Caput II.

Vers. 1.-2.— Canite tuba in Sion, ululate in monte sancto meo, conturbentur omnes habitatores terrae, quia veniet dies Domini, quia prope est. Dies tenebrarum et caliginis, dies nubis et turbinis: quasi mane extensum super montes. Cum inquit tempus magnae vastationis appropiet, civitatis incolae agrorumque conveniant, et orationibus atque fletibus tempus denunciatae calamitatis anticipent. Cujus si ego possem ante ipsa rerum experimenta acerbitatem explicare dicendo, videntur mihi fore tales angorum tenebrae, quales si contingat atra geminari, ut cum noctem caligo et tenebrae faciunt densiorem: imo si his nubes densas, 1042B turbinesque consocies, ut solatio siderum penitus excluso, per caecum aerem fulminum terror intermicet. Quae tamen imagines solam mali qualitatem laboraverunt indicare, cujus de quantitate in majorem modum acerbitas augeatur. Ita enim vis, de quo loquimur, mali, universa spacia nostrae regionis implevit ((Al. implebit)) , quasi limitibus explicatis, omnes simul montes atque colles mane nitidum, id est, rutilans aurora perfuderit. Unam ergo rem et nocti comparavit, et lumini, ut non contrarium aliquid inferret, sed ut dilatationem ejus et acerbitatem diversitate comparationis exprimeret. Populus multus et fortis: similis ei non fuit a principio, et post eum non erit usque in annos generationis et generationis. Quod de locustis magis, quam de hostibus sit instituta narratio, processu orationis ostendit. Examen quippe 487 ipsum locustarum et bruchorum, cujus irruptio multiplicem calamitatem peperisse describitur, nunc armato exercitui frementique composuit: quod utique per comparationem non posset inferre, si de 1042C militibus fuisset instituta descriptio. Pergit itaque effectum, inquam, mali per varias species explicare, et dicit qualem terrarum faciem, cum veniret, invenerit, qualem reliquerit, cum abiret. Nihil, inquit, simile majorum nostrorum vidit aetas, nihil minorum simile videbit.

Vers. 3.— Ante faciem ejus ignis vorans, et post eum exurens flamma: quasi hortus voluptatis terra coram eo, et post eum solitudo deserti: non est qui effugiat eum. Ante faciem ejus, quod dixit, ipsum locustarum incursum voluit indicare, non utique ut faciem locustarum aliud periret incendium, et illae exustae deinceps rura corrumperent: sed ita, inquit, totas regiones eorum vastabit incursio, ut non minus quam ignis absumserit. Et quia non efficientia probatur incendii, verum levia quaeque rerum, ut frondes, ut culmos, ut paleas, crepitantibus volitantibusque flammis celeriter solet penitusque consumere: quae vero materiae plus habuerint firmitatis, 1042D majore incendii mora superat: ideo, et ante et post, flammam vigere denunciat. Augendi autem ordinem ex arte custodiens, postquam locustam incendio contulit, regionem quae vastata sit, terris amoenis irriguisque ait potuisse conferri. Quasi hortus voluptatis terra coram eo, et post eum solitudo deserti: non est qui effugiat eum. Ut tunc utique vis mali grassantis appareat, ut ea quae fuerint nimis amoena consumserit.

