Caput XVI.

I. An Rufinus Flavii Josephi operum Latinus interpres. II. Varia de Josephi antiquissimo codice Mediolanensi. III. Num Hieronymus et Ambrosius 0258C Josephum Latine converterint. Egesippus est Josephus de Bello Judaico ab Ambrosio Latine contractus. IV. Friderici Gronovii collatio inter phrases Ambrosii, et Egesippi adprobata et defensa. V. Josephi versio Rufino abjudicatur.

I. Ad lucubrationes alienas, Rufino adscriptas, devenio. Principem locum obtinent Flavii Josephi Opera omnia, quorum e Graeco in Latinum sermonem antiqua translatio, vulgo Rufinum auctorem praefert. De hoc minime dubitat Philippus Labbeus in notis ad Catalogum Bellarmini tom. II. pag. 308. et post eum Ludovicus Dupinus tom. III. Bibliothecae. Hinc Rufinus, ut certus, nec dubius Josephi interpres, non raro ab imperiosis criticis Erasmo, Scaligero, Casaubono, aliisque immaniter vapulat. Mitior tamen et cautior est Caspar Barthius in Adversariis lib. XLIV. cap. XXIII. in fine, ubi anceps haeret, num in Josepho Rufinum agnoscat. In Commentario ad Claudianum pag. 1105. Interpres, inquit, 0258D Josephi, nec Rufini nomen ubique ferens, nec illo in multis indignus. Vossius lib. II. de Historicis Latinis cap. XI. de Rufino loquens, haec memoriae mandavit: Inter alia, quae Gennadius et ex eo Honorius commemorat, Clementis Romani Recognitiones et Flavium Josephum Latine transtulit. De Clementis Recognitionibus post Gennadii testimonium non est cur dubitemus. De Josepho tamen Gennadius et Honorius omnino silent, speciatim saltem, nisi generatim loqui dicamus, ubi Gennadius ait, Rufinum maxima parte Graecorum bibliothecas Latinis exhibuisse. Hoc tamen generatim dictum, mox singulari enumeratione ita explicat: Basilii scilicet, et quae subsequuntur, Josephi nomine haud reticendo, si in illis fuisset. Ex veteribus, qui loquatur, unicus est Cassiodorus, ineuntis sexti saeculi scriptor: testis ipse quidem satis locuples, modo perspicuis disertisque verbis Rufinum Josephi interpretem faceret. Atqui anceps omnino 0259A est Cassiodorus; deque libris septem captivitatis sive belli Judaici tantum loquitur, non de aliis Antiquitatum Judaicarum, quos se ab amicis magno labore in libros XXII. Latine vertendos curasse ait, quum nondum a quoquam latine versi fuissent. Verba ejus de septem, quos dixi, libris, haec sunt cap. XVII. de Institutione divinarum literarum: Qui etiam (Josephus) et alios septem libros captivitatis Judaicae mirabili nitore conscripsit. Quorum translationem alii Hieronymo, alii Ambrosio, alii deputant Rufino: quae dum talibus adscribitur, omnino dictionis eximiae merita declarantur. Haec produnt, quo loco Rufinus haberetur. Caussas, cur ea translatio singulis adscripta fuerit, investigemus. Et primo quidem, quod Rufinum spectat, ipse ob tot alias suas translationes in ore omnium versabatur. Quare Josephi quoque translatio illi adscribi facile potuit.

