Caput VII.

I. Origenis Homiliae XVII, in Genesim non a Hieronymo, sed a Rufino latine versae. II. Tredecim in Exodum, et sexdecim in Leviticum. III. Vigintiocto in Numeros. IV. Viginti sex in Josue. V. Novem in Judices, totidem in Psalmos, una in librum I. Regum, et quatuor in Cantica. VI. Libri decem in Paulli epistolam ad Romanos. VII. Homiliae dubiae. 0177A Quae sunt in Lucam, non Rufinus sed Hieronymus vertit.

I. Quandoquidem rei connexio a nobis postulat, ut reliquarum Origenis lucubrationum, quas Rufinus, amicis obsequturus, Latio donavit, seriem, ab aliis historiae litterariae scriptoribus, ferme neglectam, concinnemus, initium auspicabimur ab Homiliis XVII. in Genesim. Has una cum aliis Aegidio Viterbiensi, divinorum verborum oratori excellenti, Ordinis eremitarum, et postmodum S. R. E. Cardinali, ab se nuncupatas, primus omnium typis vulgavit Aldus Manutius senior cum hujusmodi inscriptione: Origenis Homiliae in Genesim, Exodum, Leviticum, Numeros, Jesum Nave, et librum Judicum, divo Hieronymo interprete. Venetiis A. D. 1503. in fol. Editioni operam commodavit Monachus, qui nomen suum in praefatione reticuit, multum se debere professus sodali suo in coenobio Patavino Sanctae Justinae, Hieronymo a Valentia Hispano. Hanc postea editionem iterum 0177B expressit Bernardinus Benalius Venetiis A. D. 1512. in folio. Idem monachus Sanctum Hieronymum universi Operis interpretem fecit, nimirum proptereaquod in suis codicibus Mss. unde illud eruit, pro Rufino, ab librariis Hieronymum scriptum reperisset, ut tanti viri auctoritate volumen acceptius evaderet. Monachus tamen dubitare videtur, an recte Hieronymo ea translatio inscribatur: Non dubitamus, inquit, tam auctorem, quam interpretem opus tam egregium absque prooemio nequaquam edidisse, verum scriptorum incuria ad nos minime pervenisse. Neque eo inficias tamen, invenisse quidem nos, nonnullis in exemplaribus nescio quid, prooemii loco inscriptum; nec auctore sane (ut ego senserim) nec interprete nostro dignum. Verum calamus mihi temperandus est; potuit enim latinus interpres e Graecis bonis (ut ait Comicus) latina facere non bona. Alium tamen prologi, atque alium operis interpretem exstitisse manifestum est. Haudquaquam igitur visum est nobis, pulcherrimo (ut ita dixerim) 0177C corpori alienum simul ac horridum praefigere caput, et prima libelli fronte deterruisse potius, quam allexisse lectorem. Quare monachus prologo illo, quem in codicibus Mss. repererat, improvide praetermisso, omnium earundem Homiliarum Hieronymum interpretem fecit. Sed non ita credulus fuit Desiderius Erasmus, qui suae editioni Operum Origenis hanc de Homiliis in Genesim censuram adposuit: Homilias in Genesim vertit Rufinus, non Hieronymus. Praefatio resecta est, quum nec Rufinus nec Hieronymus soleant quicquam edere sine prologo. Rufinus autem gravissima suspicione premebatur quod esset Origenista; sub hoc enim titulo Arianorum haeresis conata est repullulascere. Itaque pro invidioso nomine Rufini suppositum est gratiosum nomen Hieronymi. Hae nimirum sunt artes librariorum submoventium quae prima statim fronte deterrent emptorem, et affingentium quae possent allicere. Non mediocrem orexim habet auctoris celebritas. Simili fuco vulgus imponit incautis, pannum ex Anglia allatum mentiens, qui nunquam vidit Angliam, 0177D et pro Belnensi vendentes vinum, quod juxta Lovanii moenia natum est. Ita de vero interprete optime quidem Erasmus. De ipso autem Opere sic censet: stilus multum habet perspicuitatis, satisque commode fluit; licet non usquequaque purus: cui virtuti utinam fidem adjunxisset, quam ab interprete requirimus. At haec libertas, vel licentia potius, addendi, adimendi, mutandi, Rufinum clamat interpretem. Hanc licentiam fatetur usurpasse se in Leviticum, in Epistolam ad Romanos, in Historiam Ecclesiasticam. Quod porro opus ipse tractavit unquam, quod non ad istum modum contaminarit? Georgius Bullus in Defensione Fidei Nicaenae Sect. II. cap. IX. §. 20. pag. 209. quando Rufinus id absque lectoris monito nunquam praestitit, hoc ipsum de quo culpatur, illi in sinceri et probi hominis laudem vertit. Bulli verba haec sunt: In vertendis quidem plerisque Origenis libris multa de suo addidisse Rufinum constat; sed quotiescumque ea libertate usus fuerit, 0178A de eo lectorem suum, prout hominem probum et veri amantem decebat ipse expresse monuit. Gennadius in Catalogo cap. XVII. testatur, quicquid Origenis versum est, id omne, praeter ea quae vertit Hieronymus, ab Rufino versum fuisse. Hieronymus autem et ipse in Catalogo, quem provecta aetate confecit, cap. CXXXV. dum quae ex Origene verterat, nominatim recenset, Homilias in Genesim omnino silet; et tamen testatur, se adhuc juvenem Origenis quaedam vertisse. Honorius utroque posterior hoc ipsum loquitur in Catalogo lib. I. cap. CXXXVI. Verum quid opus his argumentis, inquit Erasmus, quum ipse Rufinus in peroratione, quam adjecit Commentariis in Epistolam ad Romanos, profiteatur, se vertisse Origenem in Genesim, Exodum, Leviticum, item in Jesu Nave, et in Librum Judicum, quanvis non nesciam et illic suppositum Hieronymum, sed nimis imprudenter, ut mox docebimus? Ea peroratio, adjecta commentariis in Paulli Epistolam ad Romanos, exstat tomo II. Operum Origenis ex editione IV. Erasmi per Grynaeum 0178B adornata, pag. 634. Petrus Daniel Huetius in Origenianis libro III. cap. II. Sect. III. §. 1. antiquo codici Bibliothecae regiae, in quo illa ipsa, de qua agimus, Homiliarum in Genesim interpretatio, Hieronymo adscribitur, omnem fidem merito abjudicat, eandemque post Erasmum, et Gilbertum Genebrardum uni Rufino deberi agnoscit, quandoquidem Rufinus in Prologo super Homilias XXVIII. in Numeros, disertim testatur, se tunc omnes Origenis Homilias in Pentateuchum, sive in legem Moysi vertisse, praeter scriptas in Deuteronomium. Atqui latinas habemus Homilias in quatuor priores libros Pentateuchi; quis ergo Rufinum interpretem ausit inficiari, inquit Huetius? Hoc argumento utitur etiam Chiffletius in loco postmodum adducendo. Hinc merito Genebrardus Homilias in Genesim et quas Origenes scripsit in Exodum, Leviticum, Numeros, Josue, Judices, sub Rufini interpretis nomine inseruit a pag. 1. usque ad pag. 221. suae latinae editioni Operum Origenis, quam 0178C sub hoc titulo publici juris fecit: Origenis Adamantii magni illius et vetusti scripturarum interpretis, et secundi Ecclesiae post Apostolos magistri Opera, quae quidem proferri potuerunt omnia, doctissimorum virorum studio jam olim translata et recognita. Parisiis apud Guillelmum Chaudiere A. D. 1574. in fol. Hanc postea editionem ab aliis typographis recusam adspeximus. In Appendice tomi V. Operum Sancti Augustini editionis novae Sermo IX. de Rebecca est Homilia X. Origenis in Genesim a Rufino latine conversa.

