Liber Secundus .

0583D 1. Superiore quidem libello dogmaticas illius objectiones quas aliis impingit immerito, in se, ipso teste retorsimus: nunc vero jam explicitis et post tergum rejectis his, quae fidei vicinae sunt caussationibus, confidentius ei de caeteris criminationibus respondebimus. Est enim etiam illud accusationis ejus gravissimum caput, quod similiter, ut caetera mendacia, veritatis falce resecandum est. Ait 0584D enim confoederatos esse quosdam Origeni ad perjurium, et istud mysticae ejus traditionis arcanum absconditum esse in sexto Stromatum libro: nec ab ullo alio in tot saeculis 355 nisi a se solo deprehensum. Verum ne risum ei moveam, si jurisjurandi sacramento alienum me esse confirmem, a confoederatione perjurii planiore via ad manifestationem veritatis incedam, ex eo ((Al. et ei)) quod 0585A facillime probare possum, nec habuisse me umquam libros istos, nec ((Al. aut)) legisse a quoquam praestitos. Et sicut me non possum excusare de eo, quod quale sit nescio, ita ne accusari quidem possum de eo quod, vel si sit, penitus ignoro. Iste tamen, qui arguit vel ab illo traditum, vel a discipulis ejus dici, quod scriptum est, Qui loquitur veritatem cum proximo suo (Psal. 14. 2.) , proximus non sit, nisi ille qui perfectus sit, et symmystes. Et iterum quod Apostolus dicit: Quia sapientiam loquimur inter perfectos (1. Cor. 2. 6.) : et quod scriptum est: Nolite mittere Sanctum canibus, neque mittatis margaritas vestras ante porcos (Matth. 7. 6.) , ut asserant, inquit, per hoc ((Al. haec)) veritatem non omnibus aperiendam.

0585B 2. Videamus quod ipse in istis ipsis electis suis commentariis libro secundo, sub eo capitulo ubi scriptum est: Propter quod deponentes mendacium, loquimini veritatem unusquisque cum proximo suo, quoniam sumus invicem membra (Ephes. 4. 25.) : post pauca, «Propter quod, inquit, Paulus ipse perfectus in Epistola alia loquebatur: Sapientiam autem loquimur inter perfectos (1. Cor. 2. 6.) . Ergo hoc est quod jubet, ut unusquisque mystica quaeque atque secreta, et ea quae Dei veritate sunt plena loquatur cum proximo suo, ut dies diei eructet verbum, et nox nocti indicet scientiam (Psal. 18.) , hoc est, clara quaeque et lucentia indicet his, qui merentur audire: Vos estis lux mundi (Matth. 5. 14.) . Porro tenebrosa et involuta, et omni sacramentorum nocte 0585C velata aliis ((Al. his)) referat, qui et ipsi nox, tenebrae, vel caligo sunt. De quibus dicitur, Et caligo sub pedibus ejus (Psal. 17. 10.) , haud dubium quin Dei. Nam et in monte Sina Moyses ingreditur in turbinem et caliginem, ubi erat Deus (Exod. 19.) . Et de ipso Deo scriptum est: Posuit tenebras latibulum suum (Ps. 17. 12.) . 356 Loquatur itaque veritatem atque mysteria unusquisque cum proximo suo, nec det sanctum canibus, neque mittat margaritas ante porcos: sed quicunque oleum veritatis habuerint, illos ((Al. et illud)) in thalamum sponsi et penum ((Al. penu)) regis inducat.» Videte, quaeso vos, et diligentius perspicite, si alium aliquem in omnibus his quae scribit, nisi se et sua dicta condemnet. Si inimici sui lacerare eum, et arguere 0585D pro scriptis suis vellent, quo alio ordine, quibus aliis adversum eum sententiis uterentur, nisi quibus 0586A ipse adversum se, tanquam adversus alios, utitur? Condemnatio adversum istum ((Al. eum)) si proferenda sit, Epistola sua sufficit, si solum nomen immutes, textus enim criminum nec in alium omnino quemquam sicut in ipsum convenit solum. Quae damnari jubet, haec iterum observari jubet: quae agit, arguit: quae detestatur, operatur. Beati discipuli ejus, qui eum vel audiunt vel imitantur.

3. Veruntamen quoniam perjurii ejus dogma proponitur ((Al. praeponitur)) , nihil ad me si iste vel agat vel scribat, quia apud nonnullos fratrum etiam hanc nobis inurere conatus est maculam, et nunc iterare per literas, secundum ab illo datam regulam: quid ego ipse de perjurio sentiam, profero, ut de sese iterum sibi ipsi judicium derelinquam. Etenim 0586B cum Dominus et Salvator noster dicat in Evangeliis, Dictum est antiquis, non perjurabis, reddes enim Domino juramenta tua: ego autem dico vobis, nolite jurare omnino (Matth. 5. 34.) : omnis qui docet quacunque ex caussa pejerandum esse, ego dico quod alienus sit ((Al. est)) a fide Christi, et ab Ecclesiae unitate catholicae.

4. Sed velim nunc posteaquam de meo, ut ipse statui, anathemate satisfeci, elaborare paululum, si patienter accipitis, et hoc quod iste per orgia quaedam et mysticas foederationes ((Al. confoederationis)) , perjurium observari dicit, quos habeat cultores et symmystas, aperire. Certa est enim et satis vera Dei illa sententia 357 quae dicit, Quia ex fructibus eorum cognoscetis eos (Matth. 7. 16.) : et iterum: Ex fructibus, 0586C inquit, arbor cognoscitur (Luc. 6. 44.) . Et nos ergo, sicut iste dicit, perjurii dogma suscepimus. Si ad hoc edocti sumus, et talis in nobis arbor plantata est, non potest fieri, ut non tales aliqui ex nobis saepius germinaverint fructus, verum etiam mystici dogmatis auctoritate coaluerint ((Al. coalescerent)) . Et quidem quantum ad personam meam pertinet, quem solum ex his omnibus quae scribit, lacerare se putat, non mihi ipsi feram testimonium, nec dicam quod etiam sit jurandum, cum forte necessitas exigit: et si non cautus sum ((Al. sim)) , at certe timidus esse cupio. Postremo et si observare non possum, errasse me noverim ((Al. noverint)) . Haec ergo non dicam, tamen sive errem in his, sive caveam, iste interim caussam commissi alicujus, qua me in 0586D talibus arguat, non habet ((Al. habebit)) . Ego autem qualiter apud istum sacratissima sit hujus non dogmatis, 0587A sed foedissimi et verissimi vitii observantia, iterum ex scriptis ejus probabo. Nihil enim ex livore et invidia confictum ((Al. confectum)) adversum eum proferam, ut ipse contra nos facit; sed ipsum se testem et scripta sua adversum eum producam: ut sciat se non ab inimicis argui, sed a semetipso redargui.

5. Libellum quemdam de conservanda virginitate Romae positus scripsit, quem libellum omnes Pagani et inimici Dei, apostatae et persecutores, et quicunque sunt, qui Christianum nomen odio habent, certatim sibi describebant-pro eo, quod omnem ibi: Christianorum ordinem, omnem gradum, omnem professionem, universamque pariter foedissimis exprobrationibus infamavit Ecclesiam; et ea quae Gentiles 0587B falso in nos conferre ((Al. ferre)) crimina putabantur, iste vera esse, immo multo pejora a nostris geri, quam illi criminabantur, asseruit. Nam primo illas ipsas virgines, de quarum virtute scribere videbatur, infamat, et dicit de eis his verbis: «Aliae virili habitu, veste mutata, erubescunt se feminas esse, quod natae sunt, crinem amputant, et impudenter erigunt facies eunuchinas. Sunt ((Al. Suntque)) quae ciliciis vestiuntur, 358 et cucullis fabrefactis, ut ad infantiam redeant, imitantur noctuas et bubones.» Dicit et mille alia de his probra graviora. Sed nec viduis quidem parcit. Ait namque ((Al. quidem)) de ipsis, «Nulla illis nisi ventris cura, et quae ventri proxima sunt.» Alia quoque ingerit obscoena quamplurima. Sed et Monachorum omne genus, 0587C quam foede, quam turpiter laceret, longum est si ipsius verbis vel scriptis velim probare. De Diaconis vero et Presbyteris, quae dedecora descripserit, pudet retexere. Initium tamen lacerationis ipsius ponam, ex quo facilius conjici possit ((Al. conjicere possitis)) , quantum in consequentibus augescat invectio. «Sunt alii, inquit, de mei ordinis hominibus ((Al. nominibus)) loquor, qui ideo Presbyterium et Diaconatum ambiunt, ut mulieres licentius videant ((Al. adeant)) . Omnis his cura de vestibus, si bene oleant, si pes laxa pelle non folleat. Crines calamistri vestigio rotantur, digiti de anulis radiant, et ne plantas humidior ((Al. humilior)) via spargat, vix imprimunt summa vestigia. Tales cum videris, sponsos magis aestimes esse quam Clericos.» Et posteaquam 0587D speciatim non tam vitia quam crimina Sacerdotum, vel ministrorum exprobrans, etiam ingressum eorum et salutationes ad matronas, non solum decoloravit, verum etiam exsecrabilem fecit: quomodo posteaquam omne genus Christianum conscidit et infamavit, sibi quoque non parcat ipse ((Al. tac. ipse)) , audite.

0588A 6. Redeo enim post excessum quemdam ad hoc quod proposueram, propter quod et Libelli hujus res poposcit fieri mentionem, et ostendam apud istum tam licita haberi perjuria, ut scriptis quoque suis deprehendi ea non erubescat. Igitur in hoc ipso Libello, cum moneret, saeculares codices legi non debere et diceret, «Quid faciet cum Psalterio Horatius, cum Evangeliis Maro, cum Apostolo ((Al. Apostolis)) Cicero? nonne scandalizabitur frater, si te viderit in idolio recumbentem?» et caetera cum dixisset ejusmodi, quibus alienam esse a Christiano assereret librorum saecularium lectionem: inserit etiam revelationem quandam ad se divinitus factam, satis horrificis refertam praeceptis. 359 Refert enim, quod posteaquam saeculo renuntiasset, et ad 0588B Deum fuisset conversus, amore tamen saecularium librorum valde teneretur, nec facile posset tali carere desiderio, «Et pro hoc subito, inquit, raptus in spiritu, ad tribunal Judicis pertrahor, ubi tantum luminis et tantum erat ex circumstantium claritate fulgoris, ut projectus in terram, sursum aspicere non auderem. Interrogatus conditionem ((Al. de conditione)) , Christianum me esse respondi. Et ille, qui praesidebat, Mentiris ait, Ciceronianus es, non Christianus; ubi thesaurus tuus est, ibi et cor tuum. Illico obmutui, et inter verbera (jam enim caedi ((Al. num caedi)) me jusserat, conscientiae magis igne torquebar. Clamare tamen cepi, et ejulans dicere, Miserere mei, Domine, miserere mei. Haec vox inter flagella resonabat. Tandem ad praesidentis genua provoluti, qui adstabant 0588C ((Al. astiterant)) , precabantur, ut veniam tribueret adolescentiae, et errori locum poenitentiae commodaret, exacturus deinde cruciatum, si Gentilium literarum libros aliquando legissem. Ego qui tanto constrictus articulo, vellem etiam majora promittere, dejerare cepi, et nomen ejus obtestans dicere, Domine, si unquam habuero codices saeculares, aut si legero, te negavi. In haec verba dimissus, revertor, inquit, ad Superos.»

7. Audisti quam novum, quam horrificum juramenti sui exposuerit genus? Residente in tribunalibus judice Domino Jesu Christo, assistentibus Angelis, et intercedentibus pro se, inter verbera et cruciatus jurat se saeculares libros nec habiturum unquam, nec lecturum. Relegantur nunc, quaeso, quae scribit, si 0588D una ejus Operis pagina est, quae non eum iterum Ciceronianum pronuntiet, ubi non dicat: sed Tullius noster, sed Flaccus noster, sed ((Al. et)) Maro. Jam vero Chrysippum et Aristidem, Empedoclem, et caetera Graecorum auctorum nomina, ut doctus videatur, et plurimae lectionis, tanquam fumos 360 et nebulas lectoribus spargit. Denique inter caetera 0589A etiam Pythagorae libros legisse se jactat, quos ne exstare quidem, eruditi homines asserunt. Sed iste ne aliqua ex parte juramentum suum de auctoribus Gentilium praeteriret, etiam ea, quae non sunt scripta, legisse se scribit. Sed in omnibus fere Opusculis suis multo plura, et prolixiora testimonia de his suis, quam de Prophetis nostris vel Apostolis ponit. Puellis quoque ((Al. vero)) et mulierculis scribens, quae non utique nisi de nostris Scripturis aedificari et cupiunt et debent, exempla eis Flacci sui, et Tullii, vel Maronis intexit.

