QUAESTIO III.

Utrum sint tres species digeslionum ?

Et arguitur primo quod non, quia omnis digestio omni digestioni est ejusdem speciei specialissimae; igitur non tantum sunt tres species digestionis. Consequentia patet, quia tunc esset solum una. Sed antecedens probatur,

quia digestiones non differunt, nisi secundum magis et minus, quae non diversificant speciem. Probatur, nam si pasta, vel consimile, humiditatem habens, nimium decoquitur, et continue humiditas consumatur usque ad exsiccationem, et assationem, et primo sit bullitio, vel elixatio, et continue manet mutatio, et fiat post assatio, est una species continua, et non differunt nisi secundum magis et minus, quia prius fuit magis humida mutatio, et postea minus sicca, et postea magis; et ideo minus calide, in fine magis, et sic non videtur hic differentia, nisi secundum magis et minus, et similiter est in omnibus, ut patet consideranti; igitur, etc. Confirmatur, quia in assatione, quae esset quasi species distincta ab elixatione, si differret specie, et esset plures species simul, sic elixatio. Probatio, quia partes interiores in humido alieno partium extraneae decoquuntur: igitur elixantur. Consequentia patet et antecedens, quia humidum extranearum partium fugiens contrarium calidum exsiccans congreditur versus interiora, et ita decoquuntur cum calore. Hoc signum est, quod ponit Aristoteles in littera, quod assata sunt humidiora in terminis elixatis, et sic probatur per oppositum, quasi quod elixatio esset assatio partium interiorum.

Secundo ad illud, quia vel essent tantum tres in genere, specie, vel numero: sed nullo modo; igitur, etc. Major patet ex sufficienti distinctione: et minor probatur, non in numero, quia sunt aliae species digestionis in homine, aliae in asino, et sic de similibus. Probatur de terminis specie differentibus, quia digestio terminatur ad formam substantialem, et plures quam tres sunt formae substantiales distinctae, acquisitae per digestionem; et cum digestio sit quaedam transmutatio, et transmutatione diversificantur ad diversitatem terminorum, ad quos tendunt, igitur erunt plures quam tres digestiones speciflce distinctae. Nec sunt tantum tres in genere eadem ratione, quia formae, quae per digestionem acquiruntur differentes genere, sunt plures quam tres.

Tertio, agens in digestione est unum tantum; ergo materia una tantum, ideo digestio esset una tantum in specie. Consequentia patet, quia si agens esset unum, et materia una, quod factum est esset unum, ut dicitur 7. Metaph. secundum Commentatorem. Antecedens patet, quia agens in digestione est caliditas, et passum est humidum proportionatum sicco.

Quarto, duae species digestionis sunt in artificialibus, scilicet hepscsis, et optesis; erunt igitur duae ad minus in naturalibus, et per consequens erunt quatuor.

Quinto, mutatio fructuum, et nascendorum est quaedam digestio: non aliqua istarum trium; igitur, etc.

Sexto, vel caliditas agit cum humiditate, et sic est optesis, vel agit cum siccitate, et sic est hepsesis, quia non potest dici quod caliditas per se agat sine humiditate, et sine siccitate, quia non potest inveniri caliditas, quin sit vel cum humiditate, vel siccitate.

Septimo, si etiam diversificarentur propter diversitatem subjectorum, vel agentium, vel propter diversitatem terminorum, ad quos tendunt. Si primo modo, cum subjecta sint plura quam tria specie, sunt species digestionis plures quam tres specifice distinctae. Secundo modo, cum agens sit solum unum in specie, scilicet caliditas, esset una species digestionis diversificatae. Tertio modo, cum termini sint plures quam tres specifice distincti, quia terminus digestionis est sanguis, alterius est forma asini, alterius forma plantae, et sic de multis differentibus specie.

In oppositum est Philosophus quarto hujus.

In quaestione illa, Logicales distinctiones, et rationes de termino exclusivo addito termino numerali, debet videri circa libros Logicales, et circa Porphyrium, utrum tantum 5. sint Universalia, et non oportet hic talia recitare, sed posset hic concedi quod tantum una est species digestionis, quia omnis species digestionis est una; igitur, etc. ab universali ad suam exclusivam de terminis transpositis tantum una est species.

