Caput V.

I. Rufini et Melaniae Nolam adventus. II. Quo tempore acciderit. III. Paulini Nolani epistolarum chronologia restituitur, unde Rufini et Melaniae itus et reditus epochae confirmantur. IV. Palladius cum Paulino in concordiam redactus. V. Paulini Natalium chronologia restituta, et Melaniae Rufinique reditus epocha iterum confirmata. VI. Baronii sententia de Rufino, individuo Melaniae comite, defensa.

0109D I. Dum Palladius Melaniam e Palaestinae portu Caesareensi Romam continuo venisse, testatur, itineris terminum, non cursum prae oculis habuit, quippe Neapolim primum adpulit, unde magno, qui occurrerant, procerum cognatorum agmine stipata, Nolam ad Paulinum divertit, ut ipsemet auctor est in epist. XXIX. alias X. §. 12. ad Sanctum Severum Sulpicium, cui Paulinus prae gaudio exsiliens, tantae feminae laudes mirifica sua eloquentia describit. Sed verba Paulini, quae Melaniae adventum ob oculos ponunt, hoc loco praetereunda non sunt: Reliqua ejus (Melaniae) negotia ac tempora transilibo, et hoc ipsum, quo Remeans Navigavit, ut cursum ipsius aemuler, transfretabo, quo citius sermonem meum, in ejus Adventu exponendo determinem: in quo magnae Dei gratiae spectator fui. Neapolim urbem, brevi spatio a Nolana, qua degimus, civitate, distinctam (sive distantem) advecta est, ubi filiorum nepotumque occursu excepta, 0110A mox Nolam ad humilitatis nostrae hospitium festinavit: quo nobis advenit ambitioso ditissimorum pignorum vallata comitatu. Vidimus gloriam Domini in illo matris filiorumque itinere quidem uno, sed longe dispari cultu. Macro illam et viliore asellis burico (id est breviori equo) sedentem tota hujus saeculi pompa, qua honorati et opulenti poterant, circumflui Senatores prosequebantur, carrucis nutantibus, phaleratis equis, auratis pilentis et carpentis pluribus gemente Appia atque fulgente. Haec Paulinus, qui epistolae §. 5. tunica lanea, quam a Melania acceperat. Severum donatum voluii, et ep. XXXI. alias XI. §. 1. memorat partem particulae de ligno divinae Crucis, Johannis Hierosolymitani munere, sibi tunc ab eadem allatam, cujus segmentum atomum (sive frustulum) tubello aureolo inclusum, ad Severum transmisit, reliquum in aede Sancti Felicis, ab se constructa, deposuit cum epigrammate, quod legitur epist. XXXII. alias XII. §. 11. Melaniae familia, teste Palladio, cap. CXX. habitabat in agris aliquando quidem Siciliae, aliquando 0110B vero Campaniae, ubi Nola, ideoque advenienti Melaniae cognatos protinus occurrisse facile intelligimus; illam enim magnifice a suis Roma eousque profectis, exceptam dicere cum Norisio lib. I. cap. II. Historiae Pelagianae, vetat Melaniae improvisus post brevem XX. dierum navigationem in Neapolitanum portum non praenunciatus adventus. Hujus certum tempus ex collatis inter se Paulini locis patebit.

