Caput II.

0086B I. De Rufini et Melaniae Alexandriam adventu nuncius ad Hieronymum in Syriae deserto perlatus. II. Post obitum Athanasii Rufinus in Nitriam fugit, persecutione in Catholicos excitata. III. Pro fide patitur. IV. Melania Christi confessores sequitur. V. Quibus ab exsilio revocatis, Diocaesarea Hierosolymam petit. VI. Rufinus sexennium agit Alexandriae, ubi Didymum et Theophilum audit. VII. Hierosolymam petit, hinc Melania Alexandriam excurrit. VIII. Rufinus se in operibus caritatis exercet. IX. A Bacurio Rege Iberorum, et ab Aedesio, Aethiopum, ad Christi fidem conversionem audit. X. Narratio Rufini explicatur atque defenditur.

I. Melania ingruente jam hieme A. D. 371. quum ex Ostiensi portu Romano solvisset, ineunte A. D. 372. Alexandriam adplicuit, adhuc superstite Sancto Athanasio urbis episcopo. Interpres latinus Palladii, qui latet sub nomine Heraclidis, id contigisse ait inter principia Valentis Imperii cap. XXXIII. pag. 973. 0086C editionis Rosweydi. Hinc viri docti strictim ad initium Valentis Imperii, Melaniae iter traxerunt. Sed Gentianus Hervetus Graecae dictionis sensum propius adsecutus, Valente Augusto tenente imperium transtulit Graeca verba, Οὐάλεντος τοῦ Βασιλέως ἀρχὴν ἔχοντος cap. CXVIII. in Bibliotheca Patrum G. L. editionis Morellianae Parisiensis A. D. 1634. tom. XIII. pag. 1031. Ibi Melania, ut ait Palladius cap. CXVII. quum res suas vendidisset, ingressa est in Montem Nitriae Sanctos Patres conveniens Pambo, et Christi servum Arsisium, et Serapionem magnum, et Paphnutium Scatiroten, et Isidorum Confessorem Hermipolis et Dioscorum: et versata est apud eos circiter Annum Dimidium, obiens solitudinem, et videns omnes Sanctos. Tunc monachos Aegypti invisit etiam Rufinus, cujus rei nuntium semel, iterum, et tertium ad se perlatum in Chalcidem, prodit Hieronymus epist. I. alias XLI. (Nunc III.) ad eundem Rufinum in Aegypto morantem scripta. Primo enim Heliodorus monachus id, sibi ab alio narratum, Hieronymo 0086D in Syriae eremo versanti nunciavit. Sed quum, ut ait idem Hieronymus, rei novitas fidem sermonis auferret, non enim credebam certum quod certum esse cupiebam; Rursum suspensam voto nutante mentem quidam Alexandrinus monachus, qui ad Aegyptios confessores et voluntate jam martyres pro plebis Jamdudum fuerat transmissus obsequio, manifestus ad credulitatem nuncii auctor impulerat. His ita narratis, se adhuc dubium de Rufini in Aegyptum adventu testatur, proptereaquod multi essent Rufini, illiusque patriam Concordiam et Tyrannii nomen, quibus a ceteris distingueretur, Monachus Alexandrinus se ignorare ostendisset: fateor et in hoc meam labasse sententiam: nam quum et Patriam tuam ignoraret et Nomen, in eo tamen plus videbatur afferre, quod eadem asserebat, quae jam alius indicaverat. Sed quum tertius tandem nunctus multorum ore firmatus, Rufinum Nitriae cellulas obire certo referret, Hieronymus 0087A immodica laetitia perfusus, illuc statim ad eum litteras dedit: Tandem plenum veritatis pondus erupit: Rufinum enim Nitriae esse, et ad beatum perrexisse Macarium Crebra Commeantium multitudo Referebat. Hic vero tota credulitatis frena laxavi, et tunc vere aegrotum me esse dolui, et nisi me attenuati corporis vires quadam compede praepedissent, nec Mediae Fervor Aestatis, nec navigantibus semper incertum mare, pia festinatione gradienti valuisset obsistere. Haec ostendunt, Rufinum, qui ingruente jam hieme A. D. 271, cum Melania ex urbe discesserat, adhuc mediae fervore aestatis anni insequentis 372. ab Hieronymo, in ultima Syria degente, creditum Nitriae in Aegypto morari et ad beatum perrexisse Macarium. Quid plura? Rufinus ipse baptismo suo, et ex occidente in Palaestinam itineri, unam eandemque epocham figit; nam Apologia I. A. D. 400. exarata, se ante annos Fere Triginta Aquilejae baptizatum; et ad latinum sermonem Tricennali Jam Pene incuria torpuisse scribit. In Apologia ad Anastasium summum pontificem 0087B ait: post Triginta, Fere annos parentibus redditus sum: quem Hieronymus non amplius amicus in Apologia lib. l. sic ridet: hic supinus et lassulus post Triginta Annos per mollissimum Flaminiae iter essedo venire non potest, sicque praetendit longi itineris lassitudinem, quasi Triginta Annis semper cucurrerit: et in lib. II. rursus admones, ut sciamus, te per Triginta Annos Graecis voluminibus devoratis, Latina nescire. Dum Rufinus tricennale spacium suae peregrinationis his particulis fere, et jam pene distinguit, vel potius extenuat, illud idem spacium triginta annis nondum completis, sive uno minus constare significat; nam totidem anni intercedunt ab ejus profectionis A. D. 371. ad A. D. 400. quo ex Oriente reversus, tricennalem ad latinum sermonem incuriam suam querebatur; qui enim in Orientem navigaturus, e patria discesserat A. D. 370. ex portu Romano solvit sub finem A. D. 371. annoque insequenti 372. una cum Melania in portum Alexandrinum ingressus 0087C est. Rufinum haec scripsisse A. D. 400. discimus ex ejus Apologiae libro I. ubi doctrinam Hieronymi sugillans, ita loquitur: cur magister (ut tuis tecum verbis agam) post Quadringentos Fere Annos, quando ecclesia cognito eo, quod ab Apostolis non sibi esset tradita veritas veteris Instrumenti, legatos mitteret ad istos, quos illi tunc circumcisionem vocabant, obsecrans et exorans, ut sibi de veritate, quae apud ipsos est, aliquid largirentur? Per totos istos Quadringentos Annos errasse se et ignorasse, quod verum est, fateretur. Et post alia interjecta, haec iterum scribit: modo ergo nobis post Quadringentos annos legis veritas empta precio de Synagoga procedit. Haec arguunt Rufini et Melaniae ab urbe discessum, adventumque in Aegyptum, citius quam A. D. 371. et serius quam A. D. 372. minus recte viris doctis statutum fuisse. Hieronymus in interiori Syriae deserto, ab hominum commercio remotus latebat, ita ut neque amicorum literae ad eum volitarent, nisi postquam Antiochiam perlatae, et ab Evagrio collectae, ad illum in solitudinem 0087D transmitterentur: cujus situm non semel delineavit, nam in Vita Sancti Paulli, Jesum testor, inquit, et sanctos Angelos ejus, in ea eremi parte, quae juxta Syriam Sarracenis jungitur, vidisse me monachos, et videre, e quibus unus per triginta annos clausus hordeaceo pane et lutulenta aqua vixit. In Vita Malchi cap. II. perveni tandem, ait, ad Eremum Chalcidos: quae inter Iramas et Beraeaeam magis ad Austrum sita est. Epist. IV. alias VI. (Nunc V.) ad Florentium: in ea mihi parte eremi commoranti, quae juxta Syriam Sarracenis jungitur, dilectionis tuae scripta perlata sunt. Epist. VII. alias XLIII. ad Chromatium, Jovinum et Eusebium: literae, Sancto Evagrio transmittente, in ea ad me eremi parte delatae sunt, quae inter Syros ac Sarracenos vastum limitem ducit. Praefatione in Abdiam: quando ego et Heliodorus carissimus, pariter habitare solitudinem Syriae Chalcidis nitebamur. Ep. XIV. alias LVII. (Nunc XV.) ad Damasum: 0088A pro facinoribus meis ad eam solitudinem commigravi, quae Syriam juncto Barbariae fine disterminat. Epist. XVI. alias LVIII. (Nunc XXII.) ad eundem: nunc barbaro Syriae limite teneor. Et in epist. XVIII. alias XXII. ad Eustochium de custodia virginitatis, eremum suam his verbis pingit: O quoties ego ipse in eremo constitutus, et in illa vasta solitudine, quae exusta solis ardoribus, horridum monachis praestat habitaculum, putabam me Romanis interesse deliciis! Bidui iter Antiochia distabat Chalcis, ut colligit Cardinalis Norisius Dissert. III. de Epochis Syromacedonum cap. IX. § III. Hinc Evagrium, qui postea fuit episcopus Antiochenus, in eremum, ut Hieronymo adhaereret, interdum secessisse constat ex verbis ep. I. alias XLI. (Nunc III.) ad Rufinum: nunc uno et toto mihi lumine Evagrio Nostro fruor, cui ego semper infirmus ad laborem cumulus accessi. Haec postrema demonstrant, Evagrium Hieronymo aeque ac Rufino necessitudine conjunctum, ex quo fuerat in Italia, atque etiam Aquilejae; unde Hieronymus 0088B epist. VI. alias XXXVI. ad Chromatium de Evagrio scribit, tanquam de homine eidem notissimo, et in epist. II. alias V. (Nunc IV.) Florentium Aquilejensem ab Evagrio plurimum salvere jubet. Sed jam ad Rufinum in Aegypto discurrentem verba convertamus.

II. E portu Alexandrino Seleuciam, indeque Antiochiam et Chalcidem, triremibus facillime solvi poterat. Hinc Hieronymus, ubi primum certior redditus est de Rufino Nitriae morante, ad eundem haec scripsit, ut amicissimi capitis complectendi desiderium explicaret: nisi attenuati corporis vires quadam compede praepedissent, nec mediae fervor aestatis, nec navigantibus semper incertum mare, pia cum festinatione gradienti valuisset obsistere, quin scilicet Rufino occurrisset. Recte ingerit fervorem aestatis; Rufinus enim in Nitriam fugit statim a morte Athanasii, quae secundum nostram sententiam seorsum expositam, contigit A. D. 372. die II. Maii. Tunc Aegyptios Confessores 0088C in Phoenicem, Pontum, Armeniam, Propontidem, et Palaestinam ejectos infra apparebit. Omnium proximi erant Hieronymo Episcopi in Palaestina exsulantes: unde in Schismate, quod Ecclesiam Antiochenam totumque Orientem dilaniabat, sanctus doctor se in eorundem communione mansurum professus est A. D. 376. epist. XIV. alias LVII. (Nunc XV.) ad Damasum scripta, ubi ait: et quia pro facinoribus meis ad eam solitudinem commigravi, quae Syriam juncto Barbariae fine disterminat, nec possum Sanctum Domini (idest sanctissimum Eucharistiae sacramentum, absentibus in signum Catholicae communionis mitti solitum) tot interjacentibus spaciis a sanctimonia tua semper expetere, ideo hic Collegas Tuos Aegyptios Confessores sequor, et sub onerariis navibus parva navicula delitesco. Quos vir Sanctus antiqua Ecclesiae phrasi Collegas Damasi appellat, sunt episcopi, jussu Valentis Augusti in Palaestina exsulare coacti, de quibus Rufinus Hist. Eccl. lib. II. cap. II. Valens favendo haereticis abiit in viam patrum 0088D suorum, nam et Episcopos egit in exsilium, et presbyteros ac diaconos et monachos (Tatiano Alexandriae praesidente) usque ad tormenta deduxit, et ignibus tradidit. Haec illigantur A. D. 372. Tatiano adhuc Aegypti Praefecto; etenim mortuo Athanasio in Orthodoxos saevitum, agente Lucio invasore Sedis Alexandrinae: testes sunt Theodoritus et Socrates lib. IV. cap. XXI. et Sozomenus lib. VI. cap. XIX. Rufinus, qui persecutioni eidem interfuit, hanc stragem Catholicorum bifariam dividit. I. in cives Alexandrinos. II. in Nitriae monachos: et haec omnia post Athanasii obitum, partim sub Tatiano, partim sub Palladio, qui eodem A. D. 372. in praefectura Aegypti Tatiano successit, ex Theodorito lib. IV. cap. XXII. Audiamus verba Rufini utranque persecutionem enarrantis lib. II. cap. III. Igitur ea tempestate quum quadragesimo sexto anno Sacerdotii sui Athanasius post multos agones, multasque patientiae 0089A coronas quievisset in pace, sciscitatus de successore, Petrum tribulationum suarum participem et socium delegit. Sed Lucius Arianae partis Episcopus Continuo tanquam ad ovem advolat lupus: et Petrus quidem navem protinus conscendens ad urbem Romam profugit, Lucius vero tanquam materia sibi crudelitatis oblata, saevior erga ceteros efficiebatur, et ita ibat in sanguinem, ut ne speciem quidem aliquam religionis servare videretur: cujus Primo ingressu tanta et tam turpia in virgines et continentes Ecclesiae gesta sunt, quae nec in persecutionibus gentilium memorantur. Inde Post fugas civium et exsilia, Post caedes et tormenta, flammasque, quibus innumeros confecerat, ad monasteria furoris sui arma convertit. Vastat eremum, et bella quiescentibus indicit. Tria millia simul aut eo amplius, viros per totam eremum secreta et solitaria habitatione dispersos, oppugnare pariter aggreditur. Mittit armatam equitum, et peditum manum; tribunos, praepositos, et bellorum duces tanquam adversus barbaros pugnaturus elegit: qui cum venissent novam belli 0089B speciem vident, hostes suos gladiis objectare cervices, et nihil aliud dicere, nisi, amice, ad quid venisti?