Sed tunc si tantum excludat majorem numerum, quaestio habet alibi videri, sed causa brevitatis dimittatur hic, quia imperitis est huic scientiae. Etiam intellectu quodam potest esse vera, falsa tamen est secundum quod verba sonant, quando quaeritur, Ulrum tan tum sint tres species digestionis f id est,

utrum tantum sint etc. sic quod nihil aliud in mundo sit, nec aliqua ab istis, quod non sit illa, vel aliquod istorum, vel alia istarum specierum. Sed iste intellectus est falsus; sed ad istum intellectum intelligatur titulus, Utrum tantum tres sunt species, et utrum tertia species digestionis sit aliqua trium enumeratarum ab Aristotele, vel nunquam fit aliqua, quae nulla istarum sit. Ad istam intentionem solet quaestio moveri.

Hic bene praemittenda sunt aliqua, et dein ponantur conclusiones.

Primo notandum est, quod omnes Philosophi naturales, et medici ponunt tres digestionis species; sed in modo procedendi sunt diversi isti. Unde aliqui probant quod omnis digestio sit a calido, tunc vel caliditas agit secundum se, et est pepansis, vel cum humiditate, et tunc optesis, vel cum siccitate, et est hepsesis. Modo quidam arguentes contra hoc, quia digestio est quaedam transmutatio, et transmutationes non sunt, nec capiunt diversitatem a diversitate agentis, sed a diversitate termini ad quem. Alii probant aliter, quia digestio fit a calido, tunc vel fit a calido naturali intrinseco, vel extrinseco; si primo modo, sic est pepansis; si secundo modo, vel calor agit cum humiditate, et est hepsesis, vel cum siccitate, et est optesis.

Contra istud potest argui, sicut arguitur contra praecedentem modum probandi. Secundo, sicut calor extrinsecus potest agere cum humiditate, et siccitate, ita intrinsecus, et sic erunt quatuor.

Ulterius notandum, quod similis digestio fit in uno animali, et in alio differentibus in specie, et ideo omnes similes digestiones Philosophi posuerunt unam esse speciem digestionis.

Ulterius nota, quod quamvis digestio sit quaedam transmutatio, et transmutationes diversificantur secundum diversitatem formarum, ad quas intendit, tamen in proposito si loquimur de istarum diversitate, esset dicendum quod tot sunt species digestionis, quot formae specificae distinctae acquirunt per digestiones; sed isto modo non intendimus hic, sed magis ipsa diversificare, secundum diversitatem modi agendi.

Ulterius nota, quod pepansis est digestio alimenti in pericarpiis. Sed quid per ptricarpium debemus intelligere ? Dicunt aliqui quod pericarpium est locus receptionis seminis, quia sicut dicunt quidam, pepansis est digestio humidi seminalis, sed Philosophus scribit quod pepansis est perfectio, et postea perfectum vocat illud, quod potest generare sibi simile. Modo constat quod pepansis non est digestio in loco generationis digestionis seminis, quousque illud quod digeritur, potest generare sibi simile. Ubi dicitur quod Philosophus vocat perfectum, quando est totaliter organizatum usque ad completam maturationem in utero.

Tamen adhuc dubitatur, quia ita bene fit pepansis in plantis, sicut in animali, vel sicut in aliis, ideo per pericarpium, non solum debemus intelligere locum receptionis seminis in animali, cum extendendo nomen tam ad plantas, quam animalia, diceremus quod digestio illa, qua aliquod mixtum digeritur a principio suae generationis, quousque sit completa generatio est pepansis; et per pericarpium locum, in quo illud mixtum generetur; et per oppositum diceremus, quod omotes est indigestio alimenti in pericarpiis, et propter istam indigestionem fiunt aborsus in nascentibus.

Nota secundo quod optesis, proprie loquendo, est digestio artificialis, et est idem quod elixatio, et definitur sic, Optesis est digestio a caliditate humida, et aliena. Et molynsis, quae est indigestio sibi opposita, definitur sic: Molynsis est indigestio propter defectum caliditatis humidae alienae.

Item nota, quod optesis est digestio utilis, et illud quod assatio, et definitur sic; Optesis est digestio a caliditate, sicca et aliena.