Vers. 4.-11.— Quasi aspectus equorum aspectus eorum, et quasi equites sic current. Sicut sonitus quadrigarum 1043A super capita montium exsilient sicut sonitus flammae ignis devorantis stipulam, sicut ((Al. velut)) populus fortis praeparatus ad praelium. A facie ejus cruciabuntur populi omnes, vultus mutabuntur in ollam. Sicut fortes current, sicut ((Al. quasi)) viri bellatores ascendent murum: viri in viis suis gradientur, et non declinabunt a semitis suis. Unusquisque fratrem suum non coarctabit, singuli in calle suo ambulabunt: sed et per fenestras cadent, et non demolientur. Urbem ingredientur, in muro current, domos conscendent, per fenestras intrabunt quasi fur. A facie ejus contremuit terra, moti sunt coeli, sol et luna tenebrati sunt, et stellae retraxerunt splendorem suum. Et Dominus dedit vocem suam ante faciem exercitus sui, quia multa sunt nimis castra ejus, quia fortia et facientia verba ((Al. verbum)) ejus. Magnus enim dies Domini, et terribilis valde: et quis sustinebit eum? Paulo ante commonui quia magis magisque processu orationis appareret, non de armatis aciebus (sicut quidam opinati sunt), sed de bruchis et de locustis narrationem simpliciter 1043B institutam. Harum itaque ut vim effectumque signaret, armatorum et equitum similitudines congregavit. Nec solum narrandi ambitionem, sed etiam comparandi eruditionem sequutus, ut magnifice quod susceperat, ita etiam eleganter explicuit: et cursum ipsum, videlicet irruentium locustarum, 488 incessui quadrupedantium componendo, et sonitum ei crepitatui, quem in stipula solet ignis efficere, comparando. Quas quoniam imagines vidit decenter assumtas, multa in eis commoratus industria est: et non solum stridorem atque incursus ignibus equitatuique composuit, sed illud etiam sedulo, quod non sparso, sed composito agmine, plenoque gradu ((Ant. gradus; et mox signi)) vaderent, plane ut legiones aliquae sub signis, et centurionibus agentes (quia id poscebat terroris caussa) signavit. Sicut populus, inquit, praeparatus ad praelium, a facie ejus cruciabuntur populi omnes, vultus redigentur in ollam. Si vim, inquit, copiarum militaris etiam disciplina componat, ut non 1043C vagi et latrocinantium similes, sed per turmas aciesque compositi, constantibus et animis et ordinibus in bello procedant, ante certaminis adventum, ipso facile timore solvuntur hostes, ut plerumque eorum facies futurae mortis lurido vestiantur: ita, inquit, agmina nostrae gentis, nec aspectum ipsum ferre ingruentis calamitatis valebunt, sed ad similitudinem ollae, quam fumus infecerit, non solum pallescent, sed etiam penitus attrahentur: quippe quibus nec in campo virium, nec in urbibus murorum succurrat auxilium. Locustarum siquidem agmina, quae ventura denuncio, officium populationis obeuntia, sicut bellicosissimi viri, quocunque indignatio vel cupiditas vocaverit, excurrent. Nec solum arva vastabunt, verum etiam intra urbium tecta penetrabunt. Nulla erit impedimento obsistentium multitudo: nullum quod irruentes moretur obstaculum: inoffensis callibus victrix turba gradietur. Hoc enim ait: Unusquisque fratrem suum non coarctabit, singuli in calle suo ambulabunt: sed et per fenestras cadent, et non demolientur. Nec solum, inquit, 1043D civitatum aedibus irruentes, quasi publico erunt timore contentae: sed in penetralia privatarum domorum, furantum instar, intrabunt. Sicque universos regionis istius incolas laetabilis anxietas occupabit, ut eis caeli moveri, et tremere terra videatur, splendorem suum astra subtrahere, palpabilibus tenebris sol ac luna vestiri. Nequaquam autem dubitem universa cum tanto malorum cumulo ventura: quando haec agmina, ipse qui est Omnipotens ductor indicet, et in perniciem reorum tali abutatur exercitu: atque ipse signum praecepti, quo incitentur, attollat: eisque vires, quibus exsequantur sententiam, subministret. 1044A Magnus enim dies Domini, et ipso ultionis cultu ambituque metuendus: cujus deprimentem ruinam non posse tolerari, facies prima demonstrat. Possumus autem has beati Joelis concionantis querelas, quamvis cum ipso severitatis suae fragore ad aedificandum valentes, tamen per subtiliorem quoque intelligentiam transferre ad animorum figuras: ut per descriptionem calamitatum, quas regionibus totis ob cruciatum peccantium impendere denunciat, squalorem criminosarum mentium signasse credatur. 489 Neque enim censura sapientis magis miseros existimat quos aerumnis, quam quos vitiis viderit subjugatos. Secundum quam regulam, statum profanissimae gentis, nullis omnino sceleribus abstinentis, tum miseratus, tum indignatus arguit: denuncians primo, se nec facta meminisse, nec futura concredere, quae suis videat accidisse temporibus, id est, exiguis quidem mole vermiculis, et qui vix capiant nomen animantium, tantam vim ad undarum similitudinem 1044B (quae se continue sequerentur) illatam ut omnem paratum regionis vultumque delerent.