8. Jam vero in illo libello, quem de Optimo genere interpretandi intitulavit, ubi praeter tituli annotationem nihil optimum, sed totum pessimum est (ibi enim asseverat haereticos illos, quibus nunc 0589B communicat, et incurrit illam sententiam Apostoli nostri, non sui, ille enim suum aut Flaccum dicit, aut Tullium, qui ait: Qui autem ((Al. enim)) discernit, si manducat, damnatus est ((Rom. 14. 23.)) ), in illo ergo libello, quod nullo genere verbum de verbo interpretari ratio sinat (quod modo ei iterum rationabile visum est), capita integra dictata ex codice Ciceronis inseruit. Nonne ipse dixerat, «Quid faciet cum Psalterio Horatius, cum Evangeliis Maro, cum Apostolo ((Al. Apostolis)) Cicero? Nonne scandalizabitur frater, si te viderit in idolio recumbentem?» In quo utique ipse se idololatriae reum statuit. Si enim qui viderit legentem hoc, scandalizatur, multo amplius qui scribentem. Sed quoniam qui ad idololatriam devolvitur, non plene nec integre 0589C prophanus efficitur, nisi prius negaverit Christum: ipse Christo in faciem coram sedenti in tribunalibus, assistentibus quoque clarissimis ministeriis Angelorum, dicit: «Si legero, vel ((Al. si)) habuero Gentilium libros, te negavi.» Et nunc non solum legit et habet, non solum describit et comparat; verumetiam divinis eos verbis et sermonibus Ecclesiasticae aedificationis 361 interserit. Res quam dico, omnibus qui legunt libellos ejus, satis nota est, et teste non indiget. Sed est hominis de tam sacrilego perjurii barathro se cupientis eripere, adhibere sibi aliquod excusationis commentum, et dicere: Non modo lego, sed ea quae in adolescentia didici, quia sum tenacis memoriae, ita ut possim plura simul de diversis capita continuare, ipsa nunc profero. Si 0589D quis a me modo exigeret, ut probarem, si hodie antequam sol oriretur, nox fuisset in terris: aut si usque ad solis occasum dies illustraverit mundum, quid aliud dicerem, nisi magis ab illo, qui dubitaret 0590A de eo, quod omnes noverant, caussas dubitationis, quam a me probationis oportere deposci? Sed in hoc licet omnes sciant esse verum quod dicimus, et omnes intelligant: tamen quia de anima hominis res agitur, de perjurii crimine, de negationis Christi sacrilegio, non potest facilis haberi condemnatio. Nunquid illum imitabimur, qui reos, nec interrogatos, nec respondentes condemnat, et non solum non respondentes, sed nec praesentes; et non solum non praesentes, sed et mortuos; et non solum mortuos, sed et eos, quos semper ante laudaverat; et non solum eos quos laudaverat, sed et eos quos secutus fuerat, et magistros habuerat. Timeatur Domini sententia, primo illa quae dicit: Nolite judicare, ut non judicemini (Matth. 7. 1.) ; et iterum: Qua mensura 0590B mensi fueritis, eadem et remetietur vobis (Luc. 6. 38.) . Quid ergo licet ex superfluo, unum tamen proferam testem adversum eum pervalidum, et cui praescribere non potest ((Al. possit)) , ipsum iterum se et sua proferam scripta. Quamvis ergo omnes libelli ejus hoc testentur, et superflua de hoc mea videatur assertio: tamen utendum aliquo speciali testimonio est, ne minus plenum his qui forte scripta ejus non legerunt, videatur esse quod dicimus.

9. Cum libellos ejus quos adversus Jovinianum scripsit, reprehendisset quidam; Domnioni beatae memoriae seni, 362 qui sibi hoc ipsum indicaverat, iste rescribens excusat, et dicit: Nullo genere potuisse fieri se errasse, hominem, qui omnium haberet scientiam. Cum ergo enumerasset vel syllogismorum 0590C genera, vel discendi ac scribendi artes, quas videlicet ille qui eum ((Al. tac. eum)) reprehenderat, ignoraret; continuo haec subjungit: «Stultus, inquit, ego, qui me putaverim hoc absque philosophis scire non posse, qui meliorem stili partem elegerim eam, quae deleret, quam quae scriberet. Frustra ergo Alexandri verti Commentarios, nequicquam me doctus magister per εἰσαγωγὴν Porphyrii introduxit ad Logicam: et ut humana contemnam, sine caussa Gregorium Nazianzenum et Didymum in Scripturis κατηχηστὰς ((Al. εἰσαγητὰς)) habui.» Hic est qui Christo dixit, te negavi, si vel habuero Gentilium codices, vel legero. Si nihil aliud, vel de Porphyrio silere debuerat, qui specialis hostis Christi est, qui religionem Christianam quantum in se fuit, penitus 0590D subvertere conatus est scriptis suis: quem iste nunc introductorem et instructorem ad Logicam habere gloriatur. Nec argumentari potest, se ante haec didicisse. Ante enim quam converteretur, mecum pariter 0591A et literas Graecas et linguam penitus ignorabat. Post juramentum omnia haec, post sacramenti dati sponsionem. Sine caussa argumentamur, continuo dicetur nobis: Erras homo. Deus non irridetur (Gal. 6. 7.) , nec syllogismi apud eum de Alexandri Commentariis intexuntur. Ut video, frater, male tibi auspicatus es, quod introductor tuus sit Porphyrius. Quo te introduxit perfidus? Si ad illum locum ubi ipse est: ibi et fletus et stridor dentium est. Ibi enim et apostatae et inimici Dei fortassis et perjuri ibi habitant.

10. Non bonum introductorem tibi elegisti. Magis si accipis consilium meum, ad illum nos introductorem pariter convertamus, qui introducit ad Patrem, qui dixit: Nemo venit ad Patrem 363 nisi per me 0591B (Joan. 1.) . Doleo, frater, si credis, et si non credis, doleo te suspiciones alieni perjurii in antiquis et veterulis chartulis perscrutari, cum in tuo ore jugis ac sine fine perjurii inexpiabile sacrilegium perseveret. Nonne recte tibi conveniet illud dici, quod Apostolus dicit: Tu autem qui Judaeus cognominaris, et requiescis in lege, et gloriaris in Deo, instructus per legem, confidis teipsum ducem esse caecorum, lumen eorum, qui in tenebris sunt, eruditorem insipientium, magistrum infantium, habentem formam scientiae veritatis in lege (Rom. 2. 17.) ? Qui ergo doces alium, teipsum non doces? Qui dicis non moechandum, moecharis? Qui praedicas ((Al. dicis)) non furandum, furaris? Qui abominaris idola, sacrilegium perjurii committis? Et quod est ultimum et gravissimum, 0591C numen Dei per te et φιληνεικίαν ((Al. contendendi libidinem)) tuam blasphematur inter Gentes.

8. Sed transeamus jam hinc ad alterius objecti purgationem, si tamen convictum se perjurii et praevaricationis simul, perurgente etiam conscientia sua, fateatur. Alioquin si inficias eat, etiam testes quamplurimos fratrum habere possum, qui in meis cellulis manentes, in monte Oliveti quamplurimos ei Ciceronis Dialogos descripserunt, quorum et ego quaterniones, cum scriberent, frequenter in manibus tenui, et relegi, quod mercedes multo largiores, quam pro aliis scripturis solent, ab isto eis darentur, agnovi. Mihi quoque ipsi aliquando cum de Bethleem Jerosolymam venisset, et codicem secum detulisset, in quo erat unus Dialogus Ciceronis, 0591D et idem ipse Graecus Platonis, quod dederit ipsum 0592A codicem, et aliquandiu fuerit apud me, nullo genere negare potest. Sed quid immoror tandiu in re, quae luce est clarior? cum ad haec omnia quae supra diximus, etiam illud addatur, ubi cesset omne commentum, quod in monasterio positus in Bethleem, ante non multo adhuc tempore, partes Grammaticas exsecutus sit, et Maronem suum, Comicosque 364 ac Lyricos et Historicos Auctores, traditis sibi ad discendum Dei timorem puerulis exponebat, scilicet et ut praeceptor fieret Auctorum Gentilium quos si legisset tantummodo, Christum se negaturum juraverat.

9. Sed videamus quid adhuc aliud culpet. Gentilium esse dicit haec dogmata: ecce qua sententia se ipse condemnet. Gentilium dicit dogmata, quae ipse 0592B conscribit: labitur; sed porrigenda manus est, non est nimie perurgendus. Dum enim totus in eloquentia volitat, et vituperationibus atque invectionibus fertur, immemor sui fit, et a ratione devolvitur. Noli, frater, temetipsum etiam in non necessariis temere condemnare. Non continuo inter Gentiles deputandus es, vel tu vel Origenes, si ((Al. sed)) , ut ipse dixisti, volentes Dei justitiam defendere, et respondere contra eos, qui vel fato vel casu cuncta moveri dicunt: et volentes ostendere justam ((Al. justissimam)) esse Dei providentiam, quae moderatur universa: dixisti inaequalitatis caussas unam quemque sibi animam jam ex anterioris vitae, quam in caelestibus habuit, motibus ac sensibus comparasse; vel etiam si dixisti, bonae illi et incommutabili ac simplici 0592C naturae Trinitatis convenire, ut omnem creaturam suam in fine omnium restituat in hoc quod ex initio creata est, et post longa et spatiis saeculorum exaequata supplicia, quae Deus non tam irascentis quam curantis affectu infert unicuique, quippe qui commonitionis caret vitio, et medentis et curantis vice finem statuat aliquando poenarum. Haec ergo quam vera dixeritis, Deus viderit; tamen impietatis non multum mihi continere videntur in Deum, nec Gentilitatis aliquid, maxime si hac mente dicitis, qua vis ratione Dei scilicet justitiam defendere cupientes.

10. Pro his ergo noli te satis conturbare, neque teipsum superfluo aut poenitentiae subjicias, aut condemnationi. Sed illud est revera, unde 0592D te defendere, aut excusare non possumus, 365 0593A quod ((Al. quia)) non solum gentiliter, verum et super omnem gentilitatem, imo impietatem a te dictum probatur, quod in hoc ipso libello (Epist. 22. ad Eustoch.) , cujus superius fecimus mentionem, Deum socrum habere dixisti. Et quid tam impium vel profanum a quoquam Gentilium Poetarum saltem dici potuit? Stultum est enim si requiram de te, ubi hoc in Scripturis sanctis legeris. Quaero si vel Flacus tuus, aut Maro, si Plautus, aut Terentius, certe si vel Satyricus quis inter omnia spurca sua et impudica istud nefas in Deum ex suo ore protulerit. Fefellit te credo illa res et decepit, quod puella ad quam sermo Dei fiebat, sponsa Christi dicebatur: ut propterea etiam matrem carnalem, socrum Dei appellandam putares. 0593B Et nesciebas quod haec non secundum carnis ordinem dicuntur, sed secundum spiritus gratiam. Sponsa enim ex eo appellatur, quod sermo Dei quasi sacrato quodam connubio jungatur animae humanae. Si autem tali conjunctione etiam mater puellae Christo per fidem sociatur ((Al. sacratur)) , rectius etiam ipsam sponsam Christi, quam socrum Dei appellare potuisses. Nunc ((Al. Nam)) restat tibi, ut et patrem puellae, socerum Dei dicas, et sorores ejus, cognatas: etiam puellam nurum Dei pronunties. Sic dum totus Plautinae et Tullianae cupis eloquentiae sectator videri, oblitus es, quomodo Apostolus omnem Ecclesiam, id est parentes cum liberis, matrem ((Al. matre)) cum filiabus, cnm sororibus fratres omnes simul unam nominet virginem, vel sponsam, 0593C dicens: Statui autem hoc ipsum omnes vos uni viro virginem castam exhibere Christo (2. Cor. 11. 2.) . Sed tu dum non Paulum, sed Porphyrium introductorem te habere gloriaris, ipsum Porphyrium sequendo, qui adversum Christum, et adversum Deum libros impios ac sacrilegos scripsit, et ab ipso, ut ais, introductus in istud blasphemiae barathrum decidisti

0594A 366 11. Quod si vere pro maledictis tuis vis agere poenitentiam, si non irrides ista dicendo, si non mente φιλόνεικος et contentiosius propter hoc solum etiam te infamare non refugis, dummodo alium decolores: si non arte, sed fide dictorum tuorum poenitudinem egeris ((Al. geris)) , pro hac tam gravi turpique blasphemia age poenitentiam, hinc enim in Deum blasphemasti. Nam de creaturis aliquid dicere et errare, maxime si non contumeliae voto, sed dum justitiam Dei, ut dicis, cupit asserere, quis effluat, non est nimis exsecrabile commissum. In caelum tendere os, grave est. Injustitiam vel contumeliam in excelsum loqui, perniciosum est. Hoc lugeatur quod difficile curatur. Nam quis est qui cum morbo regio laboret, et de ipso capite, 0594B et vultu ac vita periclitetur, magnopere clamet, quod non leve παρωνύχιον pedis, aut perfacilis ungulae suae offensa curetur?