Est stateusis quae est indigestio sibi opposita; definitur sic; Stateusis est indigestio propter defectum caliditatis siccae, et alienae. Et digestionibus naturalibus correspondentibus istis non habemus nomina imposita, ideo quamlibet digestionem, quae fit a caliditate agentis cum humido vocamus optesin, sive in naturalibus, sive in artificialibus; et illam, quae fit a caliditate agente cum siccitate vocamus hepsesin, vel aliter istae species digestionis possunt diversificari solum in animali. Et eas sic diversificantes dicunt quod a principio generationis animalis usque ad plenam aetatem sunt tres species digestionis. Primo, qua digeritur humidum seminale a calore naturali, et ista digestio vocatur pepansis, et durat a principio generationis animalis, quousque animal sit perfectum in sua specie. Postea digeritur humidum cibale, quamdiu est in augmento, et in statu, et ista digestio vocatur optesis; et animalis durantis usque ad finem fit tertia digestio; vel quando animal incipit diminui usque ad finem per tertiam digestionem, quae vocatur hepsesis. Vel diversificemus sic eas in digestionibus instrumenti, quia prima digestio, quae fit in stomacho potest vocari pepansis, et sic per pericarpium intelligimus locum receptionis nutrimenti. Et secunda digestio, quae fit in hepate, quia ibidem quod digeritur est magis humidum, et vocatur hepsesis. Et tertia digestio, quae fit in corde, vel in aliis membris, quae fit a calido fortiori, et agente cum majori siccitate, vocatur optesis, et proportionabiliter diceremus in plantis.

Ulterius notandum, quod licet isto modo distinguantur ab aliquibus hae species digestionis, tamen aliter distinguunt alii; et dicunt quod oportet penes agentia distingui istas mutationes, eo quod finis, vel termini ad quos sunt minus nobis noti, et agentia sunt magis nota nobis, ideo ab agentibus distinguantur. Et sic exponitur auctoritas Aristotelis in quinto Physic. quod motus est idem in termino ad quem et ab illo capit distinctionem: verum est ubi motus sit terminus ad quem, et notior agente, non oportet.

Sed breviter, illud non multum valet, quia sive res sint nobis notae, sive non, distinctio rerum, et diversitas est penes essentias earum diversas ipsis intrinsecas, et non penes extrinsecas, sicut sunt efficientia, vel agentia; sed bene ex diversitate agentium possumus considerare diversos esse effectus ex diversis materiis factas, et sic agentia juvant. Unde dicunt alii tunc, quod omnis digestio fit a calido naturali et intrinseco, ut dicit definitio digestionis; igitur vel illud calidum est aereum, et habetur prima digestionis species, scilicet pepansis, quae est idem quod maturatio. Si autem illud calidam sit aqueum, tunc est secunda species, scilicet hepsesis quod est idem quod elixatio. Sed si calidum agens fuerit igneum tunc dicitur optesis, quod idem est quod assatio. Et si quaeratur quare non sit quarta species a calido terreo? dicunt quod causa est, quia terra non calefacit nisi ab igne, ideo calidum terreum idem esset cum igneo.

Verum cum etiam dicunt, quod omnis digestio fit a calido intrinseco, potest tamen compleri a calido extrinseco, sicut patet de maturatione fructuum; sed isti, qui specialiter loquuntur de pepansi, dicunt quod non invenitur proprie, nisi in seminibus, ideo dicit Aristoteles, quod est digestio facta in pericarpiis, in vasibus seminum, et non in seminibus est quaedam virtus actualis, qua agens cum causis principalibus concurrentibus ad generationem illius, quod producitur ex semine, generat sibi simile. Et istud, ut videtur, voluntas est Philosophi, qui dicitquod tunc completa est pepansis, quando se-men aptum est facere, tale, quale ipsum est. Et hanc digestionem consequitur effectuum consolidatio, et gravedo, secundum quod digeritur, et majoratio, sicut patet inductione de seminibus, videlicet in siliquis, frumento, de amygdalis, et de aliis seminibus: quorum causa est, quia calor naturalis cum adjutorio caloris extrinseci evaporat humidum phlegmaticum, quod est superfluum, et ideo illud quod remanet est grave, et consolidat um.

Sed si objicitur, quia videmus poma matura esse molliora, quam poma indigesta, et ulcera matura molliora, ut apostemata, sicut dicitur in hoc libro, et experientia docet:

Respondetur quod poma non sunt semina ad modum matricis, et ideo semina inclusa in pomis patiuntur pepansim, sed non poma, sed aliam digestionem; sed de apostematibus, et ulceribus diceretur quod non patiuntur proprie digestionem, quae est pepansis, sed aliam, ut dicunt, quod cum apostema fuerit mollificatum, consumitur, et comminuitur humidum superfluum: et tunc dispositio sequens tendens ad perfectionem mixti, potest dici pepansis, et forte apostema vadit ad putrefactionem magis proprie, quam ad digestionem, quia digestio est ad generationem formae substantialis novae, maturatio apostematis non, sed ad corruptionem.