Residuum enim erucae comedit locusta, et residuum locustae comedit bruchus, et residuum bruchi comedit rubigo. Si ergo humanos animos indicanter ((Forte judicanter)) inspicias, et vitia necdum punita consideres, deprehendes profecto in eis talem statum, qualem regionibus lues miseranda contulerat. Quatuor siquidem species corruptionis incommoda deferentes, quae sibi quadam affinitate jungantur, intulit, id est, erucam, et locustam, bruchum, et rubiginem: quas quatuor illis animorum passionibus possumus competenter aptare, spei videlicet, et gaudio, timori, ac dolori. Ex his enim quatuor affectionibus, sed de una origine motionis (videlicet qua afficiamur) emanantibus, universa mala, et diversa pariuntur incommoda. Nos autem ea tali decisione signemus, ut erucam folia tantum arborum virentia persequentem, et locustam saltibus magis quam gressibus promoventem, ad spem referamus et gaudium, quadam nimirum sua 1044C saltatione peccantia: e regione vero bruchum et rubiginem, qui absque ulla operis alacritate insidendo inhaerendoque consumat, pavori secernimus et dolori. Cum ergo viderimus aliquem per ea quae dicuntur laeta peccantem, ut pote modestiae et pudoris alienum, postquam honestatis ornamenta corruperit, etiam patrimonium suum flagitiis victumque submittere, exclamemus licebit: Residuum erucae comedit locusta. Cum vero ediverso alterum adeo ignaviae servientem, ut nullum decus libertatis existimet, sed cum ipse nullo amictu seriae dignitatis exultet, si eum etiam latere cupientem deprehenderit alicujus superioris improbitas, et sceleribus suis vel adjutorem poposcerit, vel ministrum: aut certe abnuere tentanti, malum aliquod aut quodpiam minetur incommodum, statimque illum videris etiam majoribus, quam putaveras, servitum ire criminibus, dicito cum propheta: Residuum locustae comedit bruchus, et residuum bruchi comedit rubigo. Secundum hanc itaque regulam, in omnem vitam mortalium si perspicaciter 1044D aciem dirigamus, diversis quidem negociis, sed in cunctis fere studiis eorum atque temporibus, ubi his prophetae exclamationibus congrue utamur, offendimus. Tali siquidem vitiorum multiplicatione perfectum est, ut non solum gramina et germina, quasi naturae generositas interiret, sed ipsa et vinearum, et olearum, ac ficorum, quae religionis videlicet fuerant instituta muneribus, et poma corrumperentur, et robora. Cum ergo etiam 490 sub Christiano, inquam nomine constitutos, sacramentorumque adoptione gaudentes, tamen eos nullam virtutum curam habere conspexeris, imo ipsius altaris ministros ambitioni 1045A tantum luxuriaeque famulari, miseranter atque indignanter exclama: Posuit vineam meam in desertum, et ficum meam decorticavit, nudans spoliavit eam, et projecit: albi facti sunt rami ejus, confusum est vinum, elanguit oleum, confusi sunt agricolae, quia messis agri periit. Hic autem ecclesiarum status, qualem hac potissimum tempestate conspicimus, illam indignationem Dei, quam intremuit propheta, succendit, id est, Magnus est dies Domini, et terribilis valde, et quis sustinebit eum? Quo autem sit consilio proditus, qui sustineri nequeat, audiamus.

Vers. 12.-14.— Nunc ergo dicit Dominus: Convertimini ad me in toto corde , in jejunio, et in fletu, et in planctu. Et scindite corda vestra, et non vestimenta vestra, et convertimini ad Dominum Deum vestrum: quia benignus et misericors est, patiens, et multus in misericordia, et praestabilis super malitia. Quis scit si convertatur et ignoscat, et relinquat post se benedictionem, sacrificium et libamen Domino Deo vestro? Ergo pompam severitatis, qua stipatur egrediens ad vindicandum 1045B aeternus Dominus, intuentes, animos desperatione prohibere, speique melioris effectu scitote, illum non saeviendi, sed parcendi desiderio terruisse. Neque enim propriae benignitatis oblitus, tam multiplici fragore motae animadversionis insonuit, sed ut in vobis affectum formidinis excitaret. Denique ipsa vos rerum voce compellat, ut ad eum aegra demum pectora conferatis, ejusque medicinam aeternis virtutibus obligantes, non solum habitum lugentium, sed totum impleatis affectum, cordaque vestra potius, quam vestimenta rumpatis. Quod cum exaggerantur, tum etiam eleganter admonuit, ut quia mos plangentium est, a pectoribus vestimenta diducere, illos quoque quasi admotae pectoribus manus altius ut imprimerentur, admonuit: ac non solum videlicet indumenta, sed etiam viscera, si fieri posset, ipsa rumperent. Verbum quoque accommodatissimum rei, de qua agebatur, invenit: Scindite corda, et non vestimenta vestra. Quae utique scissio praeter ambitionem 1045C lugentis, discretionem quoque boni malique videtur indicere, et separationem a flagitiis, quorum commixtione sorduerant. In melius ergo mutate propositum, vel ea quae sunt prius male gesta, deflete, quippe quibus caussa sit cum benigno, et misericordi Domino, et praestabili super malitia, id est, qui ejus calamitatis, quam malitiam vocat, remissionem, si compunctos viderit quos comminatione eruerat, libenter indulgeat. Ex usu autem Scripturarum, quasi speciem dubitantis assumsit, dicendo: Quis scit, si convertatur, et ignoscat, et relinquat post se benedictionem? Quod utique pro reverentia judicantis inseritur, cujus tantum vult esse terrorem, ut etiam tuta timeantur. Relinquat autem post se benedictionem, ideo ait, quia supra dixerat tantam vim egestatis locustis vastantibus 491 inferendam, ut post transitum earum remaneret terra sicut solitudo deserti. Ergo nunc ait, Offerte lachrymas, offerte gemitus. Talibus forte hostiis vis animadversionis denunciata laetabitur: ut si imminuit copiam, non etiam absumat alimoniam. 1045D Et relinquat post se benedictionem, sacrificium, et libamen Domino Deo nostro ((Al. vestro)) . Per ordinem ad praemissa respondit. Supra enim dixerat, magnitudinem egestatis eo usque venturam, ut periret sacrificium et libatio de domo Domini: hic itaque, cum spem solatii correctis ac poenitentibus vendicaret, adjecit, quod relinqueret benedictionem, quae libamentis serviret altaris.