II. Rationibus iisdem evincitur, Origenis Homilias XIII. in Exodum, et XVI. in Leviticum, quae jam dictas proxime sequuntur in editione Grynaei tomo I. pag. 58. et 104. Rufini studio fuisse latinitate donatas; nam et in Prologo Homiliarum in Numeros, ait, se omnia Origeniana, quae in lege scripta sunt, latina reddidisse; et in peroratione Homiliarum in Pauli Epistolam ad Romanos tomo II. pag. 634. luculenter affirmat, se in Exodum etiam id praestitisse, et praecipue, 0178D inquit, in his quae in librum Levitici ab illo (Origene) quidem perorandi stilo dictata, a nobis vero explanandi specie translata sunt. Hoc idem pro Rufino sentit Huetius in loco superius indicato §. 2. Fallitur ergo Sixtus Senensis in libro IV. Bibliothecae, has interpretationes Hieronymo tribuens. Erasmus de translatione Homiliarum in Leviticum hanc profert censuram, paullo asperiorem: Fatetur (Rufinus) se has Homilias vertisse liberius, hoc est multa quae dicit defuisse, de suo attexuisse. Ea temeritas tolerabilior est, quum nominatim indicat quid sustulerit, quid adjecerit, quemadmodum fecit in Historia ecclesiastica, cui detraxit librum IX. et in ejus loco suas narrationes infulsit. At qui legit hoc opus, et enarrationem epistolae ad Romanos, incertus est, utrum legat Origenem, an Rufinum. Hac arte vir gloriae cupidus putavit, se reperisse viam, qua vel invitis omnibus, tereretur manibus hominum. Matthaeus Petitdidierius tomo I. Animadversionum 0179A in Bibliothecam Dupini pagina 15. jure explodit Jo. Rodulphum Wetstenium, perperam suspicantem, in Homilia I. Origenis super Leviticum ab Rufino aliquid immutatum, ubi disseritur de Historia Susannae. Origenis tamen commentarius in Matthaeum, Graece adhuc superstes, eadem ferme exhibet, ac latina interpretatio Rufini. Me fugit, cur Labbeus tomo II. de Scriptoribus pag. 141. harum Homiliarum interpretem Hieronymum fecerit. Quam iniquus Rufino heic, ut alias plerique hominum, sit Erasmus, argumento est singularis modestia, qua ubique de se suisque Rufinus loquitur. Huetius §. 3. pag. 245. quanquam et ipse non bene habet Rufinum de suo, ut ait, quicquid libitum est largientem: tamen hoc illi deberi agnoscit, quod legitimo suo auctori restitutae sunt (Homiliae in Leviticum) quae inter Cyrilli opera falso venditabantur. Jodocus Clichtoveus has Homilias in Leviticum, a Rufino translatas, primus omnium in lib. XVI. digestas vulgavit Lutetiae typis Wolfgangi Hopylii A. D. 1514. in folio, ex codice Corbejensi 0179B descriptas, sibique a Guillelmo Parvo Ordinis Praedicatorum, et Ludovici XII. Galliarum Regis a sacris confessionibus, traditas. Hinc patet quantopere fallatur Vossius in Historia Pelagiana lib. II. parte I. Thesi VI. ubi Cyrilli esse hos commentarios in Leviticum putat, vel incerti auctoris. Cyrillo quoque perperam tribuuntur in Latinis ejusdem Patris editionibus, et signanter in illa, quam accuravit Petrus Canisius Coloniae apud Melchiorem Novesianum A. D. 1546. tomis duobus in folio, in quorum priori pag. 41. laudatae Homiliae reperiuntur; et in editione Cyrilli operum, latine facta Parisiis apud Michaelem Sonnium A. D. 1573. in folio pag. 66. Harum codex Ms. Rufino interprete, exstitit Venetiis in Sancti Antonii Bibliotheca, ante aliquot annos (heu!) flammis absumta. Consulatur Tomasinus in Bibliothecis Venetis pag. 10. Hinc Robertus Bellarminus, qui lib. IV. cap. XI. de Verbo Dei non ausus fuerat definire, an Homiliae ad Origenem pertinerent, illas postea in 0179C Catalogo, absque haesitatione pro Origenianis agnovit. Quare Huetius merito carpit Heterodoxum quendam, inter Origenis supposititia eas rejicientem; pluresque earundem collectiones fuisse statuit, itaut Rufinianae, sint aliae ab Homilia II. in Leviticum, cujus fragmentum exhibetur in Origenis Philocalia cap. I. Prologi vero Homiliarum in Exodum et in Leviticum interciderunt.