Sed tunc de hepsesi, quae est similis elixationi, sciendum quod talis fit a calore, agente humido in multum humidum, et fit finaliter ad esum, et potum, ut dicit Aristoteles, et effectus ipsum consequens est desiccatio illius, quod patitur talem digestionem. Cujus causa est, quia calidum cum humido subintrans poros corporis, resolvit, et extrahit humidum superfluum, quod continetur in partibus interioribus illius corporis, quo resoluto totum corpus remanet siccius. Verum est tamen quod talia apparent magis humida propter frigiditatem extraneam, et imbibitam.

Dicendum est jam de optesi, quae est quasi assatio: sciendum quod proprie non invenitur nisi in artificialibus, ideo dicit quod difficile est bene assare, tamen invenitur in naturalibus, ut post dicetur. Et talis fit a calido sicco, et talem digestionem patitur panis in furno; et effectus consequens est humectatio corporis digesti in partibus interioribus, et desiccatio partibus exterioribus, nisi digestio illa fuerit diu continuata, quia si sic, tunc fiet adustum causa humiditatis interioribus, et facit crustam in superficie, per quam prohibetur exitus humiditatis interioris.

Sed alii addunt quod in corporibus animatis, sicut in animalibus, et hoc secundum diversitatem aetatis, ita quod in pueritia est pepansis, in juventute optesis, postea, quando humidum superfluum est consumptum, est hepsesis, quia tunc calor est acutus, pungens ad modum ignis.

Secundo, reperiuntur in nutritionibus animati: unde primo in animalibus fiunt duae praeparationes nutrimenti, alia in ore, alia in stomacho; dein fit prima digestio in hepate, quae est pepansis; secunda in corde, quae est hepsesis; tertia in membris, quae est optesis. Alii dicunt quod prima fit pepansis in stomacho, hepsesis in hepate, optesis in corde, quia cor est calidissimum ad modum ignis.

Tertio, reperiuntur istae digestiones in nascentiis, sicut in seminibus, ut dictum est, et forte in lapidibus, et metallis. Et non valet si objicitur, quia non sunt animata, nec nutriuntur: igitur non digeruntur; quia non sequitur quod in generatione istorum est primo consolidatio, igitur est pepansis, et aliae digestiones, vel alii effectus aliarum digestionum correspondent sicco in generationibus, et digestionibus animalium.

Haec recito secundum dicta aliorum naturalium Philosophorum concordantium dicta sua dictis Aristotelis, et experientiis. Sed certum est quod una derivatio, vel coniecturatio, fundat totum quod dicitur, praeter valde pauca, et hoc debet sufficere in naturalibus, et maxime in hac materia. Sed adhuc aliter, et magis particulariter, et utiliter pro medicis, ut Henricus expositor quidam hic antiquus, quia primo ponit extremum de omnibus istis digestionibus tale; nam in generatione a principio usque in finem corruptionis inclusive, sunt multae digestiones considerandae primo in generatione, quia calidum seminale habet in se virtutem coelestem complexionis corporis, a quo decisum est, virtutem formativam ex virtute formae, a qua deciditur, quae virtus est decisa per totum semen, per spiritus triplicem virtutem habentes vitalem, naturalem, animalem; et tunc hujusmodi calidum seminis, mediantibus istis virtutibus, digerit humidum seminale, et maturat, et informat, et organizat, et ad complementum figurae, et quantitatis generandi attrahit humidum menstruum intrinsecum, et complet digestionem in humido seminali, quousque potest ex ipso facere tale animatum in actu, quale est ipsum a quo est decisum semen; et sic calor digerit terminando humidum cum sicco miscendo.