1046A Vers. 15.-17.— Canite tuba in Syon, sanctificate jejunium, vocate coetum. Congregate populum, sanctificate Ecclesiam, coadunate senes, congregate parvulos, et sugentes ubera: egrediatur sponsus de cubiculo suo, et sponsa de thalamo suo. Inter vestibulum et altare plorabunt sacerdotes ministri Domini, et dicent: Parce, Domine, parce populo tuo: et ne des haereditatem tuam in opprobrium, ut dominentur ei nationes. Quare dicunt in populis, Ubi est Deus eorum? Familiare prophetis, ut non sollicite tempora, vel quae dicuntur genera verborum in declinatione custodiant: caeterum sensum implevisse contenti, quasi obviis elocutionibus abutuntur. Unde et nunc cum dixisset, Egrediatur sponsus de cubiculo suo, et sponsa de thalamo suo, subjecit, Inter vestibulum et altare plorabunt sacerdotes, pro eo ut diceret, plorent sacerdotes. Contentus enim officio censoris, non fuit curiosus modorum: vel certe, ut efficacem fuisse hortationem suam proderet, dixit curaturos, quod ut facerent, imperasset. Inter vestibulum itaque et altare, coetus, ait, lamentantium 1046B personate: et vos praecipui sacerdotes, quibus sacrorum rituum delegata custodia est, madentes ora fletibus, exclamate: Parce, Domine, parce populo tuo, et ne hos, quos decrevisti jure haereditario possidere, nunc profanis (quibus cingimur) nationibus exsecratui fieri, despectuique patiaris: et si nihil aliud, nobis id saltem apud tuam clementiam suffragetur, quod absque tua contumelia perire non possumus. Qui ergo nos tuos credi vocarique servos, ac filios, non solum creando, sed etiam adsciendo, voluisti, noli sinere ut dicant gentes: Ubi est Deus eorum? quo videlicet solebant propugnatore gaudere. Quae postquam officio praeceptoris explicuit, vaticinantis continuo fiducia pollicetur, fuisse populi efficaces precatus, et quasi pro zelo stimulatum rerum Dominum, defensionem fidelium recepisse.

Vers. 18.— Zelatus est, inquit, Dominus terram suam, et pepercit populo suo. Interesse, inquit, propriae dignitati aspiciens, ne gens, quae ipsius proprie 1046C nomine censebatur, quasi indiga defensoris periret, et desperatione eam prohibuit, et spe jocunditatis implevit. Ex ejus ergo responsione subjungitur:

Vers. 19. 20.— Ecce ego mittam 492 vobis frumentum, vinum, et oleum, et replebimini ex eo, et non dabo vos ultra opprobrium in Gentibus. Et eum qui ab Aquilone est, procul faciam a vobis: et expellam eum in terram inviam et desertam, faciem ejus contra mare orientale, extremum ejus ad mare novissimum: et ascendet foetor ejus, et ascendet putredo ejus. Beatus quidem Jeremias et alii prophetae, Assyrios et Chaldaeos dicunt ab Aquilone venturos. Et hic ergo Assyrius posset intelligi, nisi, ut supra notavi, alias quoque plagas, secundum quod in Deuteronomio sanxerat, profanato populo constaret illatas. Proinde, secundum institutum ordinem, locustas accipiamus et bruchos, quarum amolitionem placatus Dominus pollicetur: qui hoc sane ad gratiam et dulcedinem liberationis adjecit, quod illa agmina in deserto jussit occumbere, ne foetoris magnitudo de cadaveribus 1046D excitati incolis morbum crearet. Ascendet ergo illic foetor ejus et putredo, quia superbe egit: superbe autem eum egisse pronuncians, haud vicium mentis, caeterum magnitudinem calamitatis expressit.