II. Paulinus in adducta epist. XXIX. alias X. §. 6. ait, Victorem monachum, Sulpicii Severi tabellarium, seu librigerum, ut vocat epistola praecedenti §. 4. Nolam iis diebus advenisse, quibus Melania ex Palaestina etiam advenerat. Atqui in praecedenti eadem epistola scribit, Victorem, decedente jam hieme, nimirum initio veris, ab se Nolae susceptum. Ergo huic tempori, navigationi congruo, Melaniae adventus certo illigatur. Verba Paulini, serum Victoris reditum ad Sulpicium, excusantis, haec sunt in epist. XXVIII. alias IX. §. 3. quod ad te, tardius pacto, rediit 0110C (Victor) ne imputes pedibus ejus, qui non pigritiae vitio, sed obedientiae studio apud nos diutius restiterunt. Reputa tamen tempus, non quo dimissum eum indicasti, sed quo misisti; et videbis de placita inter nos retinendi Victoris necessitudine, stare rationem mihi. Non enim Ad Hiemem, ut scripseras, apud nos Exigendam, Adfuit, sed ut asseruit, de Narbonensi (pago) ubi fratri Posthumiano occurrerat, remissus ad te, tunc a te iterum profectus est, quum ad me directus, pervenire potuisset. Jam igitur Hieme Decedente Susceptum, necesse habui Vernis Mensibus detinere. Et quia breve spatium videbatur, quod illico solemnitas paschal s concluderet, quum et infirmissimus per idem tempus fuissem, ut ad rescribendi negotium non valerem, apposui de diebus aestivis moras ejus, ut compensarem tecum, si tantum in eo tui temporis usurparem, quantum tu in eodem occupaveras de diebus hibernis, unde concedam, ut si autumno pervenerit ad unanimitatem tuam, ut hiemem rursus impendat tibi. Ex his liquet, Paulini epistolarum vulgatum ordinem alicubi 0110D esse praeposterum, atque adeo illam epistolam, quacum Victor in Aquitaniam ad Severum remitti dicitur, in vulgatis editionibus praeponi, quum postponenda illi sit, quae statim subsequitur, ubi Paulinus Severum de Victore, ab se tunc recens suscepto, certiorem facit. Insuper in hac eadem posteriori epistola, Melaniae ex Oriente Nolam adventus describitur, postquam Nola Romam profecta jam fuerat. In priori fit sermo de Rufini discessu, quem Paulinus Melaniae comitem vocat. Quare haec non prior, sed posterior ordine et tempore, illa non posterior, sed prior censenda est.

III. Utrique epistolae, ad Severum datae, subnecti debet epist. XLIII. alias XXXV. ad Desiderium presbyterum, ad quem Paulinus scribit, Victorem, ab se cum epist. XXVIII. alias IX. ex praescripto Severi in Gallas antea remissum, ut ad vindemiae dies occurreret, deinde ob subitos rerum obices iterum Nolam 0111A reversum, cum hiems navigationem, et itinera metus clauderent: quibus (Victor) impeditus atque Revocatus necessitati praestitit Longam dilationem, qui procrastinationem, rogatus, negaverat caritati, Quinque mensium spacio ab Junio ad Novembrem A. D. 397. navigationem et itinera metus clausit, ob apparatum belli Gildonici, in Africam transmittendum, ut notat Jacobus Gothofredus in Chronologia Codicis Theodosiani pag. 137. Autumnali et hiberno receptui Victoris, accessit longa aegrotatio, et valetudinis reficiendae necessitas, quae illum etiam anno insequenti 398. Nolae detinuerunt usque ad mensem Junii, quo Paulinus una cum ipso Romam petiit, de more celebraturus festum Apostolorum Petri et Paulli: eoque celebrato, Victor discessit, ut illum (Severus) si non eodem Anno quo speraverat, saltem eodem tempore (vindemiae) quo jusserat, occursum reciperet, inquit Paulinus. Per has moras Victoris, quas in A. D. 397. et 398. cecidisse evidens est, Paulinus plures ad Severum scripsit epistolas Diverso tempore, prout impetus 0111B festinationum habebat, sicut ipsorum varia lectione monstrabitur. Sic ille ad Desiderium. Ex his epistolis duae jam memoratae supersunt, a Victore una cum aliis et hac tertia, in Gallias perlatae. Sed huic tertiae Jo. Baptista Brunus, qui novam operum Paulini editionem accuravit Parisiis A. D. 1685. vim fecit, traxitque invitam ad A. D. 406. quum tamen prodierit A. D. 398. Chiffletius in Melaniae chronologia disponenda, unius anni metachronismo peccans, datam existimavit A. D. 399. in suo Paulino illustrato Parte II. cap. XIX. etenim cap. XI. reliquas duas jam laudatas epistolas copulavit cum A. D. 398. quo Melaniae Nolam adventum reduxit, quia non ineunte A. D. 372. sed insequenti ex Urbe in Aegyptum transvectam putavit. Hinc semel admisso errore chronologico, saepius imposterum labi necesse fuit. Itaque ordo earundem epistolarum nostra sententia sic est digerendus.