12. Illud autem minimum quidem est, et responsione vix dignum, quod enumerans doctores suos, quos se de synagoga dicit esse mercatum, stimulans nos, subjungit: Neque enim, inquit, ipse me docui, sicut quidam; nos sine dubio intuens, in quos omne ab initio lacerationis suae pondus invexit. Et miror hoc eum dicere voluisse, cum majorem in me et veriorem haberet obtrectandi materiam, quod magis inter multos et praeclaros magistros diu moratus, nihil dignum eorum, vel magisterio, vel institutionibus habeam. Caeterum iste qui in tota vita sua non totos triginta dies 0594C Alexandriae, ubi erat, Didymus commoratus est, per totos pene libellos suos longe lateque se jactat, Didymi videntis esse dicipulum, et καθηγητὴν, id est praeceptorem, in scripturis sanctis habuisse Didymum. Et omnis ista jactantia in uno mense quaesita est. Ego qui sex annis Dei caussa commoratus sum, et iterum 367 post intervallum aliquod, aliis duobus, ubi Didymus, de quo tu solo te jactas, 0595A et ubi alii nihilominus illo non inferiores, quos tu ne facie tenus quidem nosti, Serapion, et Menites, viri natura et moribus et eruditione germani: ubi Paulus senex Petri Martyris discipulus: et ut ad eremi magistros veniam, quibus et attentius et frequentius vacabamus, ubi Macarius Antonii discipulus et alter Macarius, et Isidorus, et Pambas, omnes amici Dei, qui nos haec docebant, quae ipsi a Deo discebant: quantam ego, si hoc ita deceret, aut expediret, de his omnibus habere jactantiae materiam possem? Sed erubesco, haec etiam retexens, dum volo tibi ostendere, non, ut tu dicis, nostro ingenio magistros, sed quod plus doleo, magistris defuisse magis ingenium nostrum. Verum quid stultus ego sanctos enumero Christianos viros? Non 0595B propter istos dicit, quia ipsi nos docuimus, sed quia Barrabam ejus de Synagoga magistrum non suscepimus, et per εἰσαγωγὴν Porphyrii, ad Logicam non sumus introducti. Ignosce mihi pro hoc quod malui ante imperitus et indoctus videri, quam Barrabae discipulus dici. Proposito etiam Christo simul et Barraba, ego quasi imperitus Christum elegi. Tu, ut video, cum illis clamas qui dicunt: Non hunc, sed Barrabam (Joan. 18. 40.) . Nam Porphyrius tuus, 368 dic quaeso, quid te docuit, qui adversum Christianos, et adversum religionem nostram blasphemiae volumina conscripsit? Quid te isti in quibus tantum te jactas, unus ab idolis daemonum, et alius de Synagoga, ut dicis, Satanae magistri docuerunt boni? Nihil video nisi hoc quod 0595C et ipsi noverant. Nam Porphyrius te docuit de Christianis male loqui, concidere virgines, continentes, Diaconos, Presbyteros, et omnem prorsus Christianorum gradum et ordinem libellis editis infamare. Ille vero de Synagoga Barrabas tuus pro Christo electus, docuit te resurrectionem carnis, non in virtute, sed in fragilitate sperare: literae occidentis amicum fieri, et inimicum spiritus vivificantis. Et alia quaedam secretiora, quae si res poposcerit, postmodum proferentur in tempore.

13. Sed quid in longum sermo producitur? Conviciis ejus et injuriis non respondeamus, lacerationibus 0596A ejus, ad quod opus quotidie stilum ejus Porphyrius exacuit, non obviemus. Ad hoc enim Jesus noster, non Barrabas magister, silere nos docuit. Ad illud veniamus, ut ostendatur quam vera sunt, quae vel pro sua excusatione, vel pro nostra accusatione conscripsit. Ait duas esse solas Praefatiunculas suas, in quibus laudare visus est Origenem: in eo tamen interpretationis opere eum laudaverit, 369 in quo nihil omnino dogmaticum, nihil de fide dictum sit, et quod penitus in his quae ejus ipse interpretatus est, nihil tale inferatur, quale nunc ad Synagogae gratiam, non ad Christianorum aedificationem reprehendit. Et quamvis ei sufficere ad silentium agendum debeat, quod ea in alienis literis culpat, quae proferuntur ex suis; tamen et in 0596B hoc quam verum dixerit, videamus. Ex Praefatione interpretationum in Ezechiele, quatuordecim Homiliis, sive Oratiunculis Origenis, scribens cuidam Vincentio: «Magnum est, inquit, mi amice, quod postulas, ut Origenem faciam Latinum, et hominem juxta Didymi videntis sententiam, alterum post Apostolos Ecclesiarum magistrum etiam Romanis auribus donem.» Et post aliquanta: «Et illud, inquit, breviter admonens, ut scias, Origenis opuscula in omnem Scripturam esse triplicia. Primum ejus opuscula Excerpta sunt, quae Graece σχόλια nuncupantur, in quibus ea quae sibi videbantur obscura, aut quae habere aliquid difficultatis, summatim breviterque perstrinxit. Secundum ὁμηλιτικόν genus, de quo et praesens interpretatio est. Tertium quod scripsit 0596C ipse τόμους, nos volumina possumus nuncupare, in quo opere tota ingenii sui vela spirantibus ventis dedit: et recedens a terra, in medium pelagus aufugit. Scio te cupere, ut omne genus transferam dictionis: praemisi caussam, cur facere non possem: hoc tamen spondeo, quia si, orante te, Jesus reddiderit sanitatem, non dicam cuncta, quia hoc dixisse temerarium est, sed permulta sim translaturus, ea lege quam tibi saepe constitui, ut ego vocem praebeam, tu notarium.»

14. Item de Canticis Canticorum Praefatio: «Beatissimo 0597A Papae Damaso. Origenes cum in caeteris libris omnes vicerit, in Cantico Canticorum ipse se vicit. Nam undecim voluminibus explicitis, quae ad viginti usque versuum millia pene perveniunt, primum Septuaginta 370 interpretes, deinde Aquilam, Symmachum, Theodotionem, et ad extremum Quintam editionem, quam in Actio littore invenisse se scribit, ita magnifice aperteque disseruit, ut vel inde mihi videatur in eo completum esse quod dicitur: Introduxit me rex in cubiculum suum. Itaque illo opere praetermisso, quia ingentis est otii, laboris et sumtuum, tantas res, tam dignum opus in Latinum transferre sermonem, hos duos Tractatus quos in morem quotidiani eloquii parvulis adhuc lactentibusque composuit, fideliter magis quam ornate interpretatus 0597B sum, gustum tibi sensuum ejus, non cibum offerens: ut animadvertas, quanti sint illa existimanda, quae magna sunt, cum sic possint placere, quae parva sunt.»

15. Item ex Praefatione Commentarii in Michaeam scripta ad Paulam et Eustochium, post aliquanta: «Nam quod dicunt Origenis me volumina compilare, et contaminare non decere scripta Veterum, quod illi maledictum vehemens existimant, eam laudem ego duco maximam, cum illos imitari volo, qui cunctis prudentibus et nobis ((Al. vobis)) placent.»

16. Item ex Praefatione interpretationis Hebraicorum Nominum: post aliquanta, ita dicit: «At ne forte consummato aedificio, quasi extrema deesset manus, novi Testamenti verba et nomina interpretatus 0597C sum, imitari volens Origenem ex parte, quem post Apostolos ((Al. Apostolum)) Ecclesiarum magistrum, nemo, nisi imperitus, negat. Inter caetera enim ingenii sui praeclara monimenta, etiam in hoc laboravit, ut quod Philo quasi Judaeus omiserat, hic ut Christianus impleret.»

17. Item de Epistola ad Marcellam: «Ambrosius, quo chartas, sumtus, notarios ministrante, tam innumerabiles libros vere Adamantius noster et Chalcenterus explicuit, in quadam Epistola, quam ad eundem de Athenis scripserat, refert nunquam se cibos, Origene praesente, sine lectione sumsisse, 0598A 371 nunquam inisse somnum, nisi unus e fratribus sacris Literis personaret. Hoc diebus egisse vel noctibus, ut et lectio orationem susciperet, et oratio lectionem.»

18. Item ex alia Epistola ad Marcellam: «Beatus Pamphylus martyr, cujus vitam Eusebius Caesariensis Episcopus tribus ferme voluminibus explicuit, cum Demetrium Phalereum et Pisistratum in sacrae Bibliothecae studio vellet aequare, imaginesque ingeniorum, quae vera sunt et aeterna monimenta, toto orbe perquireret: tunc omnes maxime Origenis libros impensius prosecutus, Caesariensi Ecclesiae dedicavit. Quam Bibliothecam ex parte corruptam Acatius, dehinc Euzoius, qui ejusdem Ecclesiae Sacerdotes fuerunt, in membranis instaurare conati 0598B sunt. Hic cum multa repererit, et inventorum nobis indicem reliquerit, centesimi vicesimi sexti Psalmi Commentarium, et Phe literae Tractatum, ex eo quod non inscripsit ((Al. scripsit)) , confessus est non repertum. Non quod talis tantusque vir, Adamantium dicimus, aliquid praeterierit: sed quod negligentia posterorum ad nostram usque memoriam non durarit.»

19. Sed fortasse dices mihi: Quid superfluis reples paginas? Nunquid et ille dicit criminis esse nominari Origenem, aut ingenii ei laudem dari? Si praedicatur talis ac tantus vir, eo magis, si qua sunt illius, in quibus aut apostolicus vir, aut Ecclesiae magister dicitur, ut in superioribus ipse profert: aut si quid tale est quod fidem ejus, non ingenium solum commendare 0598C videatur. Hoc quidem faciam, tamen idcirco haec protuli, ubi eum talem ac tantum virum dicit, quia in ea Praefatiuncula, ubi eum dicit Apostolum, vel Prophetam defendi, vel usque ad coelum ferri: hunc puto sermonem 372 laudis ejus inscriptum. Et sicubi forte scientiam ejus laudavimus, tales sunt omnes meae in illum laudes, pro quibus hic tantum in te ignis accendit, quas de suis scriptis nec imputari sibi dignum ducit. Verum quia non dignatur aequalem nobiscum personam habere in judicio, et nos quidem etiam ex suspicionibus condemnat: ipse vero neque ex chirographis suis teneri vult, nec 0599A putat in caussa observare Scripturae sanctae debere sententiam, quae jubet absque personarum acceptione judicari: non ut aequitas, sed ut ipse vult, ita satisfaciamus pro nobis. Ait enim, Tu si interpretatus es Origenem, culpandus es: ego etiam si eadem dixi, pro quibus ille culpatur, bene feci, et legi debent et teneri. Tu si laudasti ingenium ejus, vel scientiam, reus es: ego si ingenium laudavi, nihil est.