Vers. 21.-23.— Noli timere, terra, exulta, et laeta re: quoniam magnificavit Dominus, ut faceret. Nolite timere, animalia regionis: quia germinaverunt speciosa deserti, quia lignum attulit fructum suum, et ficus, et 1047A vinea dederunt virtutem suam. Et filii Syon exultate, et laetamini in Domino Deo vestro, quia dedit vobis doctorem justitiae. Consequenter ad totam regionem quasi sermo dirigitur, ut ei promittatur recidiva fertilitas, cui fuerat denunciata vastatio. Et per easdem species sermo decurrit, per quas etiam sub adversitate transierat. Dicit itaque, montes pascuis vestiendos, frondosam faciem silvis redire, ficus et vites munera suae foecunditatis offerre. Hoc enim est, quod earum virtutem vocavit, quae quoniam omnia usui sunt hominum mancipata, merito subjecit: Et filii Syon exultate, et laetamini in Domino Deo vestro: quia dedit vobis doctorem justitiae. Coronavit omnino praecedentes monitus eruditionis plena sententia: quae post depulsionem aerumnarum, et successus optatissimos prosperorum, usurpari a populo gaudia, sed ex qua potissimum deberent parte, signavit: non utique quod fruenda appeterent, sed quod doctorem justitiae reperissent. Et filii, inquit, Syon exultate, et laetamini in Domino Deo vestro: quia dedit vobis doctorem justitiae. 1047B Est quidem, inquit, misericors, et qui una succurrendi virtute depellat tristia, et secunda contribuat; sed tu, popule meus, in eo potissimum exultare debes, quo caeteris nationibus antecellis: quia doctores videlicet justae conversationis acceperis, quorum informatu, et modestus ageres et beatus. Quale est illud apud alium prophetam: Beati sumus Israel, quoniam quae Deo placent, nobis nota sunt (Baruch. 4. 4.) .

Vers. 24. 25.— Et descendere faciet ad vos imbrem matutinum et serotinum in principio. Et sic implebuntur 493 horrea frumento, et redundabunt torcularia vino et oleo. Et reddam vobis annos quos comedit locusta, bruchus, et rubigo, et eruca: fortitudo mea magna, quam misi in vos. Per diversas species id quod caepit exsequitur, et futuram mutationem de tristibus in laeta describit. Promissurus ergo foecunditatem, tempestivi ac serotini imbris praedicavit in lapsum, descendere, inquiens, faciet imbrem matutinum et serotinum in principio. Quod Septuaginta, non in principio, 1047C sed sicut a principio, transtulerunt, ut facerent sensum: quia offensionibus, quibus annuorum temporum opportunitas erat quasi perturbata, sublatis, ad morem suum annus recurrat: ut pro diversitate seminum, vel tempestivis, vel serotinis arva pluviis irrigentur. Quae tantam, sane fertilitatem creabunt, ut et horrea tua superentur, et dolia. Potest ergo hoc quod dixit, tempestivum imbrem et serotinum in principio, sic intelligi, ut signasse videatur ordinem commodorum, nec sit ulla in sensibus contrarietas, quasi quomodo in principio dictus sit imber, qui etiam serotinus vocatur: sed ut foecunditatem fructuum pluvia praecessura dicatur, sitque sensus: Mittam primum imbrem, et postea frugum laetitia subsequetur. Quae cum cultores suos gaudiis viribusque compleverit, obliviones inopiae praecedentis infundat, et aerumnae pergat abolere vestigia: ita ut non solum penuriae molestia conquiescat, sed etiam detrimenta, quae praecesserant, suppleantur. Hoc est enim quod dixit, Reddam vobis annos, quos comedit 1047D locusta. Non utique ut momenta temporum, sed ut foecunditas redderetur annorum. Notandum quoque, quia fortitudinem suam et magnam erucam Deus appellavit, et locustam: baud utique, quod ejusmodi vermes ad coaeternam Dei potentiam aliqua ratione referantur, sed quod earum ministerio, atque populatu in afflictionem reorum munus implevere ultionis. 1048A Erucarum ergo et locustarum ipsa exiguitas potentiam indicat et creatoris et vindicis: qui ubi populos decrevit atterere, nec dentibus bestiarum aliquarum utitur, nec venenis, sed per bruchum et rubiginem opulenta paulo ante regna consumit. Et ideo virtus Dei appellatur, cujus sententiam, quasi strenuus lictor, impleverit.