1. Epistola XXIX. alias X. ad Severum, data est 0111C ipso vere A. D. 397. postquam Victor Nolam advenerat, et Melania illinc Romam profecta fuerat.

2. Epist. XXVIII alias IX. ad Severum, data est in fine aestatis ejusdem anni 397. Victore ad profectionem parato.

3. Epist. XLIII. alias XXXV. ad Desiderium, data est A. D. 399. post festum Apostolorum, Victore in Gallias profecturo.

Ergo Tillemontius, et ab eo in nova editione Paulini adjutus Jo. Baptista Brunus, duas priores epistolas A. D. 402. ac tertiam A. D. 406. scriptas immerito censuerunt. De prioribus quidem si id verum foret, Melania in Oriente navigasset A. D. 377. post jam exstinctam persecutionem Arianorum: quod stare nullo modo potest; nam Paulinus, qui Melaniam Post Quinque Lustra ad se reversam affirmat, eandem tempore illo Valentis, quando Ecclesiam Dei vivi, furor Arianorum, Rege ipso impietatis satellite, persequebatur, fugatis et apprehensis Catholicis, praesto 0111D fuisse testatur in laudata epistola XXIX. §. 2. cui omnino similiter loquitur Palladius cap. CXVII. Hanc procellam A. D. 372. et 373. saeviisse, extra omnem controversiam est, ut pridem uberrime ostendimus.

IV. Palladius cap. CXVIII. quinque lustra ad viginti septem annos dilatat. Sed ex Melaniae itus et reditus epocha, Hieronymi et Paulini gravissimis testimoniis suffulta, certum est, exsurgere annos tantum XXV. unumque et alterum illum mensem primae navigationi impensum ingruente jam hieme sub finem A. D. 371. quem eundem mensem, unum et alterum, Paulinus, rotundo quinque lustrorum numero usus, neglexit, Palladius pro anno toto accepit, toto etiam A. D. 398. superaddito, quo Melaniam, ipse in Aegypto degens, Romam advenisse intellexerat. Sic Palladius necessario explicatus, nequaquam 0112A a Paulino dissentit, neque ullis Criticorum castigationibus indiget, e quorum numero est Pagius A. D. 397. §. 5. et etiam Baronius anno eodem §. 2. Ad haec Palladius, in serie temporum minus, quam rerum, disponenda, accuratus, annis 27. quos a Melania simul et Rufino Hierosolymae sic, ut dixi, transactos enumerat, etiam totos sex illos immiscet, quos Rufinus, annumque dimidium, quem Melania, in Aegypti mora impenderunt. Nec Palladius a Palladio dissentit, dum in uno eodemque cap. CXVIII. postquam dixisset, Melaniam XXVII annos hospites Hierosolymis excepisse, deinde ait, illam triginta septem annos ibidem hoc pio munere perfunctam. Etenim priori loco tempus peregrinationis ab A. D. 371. ad A. D. 398. respexit, in altero superaddidit moram et domicilium a secunda peregrinatione, sive ab A. D. 410. quo ex Italia Hierosolymam remeavit, ad A. D. 420. quo ibidem, ut hinc videmus, vivere desiit. Tillemontius, vir alias in explanandis antiquae historiae difficultatibus maxime strenuus, quum 0112B Hieronymi, Paulini et Palladii nodos circa Melaniae itum, reditum, moramque exstricare non posset, nulli conveniens, et sibi minime constans, multis se se ambagibus involvit in notis ad ejus vitam tomo X. pag. 821. quae hic repetere non vacat, nec praestat, quum ex hactenus dictis ejus chronologicae hac in re divinationes evanescant, quaeque negocium facessere videbantur, planissima fiant.