III. De translatione Homiliarum XXVIII. in Numeros nullum judicium profert Erasmus; quare nos fugit, cuinam interpreti easdem tribuerit. Rufino tribuit Cassiodorus, testis idoneus in Institutione alibi memorata cap. I. ubi tamen XXX. esse testatur. Exstant illae sine nomine interpretis tom. I. pag. 182. sed Aldus earundem juxta ac reliquarum interpretem facit Hieronymum. Prologi, seu praefationes Rufini in Genesim, Exodum, Leviticum, et Numeros desiderantur plane omnes in editionibus typis vulgatis, et etiam in codicibus calamo scriptis, nisi alicubi delitescant; librariis autem vitio vertendum 0179D quod evanuerint, ut nimirum Hieronymus earundem Homiliarum interpres pro Rufino facilius venditaretur. Rufinum porro singulis suis interpretationibus prologum praemisisse, testatur Gennadius in Catalogo cap. XVII. Fraudi larvam Prologi detraxissent, quemadmodum sane detraxit Prologus ille in Galliarum bibliothecis repertus, quo Rufinus Donatum quendam praefatur in suam illam translationem Homiliarum XXVIII. in Numeros, quam morti proximus in Sicilia confecit, unde ipse una cum Melania, et ejus comitatu Rhegium Julii Gothorum flammis ardere spectabat. Eundem prologum secum ex codice Bigotiano communicatum, non semel appellat Huetius lib. II. cap. IV. Sect. I. §. 22. lib. III. cap. II. Sect. 1. §. 2. Sect. II. §. 1. Sect. III. §. 1. et 4. Atqui ex eodem codice illum ediderat Henricus Valesius in notis ad Historiam Eusebii lib. VI. cap. XXXVIII. et Petrus Franciscus Chiffletius in Paulino illustrato 0180A Parte II. cap. XXV. qui tamen illum ex codicibus Divionensi, Remensi, Claravallensi, Graonensi, et Claramontano, ab se vulgatum, non Ursacio, sed Donato inscripsit, cui etiam inscribitur in codice Vaticano Urbinate 144. Error a viris doctis Valesio, Huetio, Labbeo, Norisio, et Tillemontio nequaquam visus, titulum codicis acephali occupavit hoc pacto. In prologo ipso memoratur Ursacius, Rufini notarius, quem exscriptor ob supinam inscitiam ab eo nequaquam distinguens, quem Rufinus ibidem alloquitur, Ursacii nomen initio prologi adposuit; nam etiam in codice 1405. Collegii Sancti Benedicti Ursacio inscribitur, in Catalogo codicum Mss. Angliae Parte II. pag. 136. Pearsonius in Vindiciis Ignatianis Parte I. cap. X. pag. 159. laudat codicem Cantabrigiensem, ubi sic legebatur: Incipit prologus . . . Numerorum ad Ursacium, reliquis vocibus manifeste ob Rufini nomen exosum abrasis. Verum in codicibus a Chiffletio laudatis (sed non in Vaticano) prologus Rufinianus Hieronymo adscribitur, perperam tamen, quippe 0180B Hieronymum procul hinc abfuisse, quum Alaricus Italiam depopularetur, contraquam de se auctor prologi affirmat, satis ostendunt Hieronymi praefationes in Ezechielem lib. I. et III. ac praesertim epist. XCVI. alias XVI. (Nunc CXXVII.) ad Principiam, ubi cap. V. sic loquitur: Dum haec aguntur in Jebus, terribilis de Occidente rumor Affertur, obsideri Romam, et auro salutem civium redimi. Ergo prologus non est Hieronymi, procul absentis, sed Rufini praesentis, qui tunc A. D. 409. in Siciliam cum Piniano et ejus familia, in Orientem reversurus, profugerat, de quo alibi. In codice etiam Bibliothecae Jacobeae tom. II. Catalogi manuscriptorum Angliae pag. 141. interpretatio Homiliarum in Numeros Rufino tribuitur. Haec interpretatio extremus fuit Rufini labor quamquam nos seriem ipsam librorum sequuti, heic in antecessum de ea loquimur. Huetius de illa apposite hoc scribit §. 4. pag. 245. Ex prologo, quem praefixit Rufinus interpretationi suae octo et viginti 0180C Homiliarum Origenis in Numeros, quae ad hanc diem supersunt, et ex ipso etiam stilo, intelligitur, vehementer eos falli, quicumque alium interpretem assignant, quam Rufinum. In eodem prologo haec habet Rufinus: Quaecumque in Numerorum libro sive Homiliatico stilo, sive etiam ex his, quae Excerpta appellantur, scripta reperimus, haec perurgente te (Donatum, non Ursacium, alloquitur) Romana, ut potuimus, voce ex diversis in unum ordinem collecta digessimus. Hinc Huetius notat, has Homilias undecumque collectas, cum scholiis ab Rufino permixtas: Quod, inquit, Rufino interprete dignum erat. Itaque merito arguit Andream Rivetum, qui in suo Critico Sacro hasce Homilias non Origenis, sed hominis Latini foetum esse contendit, proptereaquod in earum XII. discrimen notetur inter excudere et excidere, quae tamen Rufini interpretis munificentia accepta referenda sunt, inquit Huetius.

IV. Jam vero gradum faciamus ad Homilias XXVI. in librum Josue, seu Jesu Nave, quae exstant apud 0180D Grynaeum tom. l. pag. 284. Lemma Prologi ad Chromatium, Hieronymo interpretationem tribuit; sed tam interpretatio, quam interpretationi praeficus prologus, prorsus Rufinum auctorem habent, inquit Huetius. Erasmus ejusdem Operis translationem Rufino quidem adjudicat, sed Hieronymi nomen et prologum, a Librariis conficta, audacter pronunciat. De primo non dubito, sed in postremo falli Erasmum pro certo habeo. Hoc priusquam ostendo, ejus verba recitabo: Hic, inquit Erasmus, crevit bibliopolarum audacia. In totius operis frontispicio sat habebant pro Rufino Hieronymum supponere, revulsa praefatione; heic affixerunt praefationem, sed adeo frigidam, adeoque ineptam, ut nullo certiore argumento possit persuaderi, haec ab Hieronymo non esse versa. Homines suaves existimarunt, neminem addubitaturum, posteaquam ad Chromatium inscripta esset praefatio, ad quem interdum scripsit Hieronymus. Ceteris exscribendis 0181A jam supersedeo, postmodum enim ad Erasmum redibo. Sed illius argumentis rejectis, alio abit Huetius in Origenianis lib. III. cap. II. Sect. III. §. 