II. Jamdudum rumor increbuit, in Bibliotheca Ambrosiana ipsum Rufini autographum, vel saltem apographum longe antiquissimum in cortice Aegyptio 0259B descriptum servari. Primus, quem reperi ejus meminisse initio saeculi XVI. est Ponticus Virunius in Vita Emanuelis Chrysolorae ante suas in ejus Erotemata a Guarino contracta, Declarationes tumultuarias, quas vocat, Ferrariae editas apud Johannem Mazochum A. D. 1509. in 8º. Ponticum de hac Josephini codicis translatione mirifice judicantem praestat audire. Nam et circa A. D. 350. et ab Hieronymo descriptam affirmat. Verba ejus haec sunt: Exstat Divi Hieronymi, et propria manu, originalis liber Rufini, in Divi Ambrosii Mediolani, in capsa plumbi, pejor (nempe male habitus si bene auguror) qui in papyris vel characteribus Langobardorum antiquis. Anni sunt mille et centum et quinquaginta vel circa, ut ego, qui non ignarus illarum formarum, multas paginas volverim, antequam aliquid cognoscere potuissem. Sic Ponticus Virunius: de quo homine, deque ejus scriptis quamplurimis, non pauca a me adnotata prodierunt in Diario Literatorum Italiae tom. XXIV. pag. 0259C 245. Nempe, Virunio judice, Hieronymus medio saeculo IV. characteres adhibuit, qui tamen saeculo VI. apud nos primum visi. Quippe tunc Langobardi Italiam ingressi sunt. Sed Pontico credenda haec relinquamus, qui et Ravennae vidisse se ait tabulas papyraceas sub Hadriano Augusto confectas. Neque haec dixisse contentus, testatur, tunc recens ( nuper) Corcyrenses, seu Phaeaces, privilegium duum millium annoram literis aureis conscriptum, cum propria manu Alexandri Magni, Venetiis depromsisse. Cui et Senatores caput denudarunt, et majora concesserunt. Fuit Ponticus certe vir perinsignis, divinationibus tamen suis mirifice indulgens, quique proprii ingenii deliriis se facile abripi sineret. Hujusmodi homines nunquam desunt. Petrus Paullus Boscha libro I. de Origine et statu Bibliothecae Ambrosianae pag. 10. codicem illum Mediolanensem non Hieronymi, sed Rufini manu ab hinc annos mille et trecentos scriptum narrat: qua in aetate adsignanda Virunio proxime accedit. Ad haec ex Jo. Petro Puricello in Dissertatione 0259D Nazariana cap. LXIV. §. 35. pag. 372. ab Attila post Aquilejam eversam, autographum ad Insubres perlatum, conjectura non futili arbitrari se ait. Benesit tam secure et feliciter divinantibus! Jo. Mabillonius, qui codicem contrectavit, vir in dijudicandis hujusmodi cimeliis opido sagax, et peritus quam maxime, in Museo Italico tom. I. pag. 12. scriptum testatur ante annos mille et centum, haud multo post Rufini aetatem: cui et ipse librum adsignat, quo ait contineri aliquot libros Flavii Josephi de Antiquitatibus Judaicis, Rufino interprete. De literarum forma sic censet: Scriptura codicis non quadrata, sed minutior est, qualis aevo Justiniani obtinebat, formae fere similis ei quam ex charta Ravennensi retulimus in libro V. de re diplomatica. Sic Mabillonius. Sunt vero fragmenta librorum VI. VII. VIII. IX. et X. de Antiquitatibus Judaicis, ab imperito compactore male disposita. Vir summus codicem cum 0260A edita Josephi versione conferre non potuit, quod ea non praesto esset. Hoc non factum dolet Caveus in Rufino A. D. 390. Sed ego certior factus sum, codicem ab editis non discrepare; in quo praeterea nusquam Rufini nomen apparet. Cur autem appareat, si Rufini non est? Librorum de Bello Judaico Rufinum ab nonnullis interpretem putari, ait Cassiodorus; non tamen horumce librorum de Antiquitatibus Judaicis. Hos enim Senator testatur, se ab amicis vertendos curasse, quod Graece tantum legerentur. Cassiodori verba ex eodem, quod superius adduxi, capite XVII. de Institutione divinarum literarum, huc adfero: Hunc tamen (Josephum de Antiquitatibus Judaicis) ab Amicis Nostris, quoniam est subtilis nimis et multiplex, magno labore in libris XXII. converti fecimus in Latinum. Hi amici, quorum opera in Graecorum scriptis Latio donandis Cassiodorus utebatur, quinam fuerint, videamus. In Institutione jam adducta tres tantum ab eo nominari comperio. Hi sunt:

0260B 1. Epiphanius Scholasticus, qui codicem encyclium pro defensione Concilii Chalcedonensis, Cassiodoro flagitante, Latinum fecit, ex laudata Institutione cap. XVII. quem, inquit, codicem a viro disertissimo Epiphanio fecimus in La inum de Graeco sermone converti. Exstat in Conciliis Labbei tom. IV. pag. 891. cujus emendationes vulgavit Baluzius in nova Collectione Conciliorum pag. 1400. Didymi etiam Expositiones Salomonis Proverbiorum, et VII. Canonicarum Epistolarum sibi ab Epiphanio fuisse translatas, Cassiodorus prodit cap. V. et VIII. Ad haec Epiphanius Sozomeni, Socratis, et Theodoriti Historias convertit, inque XII. libros distribuit: quibus in compendium redactis, Senator suam Tripartitam conflavit. Hujus praefationem consule.

2. Bellator presbyter, Origenis Homilias in Esdram Latio donavit, rogatu pariter Cassiodori, hoc eodem teste cap. VII.

3. Mutianus Joan. Chrysostomi Homilias XXXIV. 0260C in epistolam ad Hebraeos latinas fecit, Cassiodoro item obsequuturus, quem vide hoc testantem cap. VIII.

Hos ergo amicos tres, non alios, in convertendis Josephi Antiquitatibus Judaicis Cassiodorus adhibuit, praeque ceteris fortassis, ut ego arbitror, omnium principem Epiphanium, cui alias ea translatio interdum tribuitur, licet illam Cassiodorus ei nominatim non tribuat. Quare nullo modo ambigi potest, quin codex Ambrosianus, ipsa aetate Cassiodori, Justiniano imperante, Latine exaratus, ab amicis Cassiodori prodierit. Mirum est, viros doctos hactenus in contrariam sententiam uno agmine ivisse. Nam praeter jam adductos, Renatus Laurentius de la Barre in praefatione ad opuscula Rufini, de eo sic scribit: Josephi etiam Latinam fecit historiam, cujus exemplar asservatur Mediolani in aede Sancti Ambrosii, Langobardicis scriptum literis. His conformia habet Johannes Henricus Hottingerus in Bibliothecario cap II. §. 3. pag. 33. et Hieronymus Welschius in epistola ad Bosium post Reinesianas pag. 470. Rufinum de compacto 0260D Ambrosiani codicis auctorem facientes, quem tamen nihil de Josephi operibus in Latinum vertisse palam est.