V. Haec quae hactenus dicta sunt, fusius persequi oportuit ad firmandum, Rufini et Melaniae reditum nec citius, nec serius contingere potuisse, quam A. D. 397. quo illum magnus historiae ecclesiasticae magister Baronius omnium optime consignavit. Verum haec eadem, ab doctissimis viris minime idoneo tempori consignata, in caussa fuerunt, cur et multa alia id genus peccarint, quae hic raptim ad examen vocabo, ne quempiam fallant, si forte, hoc loco non improbata, silentio praeterirentur. Paulinus in fine epist. XXXIX. alias X. ait, Vitam Sancti Martini, olim ab 0112C Severo conscriptam, se Melaniae, tunc hospiti suae, recitavisse, quemadmodum prius eam recitaverat venerabili episcopo atque doctissimo Nicetae, qui ex Dacia Romanis admirandus Advenerat, nimirum antequam Melania advenisset: quae, si advenit ipso vere anni 397. utique Nicetas hieme praecedenti advenisse dicendus erit. Quare omnino fallitur Pagius, qui A. D. 397. § 6. Nicetam post Melaniam advenisse contendit, idest insequenti A. D. 398. Errorem praebuit vulgata chronotaxis epistolarum Sancti Paulini, in quarum XXVIII. alias IX. quum Pagius nullam de Niceta mentionem factam videret, hoc sibi sufficere putavit, ut scriptam existimaret priusquam idem episcopus ex Dacia Nolam venisset, nimirum ante, non vero post epistolam XXIX. alias X. Rursum idem Paulinus in laudata epist. XXVIII, § 6. testatur, se quotannis canere solitum Natale carmen Sancto Felici, Nolano presbytero, in ejus die festo 14. Januarii: quae quidem carmina edi coepta 0112D A. D. 393. quindenus numerus clausit. Horum Natalium quincto Nicetas primum interfuit A. D. 397. et postmodum nono: quod prodiit A. D. 401. auctore Baronio A. D. 397. § 15. In hoc enim Natali IX. quod est Poema XXIV. sic Paulinus Nicetam, tunc Nolae praesentem, alloquitur v. 330.

. . . . . . Dic quaeso, Redisti?
Teque ipsum teneo, Niceta, in quo hactenus aeger
Noctes atque dies, animo tabente, pependi?
Venisti tandem, Quarto mihi Redditus anno?
Haec merito persuaserunt Annalium parenti, Nicetam et quincto et nono Natali Sancti Felicis, primum A. D. 397. et postmodum quadriennio serius A. D. 401. Nolae visum. Sane quum Paulinus verno tempore A. D. 397. Melaniae secum versanti recitaverit Vitam Sancti Martini: quam Nicetae Episcopo ante recitaverat, planum fit, Nicetam hieme ejusdem anni 0113A 397. die 14. Januarii primum Nolae fuisse. Sed Pagius A. D. 397. § 7. ex Chiffletio Parte II. cap. IX. has Paulini Natalium epochas turbat, utque Natale I, ab A. D. 393. avulsum, insequenti anno defigat, Natale 13. ex A. D. 405. ad A. D. 406. transferre conatur, proptereaquod in eodem Natali 13. memoretur excidium Radagaisi Regis Gothorum, quod quum evenerit A. D. 405. ideo sequenti A. D. 406. carmen illud a Paulino conditum putat, trahitque Natale I. ex A. D. 393. ad A. D. 394. ita ut, Chiffletio et Pagio auctoribus Nicetas non A. D. 397. sed 398. Nolae Natali v. primum interfuerit. Verum hanc sententiam ab alio etiam recoctam amplecti non possumus: quum enim A. D. 405. Gothis Italiam vastantibus, ipsique Romanae urbi incubantibus, Paulino, alias sui gregis curae intentissimo, haudquaquam vacaverit consueta die XIV. Januarii hoc suum pacis et quietis opus peragere; postmodum illud peregit transacta hieme, et vere appetente 0113B ejusdem anni 405. adeoque Italia ab irruptione Gothorum jam liberata. Si bene auguror, disertim hoc exponit Paulinus initio Natalis 13. quod una cum 11, et 12. ex Ambrosianis codicibus prodiit. Etenim Sanctus vates hoc modo Natalis XIII. initium auspicatur pag. 72.