Et haec digestio est prima, quae vocatur pepansis, quia completa forma rei in esse producitur per generationem. Et hoc intendit Aristoteles cum dicit, completa est, cum in fructifero semina possunt facere alterum tale, quale est ipsum, scilicet quod semen fecit, et hoc ex semine per calorem degerentem in ipso; et sic hujusmodi digestio ducit rem ad complementum in forma, et specie, et antecedit esse; sed hac digestione terminata generativum adhuc fluit in humiditatibus superfluis, in quibus calor naturalis incipit digerere digestionem. Secunda, humidum superfluum consumendo, et digerendo, et completur illa digestio, quando humiditas superflua per calidum digerens potest exhalari, et consumi, et vocatur hepsesis, quia fit in organis naturalibus per modum elixationis; completa autem hac digestione, humido superfluo consumpto, et terminante ipsum aliter viget calor in sicco, et generativum exsiccatur, et viget, calor in sicco est magis terminans humidum mixtum cum sicco suo; unde secundum ipsum fortificatur generativum in suo esse formativo. Et haec est tertia digestio, quae dicitur opiesis, et fit in organis naturalibus per modum assationis, et completur ista digestio cum calor naturalis, secundum ultimum virtutis, terminat humidum radicale consumendo cum sicco; ipsa autem completa, cum calidum incipiat fortiter consumere humidum radicale, cum calor non possit esse otiosus consumendo humidum, necesse est ipsum deficere, et tunc incipit invalescere frigidum in sicco, et tunc accidit indigestio, quae opponitur optesi, quae dicitur slateusis: sed proprie non sibi opponitur, quia quando calor non est tantus, et digestio est debilior, illa mutatio vocatur tunc indigestio, quia non ad finem venit; et si remissior mutatio dicatur opposita intensiori, sic hic dici potest oppositio, non aliter.

Sed de illo, quod convalescente per stateusin frigido in sicco debilitato calore naturali, et non possit sufficienter humidum nutrimentale digerere, et aliter unire membris, incipit superabundare humidum superfluum indigestum, et incipit indigestio opposita optesi, scilicet molynsis, per frigidum convalescens in humido. Frigido autem convalescente sicut quasi extinctio caloris calidi fortiter vadit ad extinctionem sui in humido, ita quod completa ista indigestione, necesse est calidum deficere; et hoc contingit in aetate senectutis, et sic senectus est quasi lucerna parata ad extinctionem a calore naturali, ratione qua naturalis est calor, quia primo fuerat continens, et constare facilis, fit disgregans ducens a forma, et specie putrefactionis, et incipit tunc indigestio, quae dicitur omotes oppositapepansi, tamen sub ratione, qua innaturale, ducens a specie. Et secundum hunc ordinem in generatione hominis sunt quasi tres digestiones, quarum prima pepansis, et praecedit esse rei in generatione sui. Secunda est in prima aetate rei, quae dicitur hepsesis, a calore vigente in humido. Tertia in secunda aetate, quae dicitur optesis, a calore vigente in sicco, et tunc sequuntur tres indigestiones, ordine tamen contrario quia post opiesin, sequitur indigestio sibi opposita, quae est slaleusis, a calore deficiente in sicco frigido convalescente, et hoc in aetate tertia; et inde sequitur molynsis opposita opiesi, a calore deficiente in humido in quarta aetate, in qua per indigestionem corrumpitur calor, sub qua naturalis sibi conveniens dicitur, et sic mutabilis, vel tunc corruptione rei post ultimam ejus aetatem: similiter indigestio opposita pepansi, quae dicitur omotes, a calore naturali, inquantum mutabili ducendo rem ad finalem corruptionem.

Et in pari processu distinguuntur quatuor aetates, videlicet pueritia, juventus, senectus, et senium, quarum prima est calida et humida, in qua viget digestio a calore in humido, quae dicitur hepsesis.

Secunda dicitur calida et sicca, in qua viget digestio a calore in sicco, quae dicitur oplesis.

Tertia dicitur esse frigida et sicca, in qua viget indigestio a calore deficiente in sicco, frigido convalescente, quae dicitur slaleusis.

Quarta frigida et humida, in qua viget indigestio a calido deficiente in humido, quae dicitur molynsis, sic quod juxta duas ultimas digestiones sumuntur aetates, et sic penes primam digestionem nulla distinguitur, nec sumitur aetas. Et consimiliter dicit imaginandum esse in omnibus generatis per naturam, animalibus, plantis, mineralibus, et partibus eorum.