III. Sed cur, inquies, librorum VII de Bello Judaico Latina translatio, ad Hieronymum interpretem, quod ait Senator, pertinere aliquando credita est? Caussam accipe. Hieronymus in epist. LII. alias XXVIII. (Nunc LXI.) ad Lucinium Baeticum scripta, haec habet: Porro Josephi libros, et Sanctorum Papiae et Polycarpi volumina falsus ad te rumor pertulit, a me translata, quia necocii mei, nec virium est, tantas res eadem in alteram linguam exprimere venustate. Haec Hieronymus. Postmodum viro magno aliquid ocii et virium ad Josephum transferendum suppetiisse existimatum: quod tamen suppetiit nunquam. De Ambrosio aliter disserendum. Exstant libri V. Latini de Bello Judaico, seu de Gestis Judaeorum, qui etiam de Urbis Hierosolymitanae excidio propterea inscribuntur, 0261A quod inde a Maccabaeis ad Hierosolymae urbis et templi ruinam sub T. Vespasiano Augusto deducantur. Hi libri jamdudum Egesippi, sive Aegesippi, aut Hegesippi conditoris nomen praeferunt: quod recentiores criticos mirifice torsit. Alii enim Egesippum illum putarunt, qui libros V. Historiae Ecclesiasticae sub Aniceto pontifice scripsit circa A. D. 170. teste Eusebio multis in locis, et Hieronymo in Catalogo cap. XXII. Hujus sententiae primus auctor, quem viderim, fuit Guillelmus Pastrengicus Petrarchae necessarius in Originibus rerum fol. 27. Alii Egesippum quemdam genuinum, juniorem tamen, excogitarunt. At postea in ejus aetate adsignanda sibi ungues rodere et caput scalpere coacti sunt. Istius enim Egesippi codex Graecus, unde versio Latina fluxerit, nusquam repertus est. Latinus etiam perinde ac Graecus iste Egesippus, generatim indictus ante saeculum XII. quo Johannes Saresberiensis illius meminit in Policratico libro VI. et VIII. Ad haec junior hic Egesippus aliqua narrat, non tantum 0261B saeculo IV. sed etiam X. primum aud ta, si Vossio auscultamus in lib. II. cap. XIV. de Historicis Graecis prope finem. Philippus Cluverius in Commentario de tribus Rheni alveis pag. 71. ab Hegesippo Rhenum bicornem ex Virgilio dici animadvertit, neque eum esse Theodosio Imp. antiquiorem. Ejus aetatem, de qua nemo etiamnum quid certi affirmare potuit, auctore Cluverio, nos designabimus. Hic Egesippus, qui hypobolimaeus est, alicubi incrustatus, et sub corrupti nominis larva delitescens, perquam facile se suamque aetatem criticorum notitiae subduxit. Sed rem aliquando aperiamus. Is est purus putus Josephus de Bello Judaico Latine contractus, is nimirum, quem subobscure a Sancto Ambrosio Mediolanensi transtatum ait Cassiodorus. Hoc membranae non unae, sed multae caeque antiquissimae; hoc sermo, et stilus; hoc ratio, hoc illustrium quorundam in re literaria virorum auctoritas abunde confirmant, Andreas Masius, sacrae antiquitatis peritia excellens, hoc idem 0261C olfecit, quantum colligere possumus ex Latini Latinii ad eum dato responso A. D. 1566. tom. II. Epistolarum pag. 119. Lectum enim a Masio Egesippum miratur Latinius, quippe qui eum non magni faceret. Sed eo magis miratur, Masium eo animum induxisse, ut ab Ambrosio latine versum putaret, nisi tamen, inquit, si adolescenti fortasse, nondum ad judicandum apto, ea excidisse velis, quae exercitationis tantum gratia tentasset. Ita est. Ambrosius adolescens, necdum episcopus, istud opus concinnasse dicendus est. Latinius, et ab eo consultus Guillelmus Sirletus ignorabant, in Egesippo Josephum latere: quod alii quoque ante ignoraverant. Angelus Decembrius, domo Vigletano in Insubribus, in Politia literaria, quam dicavit Pio II. Pont. Max. haec habet libro I. parte V. fol. 9. pag. 2. editionis Augustanae apud Henricum Steynerum A. D. 1540. in folio: Ejusdem Historiae (Judaeorum a Josepho scriptae) venerabilis scriptor Aegesippus complectendus. Decembrius primigenium libri auctorem, Egesippum quidem ab Ambrosio tamen 0261D Latine translatum putavit. Sic enim ait libro VII. Parte LXXVI. fol. 138. Aegesippus vocabulum Historici Graeci, ex capra et equo compositum: qui de bello Titi cum Judaeis scripsit, a doctore Ambrosio Latine translatus. Decembrio addamus Georgium Cortesium Cardinalem. Hic post epistolas suas pag. 354. quin Aegesippi, interpres fuerit Ambrosius, neutiquam dubitat, sed postea