I. Eusebii Historia eccl. a Rufino conversa et duobus libris aucta.

0021C

Hujus operis editionum indicem tanto majoris utilitatis fore confidimus, quanto minus jamjam ex usu illae et frequenti lectione cognosci solent. Ex quo Musculi enim et Christophorsoni versiones invaluerunt, Rufinianae versionis studium languescere visum et Valesianae deinde celebritate omnis ejus usus pene cessavit. Tametsi vero Rufiniana non satis fida ubique et integra dici possit, singularia tamen ab Rufino inserta habet et ad crisin Graeci textus Eusebii haud exigui momenti est.

Saec. XV. 1474. Sine loci et typographi indicio, fº. Eusebii Historia ecclesiastica, per Rufinum e Graeco 0021D in Latinum traducta. Maittaire, t. I, p. 332, et ex eo Hamberger, t. III, p. 43. Fontanino haud innotuit, qui sequentem principem putat .

1476. Romae, apud Joannem Philippum de Lignamine, fº. Liber Historiae ecclesiasticae Eusebii Caesariensis, quam beatus Rufinus presbyter de Graeco in Latinum transtulit. Haec inscriptio non in prima pagina, sed post Lignaminei ad Xystum pontificem nuncupatoriam epistolam legitur. In fine: Millesimo Cccclxxvi, die 15 Maii P. M. Sixti quarti, anno ejus quinto completum est hoc opus. Nuncupavit Joannes 0022A Philippus, archiater pontificius, Xysto IV P. M., cujus in litteras et litteratos homines studium ac patrocinium in epistola praefixa mirifice extollit, atque post plurima, jussu illius typis impressa et eidem Xysto dicata ad Historiam se convertisse et ab hac Rufiniana auspicatum esse dicit. In quibusdam exemplaribus hujus epistolae loco alia plane ad card. Guil. de Estoutavilla legitur, unde hanc editionem distractis statim exemplaribus recusam censuit, duasque adeo ejusdem typographi proposuit Fontaninus. Audiffredus contra non negat consilium forte recudendae editionis Lignamineo fuisse, sed ultra primum voluminis quinternionem typographum non processisse, idque institutum rursus abjectum esse contendit. Caeterum secunda editio, sive tota excusa, sive incepta tantum fuerit, admodum rara et elegans 0022B est, litteris tamen paulo crassioribus et syllabis pro saeculi more saepe contractis, de eaque nec non aliis a Joan. Phil. excusis libris pluribus Fontaninus l. l., et nuper P. Franc. Xaver. Laire, in Specim. p. 232, 233, et Audiffredi, p. 212 sq.

1479. Mantuae, apud Joan. Schallum Herosfeldensem, fº. Eusebii Historia eccl., etc. Joan. Schallus Germanus, arte pariter ac Lignamineus medicus, utrumque et curam et typos novae editioni accommodavit, Romana editione ignorata. Fontaninus aeque elegantem esse dicit ac Romanam. Inscripta est Friderico Gonzaga, Mantuae marchioni. Epigramma in fine operis adjectum quinque distichis constans vide apud Fontaninum.

1497. Parisiis, apud Petrum Lovet, in-4º. Eusebii 0022C Hist. eccl., etc.

Saec. XVI. 1514. Argentinae . . . . in-fol. min. Eadem cum Bedae Historia eccl. gentis Anglorum. Rarissima putatur, emendata non item; quippe quam depravatissimam et mendosissimam Joan. Gravius apud Fontaninum excitatus dicit .

Intra an. 1514 et sequentem, ed. Parisiis, sine anni et typogr. nota, in-8º Eusebii Hist. eccl., Rufino interprete. Accuravit et ad codices mss. et varias edd. denuo recognovit Gaufridus Boussardus, theol. Paris. Nuncupavit Stephano Poucherio senatus Galliarum praesidi et Parisiens. postea antistiti.

1523. Lugduni, apud Benedictum Bonnyn, in-8º. Eadem ex editione Boussardi.

0022D Basileae, apud Joan. Froben, fº. Historiae ecclesiasticae Eusebii Pamphili Caesariensis libri IX, Rufino interprete. Rufini presbyteri Aquileiensis libri duo recogniti ad antiqua exemplaria Latina per beatum Rhenanum, in Auctoribus Historiae eccl. primum locum occupant.

1525. Parisiis, apud Franc. Regnault, in-8º. Eadem ex Boussardi editione.

1528. Basileae, ap. Joan. Froben, fº. Eusebii Hist. eccl libri IX, Rufino interprete, etc.; repetitio Rhenanianae, cujus tamen praefationes sunt rejectae.

0023A 1533. Lugduni, apud Bened. Bonnyn, in-8º. Eadem ex editione Boussardi.

1539. Basileae, ap. Joan. Froben, fº. Eadem cum iisdem historicis Rhen. aliquot libellis auctioribus.

1541. Parisiis per Galeotum a Prato, fº. Eadem cum iisdem ex recognitione Rhenani impressis.

1542. Basileae, apud Henric Petri, fº. Eadem in tomo III Operum Eusebii Latine editorum.

1544. Basil. ap. Froben, fº. Eadem ex ed. B. Rhenani inter auctores Hist. eccl.

1548. Antuerpiae, ap. Joan. Steelsium, in-8º. Eadem cum iisdem auctoribus Hist. eccl. tomis II recusis.

1549. Basil. ap. Froben, fº. Rufini Historiae eccl. libri II, cum auctoribus Histor. eccles., ex interpret. 0023B Wolfg. Musculi. Similiter in repetitis an. 1554 et 1557, nec non ed. Henricpetrina, Bas. 1611.