Cum ergo istorum temporum damna fertilitas, inquit, optata correxerit: ((Vers. 26 27.)) Et comedetis , et saturabimini, et laudabitis nomen Domini Dei vestri, qui vobis fecit mirabilia: et non confundetur populus meus in sempiternum. Et scietis quia in medio Israelis ego sum, et ego Dominus Deus vester, et non est amplius: et non confundetur populus meus in aeternum. Venit autem ex more prophetico, ut quotiens quae sunt laeta promiserit, ita etiam in sempiternum mansura denunciet. Quod vel sub conditione duntaxat, quae Scripturis celebrata est, debemus accipere, id est, Si illi studiis probitatis insistant, tunc etiam prospera mansum ire: vel certe, quod ad vaticinantis 1048B officium aliquid semper de optantis parte conjungat. Potest autem sensus introferri, cui sane processus ipsius orationis alludit. 494 Nam jam supra dixerat, Filii Syon exultate, et laetamini in Domino Deo vestro, quia dedit vobis doctorem justitiae. Quod quamvis multipliciter possit intelligi, tamen quantum ad rationem temporum respicit, beatum Ezechiam proprie videtur ostendere: quem magno circa cultum Dei studio ferbuisse, fides pandit annalium: cujusque persona regis, sicut praecipue Esaias propheta demonstrat, ad significationem majoris negocii videtur electa. Ea ergo, quae per Ezechiam gesta sunt, ad Redemtoris nostri negocia transferamus: ut illo quidem tempore mediocriter impleta, sub Evangelio vero ingentes cumulos adquisisse videantur. Verus quippe doctor justitiae ille est, in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi (Coloss. 2.) : qui traditus est propter delicta nostra, et resurrexerit propter justificationem nostram (Rom. 4.) : ut justificati gratis 1048C per gratiam ipsius, per redemptionem, quae est in Christo Jesu (Rom. 2.) , et a veteribus liberaremur erroribus, et soli justitiae subderemur: omnemque praeteritam rerum salutarium penuriam nova fertilitate pellentes, et doctrina impleremur, et copia, Evangelio pollicente: Quaerite primo regnum Dei, et justitiam ejus, et haec omnia apponentur et adjicientur vobis (Matth. 6.) . Sicque non conlundetur adquisitionis populus in sempiternum, qui sententiae Redemtoris innititur: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus, usque ad consummationem seculi (Ibid., 28.) . Illo ergo duce in sui medio commorante, fidelium agmina secura semper alacriaque consistunt: et quaecunque in certaminibus adversa toleraverint, ea ita sentient prosperis succedentibus antiquari, ut ad laetorum tantum commendationem processisse videantur.

Vers. 28. 29.— Et erit post haec: effundam spiritum meum super omnem carnem, et prophetabunt filii vestri, et filiae vestrae: Senes vestri somnia somniabunt, et juvenes vestri visiones videbunt. Sed et super servos 1048D meos et ancillas, in diebus illis effundam spiritum meum. Hujus loci meminit in Actibus Apostolorum beatus Petrus, dicens hanc prophetiam illo fuisse tempore, cum in Apostolos Spiritus sanctus descendit, impletam (Act. 2.) . Animadvertendum proinde, quia hoc solum de contextu propheticae orationis Apostolus, quod suo tempori congruebat, assumserit, 1049A idest, Effundam spiritum meum super omnem carnem, et prophetabunt filii vestri, et filiae vestrae. Quia enim linguarum scientiam Apostoli fuerant miraculo consecuti, praedictam hanc effusionem spiritus Ecclesiae doctor ostendit, et prophetiam appellavit linguarum scientiam: quae etsi non de futuris, sed de recentibus Dominicae incarnationis mysteriis disputaret, tamen non nisi virtute sancti Spiritus contigisset. Nequaquam vero solam mentionem donorum fecisse contentus, subjungit etiam illa quae ad pompam terroris aspicerent.

Vers. 30. 31.— Dabo prodigia in coelo, et in terra, sanguinem, et ignem, et vaporem fumi. Sol convertetur in tenebras, et Luna in sanguinem, antequam veniat dies Domini magnus et horribilis: et omnis qui invocaverit nomen Domini, salvus erit. Itaque toto continuatu illo suadere festinat, quod cum 495 dies. Domini, id est, tempus ultimi judicii cum tanta sit potentia et fragore venturum, ut trepidantibus perculsisque sideribus, machina ista velut combusta dissiliat, ac sola 1049B fides sit quae agmina piorum, mundo collabente, tutetur: debere illos Evangelio credere, si pervenire cupiant ad salutem. Quia ergo non explanandi prophetae, sed praedicandi Evangelii curam beatus Petrus susceperat, tantum ex dictis ejus quantum sibi conducebat, arripuit: nec per hoc utique illam explanationem, quam facit contextus, prophetici operis abrogavit. Quod ideo breviter admonemus, ut illorum repudietur audacia, qui temere imperiteque contendunt, hoc solum tempus a propheta indicatum fuisse, de quo Petrus Apostolus disputavit: cum operis, inquam, tota contextio primo populi Judaeorum, deinceps vero nostra tempora quasi cumulum doceat (( Ant. doceatur)) amplecti. Sicut ergo non officit significatui prophetico, ad Evangelii negocia transferendo, quod historiam Judaicam totum volumen exsequitur: ita etiam imo longe magis apud lectorem duntaxat eruditum, nunquam sinitur consequentia fidem negare, si qua praedicatio ex Gentibus, 1049C quoque credentium queat negociis applicari.