et ipse Aegesippum Ambrosii eundem facit, atque illum, de quo Eusebius et Hieronymus meminerunt. Isaacus Vossius in Appendice ad librum de LXX. Interpretibus pag. 127. Egesippi nomen non ex capra et equo, ut pronunciavit Decembrius, sed ex Josippo ortum animadvertit. Librarii enim Josippi nomen idest Josephi, mutarunt in Igisippi: cujus rei (loquitur Vossius) fidem faciunt membranae nostrae pervetustae, in quibus eraso Josippi nomine, alterum substitutum comparet. Paullus Colomesius eadem refert pag. 685. Operum editionis Fabricii. Alii 0262A codices Mss. longe antiquissimi, atque integerrimi, sinceram Vossii membranarum lectionem perperam erasam, restituentes, infra numerabuntur. Ego interim hanc erasionem saeculo XII. antiquiorem vix puto. Etenim Ordericus Vitalis in Historia, quam perduxit ad A. D. 1141. primus omnium occurrit, qui hunc Egesippum laudaverit. Laudavit autem lib. II. pag. 408. Egesippus, inquit, vir sanctus et eruditus, Apostolorum temporibus vicinus, in quinto Commentariorum suorum libro Jacobi Justi meminit. Haec leguntur lib. V editionis Barrei. Eodem aevo Orderici Jo. Saresberiensis cum aliis historicis Egesippum laudavit in Policratico lib. VI cap. XVIII. pag. 318. et lib. VIII. cap. XVIII. et XIX. pag. 552 et 555. Scriptor Anonymus de modo legendi Sacram Scripturam nuper editus ab Edmundo Martene in Thesauro Anecdotorum tom. I. pag. 488. monuit, legendos ex latere Josephum et Egesippum. Henricus Valesius ad Eusebium lib. I. cap. X. observat, in Ecclesiae Parisiensis perantiquo codice Eusebiano, ex Rufini versione, semper 0262B Joseppus legi, ubi in Graeco est Ἰώσηπος. Petrus Apollonius Collatinus de Cattaneis Novariensis, Decembrio aequalis, argumento hausto ex Egesippo, excidium Hierosolymitanum carmine heroico descripsit, et in quatuor libros digessit, in quorum secnudo Josipus pro Josepho usurpatur, et dactylo exprimitur. Hactenus dicta undequaque confirmat praestantissimus Mabillonius in Museo Italico tom. I. pag. 14. laudans veterrimum codicem Bibliothecae Ambrosianae, in quo non Egesippi, seu Joseppi liber V. legitur in superiori margine plurium paginarum. Sicut enim Josephus Graece Ἰώσηπος dicitur, ita Joseppus Latine ab interprete dictus est pro Josep. Hinc postea Josepoh, Igisippus, et tandem spurius Egesipus, instar illius vetustioris prodiit. Initio libri II. ejusdem codicis Mediolanensis haec leguntur: Ambrosius episcopus de Graeco transtulit in Latinum. Alium codicem Taurinensem, Mediolanensi conformem, ibidem Mabillonius recenset. Codex coenobii Cremifanensis in 0262C Austria apud Fabricium in Bibliotheca Latina tom. III. sic inscribitur: Tractatus Ambrosii episcopi de Historia Josephi captivi, translati ab ipso de Graeco in Latinum. Alium codicem, Egesippi, et Sancti Ambrosii nomina praeferentem, servat Florentiae Bibliotheca Gaddiana, a me contrectatus A. D. 1717. mense Maii. Caveo in Historia literaria A. D. 374. haec eadem Historia vulgati Egesippi laxior est Josephi Latina conversio, in qua pauca exstent, quae in Flavii Josephi Antiquitatibus et Bello Judaico non habeantur. Liberior Josephi de Bello Judaico interpretatio vocatur a Paullo Colomesio pag. 695. Operum. A Francisco Petrarcha in Itinerario Syriaco pag. 562. Operum editionis Basileensis laudatur Egesippus libro III. Historiarum, Josephum secutus. Hortensius Landus Mediolanensis Medicus, plurium voluminum Italicorum et Latinorum auctor ingeniosus et lepidus, in eo, quod Italice Ferulam scriptorum veterum et recentium inscripsit pag. 17. ait, Hegesippum errores Josephi castigavisse. Neuter Josephum in Hegesippo 0262D latentem vidit. Notandum est tamen, Ambrosium non tam interpretem Josephi librorum, quam novi operis conditorem fuisse; quippe qui libros septem, in quinque contraxerit, et de suo quaedam addiderit, unde libri aetas educitur. Jure ergo Isaacus Vossius in Appendice nuper adducta refellit Christianum Schoranum, Josephi Antiquitatum Latinam translationem Rufino tribuentem. Jure etiam affirmat versionem Egesippi sive Josippi esse Ambrosii, hocque tam certum esse, quam quod certissimum. Sed errat vir praestans, dum versionem Belli Judaici esse Rufini ex stilo argui arbitratur.