III. De immani illa persecutione Rufinus statim haec addit: Per id tempus patres monachorum vitae et antiquitatis merito, Macarius, Isidorus aliusque Macarius, atque Heraclides et Pambus, Antonii discipuli per Aegyptum, et maxime in Nitriae deserti partibus habebantur, viri, qui consortium vitae, et actuum non cum ceteris mortalibus, sed cum supernis Angelis habere credebantur. Quae Praesens Vidi, Loquor, et eorum gesta refero, quorum in Passionibus Socius esse promerui. In Apologia etiam ad Anastasium Pontificem, se tunc pro fide passum gloriatur: Quanvis igitur fides Nostra persecutionis haereticorum tempore quum in Sancta Alexandrina Ecclesia Degeremus, in carceribus, et in exsiliis, quae pro fide inferebantur, Probata sit, tamen et nunc si quis est, qui vel tentare fidem nostram cupiat, sciat, etc. His in aestu disputationis sic reposuit Hieronymus Apol. lib. II, post initium: 0089C Miror quod non adjecerit: vinctus Jesu Christi; et liberatus sum de ore Leonis, et Alexandriae ad bestias pugnavi; et: cursum consummavi, fidem servavi, superest mihi corona justitiae. Quae exsilia? quos iste carceres nominat? Pudet me apertissimi mendacii: quasi carceres et exsilia absque judicum sententiis irrogentur. Volo tamen ipsos scire carceres, et quarum provinciarum se dicat exsilia sustinuisse. Et utique habet copiam, de multis carceribus et infinitis exsiliis unum aliquod nominandi. Prodat nobis confessionis suae acta, quae hucusque nescivimus, ut inter alios Alexandriae martyres hujus quoque gesta recitemus, et contra latratores suos possit dicere: De cetero nemo mihi molestus sit; ego enim stigmata Domini nostri Jesu Christi in corpore meo porto. Sed ex ejusdem Sancti Patris Apologiae lib. II. discimus, Rufinum non ab se tantum, sed ab aliis etiam martyrem dictum: Cave, ne hoc magistri et condiscipuli tui audiant, et offendas quamplurimos, qui me latronem, Te Martyrem vocant. Rursus: post Alexandrinum exsilium 0089D et tenebrosos carceres a cunctis Origenis sectatoribus Martyr et Apostolus nomineris. Certe Socrates, lib. IV. cap. XXIV. Alexandrinorum aerumnas literis tradens inter sanctos monachos dire vexatos, Rufinum id de se narrantem, his verbis recensere non diffitetur: haec Rufinus et Vidisse se coram, et Cum Illis Perpessum esse dicit. Quocirca Rosweydus, vir pius et doctus, quo nemo accuratius historiam eremiticam illustravit, in notis ad Vitas Patrum, pag. 442, § 18, tanti faciendam non putat objurgationem Hieronymi, quin Rufino credendum sit, cui credidit Socrates, quum Rufinus idipsum tam in disputatione, quam extra, professus fuerit: quod tamen Hieronymus in uno disputationis calore in dubium vocavit. In eadem sententia est Tillemontius tomo VIII. pag. 614. et tomo XII. pag. 40. Argumenta enim contra Rufinum parum probare arbitratur, nobis ignorantibus, quid ad ea Rufinus ipse 0090A respondere potuerit, quidve responderit in epistola ad duos priores libros Apologiae Sancti Hieronymi: qui eam quidem epistolam, hodie deperditam, memorat in libro III. Apologiae. Ad haec Tillemontius observat, Arianos in publicas tabulas non retulisse quidquid violenti et inhumani in catholicos ipsi exercebant; nec semper judicum sententias expectasse, ut quos oderant, in carceres truderent, exsiliis plecterent, et vita privarent; hinc Rufino titulum Confessoris hac in re tribui posse consentit. Annalium parens A. D. 372. § 8. Rufinum, sicut aliorum confessionem recensuit, ita et suam putat recensere debuisse exemplo Paulli Apostoli. Sed nunquid eam non recensuit qui ait, se eorum gesta referre, quorum passionibus Socius esse promeruit? Ad haec in Apologia pro fide sua ad Anastasium Pontificem nunquid non fatetur, eandem fidem suam persecutionis haereticorum tempore in carceribus, et in exsiliis, quae pro Fide inferebantur, Probatam fuisse? Sed neque omnino id negat ipse Hieronymus, nisi fortasse ironico 0090B usu, quod non magni profecto interest; nam Apologiae lib. II. in Rufinum sic loquitur: Contra Arii dogmata jam Alexandriae in carceribus et in exsiliis dimicaveras non voce sed sanguine. In eodem lib. II. pag. 399. ne tibi quidem quando in carceribus et exsiliis morabaris hujuscemodi sacramenta patuerunt. Et pag. 407. tibi ergo in quo somnio Alexandrini Carceris revelatum est, ut quae ille (Origenes) vera profitetur, falsata confingas? Rufinus postquam enarrasset admirandas Nitriensium Monachorum virtutes, et constantiam pro Fide Catholica lib. XI. cap. VIII. de illis a se visis et in familiare colloquium adhibitis, haec iterum loquitur: Florebat igitur Aegyptus ea tempestate non solum eruditis in christiana philosophia viris, verum etiam his, qui per vastam eremum commeantes, signa et prodigia, Apostolica simplicitate vitae, et cordis sinceritate, faciebant: ex quibus interim quos Ipsi Vidimus, et quorum benedici manibus Meruimus, hi sunt, Macarius de superiori eremo, alius Macarius 0090C de inferiori: Isidorus in Scyti, Pambus in Cellulis, Moyses et Beniamin in Nitria, Scyrion et Elias et Paullus in Apeliote, alius in Focis, Poemen et Joseph in Pispiri, qui appellabatur Mons Antonii. Eosdem tanquam praeceptores suos memorat Rufinus Apologiae lib. II. pag. 424. Ut ad eremi magistros veniam, quibus et attentius et frequentius vacabamus, ubi Macarius Antonii discipulus, et alter Macarius, et Isidorus et Pambus, omnes amici Dei: qui Nos Haec Docebant, quae ipsi a Deo discebant? Quantam ego, si hoc ita deceret aut expediret, de his omnibus habere jactantiae materiam possem? Sed erubesco, haec etiam retexens, dum volo tibi ostendere, pon, ut dicis, nostro ingenio magistros, sed quod plus doleo, magistris defuisse magis ingenium nostrum. Hieronymus A. D. 380. Chronicon scribens, elogio sane magnifico Rufinum ornavit sub anno I. Olymp. 