5. pag. 246. translationis enim et Prologi auctorem facit Rufinum, sed tamen viro probo imposturae crimen impingit, quasi nimirum dolosis artibus, quum se Origenismi vulgo suspectum esse, proptereaque minus vendibiles merces suas intelligeret, fucum incautis lectoribus facere voluerit, et Hieronymi, adversarii sui, nomen praescripserit, quo eum quoque in Origenismi suspicionem vocaret, a quo tam saepe doctrinae hujus fuerat criminatus. Addit, simili vafritie usum in praefatione Commentariorum Origenis in epistolam ad Romanos. Hanc calumniam Rufino alibi etiam a viro docto affingi audiemus. Sed scriptor, cetera perspicax, qui in Erasmo damnat judicium praeceps, ipse plus aequo inanibus conjecturis indulget. Qui enim fieri potuit, ut Chromatio et Hieronymo, adhuc viventibus, Rufinus in luce hominum adeo putidam et ridiculam fraudem excogitaverit, ut sub larva Hieronymi translationem 0181B Homiliarum Origenis, ab se publici juris factam, Chromatio Aquilejensi Episcopo offerret, et tamen Chromatius, Hieronymus, et reliqui ejus necessarii, adeoque Rufini hostes, tam bardi et stupidi fuerint, ut tantam fraudem nequaquam olfecerint, nec palam suae impudentiae poenas Rufinum dare compulerint? Levitatem conjecturae penitus difflat Gennadius in Catalogo cap. XVII. ubi omnes translationes Homiliarum Origenis Rufino adscribit, iis solis exceptis, quas vertit Hieronymus. Hae autem, quae notae sunt omnibus, ab ipsomet Hieronymo in Catalogo suo recensentur, et ab Honorio lib. I. cap. CXXXVI. Quae Rufinum interpretem habent, suo prologo discernuntur, inquit Gennadius, sic Rufinum singulis suis interpretationibus prologos praemittere consuevisse aperte docens. Itaque interpretatio Homiliarum in Josue aevo Gennadii Rufini nomine discernebatur. Non ergo Rufinus sub Hieronymi adversarii sui persona, illam obtrusit; sed recentiores 0181C librarii, ut tanti nominis umbra mortales ludificarent, Rufino, qui ob simultatem cum Hieronymo male audiebat, expuncto, ipsum Hieronymum supposuerunt, tum in epigraphe, tum etiam in prologo ipso, quum alias ab anterioribus libris Rufini nomen et prologos totos avulsissent. Neminem puto ignorare, Chromatium Hieronymo aeque ac Rufino fuisse amicitia conjunctum: quod ex utriusque Lucubrationibus patet, adeo ut magnus Antistes utriusque animos non parum exulceratos in pristinam concordiam redigere studuerit. Quid ergo mirum, si Rufinus Homilias in Josue celeberrimo patriae suae metropolitae, suoque olim Fidei Christianae doctori nuncupavit, cui Eusebii Historiam, ab se in Latinum sermonem conversam etiam nuncupaverat: siquidem Rufinus ad hasce Homilias convertendas, post Eusebii Historiam ab se translatam, incubuisse postea dicemus. In Bibliotheca Ms. Antonii Augustini, edita Tarracone apud Philippum Mey A. D. 1587. in-4º. codex 48. hoc lemmate recensetur: Origenis Alexandrini, qui et Adamantius, 0181D in librum Josue Homiliae XXVI. Beato Hieronymo interprete, vel Rufino, ad Chromatium. Liber in membrana annorum CCC. et ultra, forma quadrati. Verum ne quid praeterire videamur, Erasmi hac in re argumenta, singulatim perpensa, recenseamus.

1. Ait, prologi auctorem his verbis Chromatium affari: O mi semper venerabilis Chromati. Immo sic: O mi semper venerabilis pater Chromati: quibus ferme verbis eundem alloquitur in prologo Historiae Eusebii. Quare nihil absurdius censura, quam heic exercet Erasmus.

2. Totam praefationem talem esse, ut cuivis operi possit aptari, sententiamque ipsam ex Hieronymi scriptis sublectam, ab impostore mira garrulitate dilatatam falsum omnino est. Praefationes enim, Rufini scriptis praefixae, nihil aliud sunt, quam epistolae familiares, quibus ad amicos translationes suas mittit, quarum propterea tenor ex ipsis translationibus, quas 0182A singulae epistolae comitantur, abunde colligitur, praecipue quum nobis desint epistolae, pro iisdem translationibus obtinendis, ad Rufinum ab amicis transmissae. Quidnam vero inepti, vulgaris, et stulti, ut vocibus utar Erasmi, verba haec Rufiniani prologi continent: Quia ergo et tu, o mi semper venerabilis Pater Chromati, injungis et praecipis nobis, ut aliquid ad aedificationem et constructionem divini tabernaculi ex Graecorum opibus et copiis conferamus, Oratiunculas XXVI. in Jesum Nave, quas ex tempore in Ecclesia peroravit Adamantius senex, ex Graeco, latine tibi pro virium mearum parvitate disserui? Quid gravius, quid religiosius, et rei aptius proferri poterat? At Rufinus nullam affert caussam (urget Erasmus) cur hoc opus Origenis vertendum susceperit. Caussa est, ut Chromatio, id ab se postulanti, obsequeretur.

3. Erasmus negat, Origenem Oratiunculas ex tempore declamasse. Hoc tamen ait Rufinus, hoc Huetius disertis rationibus evincit lib. III. sect. II. cap. IV. §. 4. ubi censet, Origenis Homilias, partim meditate 0182B conscriptas, partim ex tempore ab eo recitatas.

4. Reliqua censurae pars, quam Erasmus in prologi stilum pluribus inculcat, non tam probat, non esse Hieronymi, quam esse Rufini, qui semper de se modeste sentiens et loquens, fatetur identidem, se ad latine scribendum ob longam moram inter Graecos, tricennali incuria torpuisse. Itaque illum populari potius, quam exquisito sermone conscriptas Lucubrationes suas edidisse conspicimus. Audiamus extrema verba, quibus prologo ipsi finem imponit: Totum ergo hoc, de tuo judicio pendeat. Si quid sane est, quod placere potest, hoc sit auctoris, neque enim quae aliis labore parta sunt, diripere, et nostrae laudi applicare justum putamus. Si vero vim sensuum oratio inculti sermonis exasperat, hoc vel mihi, vel (ut cum tua venia dixerim) tibi ipsi reputato, qui opus, quod eruditis debet injungi, expetis ab indoctis. Non solum ergo interpretatio Homiliarum in Josue ad Rufinum pertinet, in quo Erasmus et Huetius aeque consentiunt: 0182C sed etiam prologus: quod prior negat, alter sic affirmat, quasi Rufinus auctor eum fraudulenter Hieronymo supposuerit, ex Homilia XV. in Josue pag. 315. Rufino interprete. Gratianus laciniam transtulit in Caussam XXXIII. Quaest. I. cap. I. Porro ineptam Erasmi censuram Magdemburgenses Cent. III. cap. X. adhuc ineptiorem facturi, quod Erasmus de Rufini prologo scribit, ipsi de Origenis Homiliis dictum prodiderunt, quasi illas Erasmus Origeni abjudicasset. Et tamen Centuriatorum sententiam alii ejusdem farinae scriptores imprudenter amplexi sunt. Sed quidpiam majus ausus est Jo. Dallaeus lib. II. de scriptis Dionysii cap. XLI. ubi Origenianas Rufini interpretationes conatur undequaque convellere, haud certe alia de caussa, nisi quia suorum dogmatum novitati eas saepe adversari cognovit; sed homo heterodoxus non aliud plerunque agit, quam ut illam ipsam licentiam se pandere jactet, qua Rufinum in vertendis Graecorum scriptis usum insimulat.