IV. Johannes Fridericus Gronovius Monobiblon observatorum in Scriptoribus Ecclesiasticis vulgavit Daventriae apud Joannem Columbum A. D. 1651. in-12. Vir doctus in hoc opere, stilum Ambrosianum cum Josippiano committit, easdemque phrases ab utroque frequentatas, easdem dictiones et verborum argutias 0263A utrique Scriptori in deliciis passim habitas, sexcentis locis utrinque productis, emendatis et illustratis, animadvertit cap. I. VI. XI. XVI. XXI. XXII. XXIII. XXIV. iis praetermissis, quae etsi valde Ambrosio familiaria, quia tamen et aequalibus frequentata, magis aevum quam auctorem coarguere viderentur. Haec tam multa et tam singularia, sibique similia, nec alibi obvia, non duobus, sed uni tantum auctori adscribenda. In duos enim cadere potuisse, nemo qui haec paullum accurate perpenderit, sibi unquam facile persuaserit: quod tamen sibi persuaderi passus est Sebastianus Nanus Tillemontius in Commentariis de Historia ecclesiastica tom. I. pag 541. judicio quidem non suo, sed alieno ductus, auctorum scilicet postremae editionis Operum Sancti Ambrosii, Parisiis excusae apud Jo. Baptistam Coignardum A. D. 1690. in folio. Siquidem viri docti, mihique amicissimi, in praefatione primi voluminis pag. 5. aiunt, comparationem, a Gronovio institutam, fallacem esse, quum ex auctoribus diversissimis, inter se affines 0263B loquendi formulas hinc et inde resecare et componere, cuivis promtum sit: nihilque huic operi insit Ambrosiani stili judiciique. Tillemontius suum his calculum addidit, dicendi characterem placidum nimis et lene fluentem ratus, quam ut Ambrosio tribui possit, dictionesque ipsas in multis ejusdem aevi scriptis facile occurrere. Verum haec nimis generatim dicuntur: nec Ambrosii stilus non est placidus, nec lene fluens. Dictiones vero, quas Gronovius corrasit, nusquam spissius, quam apud Ambrosium occurrunt: nec formulae ipsae tam paucae numero sunt, et in quovis scriptore obviae, ut multis adscribi possint; singulares enim et plurimae sunt, unique Ambrosio familiares; praeterea nemini. His visis, Philippus Labbeus, talium et ipse judex aptissimus, in tom. I. de Scriptoribus pag. 420. Gronovii conjecturam non improbabilem judicavit; vel dici debere censuit Pseudoegesippum Ambrosio aequalem, Ambrosii verba et sententias studiosissima aemulatione suffuratum. Nec 0263C enim, inquit, ovum ovo similius, quam Ambrosii et Pseudoegesippi locutio sibi similis est. Nos, duorum eam esse, nullo modo concedimus; sed utramque ab ano eodemque ingenio et manu profectam, cum viris egregiis statuimus. Magni operis Bollandiani Scriptores tom. V. Junii pag. 390, 391 et 400. de nostro Egesippo locuti, Gronovii sententiam, post Labbeum, haud obscure amplectuntur. Ludovicus Vives tanto ante in librum XXI. cap. X. Sancti Augustini de Civitate Dei, Ambrosium operi patrem adsignaverat. Adsignat etiam princeps editio Brixiana, hoc lemmate inscripta: Hegesippi, historiographi fidelissimi et inter Christianos disertissimi, Historia de Bello Judaico, sceptri sublatione, Judaeorum dispersione et Hierosolymitano excidio, a divo Ambrosio Mediolanensium Antistite, e Graeca latina facta cum ejusdem anacephalaeosi et tabellis congruentiarum, cum Josephi libris etiam de gestis Maccabaeorum. Brixiae per Antonium Moretum 1500. in folio. Huic succedit editio Parisiensis, cui haec verba inscribuntur. Aegesippi Historia 0263D de excidio Hierosolymitano, a Divo Ambrosio Mediolanensi antistite, e Graeca Latina facta. Parisiis in aedibus Ascensionis 1510. in folio. Coloniensis etiam sumtibus Godefridi Hittorpii apud Jo. Soterem A. D. 1530. in folio sic praenotata. Egesippi historiographi inter Scriptores ecclesiasticos vetustissimi, de rebus a Judaeorum Principibus in obsidione fortiter gestis, deque excidio Hierosolymorum, aliarumque civitatum adjacentium libri V. divo Ambrosio Mediolanensi episcopo interprete. Idem Gronovius cap. I. re diligenter expensa, Ambrosium, virum disertum, aetate adolescentiori, aut in exordiis pontificatus sui, opus hoc lusisse arbitratur. Ambrosio tamen, ut hoc opus conderet, nunquam vacasse, aiunt curatores Ambrosianae editionis, et ex iis Tillemontius. Sed hoc nulla ratione aiunt. Nunquid vacare non potuit, dum fuit Consularis Liguriae et Aemiliae? Quasi vero et aliis in magistratu occupatis non vacaverit spissa et hoc 0264A majora opera condere. Sed Gronovium audiamus: Ita multa apud utrunque gemina germana reperiuntur, quibus bene exactis vix possis pati, quin unum esse et professorum nomen auctoris sui, et hujus dissimulantis illud, scripti auctorem exclames. Rem plane conficit vir summe doctus ac talium judex certe perspicacissimus Lucas Holstenius in fine Monobibli editionis I. ad se dono missi ab auctore Gronovio, ubi haec manu sua adnotavit: Quae vir doctus primo harum observationum capite erudite disputat de spurio Hegesippi nomine, et de vero ejus His oriae auctore Ambrosio, confirmantur auctoritate antiquissimi codicis M. S. Palatini in Vaticana Bibliotheca, ubi haec operis inscriptio habetur: Incipit tractatus Sancti Ambrosii Episcopi, de Historia Josippi captivi, translata ex Graeco in Latinum. Quocirca expuncto falso Hegesippi nomine, verus operi titulus sic constituendus videtur: Sancti Ambrosii episcopi continuatio Historiae gentis Judaeorum ex Josippo. Ita Holstenius in suo exemplari nunc Bibliothecae Angelicae. Ab