse salsum. Probatur, in mari reperiuntur salsedines; igitur ipsum debet esse salsum. Tenet consequentia, quia in agentibus naturalibus, posita causa ponitur effectus. Et apparet antecedens, quia causae salsedinis sunt commixtio sicci terrestris, et actio caloris, non tamen fit permanentia caloris agentis super illud passum;

modo ista reperiuntur in mari per praecedentes conclusiones.

Aliter potest imaginari causa salsedinis maris, unde sicut sub eodem genere propinquo fructus sunt multa poma diversarum naturarum, quorum aliqua determinant sibi calorem, saporem, et odorem, quaedam alia non determinant, ita sub eodem genere aquae multae sunt contentae diversarum specierum, sicut aqua maris, et aqua fontis, et hujusmodi, et aqua maris determinat sibi de sui natura salsedinem, et commixtionem exhalationis, quam immediate consequitur salsedo, per quam salsedinem convertit saporem aquarum dulcium in sui naturam, per commixtionem.

Quarta conclusio est, quod aquae fluviales, et fontes non debent esse salsae, cujus causa datur in tertia suppositione, quia ad hoc quod per actionem Solis, aliquid efficiatur salsum, requiritur longa actio Solis in ipsum, ut patet de mari; et aquae fluviales modico tempore durant a principiis fontium usque ad mare, ideo Sol non sufficit ipsas convertere in salsedinem.

Et si quaeratur de aquis stagnalibus, et lacubus, quae permanent in eodem loco, respondetur quod de talibus aquis continue partes resolvuntur, nec permanent, sicut apparet, sed novae aquae semper succedunt, ideo non potest Sol aquas illas alterare ad salsedinem.

Quinta conclusio de causa finali, . et potest dici quod finaliter salsedo maris est propter conservationem quorumdam piscium, et animalium, quae ad esse eorum requirunt mare salsum, quemadmodum homines requirunt aerem.

Per hoc ad rationes. Et ad primam, sequeretur, etc. Negatur consequentia, quia non oportet quod elementum sit purius in loco suo naturali.

Ad secundam, landem deberet fieri dulce. Negatur consequentia propter duas causas, ut dictumest. Una, quia continue cum aquae dulces fluunt in mari partes terrestres, quae non descendunt ad: fundum, sed retineatur commixtae partibus maris propter ejus motum, et grossitiem. Similiter ex alio propter calorem Solis, qui aquas dulces consumit, et evaporat, et grossiores remanent deorsum.

Ad tertiam, mare est mater, etc. dicitur quod intelligitur, quod aliae aquae fluunt ad mare.

Ad quartam, tunc humiditas consu meret, etc. dico quod non, quia humiditas non est causa nisi accidentaliter.

Ad aliam rationem dictum est in una quaestione.