QUAESTIO VIII.

Utrum tonitruum sit extinctio ignis in nube ?

Arguitur quod sic. Quia sicut est de sono causato post impositionem ferri candentis in aquam, ita videtur esse de sono, qui est tonitruum: sed sonus talis fit ex extinctione, etc. Major patet, quia isti duo videntur esse consimiles, nec differunt ab invicem, nisi secundum magnum et parvum, intensum et remissum: et minor patet, quia sonus ille causatur ex extinctione ferri candentis in aqua, in quam ponitur.

Secundo, quia in generatione tonitrui ignis includitur in nube aquosa, vel saltem aliquid, quod est de natura illius, scilicet exhalatio calida et sicca; ergo in nube ex extinctione causatur sonus, sicur per similitudinem in aliis extinctionibus hic inferius: ergo ille sonus videtur esse tonitruum, et per consequens generatur, etc.

Tertio arguitur per Aristotelem et Lincolniensem, primo Posteriorum, ubi definiunt tonitruum, di centes, quod Tonitruum est extinctio ignis in nube.

Oppositum arguitur per Aristotelem in isto 2. In ista quaestione videndum est de materia, de forma, agente, fine, et effectibus tonitrui. Et sic prima conclusio sit ista: quod tonitruum generatur ex exhalatione calida et sicca. Probatur primo, quia eadem videtur esse materia coruscationis et fulminis, et tonitrui, nam ista simul et semel fiunt in eadem nube sive in eodem loco: sed materia coruscationis et fulminis est exhalatio; idem etiam tonitrui. Secundo, quia simul ascendunt vapores et exhalatio usque ad mediam regionem aeris; ergo probabile est quod in illa media regione exhalatio includatur infra vaporem; ergo in illo vapore fortificabitur exhalatio in virtute, et hoc per antiperistasin, eo quod circumdata contrario; ergo ex illa fortificatione petit exitum a nube, propter sui levitatem, et hoc non nisi percutiendo latera nubis; igitur ex tali percussione causabitur sonus, qui sonus vocatur Tonitruum, quia ex tali percussione generatur sonus, ut patet 2. de Anima. Tertio, quia simile est de generatione soni facti quando flamma, vel ferrum extinguitur in aqua, et de sono facto in nubibus: modo sonus ille causatur ex quibusdam fumis levibus, qui propter levitatem appetunt ascendere a ferro per aquam, ita consimili modo sonus tonitrui causatur ex motu talis fumi, scilicet exhalationis per nubem, vel aerem ipsum dividendo. Quarto, quia omnium impressionum quae fiunt, materia est exhalatio, vel vapor: sed non apparet quomodo vapor potest esse materia talis soni; ergo oportet quod sit exhalatio.

Tunc igitur de modo generationis tonitrui ex exhalatione, sciendum, quod tonitruum potest generari tripliciter: uno modo ex percussione exhalationis ad latera nubis, in qua includitur. Alio modo ex diruptione, vel fractione illius nubis per impetum exhalationis. Tertio, per motum flammae per aerem, ita quod exhalatio sic inflammata et movetur, et ex motu illius flammae fit sonus, quem antiqui vocabant Risum Vulcani, quemadmodum videmus quod flamma candelae per aerem facit sonum. Si primo modo fiat tonitruum, hoc potest esse dupliciter: uno modo, quia exhalatio percutiens latera nubis, sit inflammata: et alio modo, quia non sit inflammata: et quocumque modo fiat sonus ille, est longus, magnus et fortis, ad modum sonorum, qui fiunt ex rotis quadrigarum, et sic dicit Albertus. Si secundo modo, etiam potest esse, quia exhalatio sit inflammata, vel non: et sive sit, sive non, dum tamen nubes rumpantur per impetum exhalationis, fit unus sonus magnus et fortis, non tamen longus, sicut si pannus rumperetur velociter secundum longum, verbi gratia, in exemplo: nam cum castaneae fiunt bene calefactae in igne, ita quod fumi inclusi infra pellem fortificantur et intenduntur, tunc petentes exitum, propter intensionem majorem caloris, rumpunt pellem castaneae, et fit magnus sonus secundum quantitatem materiae, quae tamen est brevis. Ita consimiliter nubes aquosa est quasi pellis cireumdans exhalationem, quae fortificata concutit nubem et causat sonum, et quandoque disrumpit. Patet igitur ex istis, quod efficiens tonitruum est exhalatio percutiens latera nubis, et flamma coruscationis mota per aerem, sed hujusmodi materia est nubes, ad quam percutitur, vel etiam exhalatio, vel aer, per quem movetur. Sed forma tonitrui est sonus, quia a sono exhalato denominatur tonitruum, et aliunde non. Sed de diversitate sonorum tonitrui dicit Aristoteles, quod hoc proveniat ex diversitate nubis, secundum magnitudinem vel parvitatem, seu densitatem et raritatem, et secundum difformitatem figurae nubis in sua concavitate. Provenit etiam ex disconformitate exhalationis secundum fortitudinem et debilitatem impellendo, et Ddeo aliter causatur sonus quando nubes dirumpitur, quam quando percutitur indirupta.