Henrico Valesio 0264B in notis ad Ammianum lib. XVI. cap. VII. dicitur Josippus ab Sancto Ambrosio versus in Latinum sermonem. His concinit Jo. Pricaeus, vir et ipse doctrinae praestantia conspicuus. Initio enim Egesippi, quem Cornelius Gualtherus ab se illustratum edidit Coloniae apud Maternum Cholinum A. D. 1559. in 8º. Pricaeus manu sua haec adnotavit: Petrus Scriverius ad Martialem lib. I. epig. 76. Pseudo Hegesippus (qui in vetusto Ms. Glossographo in voce, defoenero, Ambrosius in Hegesippo, citatur) de Bello Judaico et excidio Hierosolymitano lib. I. cap. XXXII. Antonius, inquit, Cleopatrae amori defaeneratus inserviebat, atque addictus ejus libidini famulabatur. Hegesippus hic est supposititius, et infimae plane vetustatis scriptor, qui non contentus verbis Josephi, ut videatur aliquid novi afferre, saepe nobis sincerum vas incrustat: quod magni Scaligeri in Animadversionibus Eusebianis de eo judicium est. Ex Scriverio haec Pricaeus in exemplari Bibliothecae Angelicae, cujus 0264C margini notatus etiam inspersit. Veterum codicum Mss. Ambrosii nomen praeferentium, quos appellavi, numerum auget, Cantabrigensis a Carolo Daubuzio laudatus in libro I. de Testimonio Josephi § 11. pag. 16. in quo codice ad finem libri I. perinde ac in Mediolanensi, leguntur haec verba: Beatissimi Ambrosii translatio ex Josepho. Liber primus explicit. Unum Claromontanum, a me supra indicatum, curatores editionis Ambrosianae addiderunt, in quo liber IV. his verbis inscribitur: Sancti Ambrosii episcopi, Dispersionis Judaeorum Flavii Josephi Historiographi capitulum quartum. Alios duos memorat Barthius in Adversariis lib. XXXIV. cap. XI. pag. 1564. ubi tamen ipse, impudentia non parva monachorum, Ambrosium interpretem affictum suopte ingenio arbitratur: quod temere et ridicule dictum est. Cur enim, et cui bono monachi tot codicibus ubique dispersis alienum Ambrosii nomen, non vero aliud, affingere voluissent? Nempe ex illa fama vulgari, de qua loquitur Cassiodorus, si audimus curatores editionis 0264D Ambrosianae. Verum si ex illa fama quidquam recte deducitur, Hieronymi etiam, et Rufini aeque ac Ambrosii, nomina, Pseudoegisippi codicibus affingi debuissent. Uterque enim praeter Ambrosium vulgo Josephi interpres creditus apud Senatorem. At Barthius id dixit, quia verum aliquem Egesippum, non spurium, hunc esse putabat, immanibus tamen cumulis, ex Rufini Josepho petitis, interpolatum. Sic censuit lib. XLVI. cap. IV. pagina 2128. Sed ex jam adductis haec evanescunt. Contra ergo sic recte concluditur: ex fama, vera quidem, et certa, Ambrosius, Josephi libros aliquos contractos, deque suo alicubi auctos, latine edidisse, quibus licet subdubitanter, adscripta fuerit latina translatio librorum VII. de Bello Judaico, quum certum eorundem librorum interpretis nomen ignoraretur. Ex his falli deprehendo Jacobum Durantium Casellium lib. II. Variarum lectionum cap. XIII. ubi adducto Josephi 0265A testimonio ex libro V. de Bello Judaico, mox aliud ei simile adducit ex vulgato Egesippo, sic praefatus: Hegesippus, qui Josephi Historiam κατὰ πόδα sequutus est, et potius functus interpretis, quam scriptoris officio. Immo utroque, Scriptoris nimirum, et interpretis, contraquam Vossius arbitratur lib. II. de Historicis Graecis cap. XIV. Ergo Egesippi nomen est spurium et recens, opus ipsum genuinum et vetus. Aevo Theodosiano plerique omnes eundem illigant: ii etiam, qui Ambrosium ejus conditorem non agnoscunt. Nec ante, nec post V. saeculum arbitratur Tillemontius tomo I. pag. 54. et Gronovii observationibus de stilo Ambrosiano conformi, nihil solidi opponit pag. 541. Scriptor sane antiquus dicitur ab Isaaco Gasaubono Exercit. III. pag 205. editionis I. Haec una distinctio ambages frangit, quae Vossium irretiverunt in parte altera libri III. de Historicis Latinis pag. 706. ubi Egesippum inter Scriptores incertae aetatis locavit. Quare huic Pseudoegesippo non Pseudorufini Josephus ab interpolatore aliquo insertus est, 0265B ut credidit Barthius jure a Friderico Gronovio refutatus cap. XXIV. p. 265. sed potius Josepho per Ambrosium contracto, et alicubi aucto, praeter nominis corruptionem, quaedam infarcta sunt, quae pristinam veri auctoris faciem sic immutarunt, ut alius crederetur. Gronovius cap. XVI. pag. 165. de ipso opere haec literis consignavit: Judaicae Iliados conditor, qui Hegesippi, quam suo nomine, nosci maluit. Operis conditori tribuit quod Librariis tribuendum erat. Hi enim, uti ex jam dictis manifeste patet, ex Josippi nomine Hegesippum sive Egesippum confixerunt. Erasmus epist. 1303. episcopo Rivensi pag. 1420. Operum tom. III. Parte II. edit. novae ita scribit: Rufinus quidem nihil unquam vertit bona fide, sed in hoc auctore (Josepho) videntur multi suo lusisse arbitrio. Saeculi IV. scriptorem putat Pearsonius in Annalibus Paulinis pag. 50. quando nimirum non deerant, qui linguae latinae studium adhuc excolerent, judice Tillemontio tom. I. pag. 540. cujusmodi censendus 0265C Ambrosius, vir nobilis et Romanus. Cornelius Gualtherus, cujus editio Egesippi non semel prodiit, quaedam ejus assumenta ex codicum Mss. collatione distinxit. Barthius etiam multis in locis emaculavit. Idem opus exstat insertum Historiae Christianae Laurentii Barrei, Parisiis excusae apud Michaelem Sonnium A. D. 1563. pag. 123. et in Bibliotheca Patrum Lugdunensi tom. V. pag. 1123.