289. Abrahamitico 2393. Christi secundum Eusebium 378. nempe Dionysiano 736. Florentinus et Bonosus et Rufinus Insignes Monachi habentur: E quibus Florentinus tam 0090D misericors in egenos fuit, ut vulgo pater pauperum nominatus sit. Hic Florentinus, quomodo habent omnes Chronici editiones, a Hieronymo semel et iterum Florentius vocatur in epistolis jam adductis, et etiam a Rufino Apologiae lib. II. ubi hoc idem elogium de se olim ab amico scriptum, scisso amicitia Hieronymo objicit: Me nunc laceras, quem et in Epistolis tuis antea laudaveras, et in Chronicis tuis Florentio et Bonoso pro vitae, ut ais, nobilitate conjunxeras. Mutua illis necessitudo intercesserat, utpote omnibus simul in Aquilejensi Ecclesia educatis. De Bonoso Hieronymus Epist. I. alias XLI. (Nunc III.) ad Rufinum: Bonosus Tuus, immo meus, et, ut verius dicam Noster, scalam praesagatam, Jacob somniante, jam scandit. Fuerat Hieronymi collactaneus et condiscipulus, utque liberius Deo vacaret, scopulo, sive insulae (forsitan Dalmatiae) solus insederat, derelicto etiam Onesimo adolescente, quem Rufinus pariter 0091A noverat; ne parvulus quidem, quem Nosti, Onesimus, quo, velut fratre, in osculo fruebatur, in tanta vastitate adhaeret lateri comes. Chromatium, Jovinum, et Eusebium Aquilejenses haec Hieronymo nunciasse colligimus ex ejus epist. VII. alias XLIII. Eundem porro Bonosi secessum post A. D. 371. quo Rufinus in Aegyptum transmiserat, contigisse manifestum est, quum Hieronymus hac de re, tanquam nova Rufinum in Aegypto versantem docuerit Epist. I alias XLI (Nunc III.) ubi de more in Bonosi laudes excurrit.

IV. Duplicem Catholicorum cladem sub Tatiano et Palladio Aegypti praefectis A. D. 372. et 373. durasse colligimus ex Hieronymo, qui de secunda, post primam Alexandrinorum civium persecutionem, in monachos Nitriae exercita, loquens, haec habet anno III. Olymp. 288. Abrahami 2391. Christi secundum Eusebium 376. sive Dionysiano 374. necdum enim hoc anno persecutionem illam deferbuisse vel hinc apparet; Multi Monachorum Nitriae per tribunos 0091B et milites caesi. Paulinus Nolanus epist. XXIX. alias X. § 2. sanctissimos viros eousque vexatos tradit, ut tunc Melania per triduum quinque millia Monachorum latentium suis panibus paverit, tot enim ibi fuisse narrat etiam Palladius cap. VII. et Hieronymus eodem in loco circiter quinque millia divisis cellulis habitasse testatur epist. XVIII. alias XXII. ad Eustochium de custodia virginitatis, et Rufinus in vitis Patrum lib. III. § 219. pag. 533. qui etiam in prologo pag. 449. ait, mirum esse, ut et numero immensi sint, et virtutibus incomparabiles. Melania vero postquam obiens solitudinem, et videns omnes sanctos, sex menses in Aegypto transegerat, duodecim episcopos, et presbyteros, et clericos, et anachoretas, ut essent omnes centum viginti sex, in Palaestinam circa Diocaesaream, ab Augustali Alexandrino delegatos, sequuta est, eis ex suis propriis pecuniis subministrans in necessitatibus sumptum, atque omnibus suppeditans, teste Palladio cap. CXVII. Eidem in hac peregrinatione 0091C Rufinum adhaesisse, constare puto ex laudata epist. II. alias V. ubi Hieronymus, qui Rufinum una cum Sancta Melania Hierosolymam venisse intellexerat, epistolam nunc deperditam eidem Rufino reddendam ad Florentium misit, quem ex Hieronymi epist. IV. alias VI. (Nunc V.) respondisse colligimus, Rufinum illuc necdum venisse. Hoc tamen venturum demonstrat, nam et codices quosdam a Rufino, illic ad describendum Hieronymus commodari postulat. Rufinus, qui, ut vidimus, se contra Arii dogmata non solum carceribus, sed etiam exsiliis dimicasse, ipsemet in Apologia ad Anastasium nos docet, repetitque Hieronymus, tunc fortassis, cum Melania et exsulibus Aegyptiis adhuc morabatur circa Diocaesaream: quam Palaestinae urbem pene extinctam, immortalem fecit Norisius in Epochis Syromacedonum dissert. V. cap. VI. deque ea non cuivis obvia nuperrime protulit Hadrianus Relandus in Palaestina illustrata libro tertio. Nec solum Diocaesaream in Palaestina, Aegypti Confessores, episcopi, presbyteri, 0091D et diaconi tunc relegati, ad quos Petrus Alexandrinus scripsit epistolam, cujus fragmenta exstant apud Facundum Hermianensem lib. XI. cap. II. sed alio etiam trusi sunt, nam Heliopolim in Phoenice, et ad metalla Proconnesi, Propontidis insulae, apud Cyzicum, damnatos tradit idem Petrus Alexandrinus apud Theodoritum lib. IV. cap. XIX. Ad metalla Ponti et Armeniae Cassianus Collat. XVIII, cap. VII. Metalla quoque memorantur apud Rufinum lib. XI. cap. VI. Sane apud Cassianum, qui in Syria et Aegypto fuit A. D. 390. monachus Alexandrinus Piammon testatur, se temporibus Lucii, qui Arianae perfidiae episcopus fuit sub Valentis imperio, diaconiam (nempe eleemosynas) detulisse fratribus, qui de Aegypto et Thebaide fuerant ob Catholicae fidei perseverantiam metallis Ponti atque Armeniae relegati. Rosweydus pag. 444. § 11, putat, hunc ipsum monachum, tunc eremum Chalcidis pertranseuntem, de Rufini in 0092A Aegyptum adventu Hieronymum docuisse; ut enim ad exsulantes in Ponto, Armenia, et Phoenice, deferretur diaconia, necesse fuit transire per Syriam et Chalcidensem eremum. Id autem monachus jamdudum illac pertransiens, Hieronymo nunciaverat, quum scilicet ad Aegyptios exsules properaret, non ab iisdem redux, ut videtur putasse Tillemontius. Illo vero tempore, jamdudum elapso, puta post unum aut alterum mensem, tandem plenum veritatis pondus erupit, Rufinum Nitriae esse. Quare tunc primum Hieronymus ad illum scripsit epistolam.