20. Sed profer, inquit, ubi eum ita laudaverim, ut fidem ejus excusarem. Non aeque quidem; sed quocunque duxeris sequar. Libellum quemdam scribens, comprehendere quasi indiculo quodam voluit, quanta apud Latinos Varro scripserit, et quanta apud nostros Origenes in Graecis, in qua ita ait, «Marcum Terentium Varronem miratur antiquitas, quod apud Latinos 0599B tam innumerabiles libros scripserit. Graeci Chalcenterum miris efferunt laudibus, quod tantos libros composuerit, quantos quivis nostrum alienos sua manu describere non possit. Et quia nunc otiosum est apud Latinos Graecorum voluminum indicem texere, de eo qui Latine scripsit aliqua commemorabo, ut intelligamus nos Epimenidis dormire somnum, et studium quod illi posuerunt in eruditione saecularium scripturarum, nos in congregandis opibus ponere. Scripsit itaque Varro quadraginta quinque libros Antiquitatum, quatuor de Vita populi Romani.» Et cum 373 enumerasset per singula omnia quae Varro scripsit, addidit post haec: «Quorsum Varronis et Chalcenteri mentio facta sit quaeritis, videlicet ut ad Adamantium nostrumque Chalcenterum veniamus, 0599C qui tanto studio in sanctarum Scripturarum labore sudavit, ut juste Adamantii nomen acceperit. Vultis noscere quanta ingenii sui reliquerit monimenta? sequens titulus ostendit. Scripsit in Genesim libros tredecim; Mysticarum Homiliarum libros duos; in Exodo Excerpta, in Levitico Excerpta.» Et post multa: «Item, inquit, Monobiblia: Περὶ Ἀρχῶν libros quatuor, de Resurrectione libros duos, et alios de Resurrectione Dialogos duos,» et cum enumerasset omnia ejus Opuscula, secundum indiculi fidem addidit et dicit, «Videtisne et Graecos pariter et Latinos unius ((Al. hujus)) labore superatos? Quis enim umquam tanta legere potuit, quanta ipse conscripsit? Pro ((Al. Porro)) hoc sudore quid accepit praemii? Damnatur a Demetrio Episcopo, exceptis Palaestinae 0599D et Arabiae et Phoenicis, atque Achaiae Sacerdotibus: 0600A in damnationem ejus consentit urbs Roma. Ipsa contra hunc cogit Senatum, non propter dogmatum novitatem, non propter haeresim, ut nunc adversum eum rabidi canes simulant, sed quia gloriam eloquentiae ejus et scientiae ferre non poterant, et illo dicente, omnes muti putabantur. Haec quare scripserim et ad pauperis lucernae igniculum, cito sermone, sed non cauto dictaverim, potestis intelligere, si Epicuros et Aristippos cogitetis.»

21. Si quis tibi tunc quaeso cum ista ad pauperis, ut ais, lucernae igniculum, cito sed non cauto sermone dictares, adstitisset Propheta, et clamasset ((Al. exclamasset)) , o scriptor, cohibe hanc vocem, reprime stilum, erit enim tempus et non multo post, cum tu schisma ab Ecclesia facies, et ut pro ipso schismate 0600B colorem aliquem excusationis invenias, istos quos nunc omnibus mirabiles facis libros, incipies infamare, et istum quem modo Chalcenterum tuum vocas, et pro merito 374 laudabilis laboris, ais, Adamantium nominatum, dicturus es, non tam libros ad utilitatem animae, quam venenata dogmata conscripsisse. Hunc quem negas juste a Demetrio in caussa fidei esse damnatum, et hunc quem negas pro dogmatum novitate accusatum, tu exsecrandum pro novitate dogmatum dices: et ea quae dicis, nunc adversum eum canes rabidos simulare, haec tu ipse simulabis. Romanum quoque senatum, ut nunc scribis, Epistolis tuis commonitoriis, juramentis, satellitibus circumvolantibus, etiam tu coges contra eum, et talem vicem pro omnibus laboribus suis Chalcen 0600C tero tuo reddes. Et ideo cave haec nunc scribere, ne cum haec scripseris, et illa egeris, multo verius tu tuis sententiis condemneris, quam ille alienis. Putasne habuisses Prophetae illi haec tibi dicenti fidem, et non magis illum insanum tunc, quam te in haec venturum putasses? Sed contentio haec est, quae nec amicis parcit, dummodo laedat inimicos. Tu vero hoc supergressus, tibi ipsi non parcis, dummodo non inimicos conficias, sed amicos.

22. Item ex Praefatione Hebraicarum Quaestionum post multa: «De Origene autem, inquit, sileo: cujus nomen, si parva licet componere magnis, meo nomine ((Al. invidiosius)) invidiosum est. Qui cum in Homiliis suis quas ad vulgus loquitur, communem editionem sequatur, in Tomis Hebraica Veritate superatus, et 0600D suorum circumdatus agminibus, interdum linguae peregrinae 0601A quaerit auxilia. Hoc unum dico, quod vellem cum invidia nominis ejus habere etiam scientiam Scripturarum, flocci pendens imagines umbrasque larvarum, quarum naturae esse dicitur, terrere parvulos, et in angulis garrire tenebrosis.» Verum ego jam nec mirari debeo, nec conqueri pro his quae in me agit, qui tantis viris et talibus non pepercit. Nam et sanctae memoriae Ambrosium Episcopum qualibus figuris laceret, qualibus obtrectationibus secet, 375 in his quibus nihilominus laudat Origenem, similiter ex suis Praefationibus edocebo. Praefatio de Homiliis in Lucam ad Paulam et Eustochium: «Ante paucos dies quorundam in Matthaeum et Lucam Commentarios vos legisse dixistis, e quibus alter et sensibus hebes esset, et alter in verbis luderet, in sententiis 0601B dormitaret. Quamobrem petitis, ut istiusmodi nugis contemtis, saltem triginta et novem Adamantii nostri in Lucam Homilias, sicut in Graeco habentur, interpreter. Molestam rem et tormento similem, alieno, ut ait Tullius, stomacho, et non suo scribere: quam ((Al. quod)) tamen idcirco nunc faciam, quia sublimiora non poscitis. Siquidem illud quod olim Romae sancta Blaesilla efflagitaverat, ut viginti sex tomos illius in Matthaeum, et alios quinque in Lucam, et triginta duos in Joannem, nostrae linguae traderem, nec virium mearum, nec otii nec laboris esse perspicitis. Sed quantum apud me et auctoritas vestra et voluntas valet, praetermisi paululum Hebraicarum Quaestionum libros, ut ad arbitrium vestrum, lucrativis ((Al. lucrativi)) operis, haec qualiacunque 0601C sunt non mea, sed aliena dictarem; praesertim cum a sinistro oscinem ((Al. oscinere)) corvum audiam crocitantem, et mirum in modum de cunctarum avium ridere coloribus, cum totus ipse tenebrosus sit. Fateor itaque antequam ille objiciat, Origenem in his Tractatibus quasi puerum talis ludere. Alia sunt virilia ejus, et senectutis seria: quae si vobis libuerit, et potuero, si Dominus, ut in Latinum vertam sermonem, 0602A dederit commeatum, 376 et praetermissum prius opus explevero, tunc videre poteritis, imo per vos Romana lingua cognoscet, quantum boni et ante nescierit, et scire nunc ceperit.»

23. Ecce quae de Origene et de Ambrosio sentiat. Quod si negare voluerit hoc quod omnes sciunt, quia de sancto Ambrosio dixerit, primo ex eo convincetur, quod apud Latinos ipsius tantum, et non alterius in Lucam Commentarius fertur. Deinde scit me habere Epistolam suam, in qua hoc ipsum de aliis excusans, in illum convertit suspicionem. Verum, quia Epistola illa etiam secretiora quaedam continet, quae interim modo publicari nolo ante tempus, ex aliis adhuc his similibus approbabimus. Interim Origenis libros, ut supra diximus, in omnem admirationem 0602B extollit, et dicit, quod «si eos interpretetur, Romana lingua cognoscet quantum boni et ante nescierit et scire nunc ceperit, id est, in Matthaeum, inquit, viginti sex libros, et in Lucam quinque, et in Joannem triginta duos.» Isti sunt quos magnificat, in quibus eadem prorsus omnia, sed latius et copiosius, quae et in istis περὶ Ἀρχῶν libris, pro quibus me arguit, continentur. Quod si iste promittit se istos interpretaturum, me quare pro similibus incusat? Sed quoniam polliciti sumus probaturos nos quomodo laceret virum omnium ((Al. omni)) admiratione dignum, Ambrosium Episcopum, qui non solum Mediolanensis Ecclesiae, verum omnium Ecclesiarum columna quaedam et turris inexpugnabilis fuit, unam adhuc ipsius Praefationem ponemus, ex qua 377 videatis, 0602C vel tantum virum quam faede et indigne laceret, vel iterum quomodo Didymum usque ad caelum efferat laudibus, quem rursus usque ad inferna demergit ((Al. demergat)) : vel quomodo de urbe Roma, Deo favente, capite Christianorum, ea dicat, quae dicebantur tunc, cum Gentiles in ea populi et persecutores Principes morabantur.

24. Praefatio ad Paulinianum de Spiritu Sancto: 0603A «Dum ((Al. Cum)) in Babylone versarer, et purpuratae meretricis essem colonus, et jure Quiritum viverem, volui aliquid garrire de Spiritu Sancto, et ceptum opusculum ejusdem urbis Pontifici dedicare. Et ecce olla illa quae in Jeremia post baculum cernitur, a facie cepit Aquilonis ardere, et Pharisaeorum conclamavit senatus, et nullus scriba vel fictus, sed omnis, quasi indicto sibi praelio, adversum me imperitiae factio conjuravit. Illico ego velut postliminio Jerosolymam sum reversus, et post Romuli casam, et nudorum lupercal, diversorium Mariae et speluncam Salvatoris aspexi. Itaque, mi Pauliniane frater, quia supradictus Pontifex Damasus, qui me ad hoc opus primus impulerat, jam dormivit in Domino, tam tuo ((Al. tuus)) , quam venerabilium mihi, 0603B ancillarum Christi, Paulae et Eustochii nunc adjutus oratu ((Al. orationibus)) , canticum, quod cantare non potui in terra aliena, hic a vobis provocatus in Judaea immurmuro, augustiorem multo locum existimans, qui Salvatorem mundi, quam qui fratris genuit parricidam. Et ut auctorem titulo fatear, malui alieni operis interpres existere, quam ut quidam faciunt, quasi informis cornicula, alienis me coloribus adornare. Legi dudum de Spiritu Sancto cujusdam libellos, et juxta Comici (Terentii) sententiam, ex Graecis bonis Latina vidi non bona. Nihil ibi 378 dialecticum, nihil virile atque districtum, quod lectorem, vel ingratis in assensum trahat, sed flaccidum totum, molle, nitidum, atque formosum, et exquisitis hinc inde coloribus pigmentatum. Didymus vero 0603C meus oculum ((Al. oculos)) habens sponsae de Cantico Canticorum, et illa lumina, quae in candentes jam segetes sublimari Jesus praecipit, procul altius intuetur, et antiquum nobis morem reddit, ut Videns vocetur Propheta. Certe qui hunc legerit, Latinorum furta cognoscet, et contemnet rivulos cum ceperit haurire de fontibus. Imperitus sermone est, sed non scientia, apostolicum virum ex ipso stilo exprimens, tam sensuum nomine, quam simplicitate verborum.»