Et haec sunt dicta in generali de istis tribus speciebus digestionis simul. Sed in speciali de prima specie, videlicet pepansi, quae habet fieri proprie, vel mediate, et proprie multiplicatur in diversis, et similiter mediate; unde si pepansis proprie fiat, aut igitur est ducens ad formam animati, aut ad formam inanimati; si primo modo, sic est digestio seminis in generatione plantae, aut spermatis in generatione hominis: et hoc tangitur in littera, cum dicitur quod pepansis completur, cum in fructu seminali valuerunt perficere, scilicet ex seipsis per calorem digerentem alterum tale, quale ipsum est, scilicet quod semen protulit, ut de semine patris puerum. Si vero inanimati sicut in generatione animalium, cujus non tangit exemplum in littera. Si vero sit pepansis mediate, vel minus proprie, aut tunc fit in naturalibus, aut innaturalibus, videlicet in artificialibus. Si in artificialibus, sic est digestio lateris, qui in calore ignis circumstantis in proprio calore digeritur complendo formam lateris, de cujus indigestione Aristoteles ponit exemplum in omole, apposito pepansi.

Si vero fiat in naturalibus, aut igitur nati animati tertio modo, aut in se, aut in alio. Si vero in se, sic est digestio humoris in planta, ut fiat semen ad generationem plantae, vel sperma ad generationem animalis. Si in alio, aut igitur est unitum alteri secundum substantiam, aut non. Si primo modo, aut est separabile, aut non; si separabile, sic est digestio humoris in plantis, ut fiant flores, et folia et fructus. Si inseparabile, sic est digestio humorum, ut fiat membrum, vel pars ejus, ut ramus, vel cortex in plantis; caro, vel os in animalibus. Si vero non sit unitum, tunc est indigestio in animalibus et plantis, quia digestum digestione ultimata natum est ipsis unitis secundum substantiam in ipsis animari tale, etc. quod est in proxima digestione, ut alii uniantur, sumendo in ipso formam animati, aut in dispositione remota.

Primo modo est illa digestio in substantia membrorum, ut ex cambio fit glutinum in fine tertiae digestionis, quae in membris fit, sed secundo modo in remota ante digeritur digestione prima, et sic est digestio cibi in stomacho in humorem cifanarium; aut digestione secunda, et sic in hepate digeruntur hi cifanarii humores, et principales, qui sunt sanguis, phlegma, cholera, melancholia: aut digestione tertia ut fiat ros in orificiis venarum, aut ex rore, ut fiat cambium in spongio siccalibus membrorum. Si vero sit digestio pepansis i n naturalibus non natis animari, aut igitur digeritur aliquid, ne gravet naturam in eodem secundum numerum, aut igitur ut observet eam in eodem secundum speciem.

Secundo modo est digestio sanguinis menstrui in mamillis ad generationem lactis, si propter conservationem foetus: si primo modo, cum omne tale digeratur, ut a natura expellatur; aut igitur quia superfluum; aut igitur inobediens. Si secundo modo, sic est digestio humoris corrupti in sanguineis, et nascentiis, et humoribus corruptis universaliter, ut fiat sanies; et similiter lacrymae circa oculos, ut fiat lippitudo: si quia superfluum, aut quia superfluum in prima digestione, et sic est digestio faecum, vel merdae in intestinis: aut quia in secunda digestione, et sic est digestio urinae in renibus, et vesica; aut in tertia digestione, et sic est digestio roris, cambii, et glutini. Si primo modo, si est digestio sudoris, et est digestio hypostasis, sive residentiae apparentis in urina.

Istis omnibus modis, alia maturantur in humore seminali ad generationem formae alicujus mixti,

et hoc ab actione caloris simplicis; aliter inquantum naturalis, et proportionalis rei producendae. Et sic omnibus istis modis potest fieri digestio, quae est pepansis, et digestiones aliae duae, scilicet hepsesis et opiesis, quia in digestione cujuslibet mixti prius oportet misceri humidum cum sicco in calore naturali, inquantum naturalis, ad generationem formae mixti, dein resudat humidum superfluum a calore naturali vacanti in humido, dein resudat humidum spirituale a calore naturali vigenti in sicco; et illis tot et eisdem modis possunt distingui hepsesis et optesis, sed adhuc habentes modos proprios propter pepansim, de quibus dictum est.