Candida pax, Verni grata vice temporis annum
Post Hiemes Actas, tranquillo lumine ducit,
Signatumque pio Sancti Felicis honore
Securis aperit populis. Gaudere serenis
Mentibus Abstersa diri caligine Belli
Suadet ovans Felix, quia pacis et ipse patronus,
Cum patribus, Paulo atque Petro et cum fratribus almis
Martyribus, Regem Regum exoravit, amico
Numine, Romani producere tempora Regni,
Instantesque Getas ipsis jam faucibus Urbis
Pellere.
Caussa latet, cur is, qui haec in lucem protulit, id sibi licere putaverit, ut contra fidem codicis in primum versum tertiam voculam laetum de suo intruderet, 0113C primigenia explosa, quam ego verni fuisse scio, quamque alias luculenter confirmant verba illa in secundo versu: Post hiemes actas. Eadem primigenia vocula verni, in qua una rei cardo versatur, satis clare in codice Ambrosiano repraesentatur. Sed hoc atque alia id genus quam plurima veterem codicem cum nova editione conferenti facile patebunt. Porro verni grata vice temporis, post hiemes actas exprimit illud Horatii libro I. Carminum, Ode IV. solvitur acris hiems grata vice veris. Haec ostendunt, Paulinum hoc suum natale carmen XIII. non mense Januarii, ut alias consueverat, sed mox subsequenti verno tempore cecinisse, statim post deletum Gothorum exercitum; cujus clades hiemi ejusdem anni 405. propterea copulatur. Nec sane ullo unquam anno Paulinus die 14. Januarii, ideoque media hieme, dixisset post hiemes actas. Sed neque ulla fuit caussa, cur Paulinus ad insequentem A. D. 406. hoc suum Natale 13. transferre debuisset, ipsumque annum 405. ab Anniversario carmine vacuum dimittere, 0113D licet consueta die 13. Januarii illud canere nequaquam potuerit. Paulinus certe initium hujus Natalis auspicatur ab Epinicio ob Gothos, ante initium Veris hoc eodem A. D. 405. prostratos; ideoque apud Dungalum, qui Paulini Natales 15. enumerat in Responsis ad Claudium Taurinensem in Bibliotheca Pp. Lugdunensi tomo XIV. pag. 218. his plane verbis inscribitur: De Gothorum exercitus cum suo Rege, interitu. Ex his patere arbitror, piissimum vatem statim a Gothis devictis transacto die 13. Januarii Natale suum 13. ipso vere anni 405. cecinisse. Quum ergo Natale v. fixum maneat A. D. 397. Natale 9. A. D. 401. hocque Natale 13. A. D. 405. hinc patet Nicetae, Rufini et Melaniae Nolam adventum ex A. D. 397. nullo conatu divelli posse. Cetera optandum, Paulini opera omnia per virum industrium et accuratum rursus editum iri, ad veteres codices diligenter 0114A exacta, presertim vero ad Ambrosianum, et Frisingensem, saeculi X. aevum referentem, quo Pauliniani Natales 12. continentur. Hunc memorat R. P. D. Bernardus Pezius in Dissertatione Isagogica ad tomum I. Thesauri anedoctorum pag. 27.