V. Haec fusius a me scripta sunt ne Josephi versionem ullam Rufino adscribamus, utque ejus nomen ex codicibus Mss. perinde ac typis impressis Josephi libris, expungamus, praesertim vero ex editione prima inter omnes Rufini nomen praeferentes, quae hac epigraphe praenotatur. Josephi libri XX. Antiquitatum de Graeco in Latinum traducti per Venerabilem Rufinum Aquilejensem, virum doctissimum. De Bello Judaico libri VII. per eundem traducti. Venetiis per Raynaldum de Novimagio 1481. in folio. Hanc subsequitur alia editio pariter Veneta apud Jo. Vercellensem A. D. 1486. in folio; mox alia ibidem apud 0265D Bernardinum Vercellensem A. D. 1502. in folio, et Mediolanensis apud Alexandrum Minutianum A. D. 1513. in folio. Has excipit Erasmica hoc titulo insignis: Flavii Josephi, patria Hierosolymitani, religione Judaei, inter Graecos historiographos cum primis facundi, opera quaedam Rufino presbytero interprete. Quibus post primam aliorum editionem, loca nec pauca, nec omnino levis momenti ex vetustissimorum codicum collatione restituta. Basileae apud Johannem Frobenium 1524. in folio. Elegantior editio est, quam decennio serius accuravit Sigismondus Gelenius sic inscripta:

Flavii Josephi Antiquitatum Judaicarum libri XX. ad vetera exemplaria diligenter recogniti.

De Bello Judaico libri VII. ex collatione Graecorum codicum castigatiores quam unquam ante redditi.

Contra Apionem libri II. pro corruptis ante jam 0266A ex Graeco itidem non solum emendati, sed etiam suppleti.

De imperio rationis sive de Maccabaeis liber unus, a Desiderio Erasmo Roterodamo recognitus. Basileae ex officina Frobeniana 1543. in folio.

Gelenius in praefatione testatur, se libros Antiquitatum ad vetera exemplaria Latina Belli Judaici ad Graecos codices duos recognovisse. Sed ob Antiquitatum inelegantiam, non putat ab uno utrunque opus Latine conversum, vel hac una conjectura, quod quum Josephus in concionibus sit ubique sui similis, haec quoties in opere Antiquitatum incidunt, miram balbutiem referant. Contra in sequentis operis orationibus Rufinus propius Josephum adsequitur, ejusque declamatoriam quandam facultatem longe magis, quam ille alter, quisquis est, exprimit: id quod evidentius apparet in duabus, altera libro III. ubi dissuadet mortem sibi consciscendam, altera libro VII. ubi eandem rem verso stilo suadet; unum ex Eleazari cujusdam persona, aliud ex sua. 0266B Ita Gelenius, in Rufino cum aliis errans. Ab his diversa est editio perinde Latina, Basileae facta apud Frobenium A. D. 1567. in folio, ubi in sola interpretatione libri de Maccabaeis, quae incipit, disputaturus, se genium Rufini agnoscere ait Emericus Bigotius inter epistolas Reinesianas ad Antonium Bosium pag. 382. Sed ex hactenus dictis haec quoque sententia, nulla veterum auctoritate firmata, satis superque refellitur. Josephi libri XX. de Bello Judaico, septemque de Antiquitatibus Judaicis sine nomine interpretis edidit Augustae Jo. Schusler anno 1470. in folio magno. Quinquennio serius oculatissimum hac in re se ostendit Bartholomaeus Platyna, Sedis Apostolicae Bibliothecarius, qui Josephi libros VII. de Bello Judaico, ab se recognitos, nullo interpretis nomine adjuncto, cum hac inscriptione vulgavit: Historiarum Josephi libri numero septem. In fine sic legitur: impressit clarus et diligentiss. artifex Arnoldus Pannartz natione Germanus in domo viri nobilis 0266C Petri de Max. civis Romani, anno incarnati Verbi 1475. die vero 25. Novem. Seden. Sixto IV. Pont. Max. anno ejus 5. Platyna emendavit. Notandum est hic librum III. IV. V. VI. et VII. non Josephi, sed Josippi a Platyna inscribi, ne cuiquam insolens videatur, in Ambrosiana versione Josippum pro Josepho appellari. Platyna quoque, non Platina in pr mis Editionibus dicitur, inque epitaphio ad dexteram portam minorem Basilicae Liberianae, quod Mabillonius exscripsit tom. I. Musei Italici pag. 66. Rei caussam vide apud Lambecium in notis ad Platynae Historiam Mantuanam pag. 445. Platynam vero Bartholomaeum, non Baptistam, dixi, quia se ipse sic dixit, et sic eum adhuc superstitem, alii dixerunt in Diario literatorum Italiae tom. XIII. pag. 416. Addo Hieronymum Aleandrum seniorem, in officio Bibliothecarii Apostolci ex Platynae successoribus unum, qui in decessorum Catalogo Ms. Barptolemaeum appellat. Eodem consilio, in edendis Josephi libris VII. de Bello Judaico una cum duobus contra Apionem, 0266D et ad Epaphroditum, sine nomine interpretis usus est quinquennio serius Ludovicus Cendrata Veronensis, dum typis exprimendos curavit Veronae per magistrum Petrum Maufer Gallicum A. D. 1480. in folio. Cendrata opus dicavit Antonio Donato, Veronae tunc Praetori, pridem Legato pro Republica Veneta ad Regem Galliarum, et ad Summum Pontificem Sixtum IV. a quo non solum equestri dignitate, sed raro, ne dicam unico, exemplo, etiam Rosa aurea donatus est. Hoc ignoravit Carolus Cartharius in Narratione historica de Rosa aurea pontificia. Eorundem librorum VII. de Bello Judaico elegantem habemus Italicam translationem, Florentiae excusam apud Bartholomaeum P. anno 1493. in folio sine nomine interpretis, qui ex Platynae editione suam expressit, ideoque Rufini nomen recte omisit. Omisit quoque Vossius, a quo in Etymologico, V. proeli, laudatur eruditus Josephi interpres. Contumeliae igitur, 0267A quas in Rufinum, ut Josephi interpretem, bacchantes jaciunt Erasmus Epist. III. libri XXIV. ad Episcopum Rivensem, Scaliger in notis ad fragmenta Berosi pag. 10. 35. 45. et Casaubonus Exercit. I. pag. 30. 59. 135. 155. non certe Rufino, sed alii debentur. An Rufinus Josephi interpres esset dicendus, haesit Ezechiel Spanhemius, Rufino, seu Epiphanio Scholastico versionem tribuens in notis ad Callimachum tom. II. pag. 57. 695. Epiphanii sit, per me licet, dummodo Rufini non sit: quem suis e Graeco versionibus prologos, quibus discernerentur, addidisse, quum scribat Gennadius in Catalogo cap. XVII. quumque Josephi omnes antiqui codices prologo careant, hoc unum sufficit, quo ejusmodi omnes Latinas versiones Rufino abjudicemus. Hinc Holstenius in Catalogo Ms. codicum Mediceorum ex vulgari opinione loquutus est, ubi haec literis commendavit: Scamno 66. cod. I. Josephus ex versione Rufini, scriptus charactere Langobardico, folio majori, forma et vetustate spectabilis. Haud enim in ipso codice, 0267B qui libros tantum XVII. Judaicarum Antiquitatum cum particula libri XVIII. complectitur, nomen Rufini exstat. Prologus quidem anteit, non tamen interpretis, sed Josephi auctoris, qui in prima litera pictus cernitur. calamo arrepto scripturus. In eadem Bibliotheca Medicea alii Josephini codices pervetusti, latine scripti adservantur, in quibus nomen Rufini haudquaquam legitur quod tamen praeferunt recentiores unus et alter, utpote scripti circa finem saeculi XIV.