V. Nunc locus postulat, ut patefaciam, Homilias 0182D IX. in Judices tomo I. pag. 377. editionis Grynaei, de quibus Erasmus penitus silet, Rufinum quoque interpretem habuisse. Id in peroratione explanationis in Epistolam ad Romanos pag. 634. ipsemet Rufinus disertim testatur, et Huetius pariter animadvertit lib. III. cap. II. sect. III. §. 5. pag. 246. Hisce Homiliis librariorum nequitia prologum detractum, ut facilius Hieronymo supponerentur, pro certo habeo; ideoque magnam gratiam a nobis iniret, qui illum et ceteros omnes, idem infortunium passos, in antiquis codicibus expiscaretur. Ceterum post Homilias in Judices, inter scripta Origenis reperiuntur Homiliae IX. in Psalterium Davidicum, nempe quinque in Psalmum XXXVI. duae in Psalmum XXXVII. et duae pariter in Psalmum XXXVIII. Has a Rufino translatas, et cum prologo ad Apronianum directas, vulgavit Constantius Hierotheus cum aliis operibus Adamantii in Novum Testamentum, praemissa Apologia Jacobi Merlim 0183A pro Origene, Venetiis apud Lazarum Soardum A. D. 1516. in folio. Occurrunt ibidem post Homilias in Lucam fol. 87. exstantque etiam in codice Ms. Vaticano Urbinate 65. fol. 34. p. 2. Merlinus Origenis Opera Latina in quatuor partes divisa ediderat Parisiis A. D. 1512. tomis duobus in folio: quae editio ibidem postea recusa fuit A. D. 1519. 1522. et 1530. Sed Erasmus, qui Homilias easdem inseruit tom. I. pag. 440. editionis Grynaei anceps haeret in saepe memorata censura, num referant Origenis ingenium et phrasim, propiusque accedere ad Chrysostomum putat, vel auctoris fuisse Latini, aut Rufinum interpretem, more suo, illas contaminasse. Haec et alia ab Erasmo superbe et praepostere dicta, Huetius merito improbans lib. III. cap. II. sect. III. §. 6. pag. 247. eundem criticae suae nimium permisisse arbitratur, ubi de interprete scribit: Nec ipse qui praefatur, profitetur, se has Homilias simpliciter vertisse, ut habebantur apud Graecos, nec illic exprimit nomen auctoris. Sed verum quidem est, inquit Huetius, ac meminisse debuerat Erasmus, 0183B auctorum nomina operum initiis praescribi solere, ac proinde praefantem Rufinum necesse non habuisse profiteri, has Homilias se ex Origene vertisse, quum id titulus clamaret. Haec Huetius, qui eo futilius etiam censet argumentum petitum ex Peroratione, in qua nomen auctoris non expressit. Rufinus de Operibus Origenis ab se latinitate donatis agebat, Origenem ipsum nominaverat; et Homiliarum ipsius in Genesim, Exodum, et Leviticum mentionem fecerat. Addit postea: Illa, quae in Jesu Nave et Judicum librum, et in Psalmos tricesimum sextum, tricesimum septimum, et tricesimum octavum, simpliciter expressimus, et invenimus. Hinc non difficulter haec opera perinde ac proxime laudata, ad Origenem pertinere intelligimus, cujus nomen singulis adponere supervacaneum sane et molestum fuisset. Quod si haec Origeniani nominis praetermissio dubium auctorem hic facit, cur Erasmus, qui de auctore Homiliarum in Psalmos dubitavit, de auctore quoque Homiliarum 0183C in librum Judicum neutiquam dubitavit? Par sane erat utrobique dubitandi ratio, utrobique enim Origenis nomen omittitur. Ita ferme Huetius, et ante eum Genebrardus in Collectaneis de Vita Origenis cap. V. quae suae operum ejus Latinae editioni praeposuit, unde huc nonnulla in rem nostram sunt transferenda. Loquitur Genebrardus de censuris Erasmi: In iis, ait, ita suo stomacho indulsit more, ut in eo, modo majorem animadversionem, modo firmius judicium merito possis requirere. Verbi gratia, censet Homilias in Psal. XXXVI. non esse Origenis. Quin et ubi annotasset, sapere phrasim Chrysostomi, mox subjicit, se suspicari eum, qui scripsit, fuisse Latinum. Tu haec, si potes, inter se conciliato, quum Chrysostomi locutio sit Graecissima. Deinde esse Origenis apparet, quia Homilia II. de more invehitur in Valentinianos, et Homilia III. locum Pauli I. Corinth. IV. iisdem verbis adfert, quibus Exodi Homilia VI. et Num. IV. pro consuetudine perstringit eos, qui haerebant in litera, neglecto spirituali sensu, eumque necessario 0183D statuendum probat e versu: non vidi justum derelictum, etc. adeo ut ad servandam versiculi literariam veritatem, patet locutum de derelictione a rebus spiritualibus, non corporalibus. Et Homilia III. nominat Valentinum, Marcionem, et Basilidem, contra quos in ceteris libris perpetuo fere luctatur. Denique phrasis et sententia et mos Origenianus docent, temeraria fuisse Erasmi judicia; quod commemoro propter prurientes istorum hominum aures, qui protinus destruendum arbitrantur quod ab aliquo corrosum et morsum intellexerunt. Haec Genebrardus. Quare inani studio Magdeburgenses, Robertus Cocus, et Guillelmus Perkinsius easdem Homilias ex genuinorum operum Origenis albo expungere, non verentur. Illarum interpretationem Rufinus, Aproniano filio carissimo gratificaturus se suscepisse testatur in prologo, quem, quia brevis est, huc transferam ex tomo II. Origenis Operum pag. 439. editionis Grynaei: Quoniam tricesimi sexti, 0184A et tricesimi septimi, et tricesimi octavi psalmi expositio tota moralis est, instituta quaedam vitae emendatioris ostendens, et nunc conversionis, ac poenitentiae, nunc purgationis et profectuum semitam docet, idcirco tibi eam, Aproniane, fili charissime, in novem Oratiunculas, quas Graeci Homilias vocant, velut in uno corpore digestam, in Latinum transtuli, ut intra unum codicem collectam haberet dictionem, quae ad emendationem vel profectionem morum tota respiceret. Hoc sane beneficii praestabit haec lectio, quod absque labore lectoris intelligentia ejus in propatulo habeatur, quo scilicet vitae simplicitas, sensu lucido, ac simplici sermone doceatur: ex quo prophetia pervenire non solum ad viros, verum etiam ad religiosas feminas possit, et excolere simplices