Tunc de causa finali: potest dici uno modo quod tonitruum fit finaliter ad terrendum homines, et prae timore illius, magis sint moti ad cogitandum de Deo, et attribuendum sibi reverentias. Aliter potest dici quod tonitruum fit finaliter ad purgandum aerem, scilicet quia ex tremore consequente tonitruum, corrumpatur ejus viscositas, et aliae qualitates inficientes. Et ideo ponit Albertus quod aliquando mortalitas cessabit per tonitruum.

Tunc de effectibus tonitrui, dicitur communiter, quod duo effectus ipsum consequuntur; unus quando aer fortiter tremit, consequenter ad tonitruum, et ex isto tremore, sive illo fulmine, animalia prosternuntur et arbores, et hujusmodi effectus, qui fulmini attribuuntur. Alius effectus, quia quaedam animalia efficiuntur surda, et quandoque homines per tonitruum. Causa est, quia ex tali forti tremore aeris dirumpitur quaedam subtilis pellicula includens aerem connaturalem auri, quae vocatur Meninga, e t tunc evanescit aer, ad quem, sive apud quem debet fieri auditio. Ex quo patet quae sunt causae hujusmodi effectus fulminis et tonitrui.

Seddubitaturprimo, utrumexhalatio inclusa infra nubem occupet totum locum concavitatis nubis.

Sinon, videtur quodibi sit vacuum: si sic, ergo non movebitur concutiendo latera nubis. Ad istud respondetur, quod in principio exhalatio, cui aer est commixtus, occupat totum locum nubis, sed postea per circumstantiam nubis contrario exhalatio fugiendo condensatur, et aer sibi permixtus rarefit, et hoc per locum, a quo fugit exhalatio, et postea exhalatio fortificata propter circumstantiam petit exitum a parte superiori, propter levitatem ejus, ubi nubes est spissior et densior, et idem reflectitur a nube, quandoque deorsum, quandoque adlatus.

Secundo dubitatur, quomodo nubes, cum sit materia rara, et porosa ad modum fumi, vel caliginis, qualiter possit reflectere materiam ita impetuosam, vel etiam detinere, sicut est exhalatio calida et sicca, cum ipsa sit subtilis, vel valde penetrativa propter sui levitatem ? Respondetur, quod nubes, in qua fit tonitruum, non est ita rara sicut est fumus vel caligo, sed bene densa est et spissa, modicum differens a natura aquae propter spissitudinem: cujus signum est, quod nubes talis, in qua auditur tonitruum, semper est magna, et quandoque ex ipsa fiunt grandines,

Ex isto potest patere quare temporibus intermediis potius fit tonitruum, quam hyeme vel aestate. Causa est, quia hic major copia est exhalationis, et cum hoc, est sufficiens frigiditas mediae regionis.

Et si dicas; videtur quod semper tonitruum fieri debeat, vel ut in pluribus, quia exhalatio semper elevatur cum vapore, in quo includitur. Respondetur, quod hoc non sufficit, sicut dictum est; sed requiritur multitudo exhalationis, et cum hoc intensio frigiditatis circumstantis, et forte quia multoties fit tonitruum, quando tamen non audimus propter parvitatem.

Tertio, dubitatur quare dicit Seneca quod quandoque auditur tonitruum existente serenitate: ergo non requiritur nubes circumstans exhalationem? Respondetur, quod si ita sit, quod tonitruum fiat existente serenitate, quod tunc exhalatio includitur in aere frigido mediae regionis, et tunc consimilis effectus sequitur, sicut si includeretur in nube.

Secundum hoc respondetur ad quaesitum, quod tonitruum non sit extinctio ignis in nube. Probatur ex dictis: quia tonitruum est sonus factus ex motu exhalationis in nube, vel per nubem, vel per aerem. Secundo, si ita esset, sequeretur quod prius fieret coruscatio, quam tonitruum: consequens est falsum, ut determinat Aristoteles in isto secundo, ubi vult quod prius fiat tonitruum quam coruscatio, cum prius appareat coruscatio ex hoc, quia visus anticipat auditum. Et probatur consequentia, quia prius mutatur ignis quam extinguitur. Tertio, quia vel ignis ille esset ibi generatus, vel aliunde veniret. Si ibidem generetur, non videtur quod statim debeat ibi extingui: nec aliunde venit, ut probat Aristoteles in littera. Quarto, quia quandoque post tonitruum videmus ignem de nube exire et descendere ad terram, quod non esset, si esset extinctus in nube.

Per hoc ad rationes. Ad primam, simile est, etc. Dico quod simile est in hoc, quod sonus, qui est tonitruum, causatur ex motu exhalationis in nube, vel per nubem, quemadmodum videmus quod sonus in extinctione ignis causatur ex motu furnorum calidorum ipsius ignis per aquam, qui fumi sunt ad modum exhalationis. Sed dissimile est quod in nube non extinguitur ignis, nec est ignis extinguendus quando fit tonitruum, sicut est quando ignis ponitur in aquam.

Ad secundam, dico quod exhalatio illa non extinguitur in nube, sed frangit nubem, et tota simul exit descendendo deorsum.

Ad tertiam, dico quod Aristoteles et Lincolniensis loquuntur exoterice, secundum opiniones antiquorum.