V. Fortem et magnae virtutis feminam Diocaesarea Hierosolymam petiisse in comperto est. Sed Palladius cap. CXVIII. et vulgatus Heraclides cap. XXXIII. Paradisi, quae, uti jam dixi, est vetus interpretatio Historiae Palladii, auctores sunt, eam non ante revocatos ab exsilio sanctos viros parthenonem sibi et quinquaginta virginibus condidisse: Haec, Postquam hi fuerunt revocati, monasterio aedificato Hierosolymis, etc. Monasterii epocha non Melaniae 0092B in urbem sanctam adventui, secundum Pagium A. D. 472. § 21. sed monachorum revocationi, conjungenda est: quae contigit circa mensem Aprilis A. D. 377. ut supputat Baronius anno eodem § 2. consentitque Hieronymus in Chronico an. 2. Olymp. 289. Abrahami 2394. Christi secundum Eusebium 379. nempe Dionysiano 377. ubi ait: Valens de Antiochia exire compulsus, sera poenitentia Nostros de exsiliis revocat. Rufinus adhuc luculentius rem exponit Hist. lib. XI. cap. XIII. loquutus de tempore quo Gothorum gens per omnes Thracias se infudit: Tum vero, inquit, Valentis bella, quae ecclesiis inferebat, in hostem coepta converti, seraque poenitentia episcopos et presbyteros relaxare exsiliis, ac de metallis resolvi monachos jubet. Scio Tillemontium in Historia Arianismi tomo VI. pag. 800. testimoniis tam luculentis opponere Theodoriti et Sozomeni auctoritatem, apud quos lib. IV. cap. XXXI. et lib. VI. cap. XL. Sanctus Isaacus Valentem Constantinopoli in Gothos proficiscentem 0092C uno aut altero mense antequam moreretur, quod contigit die 9. Augusti A. D. 378. de tollenda persecutione catholicorum, utque redderet gregibus optimos pastores, increpans monuit: quod postea mortuo Valente a Gratiano Augusto sancitum, et pastores gregibus suis restitutos affirmant Theodoritus et Socrates lib. V. Cap. II. et Sozomenus lib. VII. cap. I. At Hieronymi et Rufini oculos non quidem remotos, sed praesentes rei tantae, cujus uterque, Rufinus autem praecipue, ut vidimus, pars magna fuit, falli potuisse haud facile adsentior. Potius cum magno Baronio, quem hac de re consuluisse nequaquam videtur vir praestantissimus, ad ecclesiarum restitutionem episcopis ab exsilio revocatis faciendam, auctores Rufino et Hieronymo posteriores, et Gratiani edictum respexisse non dubito. Hujus rei veritas constat ex Rufini prologo ad Apologeticum Gregorii Nazianzeni, quem ad pervetusti codicis fidem edidit Petrus Franciscus Chiffletius in Vindiciis operum Vigilii Tapsensis: ibi enim pag. 59. Gregorius 0092D dicitur Constantinopolim transiisse quum propter Valentis Ariani tempora Ecclesias catholici Recepissent, quas nempe Ariani ad XL. annos tenuerant. Gregorius Constantinopolim ingressus est circa initium A. D. 379. ex Tillemontio tomo IX. pag. 707. Tunc A. D. 377 exsulum necessitatibus opum vim non amplius ab ea flagitantibus, Melania ad aedes sacras excitandas animum adpulit. Hieronymus anno Abrahami 2396. X. Valentis, Olymp. 285. Melaniae ad ventum Hierosolymam statuit, ubi, ut ait, tanto virtutum, praecipuaeque humilitatis miraculo fuit, ut Theclae nomen acceperit. Haec, quae de ejus adventu Hierosolymam accipienda sunt, non vero de discessu ab urbe Roma, ut Pagius accepit A. D. 372. § 14. perperam Hieronymum erroris chronologici arguens, recte concurrunt cum A. D. 373. post V. Kal. Apriles: quo die Valens annum X. Imperii inierat, et post Kal. Octobres, quibus annus Abrahami exorditur.