mentes: ne forte religiosa filia mea, soror in Christo tua, ingrata sit operi nostro, si id semper laboriosum intellectui suo pro asperitate sentiat quaestionum; quia nec corpus humanum ex solis potuisset nervis ossibusque constare, nisi eis divina providentia vel mollitiem carnis intexuisset, vel blandimenta pinguedinis. Huetius, et 0184B ex eo Natalis Alexander saeculo III. cap. IV. Art. II. Rufinum, exploso Riveto, interpretem faciunt Homiliae unicae in Librum I. Regum, cujus etiam est versio expositionis in Cantica Canticorum, teste Cassiodoro divinarum lectionum cap. V. ubi haec leguntur: In Cantica Canticorum duabus Homiliis expositionem Origenis idem Sanctus Hieronymus, latinae linguae multiplicator egregius, sua nobis, ut consuevit, probabili translatione prospexit; quas item Rufinus, interpres eloquentissimus, adjectis quibusdam locis, usque ad illud praeceptum, quod ait: Capite nobis vulpes pusillas, exterminantes vineas, tribus libris latinis explicavit. In editione Grynaei tom. I. inchoantur pag. 356. et desinunt pag. 492. quibus tamen desunt prologi consueti. Rufinus opus continuae explanationis, et decem, quos vocant, tomorum partes, in Homilias IV. distribuit, de quibus loquitur etiam Pearsonius in Vindiciis Ignatianis part. I. cap. IX. pag. 111. Verum Erasmus hujusce lucubrationis nequaquam 0184C adsequutus auctorem, et eo minus interpretem, utrumque in unum conflat, putatque hominem Latinum, et pulchre doctum ac bene disertum, non certe Graecum. Quoniam autem is ob modestiam suum nomen apponere noluit, librarii praefixerunt nomen Ambrosii. Ita Erasmus, cui continuo adhaeserunt Magdeburgenses Cent. III. cap. X. Guillelmus Perkinsius in suo Problemate, aliique mox nominandi. Tantum valet praeconcepta opinio contra Rufinum, ut Erasmus, ignorato harum Homiliarum interprete, opus ipsum eousque laudarit, ac si non a quoquam latine versum, sed ab latino homine integre compositum existimaret. Sed esse Origenis, et ab Rufino latine redditum, ex Cassiodoro locupletissimum testimonium produximus. Rufinus tamen de suo nonnulla addidit, unde Rivetus, Robertus Cocus, et id genus pseudocritici Heterodoxi ansam arripuerunt hanc explanationem Origeni abjudicandi, perperam auctori tribuentes quod est interpretis. Formulas populares, et voces Rufino usitatissimas, inde collegit Huetius 0184D lib. III. cap. II. sect. III. §. 7. pag. 249. Ceterum Prologi Rufini eandem ob caussam, ob quam ceteri, interciderunt, velut ille in Numeros, pridem repertus, quem Latinae editiones nunquam ante repraesentaverant. Rem firmat etiam vetus codex Petri Pithoei, sic inscriptus: Incipit Tractatus Origenis in Cantica Canticorum, a Rufino translatus in latinum. Quare Johannes Martianeus librum ab se minus recte incerto interpreti adscriptum, conjecit in tom. V. Operum Sancti Hieronymi pag. 603. Haec quum ita se habeant, de nihilo est, quod in quibusquam codicibus, Hieronymo et Ambrosio haec lucubratio tribuitur, ut probe monet Huetius.

VI. Hucusque sermonem fecimus de scriptis Origenianis in Vetus Testamentum, quae Rufinus ex Oriente in Italiam redux tulit et precibus amicorum, Latio donavit. Nunc de Origenianis lucubrationibus disserendum superest, in novo Testamento explanando 0185A versantibus, quas Rufinus pariter latinas fecit, quanquam in vulgatis editionibus sub alienis nominibus circumferuntur. Ex his primum locum obtinent tomi XV. Commentariorum in epistolam Sancti Paulli ad Romanos, quod opus in libros X. divisum, Rufinus Heraclii impulsu latinae linguae donandum suscepit quo tempore in vertendas Homilias incumbebat, quarum seriem amico obsecuturus, abrumpere debuit. Sic enim ait in Prologo: Volentem me parvo subvectum navigio oram tranquilli littoris stringere, et minutos de Graecorum stagnis pisciculos legere, in altum, frater Heracli, laxare vela compellis, relictoque in libros X. opere, quod in transferendis Homiliis senis Adamantii habebam, suades, ut nostra voce quindecim ejus volumina, quibus epistolam Paulli ad Romanos disseruit, explicemus: in quibus ille dum sectatur Apostoli sensum, in tam profundum pelagus effertur, ut metus ingens sit illuc eum sequi, ne magnitudine sensuum, velut immanitate opprimar undarum. Deinde nec illud adspicis, quod tenuis mihi est spiritus ad 0185B implendam ejus tam magnificam dicendi tubam. Super omnes autem difficultates est, quod interpolati sunt ipsi libri; desunt enim fere apud omnium bibliothecas (incertum sane quo casu) aliquanta ex ipso corpore volumina: et haec adimplere in latino Opere, et integram consequentiam dare, non est mei ingenii; sed, ut tu credis, qui haec exigis, muneris fortasse divini. Addis autem, nequid laboribus meis desit, ut omne hoc quindecim voluminum corpus, quod Graecus sermo ad quadraginta fere, aut eo amplius millia versuum produxit, abbreviem, et ad media, si fieri potest, spacia coarctem. Dura sane imperia, et tanquam ab eo, qui pondus operis hujus scire nolit, imposita. Aggrediar tamen, si forte orationibus tuis, quae mihi tanquam homini, impossibilia videntur, adspirante Domino, possibilia fiant. Sed ipsum jam, si videtur, Origenem, qualiter praefationem suscepti operis dirigat, audiamus. Hactenus Rufinus, cujus in hoc labore sinceritatem ac bonam fidem laudat Tillemontius tom. III. pag. 0185C 558. Vir pius disertim fatetur, se in transferendis hisce homiliis libertate usum addendi, et lacunas de suo supplendi. Theophilus Salodianus ordinis Fratrum Observantium, ut vocant, de quo in scriptoribus Minorum silet Lucas Waddingus, Origenianum opus in Fesulani monasterii bibliotheca Hieronymi interpretis nomine, cum blattis et tineis pugnans, ab se repertum, foras emisit Venetiis apud Simonem de Luere A. D. 1506. in folio, nuncupavitque Alexandro Portensi Vicetino, equestris