Nunc igitur specialiter de hepsesi (quae dicitur secunda species digestionis, de qua in littera dicitur) definitione dicendum, quod hepsesis est digestio ad totum a calore humido. Et dicitur ad totum, sicut pepansis est ad totum generandum, sic haec est ad totum ulterius producendum ad perfectionem, postquam constitutum est per generationem, pepansim, et tum digestio potest dici ad aquam, tanquam ad subjectum, super quod cadit actus digerendi, aut tanquam ad terminum, qui debet induci per digestionem; modo primo hepsesis est ad totum, sed pepansis diceretur bene secundo modo, tanquam ad terminum ad totum generandum; sed hepsesis dicitur ad totum complementum, quia ultimo complet, et perficit in bene esse suo; et quod dicitur a calore humido, i ntelligitur quod calor digerens, et hepsesis dicitur natans in humido, ita quod ista praedicatio, calor est humidus, est aliqualiter extranea, et per accidens, sicut diceretur albedo dulcis in lacte; et quia calor et humiditas sunt in eodem subjecto, ideo sic dicitur a calore humido. Et quod dicitur in deficienti, quod inhaeret, ut habeatur differentia materialis hepsesis ad alias digestiones, ut distendendo tres digestiones penes materiam dicatur, pepansis est digestione humidi indefiniti, quia prima digestione consumitur humidum penes indefinitum. Sed secunda, vel hepsesis dicitur indefiniti, quia inhaeret in humido, quia cum digestum est per pepansim adhuc genitum abundat in humido, et tunc hepsesis est sequens digesti post pepansim ad istius humidi elixationem, et optesis consequitur hepsesin: completo humido superfluo elixato, nil restat, nisi humidum induratum, et sic hepsesis dicitur in deficienti humido; non est enim proprie humidum solum, sed indeterminatum, et mixtum sicco aliqualiter, ideo dicitur in defectu, et illud humidum est causa materialis in hepsesi, et calor causa efficiens.

Sed de istis modis specialibus optesis, et differentiis ejus dicitur, quod optesis aut fit proprie, aut mediate: si proprie, sic solum habet fieri in naturalibus per calidum intra natans in humido interiori, et abstergendo in humidum superfluum indigestum per pepansim, et sic tot modis, quot habet fieri pepansis proprie dicta, si in digestione mineralium, plantarum, et animalium in ipsis abstergendo humidum superfluum, postquam inducta est forma per pepansim. Si vero fiat optesis, vel metaphora dicitur in naturalibus, aut artificialibus: si in naturalibus, aut igitur digeritur in seipso, aut in alio; si in alio, sic est digestio alimenti secundum unamquamque speciem digestionis, humidum superfluum abstergebo post inductionem in alimento, cum est inducta forma sanguinis per pepansim, oportet quod sequestretur humiditas superflua per hepsesin: et similiter in carne, et in aliis, et sic non solum ratione tali, ut digerendo sanguinem per calorem proprium, ne in specie sanguinis compleatur quoad bene esse, sed in ratione, qua nutrimentum omne digeritur a calore corporis natante in humido. Si vero dicatur in seipso, est digestio musti in vinum a calore proprio ad intensionem caloris exterioris digerente, ut humidum subtile in vinum evaporet, et grossum non bene comestibile cum sicco inferius resideat.

Si vero in artificialibus, aut igitur humore proprio elixato, aut alieno; si cum alieno, sic est elixatio carnis in olla cum aquis. Si in humido, aut igitur per segregationem partium mixti, quae sunt naturae etheomageniae in ipso; secundo modo est digestio lactis, cum in ipsa virtute caloris natantis in humido proprio segregentur semina cocta. Primo modo contingit dupliciter, quia aut fit sequestratione puri ab impuro: aut superflui non bene commixti. Primo modo est digestio auri, argenti, et cupri per decoctionem eorum in proprio humore, cum liquefiunt nimium subtile, ut effumanti de faeculento terreo in scoriam residentem, sic enim aurum liquefactum cum latere terreo, et sale in proprio humore depuratur, et decoquitur, et similiter argentum cum arena, aut sabulo. Secundo modo est digestio ligni viridis in humore proprio humido superfluo distillante, et hoc de opiesi in speciali.

Sed de optesi in speciali non dicit Aristoteles quod est digestio a calore sicco alieno, et hoc quia calidum digerens in opiesi agit suo acumine ad modum caloris ignei, non tamen excedendo proportionem per quam dicitur naturalis; et ideo notandum, quod calor potest dici siccus simpliciter, et absolute, aut in comparatione ad alium calorem. Primo modo dictum est, quod nullus calor digerens est calor siccus, talis enim pure siccus non est naturalis, sed igneus.