25. Audistis quomodo quem ante corvum dixerat et totum tenebrosum, nunc iterum corniculam dicat, alienis se pennis vel coloribus depingentem, et quam turpiter laceret, et nihil virile dicat habere virum, qui ad Ecclesiarum Christi gloriam electus a Deo est, 0604A qui in testimoniis Domini locutus est, in conspectu persecutorum regum, et non est confusus. Ambrosius sanctus de Spiritu Sancto, non solum verbis, sed et sanguine suo scripsit. Obtulit enim persecutoribus sanguinem suum, quem ((Al. quod)) in se fudit: sed a Deo ad alios adhuc reservabatur labores. Quod ((Al. Qui)) etiamsi secutus est Graecos catholicos nostrorum Scriptores, et aliquid de eorum scriptis praesumpsit, non continuo haec debuit tua esse summa cura, hic labor, hoc studium, ut pro hac caussa interpretareris librum Didymi de Sancto Spiritu, ut furta illius cognoscerentur, qui fortassis etiam necessitatem scribendi passus est, ut insanientibus tunc haereticis responderet. Haec est Christiana ((Al. Christiani)) modestia? Sic monita servamus Apostoli 379 dicentis, 0604B Nihil per contentionem, neque per inanem gloriam (Philip. 23.) ? Deinde quomodo ((Al. quaero)) , ut iterum ((Al. intantum)) eadem repetam, tu qui praedicas non furandum, furaris? Paulo ante interpretationem Micheae objectum tibi dicebas, quasi Origenis dicta furareris. Tu furtum quidem non negasti, sed ais: «Quod mihi illi maledictum vehemens existimant, hoc ego laudem duco maximam, cum illum imitari volo, qui cunctis prudentibus et nobis ((Al. vobis)) placet.» Tua furta laudem tibi praestant maximam: alios furta sua apud te corvos et corniculas faciunt. Si tu Origenem, quem alterum post Apostolos dicis, recte facis imitari, quid concidis eum, qui secutus est Didymum, quem nihilominus et Prophetam nominas et Apostolicum virum designas? Si ergo neque tanto 0604C ac tali viro Ambrosio pepercisti, et eum quem alterum post Apostolos scribis, atque omnibus placere prudentibus, ac mille aliis laudibus, non duobus, ut dicis, sed innumeris scriptis tuis usque ad caelum extulisti, rursum haereticum, quem ante Apostolum facis: et Didymum ipsum hunc, quem nunc Prophetam videntem, et oculum habentem sponsae de Cantico Canticorum, et Apostolicum virum sensuum nomine designas, iterum eum perversum doctorem criminaris, et inter haereticorum consortia tua censoria, ut ais, virgula segregas: quam virgulam a quo acceperis nescio: nam Petrum semel scimus claves a Christo accepisse, istas modo censorias virgulas qui ((Al. quis)) spiritus erogat, tu videris: si inquam ((Al. inique)) istos omnes, quos tuo ore 0605A laudasti, tuo ore rursum condemnas, quid ego ad istos pulex de me conquerar, si me nunc laceres, quem et in Epistolis tuis ante laudaveras, et in Chronicis tuis Florentio et Bonoso, pro vitae, ut ais, nobilitate conjunxeras?

26. Etiam nec illud ejus admirabile factum silendum est, ne pudorem 380 incutiamus audientibus, quod Marcellini Consulis neptem, quam Romanae nobilitatis primam, parvulo filio Romae derelicto, Jerosolymam petiisse, et ibi ob insigne meritum virtutis Teclam nominatam, in ipsis Chronicis suis scripserat: post id de exemplaribus suis erasit, cum actus suos vidisset districtioris disciplinae feminae displicere. Compellimur quidem plura adhuc de scriptis ejus congregare, ut agnoscatur, quam verum 0605B sit et hoc quod scribit, quod in suis duabus tantum Praefatiunculis Origenis meminerit, in his ((Al. et hoc)) non fidem ejus, sed ingenium, non dogmatisten eum, sed interpretem laudans. Adhibui interim decem.

27. Sed ne dilatari nimis sermonem onerosum sit, sufficiant interim haec, in quibus eum et quasi Apostolum laudat, et quasi Ecclesiarum magistrum: et quia non pro fide, non ((Al. nec)) pro dogmatum novitate, ut rabidi nunc canes simulant, adversum eum moveatur ordo Romanus: et quia ipsum sequitur, qui omnibus prudentibus et ipsi placet, et omnia illa, quae insertae superius ejus Praefatiunculae contestantur. Verum haec quoquo modo sint, quaecunque habes tu cum istis vel antiquis, vel novellis scriptoribus, 0605C sive eos tu Apostolos, sive eos venerarios scribas, sive Prophetas eos tu, sive perversos doctores voces, ad me ista quid spectant? Tu pro his varietatibus tuis, pro contumeliis et lacerationibus bonorum, recte paenitentiam egeris, si tamen egeris. Mihi quare dicis, si secuti sunt errantem, sequantur correctum? Apage, absit a me. Numquam ego nec te, nec alium errantem secutus sum, sed in virtute Christi, nec te, nec alium quemquam, nisi Ecclesiam 0606A Catholicam sequar. Tu qui scripsisti talia, et secutus es eos, quos errasse credebas, qui tam indigne de Deo scripsisse convictus es, tu age poenitentiam, 381 si tamen putas tibi blasphemiae crimen ignosci

27. Nunquid mea aliqua proferre potes scripta similia, in quibus me vel in juventute errasse convincas? sicut tu non tam confiteris quam convinceris. Ego me interpretandi disciplina tantummodo imitatum te dixi vel secutum, sed tamen in nullo alio, in quo etiam tibi omnem injuriam factam esse dicis, quia secutus sum, quod te videram in Homiliis secundum Lucae Evangelium fecisse, ut ubi de Filio Dei in Graeco non recte inveneras, praeterieris, in illo loco ubi dicit: Magnificat anima mea Dominum: 0606B et exultavit spiritus meus in Deo salutari meo. Nosti quia de anima, sicubi illa, quae solent dici, non praeterieris ((Al. praeterires)) , sed ea adhuc etiam, ex te additis quibusdam assertionibus, lucidius scripseris, ut in illo loco, Ecce ut facta est vox salutationis tuae in auribus meis, exultavit infans in utero meo; ubi dicis, quod non erat hoc principium substantiae ejus, de tuo addidisti, atque naturae. Haec et mille alia his similia in interpretationibus tuis, sive in his ipsis Homiliis, sive in Jeremia, vel in Isaia, maxime autem in Ezechiele subtraxisti. De fide autem, id est, de Trinitate cum in aliquantis locis aliter invenisses, quae tibi visa sunt, praetermisisti. Hoc genus interpretandi uterque nostrum tenuit. Quod si alius culparet, tu utique respondere deberes, qui primus hoc 0606C feceras. Nunc ipse id culpas, sine dubio, unde ipse culperis. Verbum de verbo interpretari, antea et stultum esse et malitiosum pronuntiasti. In hoc secutus sum te. Nunquid 382 de hoc vis ut poeniteat me, quia tu modo mutasti sententiam, et ad verbum interpretatum te dicis? Si qua in fide minus aedificabant, abstulisti, ita tamen abstulisti, ut non omnia nec in omnibus penitus amputares. Denique in Homiliis Isaiae, Visio Dei Filium et Spiritum Sanctum 0607A retulit. Ita tu transtulisti, adjiciens ex te, quod sensum auctoris ad clementiorem traheret intellectum. Ais enim: « Quae sunt ista duo Seraphim? Dominus meus Jesus Christus et Spiritus Sanctus.» Et ex tuo addidisti, «Nec putes Trinitatis dissidere naturam, si nominum servantur officia.» Haec et ego in quamplurimis feci, et aut desecavi, aut ad saniorem intelligentiam declinavi. Pro his me jubes agere poenitentiam. Non puto hoc te sentire. Quod si pro his neque tibi, neque mihi poenitendum est, pro quibus me aliis invitas ad poenitentiam?

28. Scripta mea nulla exstant, in quibus error meus aliquis corrigendus sit. Tua exstant multa, quae, ut video, nunc secundum sententiam tuam universa damnanda sunt. Exceperas tibi Commentarios 0607B in Epistolam ad Ephesios, in quibus te putaveras ((Al. putabas)) aliquid emendatius condidisse. Etiam ipse ((Forte ibi)) vidisti, quam similes per omnia esse Origenis sensibus inventi sunt, imo ((Al. uno)) et plus aliquid, quam hoc quod damnari expostulas, continere. Et nisi ipse de his jam tibi exclusisses poenitentiae facultatem, dicens, «Revolvite Commentarios meos in Epistolam ad Ephesios, et inde agnoscetis, quomodo Origenis dogmatibus adversatus sum.» 383 Fortassis velles iterum et de his poenitere, et in istis condemnare temetipsum, sicut et in caeteris. Tamen quantum in me est, concedo ego tibi et pro his poenitere: sed et pro omnibus non solum, quae locutus es, sed et quae locuturus es, si agas poenitentiam, bene facis. Certum est enim, 0607C quod poenitenda sunt cuncta quae scripseris, Quod si hinc me aliquis culpandum putat, quare omnino aliquid de Origene interpretatus sum, si hoc culpatur, ego in hoc opere postremus sum, et necesse est, ut culpa a primis incipiat. Et tamen nemo commissum punit, quod, ne admitteretur ((Al. committeretur)) , ante non vetuit. Licuit, fecimus. Si quid prohibet lex, observari in posterum solet. Sed damnari dicit quis debere cum auctore suo libros. Sed quid facimus de isto auctore, qui eadem scribit, sicut superius plenissime ostendi? Similem excipiat 0608A eandemque sententiam. Ego hoc nec peto, nec urgeo, licet ille mecum hostiliter agat; sed, ut video, ipse sibi hoc, temere alios condemnando, conquirit.

29. Verum ut iterum tecum ex tuis verbis loquar, ipse scribis in istis Invectivis tuis (Epist. 84.) , me interpretatione mea hoc ostendisse, quod ego quidem essem catholicus, Origenes autem, quem interpretabar, haereticus. Ais enim: «Hoc est dicere, quia ego sum quidem catholicus, iste autem, quem interpretor, haereticus.» Ais enim, hoc legi . Si, ut dicis, hoc toto opere meo ostendi, quod ego catholicus sum, et Origenes haereticus, quid adhuc aliud quaeritur? Nonne totum agis, et illum haereticum et me catholicum dici ((Al. dicam)) ? Si hoc dixisse me, et hoc toto opere meo satis egisse testaris, quae tibi 0608B jam accusationis caussa superfuit? Quo profecit tua ista in nos Invectio? Si Origenem haereticum esse ostendi, et me catholicum, recte feci, an non recte? Si recte, cur ad culpam et accusationem, quae recte gesta sunt, vocas? Si non est rectum, Origenem haereticum dici, cur me hoc nomine in jus vocas? Quid opus fuit te interpretari 384 malitiosius ((Al. malitiose)) ea quae secundum tuum interpretandi morem fuerant translata, licet incultiori sermone? Quid certe opus erat auditores tuos illudere: et illis aliud opinantibus, te aliud agere? Illi enim hoc existimant, quod tu adversum eos agas, qui Origenem catholicum defendunt; tu vero illos arguis, et accusas, qui haereticum illum designarunt. Propter hoc forte me invitabas ad poenitentiam? Non intellexeram. Veruntamen 0608C scito, me ne de hoc quidem poenitudinem gerere, quin dicam non omnia, quae in libris ejus inveniuntur tanquam catholica esse suscipienda. Quae utrum sua sint, ut dicis, an ab aliis inserta, ut nos putamus, Deus viderit. A nobis interim ubi ad fidei fastigium et veritatem ventum fuerit, respuuntur. Tu tamen dic, quid exposcis a nobis: haereticum vis ut dicamus Origenem? Hoc fecisse nos, culpas. Sed catholicum? Pro hoc nos accusas. Designa manifestius, quid velis, si tamen potes aliquid horum medium invenire, quod velis. Isti sunt omnes sales 0609A tui de Alexandri, et Porphyrii, et ipsius Aristotelis acumine congregati. Haec est omnis illa jactantia, qua te a prima aetate usque ad senectam in Grammaticorum et Rhetorum et Philosophorum scholis ac disciplinis praedicas esse versatum, ut procederes Origenem pronuntiaturus haereticum, et in ea ipsa oratione, qua in illum ferebas sententiam, accusares eum quem asserebas, quod illum haereticum designarit. Vide quia nusquam cura veritatis ac fidei, nusquam religionis ac judicii contemplatio, sed sola male loquendi et lacerandi fratres, exercita ((Al. exercitata)) libido versatur in lingua, sola in corde humana contentio, sola invidia et livor in mente: in tantum ut cum odiorum tibi caussa non esset ((Al. adesset)) , cognominatum te a me fratrem et collegam, 0609B licet cum praeconio, indignanter acciperes. Ignosce mihi, quod nesciebam te ἀκατονόμαστον (innominabilem) dici, et incompellabilem nominari. Miror tamen, quod ea me condemnare deposcas, quae a me notata conquereris.