ordinis viro, quasi ob inventum thesaurum prae gaudio exsiliens. Istud postea opus ibidem recudit Bernardinus Benalius A. D. 1512. in folio, suaeque Origenianorum operum collectioni tomo II. pag. 455. editionis Grynaei, inseruit Erasmus, Hieronymi quidem nomine in fronte relicto, cui tamen in censura tom. I. praefixa, opus abjudicat. Rufinumque interpretem carpit. Sed ipsummet Erasmum audire praestat: Hic, inquit, Librarii magnifice perfricuere frontem et in praefatione et in peroratione, pro Rufino Hieronymum supponentes, 0185D hoc est vitrum pro gemma lectori obtrudere conantes, et hactenus sane fefellerunt incautos; nam praefatio poterat utcunque videri Hieronymi: sed in peroratione quasi sorices suo se produnt judicio. Inde ex eadem peroratione subjungit quae Rufinum auctorem patefaciunt, quanquam Hieronymum pro Rufino assutum gerunt. Hoc prodit codex Thuanus, cujus verba recitat Cotelerius in Judicio de libris Recognitionum Clementinarum inter opera Sanctorum Patrum, qui temporibus Apostolicis floruerunt pag. 484. editionis II. anni 1698. Ea verba huc libentius adferam, quod non uno in loco vulgatam editionem emendent: Post hoc sane vocat nos opus, quod olim quidem injunctum est, sed nunc a Beato Gaudentio episcopo vehementius perurgetur; Clementis scilicet Romani episcopi, Apostolorum comitis ac successoris, de Recognitione libri, ut in latinum vertantur: in quo opere bene novi, quod laborem labor, multiplicata sorte 0186A suscipiet. Satisfaciam sane in eo amicis meis. Dabo titulo nomen meum, auctoris nihilominus vocabulo permanente, nam Rufini Clemens inscribetur. Mox subjungit, se ad cetera Origenis opera transferenda aggressurum: Quod si me Dominus implere permiserit, redibimus ad illos, et ad tua desideria, ut in Numerorum, et in Deuteronomii libros, Deo permittente, aliqua dicamus. Haec enim solum vobis de Pentateucho vel de reliquis Apostoli Paulli epistolis, quae possumus, Domino protegente debemus. In margine hujus perorationis pag. 634. editionis Grynaei hoc monitum exstat: Vel hinc colligi potest quos Origenis libros Rufinus latina civitate donaverit. Recte quidem; omnia enim ab se versa et vertenda, singulatim enumerat. Rufinum vero Clementis opus reapse in Latinum vertisse alibi audiemus. Iterum sic scribit Erasmus: Hic locus erat eradendus, si voluissent nobis persuadere, hujus operis interpretem esse Hieronymum; constat enim tum ex Gennadio, tum ex ipsius Rufini praefatione, quod Rufinus verterit Clementis Recognitionum 0186B libros, non Hieronymus, et ad hunc Gaudentium alias quoque scribit Rufinus. Nihil igitur agunt Librarii, toties inculcantes nomen Hieronymi, immo haec inculcandi sedulitas auget suspicionem fuci. Inde ex Rufiniana peroratione laciniam ab Librariis depravatam profert in qua Rufinus loquitur, sed sub Hieronymi nomine, per falsarios afficto. Hoc non animadverso Jo. Carolus Bovius in praefatione ad Clementis Constitutiones Apostolicas latine editas Venetiis apud Jordanum Ziletum. A. D. 1563. in-4º et Franciscus Turrianus in prolegomenis Graecis ad easdem Constitutiones, Graece editas, apud eundem typographum eodem anno et forma, pag. 7. ipsum Hieronymum, non alium, loqui reapse crediderunt, et propterea castigantur a Jacobo Usserio in Dissertatione de Ignatii epistolis cap. VII. Verba Pseudo-Hieronymi, sive Rufini haec sunt pag. 634. Aiunt enim mihi in his quae scribis, quoniam plurima tui operis habentur, da titulum nominis tui, et scribe: Hieronymi (lege Rufini) verbi gratia, in epistolam ad Romanos, Explanationum 0186C libri. Et post nonnulla: Satisfaciam sane in eo amicis meis. Reliqua jam adduxi. Sed est et illud, inquit Erasmus, nonnihil argumenti, quod in gratiam Ursacii, cujus jussu suscepit hunc laborem, vertit Regulam Basilii, et in gratiam Gaudentii, cujus hic meminit, vertit Clementem. Quod Erasmus ait de Ursacio, est memoriae lapsus in viro non semper accuratissimo. Heraclio enim, non Ursacio opus illud Rufinus inscribit, qui neque Ursacio, sed Ursejo Regulam Sancti Basilii nuncupavit. Ursacius vero, sive Ursatius, fuit Rufini notarius, ipso teste in Prologo Homiliarum in Numeros, quem, uti jam dixi, Donati nomine praenotavit. Heraclium tam prologus, quam peroratio, in universis editionibus exhibent, ne excepta quidem Erasmica. Adstipulantur codices manu exarati, Vaticanus Urbinas 62. fol. 96. et in Catalogo Mss. Angliae tom. I. pag. 68. codex 1247. Guillelmi Laudi, ubi recensetur epistola Rufini ad Heraclium, quam a prologo, de quo 0186D loquimur, diversam non credimus. Ut in pauca rem contraham, Erasmi animadversio hac in parte verissima est, neminem unquam objecisse Hieronymo, quod ea, quae verterat, truncarit, inverterit, immutarit, et ex alieno opere suum fecerit: quod tamen Rufinus in loco superius adducto, et per Librariorum fraudem Hieronymi perperam credito, sibi objectum fuisse prodit. Sed Erasmus hoc etiam animadvertere debuit, Rufino haud modicae profecto laudi potius, quam malae fidei, tribuendum videri, quod eum nequaquam puduerit, palam fateri, sed id praestitisse quotiescumque id praestitit; neque enim Romanos lectores vir probus fallere voluit, quasi nimirum fidam et simplicem Graecorum interpretationem latinam iis venditaret, sed, ut veracem et religiosum hominem decuit, eosdem candide monuit, se ex Graecis Lucubrationibus, quae alias per omnium manus tunc volitabant, quasdam veluti decerptiones et compendia 0187A rogatu amicorum extraxisse. Neque profecto aliud quam decerptiones et compendia fuisse oportuit tot opera ex Graecorum scriptis raptim deducta, quae in Italiam redux, decem annorum spacio cum Latinis populis communicavit praeter alia, quae illo eodem tempore de proprio conscripsit. Quare hoc ipsum, quod Rufino a recentioribus criticis vitio vertitur, laudi