Videamus ergo, quemadmodum tenor quasi historicae explanationis incedat. Sub beato nempe Ezechia sanctum Johelem prophetasse colligimus: cujus regis aetate, et gravia institere certamina, et ingentia miracula. Inter caeteras autem clades, quibus et decem Tribus usque ad translationem leguntur afflictae, nonnullae civitates, de Judae quoque et Benjamin sortibus, corruerunt: morbo quoque Judaeos, et penuria laborasse deprehendimus. Denique, cum Rapsaces alloqueretur obsessos, et denunciaret interitum, nisi regi Assyrio se protinus dedissent, mala quoque eis famis ac sitis toleranda promittit. Et propter 1050A hoc ergo eis misericors Dominus pollicetur, quia tristibus in laeta mutatis, damna quoque penuriae suppleantur. Sed quam seriem rerum et temporum fecerit, audiamus. Effundam spiritum meum super omnem carnem, et prophetabunt filii vestri, et filiae vestrae, senes vestri somnia somniabunt, et juvenes vestri visiones videbunt. Sed et super servos et ancillas in diebus illis effundam spiritum meum, et dabo prodigia in coelo sursum. Prophetico nempe ore instructa promissio. Nam postquam vitae praesentis commoda percucurrit, spiritalia junxit insignia, quibus 496 utique populus Dei praecipue gloriabatur. Consequenter itaque pollicetur, quia praeter ista, ut diximus, corporalia bona, revelationum quoque sint ornamenta capturi, et spiritalium donorum abundantiam consequantur. Ergo quod ait, Effundam spiritum meum super omnem carnem, et utrumque sexum, et variam significavit aetatem. Denique sequitur, Prophetabunt filii vestri, et filiae vestrae: et senes vestri somnia somniabunt, et juvenes vestri visiones videbunt. Diversis 1050B videlicet revelationum speciebus, ea quae sunt ventura conspicient. Sed et super servos, et ancillas effundam spiritum meum, id est, ab his sanctitatis insignibus sicut nulla aetas, ita nec conditio, quae vilis putatur, excludetur. Caeterum et in servos, si donorum talium inveniuntur capaces, sacra haec inundatio commeabit. Omnia beati Ezechiae temporibus, quasi primo duntaxat gradu dicuntur implenda. Quia enim ingruentibus periculis in graves est coarctatus angustias, et contra spem vicinarum gentium sola religione defensus, ideo tempus ipsum cum magno ambitu, et sub pari schemate propheta describit, ad exprimendam nimirum potentiam Dei, cujus ope ex tanto diluvio civitas potuisset emergere. Secundum quem sensum, ordinata nimirum vatis nostri cucurrit oratio. Nam praeter consolationem redeuntium copiarum, etiam dona Spiritus, id est, revelationum promisit insignia, quibus ille populus ad Deum specialiter pertinere proderetur: et ideo deberet inter adversa 1050C confidere, quandoquidem non possit viliter disperire, qui carus Deo perque etiam pretiosus existeret. Ipso autem de quo loquimur attestante propheta, colligimus etiam somniis aliquid quasi minoribus et familiaribus oraculis, quod ad consolandum valeret, fuisse monstratum. Cujus loci sane occasione, distinguendum videtur quod in Deuteronomio (Cap. 18.) legimus, id est, ne somniis crederemus. Quomodo enim nunc somnia ad sancti Spiritus dona referuntur, si illic eis penitus fides abrogata crederetur? Unde apparet, cum utraque sit pari auctoritate sententia, discrimen rationis adhibendum, ac si personae somniantis caussa congruerit: ut sicut illa reverenda 1051A de meritis, ita ista sit de suis aestimata ponderibus: intelligamus adminiculum aliquod per somnia contigisse. Si vero nihil adsit testimonii, quod vel tempus, vel persona mereatur, imagines somniorum legali esse auctoritate temnendas.

497 Sed quae jam ab eo late adjecta diximus, audiamus. Dabo, inquit, prodigia in coelo et in terra, sanguinem, et ignem, et vaporem fumi. Sol convertetur in tenebras, et Luna in sanguinem, antequam veniat dies Domini magnus et horribilis; et omnis qui invocaverit nomen Domini, salvus erit. Consuetudo prophetica est, ut quotiens annunciatur Deus vel ad propugnandum, vel ad ulciscendum cum indignatione consurgens, mutata polorum facies, et elementa ipsa trepidantia describantur. Quale est illud apud beatum David, qui occursum et habitum aetherei propugnatoris effugiens, Ascendens, inquit, fumus in ara ejus, et ignis a facie ejus exardescet, carbones succensi sunt ab eo, inclinavit coelos, et descendit, et reliqua. Secundum hunc ergo modum, ut diximus, ex legis 1051B more venientem, etiam nunc propheta sub tempus animadversionis caelitus inferendae, elementa ignibus pervadenda, sidera vel fumo vestiendae, vel sanguine, natura praemittit. Non quod ita haec ut dicuntur effecta sint, sed vel quod ejusmodi apparatus caelorum praesuli conveniret, vel ita facilem effectum ejus sententia duceret, quasi eam consternatus orbis, et cursitantia elementa perducerent: quod tanta postremo reorum animos occuparet anxietas, ac si polorum machina solveretur, atque Luna sanguinesceret, terra cine esceret, astra nigrescerent. Quod ergo metuendum animis accidebat, sic narratur, quasi ipsis eveniret elementis: ultima siquidem illa creditur et una convulsio, sub ipso videlicet fine mundi, vel terris, vel sideribus inferenda. Illo autem prophetae (de quo disserimus) in tempore, non caelo ac terris (ut supra dixi) ejusmodi perturbatio, sed solis reorum mentibus incidisse (( Ant. insidisse)) est. Cujus quoniam speciem modumque deprehendimus, narrationis quoque seriem 1051C investigemus.