385 30. Ad illam sane incusationis ejus partem, superfluum videtur vel respondere aliquid, ubi pie et religiose dicta Martyris Pamphili, aut falsa dici vult, aut etiam si vera sint, spernenda decernit. Cui jam iste deferat? cui jam parcat? Omnes apud istum Graeci Scriptores antiqui Ecclesiastici erraverunt. Latinis vero quomodo deroget, quomodo carpat singulos, vel veterum, vel novorum, diversa ejus qui legit Opuscula, recognoscit. Sed nunc ne Martyres quidem apud eum habere possunt aliquid reverentiae. 0609C Non, inquit, credo quia ((Al. quod)) Martyris sit. Hoc si velimus de omnibus Scriptorum dicere libellis, quae erit in singulis probatio? Si dicam, non est verum, quia Stromatum libri quos dicis, Origenis sunt: unde ipsius esse probantur ((Al. probabuntur)) ? Ex caeterorum, inquit, similitudine. Sed sicut ille, qui in scriptura alicujus falsum facere vult, manus ejus imitatur: ita et qui sua dicta sub alterius nomine vult inserere, stilum sine dubio imitabitur ejus, cujus et nomen ascivit. Deinde ut omnia, quae justissime ((Al. justissima)) dici possunt, brevitatis caussa praeteream, si in tantum volebas audere ((Al. audiri)) , ut Martyrem reprehenderes, dicta ipsa, quae tibi videbantur reprehensibilia, in medium proferre debueras, et tunc unusquisque legentium vidisset ((Al. 0609D videns)) , quid ibi esset absurdum, quid consequens, quid iniquum, quid certe contra Apostolicas regulas, sed tantum nescio quid impietatis, pro quo, ut dicis, expiando, sanguinem suum fuderit Martyr. Ipsa illa verba si legeret, jam non tua, sed sua sententia, aut errasse Martyrem, aut nomine Martyris, absurdam et impiam conscriptionem ab alio diceret 0610A esse compositam. Nunc vero sciens, quia si legantur ea, quae reprehendis, nota retorquebitur in eum, qui culpat injuste, ea quidem, quae reprehendis, non profers: tua autem illa censoria virgula et arroganti auctoritate decernis, Ille arceatur a bibliothecis, ille recipiatur: et iterum iste 386 ipse, qui hodie receptus est, crastino si eum alius aliquis praeter me laudaverit, ejiciatur, et cum illo ipse qui laudavit. Hic autem catholicus habeatur, etiam si aliquando videatur errasse: illi erroris venia non detur, etiam si ea dicat, quae ego dixi, et neque interpretetur quis eum, neque legat, ne quis mea furta cognoscat. Hic haereticus quidem, sed magister meus est. Et hic licet Judaeus sit, et de Synagoga Satanae conductus verba vendat ad pretium, tamen magister meus est, 0610B et praeferatur omnibus, quia apud ipsos solum ((Al. solos)) Scripturarum veritas permanet. Si tibi istud auctoritatis universa pariter injunxisset Ecclesia, et exigeretur a te, ut de singulis vel de omnibus judicares, nonne grave et periculosum onus, ne tibi imponeretur, excusare debueras? Nunc vero in tantum quotidiana derogandi meditatione profecimus, ut jam nec Martyribus parcamus. Sed ponamus, quod non sit Martyris libellus iste, sed cujuscunque unius de Ecclesia, nunquid suis verbis usus est, quisquis ille est Scriptor, ut meritis cedendum videatur auctoris? De ipsis Origenis voluminibus ponit exempla, et quid de singulis sentiat, non sui defensoris verbis, sed ejus ipsius, qui accusabatur, ostendit. Et sicut adversum te modo, multo meis verbis 0610C vehementiora sunt tua scripta: ita illum non excusantis auctoritas, sed sua dicta defendunt. Et ideo superflua est de auctore quaestio, ubi defensio talis est, quae assertore non egeat.

31. Sed ad illud jam nequissimum incusationis ejus caput et invidiosissimum veniendum est, imo non invidiosum, sed invidum. Ait enim, Quis prudentium, vel quis Sanctorum aggredi voluit in Latinum vertere, quod tu ausus es? Ego ipse, inquit, saepe rogatus a multis, non feci. Et quidem Sancti quare hoc non fecerint, facilis excusatio est. Non enim continuo, qui Sanctus et prudens est Latinus, 387 etiam linguae Graecae notitiam sufficienter habet. Nec sanctitati ejus detrahitur, cui deest peregrinae linguae notitia. Aut iterum non continuo si 0610D scientiam quis habet Graeci sermonis, etiam voluntatem interpretandi habet. Aut etiam si habet, non statim discutiendus est ille, qui pauca interpretatus est, quare non plura, aut cur non illa, sed illa. Libertas est enim in hujuscemodi opere, et est vel in arbitrio scribentis, vel in desiderio deposcentis; et tamen de sancto Hilario dicit, et de sancto Victorino: 0611A quorum alterum interpretis titulo nihil omnino arbitror transtulisse de Graeco: alterum ipse dicit, Heliodori cujusdam Presbyteri usum scientia, ut quae ille sibi hauriret ex fonte Graecorum, ipse Latino ea sermone digereret, pro eo quod aut nihil aut parum Graece nosset. Illi ergo cur haec non fecerint, et facilis et manifesta est excusatio: de te sane mirandum est quare hoc feceris. Quid enim magis audax, vel quid amplius temerarium, libros istos interpretari Origenis, quorum jam pene omnem continentiam in aliis libris scripseras? quorum omnia jam dicta, quae reprehensibilia nunc dicis, sub proprii nominis sermone protuleras?

32. An ut divinarum Scripturarum libros, quos ad plenissimum fidei Instrumentum Ecclesiis Christi 0611B Apostoli tradiderunt, nova nunc et a Judaeis mutata interpretatione mutares? Quid tibi ex his duabus caussis magis videatur illicitum? Nam Origenis dicta , sive placent, ut hominis dicta placent, sive displicent, ut hominis falsa dicta facile contemnuntur. Ista vero quae nunc tu interpretaris, et per Ecclesias et monasteria, per oppida et castella transmittis, quomodo suscipiemus? tanquam divina, an tanquam humana? Et quid facimus, quod quae Prophetarum vel Legislatorum nominibus titulantur, veriora haec abs te, quam illa quae Apostoli probaverunt, affirmantur? Istud commissum, dic, quomodo emendabitur, 388 imo nefas ((Al. add. hoc)) quomodo expiabitur? Si enim in explicanda ((Al. explananda)) lege aliquid aliter sensisse, damnabile apud 0611C te ducitur: ipsam legem pervertere in aliud quam Apostoli tradiderunt, quoties damnabile judicandum est? Cur non magis pro hujus ausi temeritate dicamus: Quis ex tot et tantis prudentibus et sanctis viris, qui ante te fuerunt ad istud opus ausus sit manum mittere? Quis praesumserit sacras Sancti Spiritus voces et divina Volumina temerare? Quis praeter te divino muneri et Apostolorum haereditati manus imulerit ((Al. intulit)) ?

33. Et quidem cum ingens copia fuisse ex initio in Ecclesiis Dei, et praecipue Jerosolymis eorum, qui ex circumcisione crediderant, referatur, in quibus utique linguae utriusque perfectam fuisse scientiam, et legis peritiam probabilem, administrati pontificatus testatur officium. Quis ergo in ista eruditorum 0611D virorum copia ausus est Instrumentum divinum, quod Apostoli Ecclesiis tradiderunt, et depositum 0612A Sancti Spiritus compilare? An non est compilare cum quaedam quidem immutantur, et error dicitur corrigi? Nam omnis illa historia de Susanna, quae castitatis exemplum praebebat Ecclesiis Dei, ab isto abscissa est et abjecta atque posthabita. Trium puerorum hymnus, qui maxime diebus solemnibus in Ecclesia ((Al. Ecclesiis)) Dei canitur, ab isto e loco suo penitus erasus ((Al. abrasus)) est. Et quid per singula commemoro de his, quorum comprehendere numerum nequeo? De quo ut omittam illud dicere, quod Septuaginta duorum virorum per cellulas interpretantium unam et consonam vocem, dubitandum non est, Spiritus Sancti inspiratione prolatam , et majoris id debere esse auctoritatis, quam id quod ab uno homine, sibi Barraba aspirante, translatum est. Ut ergo hoc 0612B ((Al. haec)) omittam, vide quid dicimus, verbi caussa. Petrus Romanae Ecclesiae per viginti et quatuor annos praefuit: dubitandum non est, quin sicut caetera, 389 quae ad instructionem pertinent, etiam librorum Instrumenta Ecclesiae ipse tradiderit, quae utique jam tunc, ipso sedente et docente, recitabantur. Quid ergo? Decepit Petrus Apostolus Christi Ecclesiam, et libros ei falsos et nihil veritatis continentes tradidit, et cum sciret, quod verum est haberi apud Judaeos, apud Christianos volebat haberi quod falsum est? Sed fortasse dicit, quia sine literis erat Petrus, et sciebat quidem, Judaeorum libros magis esse veros, quam istos, qui erant in Ecclesia: sed interpretari non poterat propter sermonis imperitiam. Et quid? Nihil in isto agebat ignea lingua per 0612C Spiritum Sanctum caelitus data? Non ergo omnibus linguis loquebantur Apostoli?

34. Sed concedamus, quia non potuerit Petrus Apostolus facere quod hic modo fecit: de Paulo quid dicimus? Num et Paulus sine literis fuit? Hebraeus ex Hebraeis, secundum legem Pharisaeus, edoctus secus pedes Gamalielis, qui etiam et ipse Romae positus, si quid Petro defuisset, putas non potuit adimplere? Quomodo ergo isti, qui praecipiebant discipulis ut attenderent lectioni, emendatas eis et veras non dabant lectiones; et qui praecipiunt ne attendamus Judaicis fabulis et genealogiis, quae quaestiones magis praestant, quam aedificationem: et iterum cavere nos jubent, et observare maxime eos, qui ex circumcisione sunt: quomodo non pervidebant per 0612D spiritum, quod futurum esset tempus post quadringentos fere annos, quando Ecclesia, cognito eo quod 0613A ab Apostolis non sibi esset tradita veritas veteris Instrumenti, legatos mitteret ad istos, quos illi tunc Circumcisionem vocabant, obsecrans et exorans, ut sibi de veritate, quae apud ipsos est, aliquid largirentur? Per totos istos quadringentos annos errasse se, et ignorasse quod verum est, fateretur? Adscitam se quidem 390 esse ex Gentibus sponsam Christo per Apostolos: sed non ab eis veris monilibus exornatam: putasse se lapides esse pretiosos, nunc autem deprehendisse, quod non sunt verae istae gemmae, quas sibi Apostoli Christi imposuerant: erubescere se ad publicum procedere, falsis et non veris lapidibus adornatam, et ideo rogare se, ut vel Barrabam illum quem aliquando, ut Christo nuberet, spreverat, mittant ad se qui possit cum uno electo ex suis viro 0613B ornamenta sibi vera, quae Apostoli non praestiterant, reparare?