vertendum est. Non debuit ergo Erasmus ita escandescere, ubi Rufinus in peroratione Commentariorum in epistolam Paulli ad Romanos ingenue fatetur, se Homilias Origenis in Genesim, Exodum, et maxime in Leviticum sic immutasse, ut quae ille aedificandi studio populariter dixit, ipse explanandi specie transtulerit: quae Erasmus obelo ita percellit: Argute vero distinxit aedificationem ab explanatione, quasi non explanatio spectet aedificationem auditorum. Verba Rufini haec sunt in peroratione pag. 654. Hactenus nobis in epistolam ad Romanos, prout potuimus, dictantibus, plurimo et labore et tempore desudatum sit; fateor namque, Heracli, frater amantissime, quod dum tuis 0187B desideriis satisfacere cupio, oblitus sum pene mandati, quo praecipitur: onus supra vires tuas ne levaveris: quamvis nobis nec in ceteris, quae, te insistente, immo potius pensum diurni operis exigente, in latinum vertimus, defuerit plurimus labor, dum supplere cupimus ea, quae ab Origene in auditorio ecclesiae extempore non tam explanationis, quam aedificationis intentione perorata sunt, sicut in Homiliis, sive in Oratiunculis in Genesim, et in Exodum fecimus, et praecipue in librum Levitici ab illo quidem perorandi stilo dictata, a nobis vero explanandi specie translata sunt: quem laborem adimplendi quae deerant, idcirco suscepimus, ne pulsatae quaestiones et relictae, quod in Homiliatico dicendi genere ab illo saepe fieri solet, latino lectori fastidium generarent. Nam illa, quae in Jesu Nave, et in Judicum librum, et in XXXVI. XXXVII. et XXXVIII. Psalmum scripsimus, simpliciter expressimus, ut invenimus, et non multo cum labore transtulimus. Quamvis ergo et in ceteris, quae supra diximus, laboratum nobis sit in 0187C supplendis iis quae omiserat; in hoc tamen opere epistolae ad Romanos pro his caussis, quas in praefatione comprehendimus, immensus nobis et inaestimabilis incubuit labor. Sed delectabit indulsisse laboribus, si modo, non ut in aliis experti sumus, malevolae mentes vigiliis nostris contumelias reddant, si non studia obtrectationibus, et labores remunerantur insidiis. Novum quippe apud eos culpae genus subimus. Aiunt enim mihi. Reliqua superius recitavi. Hucusque Rufinus, qui profecto ob hujusmodi verborum sententiam ab immiti Erasmo vapulare non debuit. Miror amplius, non solum Erasmum, sed, illi etiam adstipulantem Huetium, virum ceteroquin summe laudandum, lib. III. cap. II. Sect. III. §. 15. pag. 253. in Rufinum irasci, quod illud idem opus alibi decurtaverit, alibi etiam suppleverit. Et tamen Rufinus in prologo ad Heraclium disertim affirmat, eos libros in codicibus Bibliothecarum, quos ipse consuluit, fuisse interpolatos, mutilatosque: quae est caussa, cur eosdem ipse contraxerit, atque suppleverit. Huc insuper accessit votum 0187D Heraelii postulantis, ut quindecim volumina coarctans, in mediam partem redigeret. Et tamen Erasmus, hoc ipsum addidisse, impudentissimum vocat. Nescio quo pacto fieri potuerit, ut Johannes Martianaeus hunc Rufini prologum ad Heraclium Hieronymi esse crediderit, cujus epistolis ab se novo ordine digestis illum inseruit tom. IV. num. CVII. pag. 808. Tillemontius tom. XII. pag. 308. hunc Heraclium minime diversum ab Heraclio Diacono putavit, quem memorat Sanctus Hieronymus in epist. C. alias XXXIII. ad Castrucium. Verbis ipsis Rufini, quae superius jam dedi, candoris, pietatis, et modestiae plenissimis, satis superque Erasmi censura refellitur, ut nihil interim dicam de Huetio, qui Erasmi censurae de suo addit, non quidem recentiores librarios, sed Rufinum ipsum suam hanc interpretationem Origenianam Hieronymo supposuisse, dum astu, et invidia, ut ipse ait, ad declinandam facti invidiam (male quidem 0188A audiebat Origenis nomen) et in Hieronymum, a quo saepe Origenismi caussa exagitatus fuerat, refundendam, nomen suum non apposuit, modestia factum simulans, quod malis artibus actum erat. In his diluendis horas diutius non teram, quum haec improvide scripta recitasse, eadem refutasse sit, praecipue quando etiam antiqui codices Mss. supra laudati, non Hieronymi, sed Rufini interpretis nomen referunt: et Cassiodori diserta auctoritas cap. VIII. de Institutione divinarum literarum his verbis nobis adstipulatur: Epistolam ad Romanos Origenes viginti libris Graeco sermone declaravit: quos tamen supradictus Rufinus, in decem libros redigens, adhuc copiose transtulit in latinum. Quid clarius adversus Huetium dici poterat? Nihil omnino.

VII. Hactenus dicta ostendunt, Rufinum inique proscindi a recentioribus criticis, quando ei, de ecclesiasticis literis apud Latinos praeclare merito pro contumeliis gratiae referendae essent, proptereaquod ejus potissimum cura et studio post deperditas Origenianas 0188B plerasque lucubrationes, Graece scriptas, illae saltem, quas ipse latinitate donavit, quasi pauculae ex magno naufragio superstites tabulae ad nos pervenerint. Exstant insuper tom. II. Operum Origenis pag. 425. Homiliae X. quas auctor editionis Erasmus, se ex variis locis in unum collegisse testatur. In censura, quasdam esse ait, non Origenis, sed hominis latini, reliquas a Rufino impudenter contaminatas. Sed quaenam sint, neutiquam prodit. Ex his I. III. IV. V. VI. VIII. et IX. sunt in Matthaeum; II. in Johannem; X. est de Maria Magdalena; VIII. est de Epiphania Domini. Ne quid praeteream, Johannes Dallaeus, et David Blondellus, Rufinum Origenis quoque Homiliarum in Lucam interpretem faciunt; sed uterque refellitur a Pearsonio in Vindiciis Ignatianis Parte I. cap. IX. pag. 118. Illas enim vertit Hieronymus, quanquam in cod. 65. Vaticano Urbinate, Rufino tribuuntur. Huic rei fusius immorari non opus est, quandoquidem Hieronymus translationem pro sua agnoscit, 0188C Rufinus, ut Hieronymianam, carpit; quod Pearsonio accurate observatum.