0093A VI. Rufinum, quem Melaniae comitem jungit Palladius, Alexandrinam magnis viris operam daturum, redisse dubitari nequit, nam et sex annos, nonnihil vacuos, ab se ibidem traductos narrat, et Hieronymus multo tempore moratum agnoscit. Proferamus verba Rufini ex Apologiae lib. II. p. 422. ubi se ab Hieronymo reprehensum, tanquam nullo praeceptore usum, defendit: Et miror, inquit, hoc eum dicere voluisse, quum majorem in me et veriorem haberet obtrectandi materiam, quod magis inter Multos et praeclaros Magistros Diu moratus nihil dignum eorum vel magisterio, vel institutionibus habeam. Ceterum iste, qui in tota vita sua non totos triginta dies Alexandriae, ubi erat Didymus, commoratus est, per totos pene libellos suos longe lateque se jactat Didymi videntis esse discipulum, et κατηγητὴν, idest, praeceptorem, in Scripturis Sanctis habuisse Didymum: et omnis ista jactantia in uno mense quaesita est: Ego qui Sex Annis Dei caussa commoratus sum, et iterum post intervallum aliquot aliis diebus, ubi Didymus, de quo tu solo te jactas, et ubi 0093B Alii nihilominus illo Non Inferiores, quos tu ne facie tenus quidem nosti, Serapion et Menites, viri natura, et moribus, et eruditione germani; ubi Paullus senex Petri martyris discipulus (nimirum episcopi Alexandrini, ejus nominis primi, qui martyrium subiit A. D. 311.) et ut ad eremi magistros veniam, etc. Rufino haec de se memoranti assentitur Hieronymus, cujus testimonium in Apol. lib. II. ita habet: Te Multo Tempore Pharus docuit, quod Roma nescivit, instruxit Aegyptus, quod Italia hucusque non habuit. His verbis multo tempore indicat sex annos Alexandriae transactos, quam per Pharum designat, ubi Rufinum Origenis doctrina imbutum insinuat. Hunc einim auctorem, in quo bona et mala mixta fuerunt, impotenter quidem amavit Rufinus; sed in Apologia ad Anastasium pontificem Origenis neque defensor, neque assertor haberi vult. Didymum sane, quem miris et magnis laudibus, utpote omni disciplinarum genere instructum, extollit, se audivisse testatur etiam Hist. 0093C Eccl. lib XI. cap. VII. nos tamen, inquit, qui et vivae vocis ejus ex parte aliqui Fuimus Auditores, et ea quae a nonnullis dicente eo, descripta legimus, longe majorem gratiam et divinum nescio quid, ac supra humanam vocem sonans, in illius magis sermonibus, qui de ore ipsius proferebuntur Agnovimus. Didymum scholae catecheticae Alexandrinae post Macarium, et ante Rhodonem, praefuisse, testatur hujus Rhodonis discipulus Philippus Sidetes in fragmento de Catechistarum Alexandrinorum successione, edito ab Henrico Dodwello, ad calcem Dissertationum in Irenaeum pag. 469. Idem Didymus librum de morte infantium Rufino inscripsit, teste Hieronymo in lib. III. Apologiae pag. 464. ex quo etiam pag. 455. discimus, Rufinum, Theophilo Alexandrino ab adolescentia, operam dedisse gloriatum: cui tamen rei adversatur Hieronymus, proptereaquod Rufinus in Aegypto non fuerit postquam Theophilus ad episcopatum adscendit, sive post A. D. 385. neque Theophilus docuerit ante episcopatum: 0093D Et gloriaris, inquit, te ab Adolescentia Theophili fuisse auditorem et discipulum, quum et ille antequam episcopus fieret, pro humilitate sibi insita, nunquam docuerit, et tu, postquam hic episcopus factus est, Alexandriae non fueris. Hoc nihilominus haudquaquam probat, Theophilum necessarios suos privatim non docuisse, nec vero simile est, Theophilo adhuc superstite, Rufinum se pro ejus discipulo jactasse, a quo aperti mendacii convinci poterat.

VII. Sexennio transacto in schola Aegyptiorum, tandem Hierosolymis pedem fixit Rufinus, Melaniae adhaerens, teste Palladio cap. CXVIII. cujus verba sic latine exprimit auctor sub Heraclidis nomine latens capite XXIII. Erat etiam cum ea Rufinus quidam nomine, civis Italus ex Aquilejensi opido, vir nobilium et in proposito singulari satis fortium morum, qui ad presbyteratum postea meruit pervenire: quo nullus mansuetior, fortior, et placidior tanquam omnia sciens, in sexu virili, potuit inveniri. Sexennalem Rufini moram 0094A in Aegypto, a primo illius adventu A. D. 372. deducentes, ejusdem reditum in Urbem Sanctam statuimus A. D. 377. quo Fidei Confessores ab exsilio revocati; tunc enim, reddita pace Ecclesiae, ut se totum Vitae Monasticae addiceret, Hierosolymam petiit, ubi in Monte Oliveti Cellulas suo et aliorum usui stetisse scribit Invect. lib. II. quas licet suas, non tamen ab se uno, sed, ab aliis etiam monachis, atque his quamplurimis frequentatas affirmat. Praestat integra ejus verba hic recitare: etiam testes quamplurimos fratrum habere possum, qui in Meis Cellulis manentes in Monte Oliveti quamplurimos ei (Hieronymo) Ciceronis dialogos descripserunt; quoniam et ego quaterniones quum scriberent, frequenter in manibus tenui et relegi, et quod mercedes multo largiores, quam pro aliis scripturis solent, ab isto eis darentur, agnovi. De Hieronymo subjungit Rufinus, quod in Monasterio positus in Bethleem ante, non multo adhuc tempore partes grammaticas executus sit, et Maronem suum comicosque ac lyricos et historicos auctores traditis 0094B sibi ad discendum Dei timorem puerulis exponebat. Itaque horum usui Ciceronis dialogos describendos curasse putandus est. Fratrum in cellulis Oliveti manentium unus fuit aliquando Sanctus Petronius Bononiensis, cui postea Rufinum in vitis patrum scribendis calamum et ingenium suum commodasse, inferius patebit; ait enim in Prologo libri II. se eorumdem fratrum rogatu opus illud scripsisse. Neque ideo tamen Rufinus ita substitit Hierosolymis, quin ad invisendos aliarum etiam regionum eximios viros excurrerit; nam Hist. Eccl. lib. XI. cap. VIII. Edessae et Carrarum, provinciae Osrhoenae in Mesopotamia, urbium, partes a se ideo lustratas hic verbis affirmat: habuit autem per idem tempus etiam Mesopotamia viros nobiles iisdem studiis pollentes, quorum aliquantos ipsi per Nos apud Edessam ei in Carrarum partibus Vidimus, plures autem auditione didicimus. Hieronymus in Commentariis ad Isaiam lib. V. cap. XIX. in fine, de Mesopotamiae monachis ita scribit: hae enim vel 0094C maxime gentes monachorum florent examinibus, Aegyptus et Mesopotamia, et pari inter se pietate contendunt. Fortasse Rufinus hac occasione iterum divertit Alexandriam, veteres amicos et praecipue Didymum salutaturus, quod Inculenter superius innuerat, ubi non solum sex annos se ibidem pro caussa Dei, sed et iterum Post Intervallum aliquot aliis diebus moratum expresserat. Circa idem tempus Melaniam quoque in Aegyptum reversam nos docet Palladius cap. X. Historiae Lausiacae: qui tamen istud piae feminae alterum iter a primo ejus in Aegyptum adventu nequaquam distinxisse videtur; ait enim Sanctum Pambonem Nitriae monachum, illa eadem praesente, diem obiisse: cujus corpore ab se curato, linteis involuto et deposito, recessit ab solitudine, inquit Historicus, qui haec omnia ex illius ore se didicisse testatur his verbis: Narravit beata Melania. Hac Palladius juxta ac Rufino familiariter usum fuisse Hierosolymis, infra patebit. Rufinus quidem certe in primo adventu A. D. 372. se Pambonem in cellulis 0094D Nitriae allocutum affirmat. Verum hic idem Pambo ante A. D. 385. in coelestem patriam nequaquam migravit, siquidem in monumentis ecclesiae Graecae a Jo. Baptista Cotelerio vulgatis legimus tom. I. pag. 462. invisum fuisse Pambonem a Theophilo jam tum Episcopo Alexandrino, qui quum sedere coeperit die 20 Julii A. D. 385. Pambo ante hunc annum obiisse non potuit, nisi duos Pambones ex ingenio comminiscamur. Quare vel Palladius sermonem a Melania secum habitum minus recte distinxit, vel ejus verba strictim accipienda non sunt. Hoc a Tillemontio adnotatur in tomo X. pag. 823.