Pronunciat ergo illa omnia, quae beati Ezechiae temporibus leguntur impleta. Quia enim decem jam tribubus ad Medorum arva translatis, in Judae fines Assyrius irrupit exercitus: et cum Sennacherib urbes alias obsideret, ad Jerusalem Rapsacem quemdam cum magna copiarum parte direxit, qui ad deditionem populos (ut supra dicere coeperamus) Hebraico sermone, cujus erat peritus, illiceret: coeperunt impendio hi qui muris praeerant postulare, ut Syro sermone, et non Hebraico loqueretur. Tunc Rapsaces pondus maximi terroris adjecit, asserens se clades maximamque perniciem, non paucis stemmatibus, caeterum universae genti, nisi imperium reciperet, attulisse. Quibus minis adeo et beatus Ezechias, et reliquiae sunt ipsius populi comminutae, ut ad Isaiam prophetam toto lachrymarum ambitu verterentur, dicentes: Venerunt filii usque ad partum, et virtus non est pariendi, id est, in eam se coarctationem spiritus pervenisse, quam tempore partus edendi usu filii, 1051D si virtus non esset in pariente, sentirent. Sub illo ergo aestu imminentis discriminis Ezechia Judaeisque positis, et Sol nimirum videbatur in tenebras, et in sanguinem Luna converti, antequam veniret dies Domini magnus et horribilis, qui illam videlicet molem atrocis exitii transferret a populo Judaeorum, et ad Assyrios subita virtute converteret. Horribilem 498 proinde diem Domini et magnum vocavit, non quod tristis esset fidelibus, sed quod operis majestate reverendus.

Denique sequitur: ((Vers. 32.)) Et erit: omnis qui invocaverit nomen Domini, salvus erit. Quia in monte Syon, et in Jerusalem erit salvatio. In illo inquam monte, in quo minimum defensionis fere paulo ante virium pollicebatur attritio: in illa, inquam, urbe, quae 1052A populos suos libertati, sicut edendos mundo huic filios mater imbecilla ((imbecillis)) conceperat, imo quae pariendi viribus destituta, indubitatum foetui minaretur exitium, apparuit subito tam gloriosa defensio, ut praeter eam nusquam esset certa salvatio. Et erit: omnis qui invocaverit nomen Domini, salvus erit. Quia in monte Syon et in Jerusalem erit salvatio, sicut dicit Dominus, et in residuis quos Dominus vocaverit. Haec autem universa, quae cum summa propugnatoris Dei nostri laude perfecta sunt, tempore Incarnationis Dominicae cumulatius in donis spiritalibus docentur impleta: ita ut ipsa quae patrum temporibus praecessere miracula, non solum historicam, sed etiam propheticam vim habuisse vim habuisse videatur: quippe ad eorum significationem valentia, quae longe post redderentur. Sic enim tempore Dominicae Passionis, cum acerbissimam mortem vitae auctor intraret, diem medium nox improvisa subduxit. A sexta, inquit, hora tenebrae factae sunt usque ad horam nonam (Matth. 24.) : ut quod splendoris ingeniti decus atro sydus ore deposuit, 1052B ad officium videretur vel lugentis respicere, vel timentis: quia nollent contumeliam creatoris, vel Judaeorum facinus intueri, antequam dies Domini magnus et horribilis adveniret: videlicet, antequam gloria resurrectionis emicaret: vel certe dies ille quem Dominus noster in Evangelio, quasi sub gemina narratione digesserit. Nam cum ultimi temporis signa contraderet, prius Jerosolymorum descripsit exitium, et quibus calamitatibus Judaeorum regio compleretur. Sicut ergo illic eversioni Jerosolymorum finem orbis adjunxit, ita etiam omnis ista apud prophetam elementorum astrorumque concussio, plene sub mundi fine peragetur: Quando, ut ait Beatus Petrus, coeli ardentes magno impetu transibunt: et elementa ignium ardoribus decoquentur (2. Petr. 3. 10.) . Tunc (( Ant. Nunc)) enim fides sola proteget suos, et qui invocaverit nomen Domini, salvus erit. Quia in monte Syon, et in Jerusalem erit salvatio, sicut dixit Dominus; et in residuis, quos Dominus vocaverit. Jerusalem, 1052C inquit, caelestis, quae est mater piorum, municipatui adscribentur omnes qui ad gaudia aeterna migrabunt: qui tamen omnes residui nominantur, quia multi sunt vocati, pauci autem electi (Matth. 13.) . Sed videamus et reliqua.