35. Quid ergo mirum est, si me minimum et nullius numeri hominem laceret, si Ambrosium secet, si Hilarium, si Lactantium, si Didymum reprehendat? Nec multum dolere de injuria mea debeo, pro eo quod opus meum ipse interpretari denuo aggressus est, cum me Septuaginta interpretibus in hac aequaverit contumelia. Sed et illud quomodo accipiendum est? Quantum accessisse ad incredulitatem ex hoc facto Gentilibus aestimatis? Non enim latent eos, quae apud nos aguntur. Scientes ergo legem nostram nunc emendatam vel mutatam, nonne dicunt apud semetipsos, errant isti, nec est apud eos aliquid veritatis? Ecce ipsi cum volunt, leges suas corrigunt 0613C et emendant. Certum est autem errorem praecessisse, ubi emendatio subsecuta est, nec divinum videri posse, quod ab homine mutatur. Hoc nobis praestitit tua ista nimia sapientia, ut omnes insipientes etiam a Gentilibus judicemur. Nolo sapientiam, quam Petrus et Paulus non docuit: nolo veritatem, quam Apostoli non probaverunt. Tua verba sunt, Post quadringentos annos non debere simplices Latinorum aures novae doctrinae voce pulsari. Modo tu dicis: Omnis qui putabat Susannam nuptis et innuptis exemplum pudicitiae praestitisse, erravit. Non est verum. Et omnis qui putabat, quod puer 391 Daniel Spiritu Sancto fuerit repletus, et arguerit adulteros senes, erravit: non erat verum. Et omnis Ecclesia 0614A per orbem terrarum, sive eorum qui in corpore sunt, sive eorum qui ad Dominum perrexerunt, sive illi sancti Confessores fuerunt, seu etiam sancti Martyres, quicunque Hymnum trium puerorum in Ecclesia Domini cecinerunt, omnes erraverunt, et falsa cecinerunt. Modo ergo nobis post quadringentos annos Legis veritas empta pretio de Synagoga procedit. Posteaquam senuit mundus, et perurgentur cuncta ad finem, scribamus etiam in sepulcris veterum, ut sciant et ipsi qui hic aliter legerant, quia Jonas non habuit umbram cucurbitae, sed hederae; et iterum cum voluerit legislator, nec hederae, sed alterius virgulti.

36. Sed et Origenes, inquit, asteriscos fecit, ex translatione Theodotionis assumens, ut componeret volumina, quae appellantur Hexapla. Et quid Origenem 0614B istum, quando tibi placet condemnandum, quando placet imitandum producis. Verisimile est, ut eundem tu et defensorem adhibeas et reum. Auctorem facti tui habere potes eum, quem et primus ipse condemnas, et ad condemnationem ejus Epistolis tuis Romanum cogis senatum? Ante hoc providere ((Al. prohibere)) debueras. Nemo succidit arborem, cui inniti parat: nemo in sua caussa fidem ejus implorat, cujus ipse reprobat fidem. Sive hoc fecit Origenes, sive non fecit, quid ad te? Si ad illius exemplum judicari vis, relege sententias tuas, et vide quid dixeris. Hoc non est, inquis, se purgare: sed socios criminis quaerere. Noli ergo et tu socios criminis quaerere, sed purgationem facti require. Veruntamen videamus quid tale etiam reus et actor 0614C simul Origenes fecerit. Ego illius nec unum locum ex Scripturis divinis de Hebraeis invenio translatum. 392 Et quomodo factum tuum et illius simile videri potest? Apostatae quidem et Judaei interpretati sunt ea, quorum lectione Judaei maxime utuntur. Et quia frequenter si disputatio accidisset, vel immutata esse aliquanta, vel deesse, vel abundare in nostris Scripturis mentiebantur, voluit Origenes nostris ostendere, qualis apud Judaeos Scripturarum lectio teneretur et in propriis paginis vel columnellis editiones eorum singulas quasque descripsit, et ea quae apud illos sunt addita vel decerpta, certis quibusque signis additis, ad versiculorum capita designavit, et in alieno non suo opere, suas tantummodo notas 0615A fixit: ut sciremus non quod nobis, sed quid Judaeis adversum nos certantibus, aut deesse, aut abundare videretur. Quod tale esset, quale si quis accepto Breviculo, in quo militum nomina continentur, nitatur inspicere, quanti ex militibus supersint, quanti in bello ceciderint; et requirens qui inspicere missus est, propriam notam, verbi caussa, ut dici solet, Θ ad uniuscujusque defuncti nomen adscribat, et propria rursus nota superstitem signet. Nunquid videbitur is, qui notam ad defuncti nomen apponit, et propria rursum nota superstitem signat, quod egerit aliquid ut vel hic defuncti, vel ille viventis caussam acciperet? Sed quod eos qui ab aliis fuerint perempti, iste annotationis designavit indiciis. Ita ergo fecit et ille, ea quae per alios Interpretes sive perempta 0615B fuerant, seu etiam abundantius prolata, propriis quibusdam signis, id est, asterisci et obelisci notulis designavit. Caeterum neque verbum aliquod de suo unum saltem inseruit, neque nostrorum exemplariorum fidem fecit in aliquo vacillare: sed ea quae minus videbantur secundum cursum literae plana et lucida, spiritalis intelligentiae ostendit referta mysteriis. Quid tibi ergo Origenis factum in hoc potest 393 praestare solatii, cujus neque opus simile aliquod ostendere potes, et in quo tantum laboras, ut litera occidat consequentem: dum ille e contrario spiritus vivificantis esse conatur ((Al. conetur)) assertor?

37. Tuum igitur, frater, tuum istud factum, nec quemquam te in hoc comitem vel socium in Ecclesia 0615C habuisse, certum est: nisi istum solum, quem frequenter commemoras ((Al. commemorabas)) , Barrabam. Quis enim alius auderet ab Apostolis tradita Ecclesiae instrumenta temerare, nisi Judaicus spiritus? Illi te, o mi frater, antequam a Judaeis capereris, carissime, illi te in haec mala praecipitant. Illi te libellis editis, notas infligere Christianis, illi te nec Martyribus parcere faciunt, et de omni Christianorum ordine fanda atque nefanda conscribere ((Al. scribere)) , turbare pacem nostram, scandala Ecclesiae generare. Illi etiam adversum teipsum, et scripta tua, quasi quae Christianus aliquando locutus sis, cogunt ferre sententiam. Et ideo tibi omnes sordemus, dum illi pessimis suis artibus tibi nimium placent. Nam quomodo si tu Pauli literis acquiesceres, dicenti: Si 0616A quis frater praeventus fuerit in aliquo delicto, vos qui spirituales estis, instruite hujusmodi in spiritu mansuetudinis (Galat. 6. 1.) , ita efferbuisses, ut in nullo prorsus spiritalis institutionis ordinem custodires? Pone enim aliquid me scripsisse contumeliosum: pone quod tibi viro summae eloquentiae et fratri et collegae mihi, quem imitandum in disciplina interpretandi dixi, injuriam fecerim; tamen post pacem illam summo vix sudore reparatam, haec prima adhuc de meis injuriis querela ad te pervenerat. Sed et illam tuam ponamus injuriam, quod in interpretando Origenem te imitatus ((Al. imitans)) , aliqua praeterierim, quae mihi minus aedificationis in fide habere videbantur. Culpandus pro hoc eram fortassis, et emendandus? Scripta, ut ais, ad te fratrum 0616B missa sunt, deposcentium culpas interpretis argui. Quid tu 394 vir spiritalis agis? quid formae et exempli in rebus talibus caeteris praebes? Fratris turpitudinem non solum nudatam his qui foris sunt nuntias, sed et obtecta denudas. Pone quia non te imitatus, hoc feci, sed ebrietas aliqua subrepens, sicut Patriarchae fecit, nudaverit turpitudinem nostram: nunquid maledictionem consecutus fores, si obversus incedens, levi palliolo rescripti tui contexisses opprobrium nostrum, et si velasset Epistola vigilantis, quem stilus nudaverat dormitantis?

38. Sed aliud rescribere non poteram his, qui ad me talem Epistolam miserant, ut nisi ita rescripsissem, aut reinterpretatus ((Al. interpretatus)) essem ea ad verbum, quae tu es interpretatus ad sensum, etiam 0616C ego Origenem sequi viderer. Nondum dico quae sit illa aut qualis Epistola: tamen quoniam viri nobilis Pammachii continet nomen, quid fuisset absurdum, si ei tale aliquid respondisses? Frater, non est temere de alterius opere judicandum. Nam et tu ipse nosti quid feceris, quando adversum Jovinianum Romam misi libellos: cum eos quidam ((Al. quidem)) aliter intelligerent, quam ego me dictasse memineram. Nonne cum jam a plurimis legerentur, et offenderentur pene omnes, cum quibus etiam tu ipse esse putabaris, exemplaria jam de foro, jam de publico subtraxisti, et haec non ad aliquem alium, sed ad me remisisti, caussam pariter, quia multi scandalum pati videbantur, insinuans: quomodo ego Apologeticum denuo descripsi, et quae aliter intelligebantur, 0617A ad intelligentiam rectiorem prout potui, revocavi? Aequum est ergo, ut quod nobis fieri volumus, aliis nos faciamus. Sicut enim meos libros mihi remisisti, ut a me emendarentur: ita et ad illum suos remitte, et quod culpabile videtur, insinua, ut ipse se, si in aliquo erravit, emendet. Tum praeterea et nos jam in multis exercuimus ingenium, 395 et multa jam nobis opuscula desudata sunt. Ille hoc primum prope opus adiit, et fortasse compulsus: et nihil mirum si fluctuavit in primis. Nec occasio derogandi Christianis captanda est, sed emendationis utilitas requirenda.

39. Haec si ad eum rescripsisses, nonne majorem gratiam et aedificationem vel ipsi initia in timore Dei habenti, vel caeteris legentibus praebuisses, quam 0617B nunc istae tuae Invectivae moeroris et confusionis omnibus timentibus Deum praestant, qui et in te foedissimam obtrectandi libidinem, et in me respondendi necessitatem miserabilem ((Al. mirabilem)) vident? Si enim, ut dixi, de tuis libris contra Jovinianum scriptis, nunc eadem, quibus illum arguebas, ipse inveneris asserere, nunc vero intantum prolaberis, ut sordes nuptiarum, nec martyrii cruore dilui posse confirmes, et illud quod est Manichaeorum dogmatis emendationem tibi habere facile visum est in his libris, quos jam edideras, et describendos plurimis praebueras: quid erat difficultatis, me non meum opus, sed interpretationem alieni operis, si quid forte in eo erratum, non ratio, sed livor suggesserat, emendare? maxime cum adhuc esset in 0617C schedulis, quas nondum ad plenum relegeram vel explicueram, quas non editas invenerunt? Nonne perfacile emendari poterant ea, quae adhuc emendata non fuerant? Verum non hinc, ubi quod culparet nihil habebat; sed totum inde mordetur, dum per hoc prodi timuit, unde est omne quod ipse dicit, unde doctus, unde Scripturarum videtur Interpres.

40. Sed idcirco caussam, qua ad interpretandum adductus sum, exposui, ut sciat, me haec non contentione (ut ipse agere solet) vel aemulatione aliqua protulisse, sed necessitate, qua superius edocui, ad boni et utilis operis instrumentum, ut aliquid ex hoc vel ordinis vel coloris acciperet ille, qui rudis ipse opusculum condebat antiquum. Aut non videmus vetustas aedes novellis aedificiis profuisse? Et interdum 0617D assumitur lapis de abditis et abstrusis 396 antiquae domus partibus, qui novae domus frontem decoret et exornet ingressum. Et interdum totum novellae constructionis aedificium, unius antiquae trabis stabilitate munitur. Agamus ergo nunc adversus eos, 0618A qui veteribus recte utuntur in novis. Non vobis licet, dicentes, transferre materiam de veteri domo ad novam, nisi tignum tigno, et lapidem lapidi junxeritis, nisi porticum de porticu, nisi membrum de membro: et hoc fieri non poterit, nisi secessum de secessu, nisi cloacam de cloaca transtuleritis. Habere enim domum magnam etiam haec necesse est. Hoc namque est verbum transferre de verbo, quod a te ante improbabile, nunc vero probabile judicatum est. Sed tu quidem tibi et quae non licent, licere defendis; nobis autem quae licita sunt impingis ad crimen. Nam tu cum sacras Literas et Volumina divina permutares, laudari vis; nos etiam si te imitantes, de hominum sermonibus aliquid, quod minus aedificare credimus ((Al. credidimus)) , praeterimus, in his nobis 0618B veniam non das, in quibus exemplum dedisti.