VIII. Jam vero cum Rufino et Melania Hierosolymam revertamur. Utrique plures annos in omnis generis hominibus illuc pietatis caussa adventantibus, liberaliter excipiendis, impensos, adsignat Palladius capite CXVIII. Cum Melania vixit etiam nobilissimus et fortissimus Rufinus ab Italia ex Aquilejensi Civitate, 0095A qui postea dignus est habitus presbyteratu: quo non est inventus vel doctior vel mitior. Viginti autem et septem annis excipiebant eos, qui veniebant Hierosolymam voti caussa, et episcopos et monachos et virgines, et matrimonio junctos, et illustres et privatae conditionis, et omnes qui adventabant, suis fovebant sumtibus. Monachos etiam ob schisma Paulini, divisos, et Macedonianae Sectae reliquias, Rufino et Melania suadentibus, in pristinam communionem rediisse, mox subjungit Palladius, qui clerum insuper Hierosolymitanum donis et alimentis, utriusque beneficentia cumulatum affirmat. His narratis sermonem claudit his verbis: Sic vitam transegerunt, neminem offendentes, sed omnem propemodum Orbem terrae juvantes. Rufinum A. D. 387. quo secundum calculos Tillemontii, Palladius eum et Melaniam Hierosolymae novit, nondum fuisse presbyterum, satis luculenter ostendit ubi de illo ait: qui Postea dignus est habitus presbyteratu. Quare imposterum presbyteri nomine 0095B appellatum videbimus, qui olim monachi et fratris nomine tantum appellabatur. Hieronymus A. D. 388. in loca sancta profectus cum Rufino veterem necessitudinem renovavit, quemadmodum postea ipsemet Rufinus non obscure sic prodidit Apologiae lib. II. Mihi quoque ipsi aliquando, quum de Bethleem Hierosolymam Venisset, et codicem secum detulisset, in quo erat Dialogus Ciceronis, et idem ipse Graecus Platonis, quod dederit ipsum codicem, et aliquando fuerit apud me, nullo genere negare potest.

IX. Inter summos viros, quos Rufinus ibidem novit, ceteris maxime praestitit Bacurius Iberiae rex, vir celeberrimi nominis apud Historicos, Zosimum lib. IV. ante finem, et Socratem lib. VII. cap. X. Huic Rufinus acceptam referens historiam de admiranda Conversione Iberorum: Haec, inquit, Nobis ita gesta fidelissimus vir Bacurius gentis ipsius rex, et apud nos Domesticorum comes, cui summa erat et religionis et veritatis, exposuit, quum Nobiscum, Palaestini tunc limitis dux, in Hierosolymis satis unanimiter degeret. 0095C Ut vir fide, pietate, virtute et animi et corporis insignis, eidem auctori laudatur etiam lib. XI. cap. XXXIII. ubi eum pro Imperatore Theodosio Magno fortiter strenueque contra Eugenium Tyrannum auxiliariis armis praeliantem cecidisse testatur. Rufino Hierosolymis adhuc degente id contigit A. D. 394. III. Idus Septembres in regionis nostrae Aquilejensis angusto aditu Alpium, ad fluvium vocabulo Frigidum, nunc vulgo Vipacum. Istic pugnatum, et de Eugenio pari felicitate, ac sexennio ante ad tertium ab Aquileja lapidem de Maximo altero Tyranno, Theodosium triumphasse, tradunt Socrates lib. V. cap. XXIV. Philostorgius lib. XI. cap. II. Claudianus in panegyri de tertio Consulatu Honorii, Epiphanius Scholasticus in Historia Tripartita lib. X. cap. XLV. aliique. Eodem pacto, quo Iberorum conversionem ex Bacurio, Indiae quoque ulterioris a Sancto Frumentio factam audivit Rufinus ex ore Aedesii, Tyri presbyteri, et ejusdem Sancti Frumentii apud Indos comitis, ut 0095D lib. X. Hist. cap. IX. his verbis refert: quae nos ita gesta non opinione vulgi, sed ipso Aedesio, Tyri presbytero postmodum facto, qui Frumentii comes prius fuerat, referente cognovimus. Hac de re consulendus Pagius A. D. 327. §. 12. et amicus noster in Vita S. Athanasii tom. I. Operum pag. 16. Indiam a Rufino memoratam, quae Frumentium Apostolum nacta est, eam esse Aethiopiae partem scribit, quae Abyssinia dicitur, hujus enim regia tunc erat Axuma sive Auxumis. Porro tunc remotae quaeque regiones, ad orientem et meridiem late patentes, Indiae nomine dicebantur, quod video in antiquis auctoribus observatum a Friderico Brummero perelegantis ingenii viro in exercitatione sua de Sabinis pag. 372. Operum. Etsi autem Rufinus historiam pertexit, quasi in Indiam ulteriorem Frumentius perrexisset, quemadmodum existimavit Baronius die 27 Octobris, 0096A ubi duos Frumentios ponit, et Carolus a Sancto Paullo in Geographia sacra pag. 269. constat tamen eam fuisse Aegypto finitimam, et Aethiopiae partem, quae toto coelo ab India Asiatica seu Gangetica distat. Aethiopes enim antiquitus Indorum nomine appellabantur, unde apud Virgilium de Nilo, qui ex Aethiopia oritur, lib. IV. Georgicorum:

Usque coloratis amnis devexus ab Indis.