1570. Basileae, ap. Henric Petri, fº. Eadem cum brevibus scholiis Joan. Jac. Grynaei, in tomo II eorumdem Eusebii Operum, ubi tamen liber X est ex versione Joan. Christophorsoni, liber vero XI ex Rufino.

1571. Parisiis, ap. Nic. Chesnan, fº. Rufini libri duo Historiae eccl., quibus Eusebium supplet, cum Eusebii Hist. eccl. ex versione Christophorsoni et Schol. Joan. Curterii.

1580. Parisiis, ap. Mich. Sonn, fº. Rufini Hist. eccl. libri II, cum ejus Opusculis a Ren. Laur. de la Barre editis.

Saec. XVIII. 1740-41. Romae, typis Antonii de Rubeis, 0023C in-4º. Tomi II ecclesiasticae Historiae Eusebii Pamphili libri novem, Rufino Aquileiensi interprete, ac duo ipsius Rufini libri: opus in duas partes distributum, quarum altera Eusebii, altera Rufini libros continet, ad Vaticanos mss. Codices exactos notisque illustratos labore ac studio F. Petri Thomae Cacciari a Bononia Carmelitae rel. Accedit postremae parti ejusdem historica dissertatio de vita, fide ac Eusebiana ipsa Rufini translatione et cum iudice locupletissimo.

Per centum et sexaginta sex annos Rufiniana Eusebii translatio prelo non tradita erat. Haec vero tam commendati veteribus operis fortuna iniquior Cacciario visa est, quam tolerari diutius ab homine ecclesiasticae historiae studioso fas esset. Bene autem 0023D intellexit non satis esse typis iterum describendum textum Rhenanianum tradere, sed emaculandum et expoliendum ab innumeris, quas facile in pristina specie detegeres, sordibus sibi sumpsit, atque ita restitutum demum Valesianae versioni opponere ausus est, si junior ejus ac nitidior forma detrahere aliquid amatorum illi posset. Non opus est ut multis declaremus quam dextre ipsi hoc propositum cesserit, cum satis superque viri doctrina et solertia ex Leonis Operum editione constet, cui hoc labore quodammodo praelusisse videri queat. Textum igitur ad quinque insignes codices mss. Vaticanos collatum exhibuit, his legibus sibi scriptis, ut nihil de superiorum editorum lectione immutaret, nisi duo saltem 0024A codices suffragarentur, etiamsi in loca incideret, de quorum corruptione vix dubitari posset. Aspersit etiam notas, sed quas juvenibus studiosis tantum, non viris doctis scripsisse videri vult; in quibus partim historica breviter et quae geographiam attinent vel loca sanctorum et Patrum notantur. Ultimo loco denique et quidem in dictae dissertationis de Rufini vita et fide, quae cum libris ab ipso Rufino ad supplendum Eusebium scriptis secundum volumen constituit, parte tertia, de versione Rufiniana, videlicet 1º de ejus apud majores auctoritate, usu et pretio; 2º de Musculana et Christophorsoniana Eusebii versionibus; 3º de Valesii translatione; 4º de Rufinianae versionis laudibus ex ipso Valesio disserit, ac 5º utriusque Rufini et Valesii 0024B versiones ad Graecum textum invicem examinat, illamque huic superiorem censet. Quo novo tamen judicio Valesium non protinus contemnit et flocci facit; sed deteriorem ejus conditionem a codicibus imprimis Graecis Eusebii ducit, quos ad unum omnes pro interpolatis et corruptis habet, Rufinum contra, Eusebii temporibus tam propinquum, verisimile putat ex limpidioribus fontibus hausisse. Deinde vero in potioribus ipsius Rufini vestigia pressisse ab eoque subsidia petiisse juniores interpretes, addit atque exempla, utrumque argumentum roborantia, quinto potissimum paragrapho subministrat.

Codices Cacciarii. Omnes Vaticani. Primus, n. 1978, pergamenus, in-4º, circa saeculum XIII scriptus, 0024C constabat fol. 174, solamque Rufini versionem continebat cum decimo et undecimo libro ab eodem scripto. Textus in columnas divisus. In margine variae aspersae erant annotationes.

Secundus, n. 5989, quaternis, scriptus a. 1448, et absolutus die 13 Decembris in Verona, libros tantum a Rufino conversos complectebatur. Singulis capitibus tituli praefixi et marginibus notae appictae erant, iis quas Rhenaniana exhibet non dissimiles. Atqui hunc potissimum se secutum testatur, quod accuratissime scriptus esset.

Tertius, n. 564, formae majoris, pergamenus et in duabus columnis scriptus, constabat fol. 77. Saeculi videbatur XI, et optimas lectiones dedit. Fuit olim 0024D reginae Sueciae.

Quartus, n. 563, pergamenus, constabat fol. 72, ad saec. XII. Cacciarius refert. Litterae initiales vario ornatu gaudebant. Complectitur praeterea Recognitiones Clementis a Rufino versas hac epigraphe: Ruffini Aquileiensis episcopi ( sic) in historiam Clementis quae dicitur Itinerarium Petri seu Clementis recognitionum.

Quintus, n. 385, recenti sed perpulchro charactere scriptus, et miniatis figuris operose distinctus, unde ex perantiquo insigniori quopiam exemplari sumptum suspicatur editor, constabat fol. 201, asservaturque in ea Vaticanae Bibl. parte quam Urbinatem dicunt.