VI. Ad Rufinum, quem Baronius vocat individuum Melaniae comitem, redeamus. Rosweydus in Historia eremitica pag. 144. § 27. Baronio adversandi potissimam rationem desumit ex silentio Paulini in epist. XXIX. alias X. ad Severum, ubi de Melania copiose loquutus, Rufinum omnino silet. Verum si huic argumento ullum pondus inesset, sequeretur, celeberrimam feminam, solam ad Paulinum ivisse, quam tamen amplissimo comitatu sociatam Paulinus excepit; qui in unius Melaniae laudes effusus, ceteros nominatim recensere neglexit. Cum his Rufinum exstitisse, jure negari non potest. Iterum praestat Paulinum audire § 13. Tugurium vero nostrum, quod a terra suspensum coenaculo, una porticu cellulis hospitalibus interposita, longius tenditur, quasi dilatatum 0114B gratia Domini, non solum Sanctis, qui illam (Melaniam) Plurimi comitabantur, sed etiam divitum illorum catervis, non incapaces angustias praebuit. Inter hos sanctos, idest laudabilis vitae homines, unus, idemque praecipuus erat Rufinus, quem in praecedenti epistola, huic jam adductae, ut ostendimus, postponenda, memoratum videmus; ibi enim Paulinus Sulpicio, veterum Annales ab se postulanti, quibus nimirum in sacra historia texenda uteretur, hoc pacto respondet: Nunc operis tui curam gerens, quo te pro utilitate fidei nostrae inspiciendis et conferendis praeteritorum temporum rationibus occupatum judicasti, quod de me non habui, de Fratris unanimi opulentiore thesauro petivi, et ipsam adnotationem, quam commonitorii vice miseras, literis meis inditam direxi ad Rufinum presbyterum, Sanctae Melaniae spirituali via Comitem, vere Sanctum et pie doctum; et ob hoc intima mihi affectione conjunctum. Si ille has, quae merito te permovent, de annorum sive regnorum, non 0114C congruente calculo hiantis historiae caussas non ediderit, qui et scholasticis et salutaribus literis (saecularibus emendat Baluzius in notis ad praefationem Salviani) Graece et Latine dives est, vereor ne apud alium in his regionibus frustra requiramus. Quod si praesumptioni de se meae satisfecerit, prima occasione, si Dominus faverit, transmittam unanimitati tuae, utcumque mihi super hac ratione rescripserit. Hucusque Paulinus, qui de homine peregrino, nec sibi alias viso, tam singularia prodere non poterat. Sed quia Rufinus, Sanctae Melaniae spiritali via Comes, nempe cum ea redux e sacro itinere Hierosolymitano, pridem Nolae fuerat; ideo Paulinus pietatem et doctrinam ejus coram miratus, Severum nunc primum de tanti viri laudibus edocet. De Melania haudquaquam hoc praestat, quia in anteriori epistola, quae ob librariorum inscitiam nunc est posterior, id fuse praestiterat. Idem Paulinus in epistola XL. alias XXVI. § 6. Rufinum ab se coram de rebus Aegyptiis consultum, non obscure his verbis significat, quibus Psalmi CI. versum 0114D 8. explanat. Accepi a quodam Sancto, doctissimo viro, et carissimo mihi, qui non solum legendo, sed etiam peregrinando multa cognovit, Pellicanum avem esse in Aegypto, vel illis juxta partibus usitatum, proximis Nilo flumini desertis oberrare, serpentibus vesci, in quos dimicando praevaluerit. Ergo pugnat ut vincat, et victa moritur. Victrix vero et evadit mortem, et acquirit alimoniam. Quod autem nycticorax scriptum est, nycticoram esse verius asserebat, idque probabili ratione videbatur ostendere, quum illam avem hoc loco positam diceret, quam appellamus noctuam, quia secreto noctibus cantus exerceat et volatus, et obscuritate tenebrarum, qua fere cuncta caligant animalia, luminetur. Rufinum porro, flagitante Paulino, etiam Benedictiones Patriarcharum exposuisse; iterumque in Palaestinam rediturum, Nolam a Paulino invitatum, postea dicemus.