Ad hos Indos coloratos Frumentium primo pervenisse compertum est. Inde Alexandriam redux, iterum illuc missus est, ab Athanasio ordinatus episcopus Axumeos, sive Auxumeos, Aethiopiae metropolis, ubi regia posita erat. Videantur Stephanus de Urbibus, Arrianus in Periplo maris Erythraei, Nonnosus apud Photium Cod. III. et Procopius de Bello Persico lib. I. cap. XIX. Ad hanc ergo Axumim, hancque Indiam, Aethiopiae partem Aegypto proximam, non ad Indiam intra Gangem ad latus Orientale Indi amnis, 0096B Frumentius a S. Athanasio missus est. Constantius ad Aizanam et Sazanam ejus loci Tyrannos epistolam scripsit, ut Frumentius episcopus Axumeos inde abduceretur, inquit Athanasius in Apologia sua. Tyrannos eos fratres vocat, iisque cum Romanis jura impertit. Atqui nulli Imperatorum Romanorum foederati ultra Gangem erant. Idem Constantius legem sanxit in haec verba: Nullus ad gentem Axumitarum et Homeritas ire praeceptus, ultra annui temporis spacia debet Alexandriae de cetero demorari. Ergo tempore Constantii hi Axumitae Homeritis adjuncti, Romano Imperio contermini et foederati utique erant. Ad hos igitur saepe legati commearunt, qui Alexandriam primo, inde in Aethiopiam profecti, indeque Alexandriam reversi sunt: quos spectat illa Constitutio. Rufinus, a quo Socrates lib. I. cap. XV. Sozomenus lib. I. cap. XXIII. Theodoritus lib. I. cap. XXIII. Cassiodorus, Nicephorus aliique recentiores hanc historiam acceperunt, Gangem non nominat, ut de Indis intra vel extra Gangem 0096C sitis ejus narratio accipi possit; quum enim Rufinus interiorem Indiam ratione citerioris appellat, interior hic pro exteriore, sive pro India extra Gangem, quae nobis citerior est, accipi non debet: hoc enim foret absurdum, et contra omnem verae geographiae ordinem. Itaque citerior India, dum a Rufino lib. X. cap. IX dicitur, Aethiopiae adhaerens etiam designatur, in qua Bartholomaeus Evangelium praedicavit. Hanc esse Aethiopiam sub Aegypto, qua rubrum mare attingit ad Adulium, et ostium sinus Arabici, nemo dubitet; unde consequens est, ut India interior, heic non alia intelligi possit, quam Aethiopia interior, non in Asia, sed in extrema Africa supra principium Nili: qui Aethiopes nunc Abyssini vocantur, quorum metropolis erat Axumis, quoque antea nemo Christi praeconum interius penetraverat. Axumis octidui itinere a mari, et Adulitico portu aberat, teste Arriano, aut alio auctore, in Periplo Maris Rubri. Hieronymus in epist. XCV. alias IV. (Nunc CXXV.) 0096D ad Rusticum, periculosam, et longam navigationem Rubri maris ad urbem Axumam describit, ubi hactenus spisso sed proclivi errore urbem maximam pro urbem Axumam , editum legitur: Verba ejus haec sunt: Navigantes Rubrum mare, in quo optandum nobis est, ut verus Pharao cum suo mergatur exercitu, multis difficultatibus ac periculis ad Urbem Axumam perveniunt. Utroque in littore gentes vagae ac bellicae habitant ferocissimae, semper solliciti, semper armati, totius anni vehunt cibaria. Latentibus saxis vadisque durissimis plena sunt omnia, ita ut speculator et doctor in summa mali arbore sedeat, et inde regendae et circumflectendae navis dictata praedicet. Felix cursus est, si post sex menses, supradictae urbis (Axumeos) portum teneant, a quo se incipit aperire Oceanus, per quem vix anno perpetuo ad Indiam (Asiaticam) pervenitur, et ad Gangem fluvium. Lucas Holstenius vir exquisitae 0097A eruditionis summique judicii in notis ad Carolum a S. Paullo pag. 172 de narratione Rufini aureum hoc dictum protulerat: Scriptores antiqui quum de regionibus rebusque longinquioribus obscurius loquuntur, benigna interpretatione juvandi sunt. Mox notat, hunc locum Hieronymi ad Rufini narrationem recte intelligendam unice facere. Idem Holstenius hac de re consulendus etiam in notis ad Martyrologium Romanum die 27 Octobris, et strenuus Epistolarum S. Ignatii Vindex par. I. cap. X. pag. 184. edit. II. pag. 332. Unum adhuc addere praestat. Dodwellus in Dissert. I. Irenaica § 40. pag. 73 et in Addendis, Aethiopes putat Indos, quorum legationem ad Trajanum memorat Dio. lib. LXVIII. pag. 777. quique in nummis dicuntur India in provinciam redacta, nempe finitimos Imperio Romano Indos citeriores Arabiae Felicis Homeritas, et Axumitas intelligit. Ad hos missus Legatus a Christianis Alexandrinis Pantaenus, ex Eusebio Hist. lib. V. cap. X. quem vide. In nummis, Indiam provinciam memorantibus, 0097B rhinoceros signatur. Aethiopia oriundos rhinocerotes tradunt veteres, quos et Aethiopicos tauros Pausanias vocat in Eliacis et in Boeoticis. Aethiopas nempe Orientales designat, de quibus adeo multa ex Homero disputat Strabo. Ne longior sim, adi Josephum Scaligerum lib. VII. de emendatione temporum pag. 680. Ezechielem Spanhemium Dissertatione IV. tomo I. pag. 188. et Jobum Ludolphum in Historia Aethiopiae lib. II. cap. XI. Haec pro illustranda narratione, quam uni Rufino debet Ecclesia: de qua consulendus etiam Tillemontius tomo VII. pag. 284. et 709.