Secundo modo intelligitur calor siccus, non quia igneus simpliciter in sicco, imo viget in humido, et conservatur, et habet esse, sed quia humidum superfluum est complete abstersum respectu caloris digerentis in pepansi et hepsesi; sic digerens humido superfluo non absterso respectu caloris digerentis in opiesi est abstersum humidum, et tunc removet calidum naturale cum modico humido et sicco, et fortiter commiscet, et facit extensum, et dicitur a caliditate aliena propter hoc quod debet digeri per istam digestionem. Et aliqui dicunt quod fingunt digestionem, quae habet fieri in artificialibus, aut nisi manifestius haec sunt, et contingunt, quam in naturali digestione; et hoc verum est, licet ad utrumque possit applicari, et satis patet ex praedictis, in quibus, et quando specialiter habet fieri, et in artificialibus, sic sunt assationes carnium ad ignem.

Movet tamen quidam quaestionem, quare quaerentibus vitam diuturnam, vel aliquid tale, magis conveniunt assata quam elixata, de quibus post dicetur. Et tangit Aristoteles de elixatis, quod humidiora sunt intra quam extra, de quorum causis dicetur post. Et haec omnia recitata ex dictis aliorum sunt quoad multa probabilia, et vere simpliciter narrabilia, et forte in hac materia non plus potest fieri, nisi certior evidentia ostendibilis haberi, ideo credendum est auctoribus, ubi nimis non apparet contrarium manifeste.

Sed quia ex his dicendum est ad quaestionem, potest esse conclusio ista, quod tantum tres sunt species digestionis, id est, tres termini specifice distincti, ideo aequivalentes in significando, quibus reputatur omnis digestio. Hoc patet ex praedictis, quia omnis digestio fit altero trium modorum dictorum; igitur omnis species digestionis est altera trium; et sumatur, tantum, hic, ut excludat majorem numerum, et non aliqualitatem solum.

Aliter potest probari quod tres sunt species, et non plures quam tres; igitur tantum tres. Consequentia patet ab expositoribus ad expositum; et antecedens est declaratum ex modis diversis jam recitatis.

Secunda conclusio, infinitae sunt, vel possunt esse digestiones solum numero distinctae, et sub qualibet istarum specierum infinitae digestiones numero distinctae possunt reperiri. Probatur satis ex praedictis, quia infinitis modis contingit variari heplesin, vel peprmsim. Et ex his patet quid sit dicendum ad quaestionem, utrum sint tantum tres species digestionis; dicendum quod sic, secundum intentum datum; et sic conceditur quaestio, vel pars affirmativa quaestionis.

Ad rationes ad oppositum. Ad primam, Omnis digestio, etc. negatur antecedens. Ad probationem, non differunt nisi secundum magis et minus, etc. Ad probationem, quia si passiva, vel consimile; dicitur quod secundum diversam proportionem primarum qualitatum sunt diversae formae mixtorum et mixta, sic etiam secundum diversam proportionem primarum qualitatum sunt diversae species digestorum, et digestionis; et quia non manet continue una proportio, ideo continue fit variatio. Unde oportet imaginari unam latitudinem proportionum qualitatum, cum quibus omnibus stat digestio, quae vocatur pepansis; postea alia, cum quibus omnibus stat alia, et sic fit alteratio continua, non obstante hoc secundum diversam proportionem fiunt diversae species. Ad confirmationem antecedentis, si differunt specifice assatio et elixatio, aliter simul simpliciter; negatur secundum idem, et respectu ejusdem, et in eodem tempore, sed secundum diversas partes non esset inconveniens, et sic procedit ratio, si aliquid valet.

Ad secundam, vel species, etc. dicitur quod species. Ad probationem, aliae species sunt in asino, etc. Negatur, quia non sumitur distinctio speciei, sed distinctio finium, vel terminorum, ad quos tendunt, sed secundum diversitatem agentium, vel modorum agendi, secundum modos praedictos.

Ad tertiam, etiam conceditur, sed propter alia agentia bene diversificantur in modo agendi, etc. et etiam est dubium, utrum omnes caliditates sint ejusdem speciei.

Ad aliam, duae sunt species, etc. conceditur, et sic erunt duae in naturalibus, dico quod imo, sunt duae in naturalibus, sed de eis non habemus nomina imposita.

Ad aliam, maturatio fructuum, etc dicitur quod secunda digestio reducitur ad optesin.

Ad aliam, sicut calor agit causa succedente, dicitur quod illa causa non est totalis causa diversitatis.

Ad ultimam, vel essent tantum tres propter diversitalem substantiarum. Negatur minor, quia illis modis non capimus diversitatem, sed potius propter diversitatem in modo agendi.