ARTICULUS I.

De causis, et modo generationis terraemotus.

Quantum ad primum, sciendum quod terraemotus potest imaginari uno modo fieri circulariter circa centrum mundi. Alio modo potest imaginari moveri tota simul motu recto. Tertio modo, quod moveatur motu recto per rarefactionem, secundum aliquas partes sui expositas calori: sicut imaginantur aliqui quod superficies objecta Soli in aestate sit extensior propter rarefactionem quam in hyeme, et de istis tribus modis non intelligimus in proposito. Quarto modo movetur terra secundum aliquam partem sui, quae per fractionem, seu diruptionem cadit deorsum infra terram, et de isto mo lo loquimur in proposito.

Secundo sciendum, quod talis casus, sive motus terrae, potest provenire uno modo, quando pars terrae alicujus regionis est multum concava, et quasi columnis subtus existentibus: et tunc columnae istae sustinentes incipiunt deficere, et terra propter pondus, et gravedinem cadit deorsum, et talis casus terrae maxime accidit in locis ubi fodiuntur carbones naturales, ut in * Leonia, Anglia, et Scotia.

Alio modo potest provenire talis casus terrae propter aquam, quae currit per vias subterraneas: quia aqua propter ejus decursum quodammodo corrodit partes terrae subtus, in tantum quod tandem terra superstans propter pondus cadit deorsum. Et quamvis isti modi terraemotus sunt valde similes terraemotui proprie dicto, tamen proprie non debent dici terraemotus.

Tertio sciendum, quod aliquando movetur terra secundum partem isto modo: quia quando homo accedit versus illam partem terrae, pars remotior incipit ascendere, et hoc est propter aliquam globam tenuem, quae cooperit aquam inclusam sub ipsam, cujus globae superficies est quodammodo tenax, et de facili frangibilis: et iste modus movendi non est terraemotus, de quo quaerit Quaestio.

Ideo istis dimissis, ad habendam veram causam terraemotus sit prima conclusio ista, quod infra terram in profundo includitur magna multitudo exhalationis calidae, et siccae. Probatur primo, quia saepe videmus de terra exire multam talem exhalationem, quod non esset, nisi prius fuisset inclusa infra terram.

Secundo, apparet per rationem Aristotelis, quod terra humectata interius per imbres et pluvias, desiccatur calore Solis, et virtute astrorum: et ex tali siccitate fiunt rimae, et concavitates sub terra,

in quibus exhalatio interius virtute astrorum includitur, et per illas rimas in superficie alia exhalatio subintrat.

Tertio, quia aliquando ventus decurrit per superficiem terrae, et quandoque subintrat terram propter sui subtilitatem, et tunc accidit quod pori terrae clauduntur, et exhalationi non patet liber exitus, tunc includitur infra terram.

Quarto, quia aliquando aer, vel exhalatio, vel aqua inclusa infra terram condensatur a frigiditate intrinseca terrae, et comprimitur ita, quod exhalatio illa, vel aqua occupat minorem locum quam occupabat, et tunc ad replendum locum subintrat alter aer, vel exhalatio, quae postea includitur in concavitatibus terrae. Quod autem sub terra sint tales concavitates, patet ex quaestionibus de generatione fontium, et fluviorum.

Secunda conclusio, quam ponit Aristoteles est ista, quod talis exhalatio inclusa infra terram est velox nata ferri ad longinquam distantiam, et fortissime percutit, ita quod est fortis in pellendo, et in movendo: et hoc ponit tradat. 3. cap. 2. hujus secundi. Ista conclusio probatur ex modis, quibus exhalatio inclusa infra terram, potest habere vigorem et fortitudinem, etc. Primo, quia exhalatio sic inclusa est levis, nata ascendere sursum, et de facto ascendit infra terram quantum potest, et quia obviat superficiei terrae, quam non sufficit dividere, repercutitur ab illa superficie infra seipsam, et ex illa unione in seipsam fortificatur in virtute.

Secundo, quia illa exhalatio inclusa interius, calefit et rarefit: et propter sui rarefactionem, appetit seipsam dilatare, et quia non habet locum, in quo se dilatet, ideo infra seipsam fortificatur, et intenditur; quemadmodum videmus quod ignis inclusus muris, ut in caminis, est fortior, et intensior, quam si undique haberet liberam diffusionem.

Tertio, quandoque exhalatio illa inclusa comprimitur ab aqua subterranea, vel alia exhalatione superveniente, et ex compressione intenditur, et fortificatur vigor exhalationis, quemadmodum ventus transiens loco strictiori fortius impellit, caeteris paribus, quam ventus habens ampliorem diffusionem.

Quarto, per antiperistasin potest fortificari vis exhalationis, et hoc a frigiditate circumstante.

Isti sunt modi et causae, quibus vis exhalationis inclusae infra terram potest fortificari. Et istam conclusionem declarat Aristoteles duobus signis: scilicet quod talis exhalatio sit magnae virtutis ad movendum, et percutiendum, quia videmus quod fulmen generatum in nube, quae est quaedam exhalatio mirabiliter est magnae virtutis motivae, et vehementis ictus, in tantum quod eradicat arbores, dejicit domus et castra, et incinerat fructus.

Secundo, quia videmus in corporibus nostris, quod spiritus inclusi infra nos, scilicet spiritus vitales, quandoque moventur ita velociter, et impetuose, quod motus illorum spirituum, non potest reprimi, et si quandoque reprimitur, hoc tamen est cum magna difficultate; sicut patet in animantibus patientibus febres acutas, et in animantibus infrigidatis, quae a partibus inferioribus patiuntur tremorem, qui de facili non potest reprimi: ita consimiliter est de vaporibus inclusis infra terram.

Ex istis conclusionibus sequitur causa terraemotus: quia infra terram includitur exhalatio calida, et sicca, quae fortificata interius aliquo dictorum modorum fortiter percutit, et agitat latera terrae, et tandem in tantum fortificata frangit terram nimio impulsu, et exit, et fit terraemotus. De ejus signis, et accidentibus dicetur in alia quaetione.

Secunda conclusio est, quod impossibile est totam terram simul, et semel sic moveri, ni fuerit miraculose. Probatur, quia non est possibile naturaliter quod terra undique sit concava, et porosa, vel quod ubique simul et semel illa exhalatio inclusa posset fortificari: imo aliqua sunt loca terrae ita compacta, quod vix aliquae, aut nullae sunt concavitates ibi, ideo raro fit ibi terraemotus. Et hoc de primo.