41. Verum agat haec iste, ut sibi vel licere, vel expedire putat. Ego interim, ut recenseamus in fine ea, quae sparsim pro nostra purgatione respondimus, cum de me dixerit, quasi sine se haereticus esse non possem, ostendi fidem meam, et de resurrectione carnis ipsum magis errare, qui corpus quod resurrecturum est, fragile esse scripserit ((Al. scripserat)) , comprobavi. Sexus quoque diversitatem quomodo abraserit, et corpora in animas, et mulieres redigi in viros dixerit, docui. Meae quoque interpretationis caussas, ut puto, justissimas protuli, quod non vel contentione ((Al. intentione)) excitatus, vel gloriae cupidus, sed Dei timore provocatus, antiquae materiae transvexerim copias, novellae constructionis aedificiis 0618C profuturas, et tela vetera, rubigine jam obducta, deterserim, non ut civile bellum moverem, sed ut hostile depellerem. Ipsum etiam caput, cui manus falsarias injecerunt, inserui, et adulterium blasphemiae in Filium Dei et Spiritum Sanctum, alienum a meo nomine, 397 sed ipsorum scelere, et ab ipsis docui esse commissum.

42. In singulis quoque, de quibus se idcirco Origenem arguere dicebat, ut nos pulsare se crederet, et infamare opus translationis nostrae, ostendi ex ipsis Commentariis suis, ex quibus fidem suam exspectari debere dixerat, et probari, quod et de animae statu, et restitutione omnium, de diabolo atque angelis refugis, eadem quae in illo culpat, ipse conscripserit. Sed et quod animae in corpore hoc vinctae velut in 0618D carcere tenerentur , ipsum dixisse, convici. Unum quoque esse corpus totius creaturae rationabilis, id est, angelorum et animarum, in his ipsis eum scripsisse Commentariis, approbavi. Perjurii etiam confoederationem; apud nullum ita, ut apud ipsum, 0619A ostendi sacratissimam conversari. Veritatem adaeque, et perfectiorem doctrinam non esse omnibus publicandam, in ipsis Commentariis ipsum docere convici. Tum inde saeculares libros, pro quibus sedenti seque verberanti pro tribunalibus Christo dixerat, «Si unquam legero, vel habuero Gentilium codices, te negavi;» nunc non solum legere vel ((Al. et)) ; habere, verum etiam omnem suae doctrinae jactantiam in his eum gerere demonstravi ((demonstravit)), in tantum ut etiam per Isagogen impiissimi Porphyrii inductum se esse glorietur ad Logicam. Et cum Gentilium dogmata esse diceret, quoquo modo sentire vel de anima, vel de caeteris creaturis, ipsum multo foedius Gentilibus dixisse, quod Deus socrum haberet, ostendi. Sed et cum se dixisset in duabus 0619B tantum Praefatiunculis Origenis meminisse, ut ingeniosi magis quam apostolici viri, brevitatis caussa decem solas Praefatiunculas protuli, in quibus eum non solum ut apostolicum virum, sed alterum post Apostolos Ecclesiarum magistrum, et quod eum cum omnibus prudentibus sequeretur, asserui.

43. Praeterea evidenter ostendimus, ex more huic esse, ut bonis omnibus deroget, 398 et in hoc se putet aliquid esse, si opinatos quosque viros, et qui aliquid nominis in literis ((Al. add. Dei)) habuerint, reprehendat. Ostendi etiam quam indigne ministros et Sacerdotes Christi laceraverit. Sed ne monachis quidem ac virginibus ipsis quas laudaverat, vel continentibus pepercerit, atque omnem Christianorum ordinem et gradum libellis foedis infamaverit. 0619C Sanctum quoque virum Ambrosium, cujus adhuc praeclarae vitae memoria in animis omnium viget, quam indigne et turpiter laceraverit. Didymum etiam, quem dudum inter videntes Prophetas et Apostolos posuerat, nunc inter ((Al. quoque inter)) eos, qui diversa ab Ecclesiis doceant, collocarit: et omnes omnino vel antiquos vel novellos scriptores quod nunc imperitiae, nunc ineptiae notet: ad ultimum quod nec Martyribus parcat. Et haec omnia, ut superius dixi, non extraneis aliquibus, sed suis literis et se ipso teste, convici, per singula quaeque ex his ipsis probatissimis sibi libris testimonia proferens: quos libros etiam cum de caeteris omnibus dictis, vel scriptis suis poenitere se dicat, non quo vere poeniteat, sed quo angustatus ((Al. angustiatus)) in hoc 0619D venerit, ut aut poenitentia sibi ((Al. ibi)) esset simulanda, aut non posset mordere vel laedere quem vellet ((Al. volebat)) , illos tamen, ut dixi, libros sibi excepit solos, tanquam minime poenitendos. Et id 0620A nolui ejus nunc caetera scripta contingere; ut de istis pene solis convinceretur, de quibus ipse sibi jam locum clauserat poenitendi. Post omnia vero ostendi, quod sacros Libros, quos Apostoli Ecclesiis tanquam Spiritus Sancti fidele depositum commendaverant, permutaverit, et quod is, qui audaciam vocet in hominum opusculis vertendis, ipse majore piaculo eloquia divina subverterit.

44. Superest jam ut unusquisque qui haec cognoscit; tali judicio favorem suum alteri nostrum conferat, quali judicio se a Deo cupit ipse judicari, nec suam laedat animam, dum alteri 399 favorem praestat injustum. Cognoscat etiam per te, fili carissime Aproniane, sanctus vir ille Pammachius, cujus Epistolam amicus meus (Hieronymus) in Invectione vel 0620B accusatione hac sua protulit, in Christi adjutorio, non studiis, sed innocentiae favendum, nec in caussa veritatis studiose agendum esse magis quam religiose. Praeceptum est enim Domini, ut non secundum faciem, sed rectum judicemus judicium. Quia sicut in unoquoque minimorum suorum Christus est, qui esurit et sitit et nudus est, et ipse est qui reficitur et induitur: ita in his, qui judicantur injuste, ipse est qui inique judicatur. Et pro his qui odio habentur gratis, ipse dicturus est, Odistis me gratis. Quomodo aestimat hanc caussam et ((Al. vel)) hoc factum suum in tribunalibus Christi judicandum, eum habeat sua conscientia, quod codices illius contra Jovinianum scriptos, qui jam publice legebantur et reprehendebantur, subtraxerit de manibus legentium, et culpantes 0620C prohibuerit, atque culpaverit; remiserit vero ad ipsum auctorem libros suos, insinuans ea, quae ad reprehensionem venirent, ut vel emendaret, vel rem, quoquo modo posset, curaret; meos vero non codices, sed schedulas imperfectas, inemendatas, furto cujusdam nebulonis et fraude subtractas, sibique delatas, cum me inibi haberet praesentem, mihi quidem non offerret ((Al. efferret)) , neque conquereretur, sed ne increpare quidem, aut etiam arguere dignaretur, vel per amicum certe aliquem, aut etiam per inimicum; sed ad Orientem mitteret, et instigaret linguam ejus hominis, qui eam temperare non noverat. Quid contra religionem faceret, si me praesentem potius convenisset? in tantumne colloquio ejus videbamur indigni, ut ab eo nec argui mereremur? 0620D Et pro nobis Christus mortuus est, et pro nostra redemptione sanguinem 400 suum fudit. Peccatores quidem ((Al. siquidem)) , sed de ipsius grege sumus, et inter ejus oviculas numeramur. Verum quia propter Deum contemsit nobilitatem suam, et 0621A totum se exaequavit humilibus, optimum quidem opus ejus in fide Christi, et quod exemplo caeteris esse debeat, confitemur: idcirco noluimus eum humanis studiis, contentionibusque raptari, ne in aliquo fidei suae sentiret detrimentum. Certe cum legerit, quod ea ipsa, de quibus caeteros arguit magister ille Hieronymus, in ipsius electis etiam post poenitentiam Commentariis docuerit, quod sua non sint, quam verum judicium servet, videbimus. Putabitur enim prior error fuisse ignorantiae, si eum emendarit agnitio ((Al. argutio)) . Nos autem quamvis necessitate compulsi, respondere nisi sumus ei, qui nos amarissime pulsaverat; attamen pro hoc ipso veniam petimus, si quid forte asperius prosecuti sumus, quia Deus conscientiae nostrae testis est, 0621B quod multo plura reticuimus quam protulimus; penitus autem silere contra conscientiam criminanti minime potuimus, cum ipsius pene fidei suae nonnulli jacturam ducerent silentium nostrum.

45. Posteaquam ista dictavi, frater aliquis, qui ex Urbe a vobis ad nos venerat, cum relegenti mihi assisteret, ait praetermissum unum adhuc excusationis locum, quem ibi audisset ab obtrectatoribus incusari. Dicebat autem de eo, quod scriptum est in Praefatiuncula mea, quia dixerim de isto, qui me nunc persequitur et accusat, quod in his, quae de Origene interpretatus est, nonnulla offendicula esse videantur in Graeco, quae ita tamen interpretando purgaverit, ut nihil in his, quod a fide nostra discrepet, Latinus Lector inveniat. Aiunt, inquit, de 0621C hoc capitulo: Vides quomodo et collaudavit interpretationem ejus, et testimonium 401 ei dedit ipse, quod sine offendiculo sint ea, quae ille interpretatus est, et ipsum secuturum se esse promisit. Cur ergo non et ea, quae ipse transtulit, absque offensione sunt, sicut illius scripta esse ipse testatus est?

46. Non mira res, quod ibi semper culpari mereor, ubi istum laudavero. Et recte quidem. Tamen veniamus ad rem. Dixi eum purgasse in Latina translatione, si qua offendicula fidei videbantur in Graeco, et non immerito: ita tamen, ut eadem etiam a me comprobem gesta. Nam sicut ille in Homiliis de Isaia duo Seraphim, Filium et Spiritum Sanctum 0622A esse interpretatus est, et addens de suo: «Nemo existimet in Trinitate naturae esse differentiam, cum nominum discernuntur officia;» per hoc curare se offendicula credit potuisse; ita et nos vel ademptis, vel immutatis quibusdam, vel additis, sensum auctoris adducere conati sumus ad intelligentiae tramitem rectiorem. Quid hic diversum, aut quid contrarium, aut quid non idem fecimus? Sed quia ego de scriptis illius absque malitia et calumnia judicabam, non quid obtrectationi pateret, sed quid prospectus fuerit interpretantis, aspexi. Ille autem, qui occasiones ad calumniam quaerit, ea reprehendit in meis scriptis, quae ante me prior ipse conscripsit. Et revera ego culpandus sum, si secundum meam quidem sententiam, quae scripsit, recta sunt; secundum 0622B suum vero judicium condemnanda. Hoc ((Al. Haec)) quantum ad Trinitatis fidem pertinet, ubi utique blasphemiae crimen ducitur, quod dixit duo Seraphim, Filium esse et Spiritum Sanctum, si secundum suam sententiam, qua adversum 402 me agit, ipse judicetur. Secundum vero meum judicium, quod in scriptis ejus absque proposito calumniae judicavi, absolvitur pro his, quae de suo ad esplanandum sensum auctoris adjecit.

47. De resurrectione autem carnis puto in translatione nostra eadem contineri, quae in Ecclesiis praedicantur. Caetera vero quae de creaturarum rationibus dicta sunt, quod nihil ad fidem Deitatis pertineant, jam superius diximus. Sed si iste haec modo ad calumniam vocat, quae ante offendiculum 0622C non habebant, non prohibeo, si ei placeat ((Al. placet)) , revocare sententiam meam illam qua potuisset absolvi, et proferre suam, qua debebat alligari. Non ergo mea de eo sententia culpabilis putanda est, sed sua, quae reprehendit in aliis, quod in semetipso probat. Novum autem hoc judicii genus est, ubi accusatorem meum ego ipse defendo: et ubi tum demum me ille superatum putat, si semetipsum reum probarit. Veruntamen ponamus, quod Episcoporum Synodus sequatur sententias tuas, et jubeat omnes libros, qui haec talia continent, cum auctoribus suis, ut aiunt, debere damnari. Damnabuntur isti libri prius in Graecis: et quod in Graecis damnatur, sine 0623A dubio damnatum est in Latinis. Veniatur ad tuos libros, invenientur eadem continere secundum sententiam tuam: necesse est ut cum suo auctore damnentur. Et sicut nihil profuit Origeni, quod a te 0624A laudatus est: ita nec tibi proderit, quod a me excusatus est. Me enim sequi necesse est Ecclesiae Catholicae sententiam, sive adversus Origenis libros, sive adversus tuos datam.

Controversiarum Rufini Adversus Hieronymum Liber II. Explicit.