Caput I.

0115A

Macarius doctrinam Origenis contra fatum sibi a Rufino rogat exponi. II. Macarii professio et studia. III. Pineti coenobium ubinam steterit, in quo Rufinus Ursejo Abbati Regulam Basilii Magni latinitate donavit. IV. Varia de hac Regula proferuntur. V. Librum primum Apologetici S. Pamphili pro Origene Rufinus Macario nuncupat. VI. Ejusdem Apologetici examen. VII. Rufini Dissertatio pro Origene.

Eo tandem accedimus, unde Rufino summa invidia conflata, quae illius nomen apud posteros, de re ipsa parum sollicitos, magnopere labefactare visa est. Romam cum Melania nondum advenerat, quum Macarius quidam, vir primarius, monachus certe, ut postea probabo, contra mathematicos seu Fati adsertores, scripturus, et in quibusdam, tanquam arduis, haesitans, navim in somnis adspexit, eminus per mare adventantem, quae portum occupans, nodos difficultatum absolveret. Quid plura? Vix dum 0115B Rufinus adparuit, Macarius ab eo percontatur, quid de argumento, quod manu versabat, sentiret Origenes; hujusque doctrinam sibi orat exponi. Quum labori se subducere Rufinus, et quadam ex parte tale aliquid operis ab Sancto Pamphilo martyre in Apologetico suo conscriptum subjungeret, hunc eundem Macarius sibi in latinum sermonem verti, semel iterumque flagitavit. Quamvis autem id se praestitutum abnueret Rufinus, proptereaquod ad latinum sermonem tricennali jam pene incuria torpuisset, haudquaquam tamen quin Macario auscultaret, facere potuit. Quare de Sancti Pamphili Apologetico pro Origene, mox de libris Periarchon in latinum sermonem transferendis cogitavit, interjecta propria dissertatiuncula de adulteratione librorum Origenis, ut ab eo, quem male audire didicerat, invidiam amoliretur. Haec breviter praefari visum est, antequam distinctius et latius singula percurramus. Eadem narrat Rufinus Invectiva I. uti vulgo inscribitur, verius inscribenda 0115C Apologia, ad Apronianum contra epist. XLI. alias LXV. (Nunc LXXXIV.) S. Hieronymi ad Pammachium et Oceanum.

II. Admonet me hic locus, priusquam ulterius procedo, ut raptim agam de hoc Macario, quandoquidem omni aevo memorandae controversiae originem praebuit. Rosweydus in notis ad S. Paulinum recte monuit, alium ab eo non videri, ad quem Nolanus antistes scripsit epistolam XLIX. alias XXVI. ubi illum enixe sollicitat, ut auxilio esse velit Secundiniano, naufragam navim cum mercibus ex Sardinia advectis, a procuratore Posthumiani Senatoris repostulanti, qui eam in Brutiorum littore occupaverat: quique judicem provincialem declinaturus, Romam aufugerat. Palam est, hunc eumdem esse Macarium, quem Palladius in Historia Lausiaca cap. CXXIII. inter eos recenset, qui Pinianum Melaniae junioris maritum, in Campaniae et Siciliae agris agentem, sacrae exercitationis caussa conveniebant. Similiter etiam, inquit Palladius, 0115D quidam, nomine Macarius ex Vicaria. In codice Graeco legitur ἀπὸ βικαρίας nempe Exvicarius, seu vicaria praefectura defunctus. Hanc phrasin aliis exemplis illustrat Rosweydus in Onomastico pag. 1059. unde apparet lapsus Abrahami Ortelii in Thesauro geographico, ubi Palladii Vicariam, locum quempiam esse existimavit, quum sit nomen officii. Ortelii lapsum correxit Bollandus pag. 90. tom. I. Januarii. A Sidonio lib, I. epist. III. Vicarianus apex, ab aliis Vicarianus honor: et Vicariana dignitas passim; aut 0116A etiam Vicaria absolute dicebatur, ex Sirmondo ibidem in notis. Praefecti praetorio Italiae tres Vicarii fuerunt. I. Romae, II. Italiae, III. Africae. Primi dispositioni Picenum, Valeria, Campania, Brutii, et Avellinates suberant, ex Cod. Theodosiano lib. IX. tit. XXX. quibus equorum usus lib. V. et l. LXVIII. lib. XII. tit. I. de Decurionibus, ubi consule Gothofredum. Adi, si lubet, Blondellum de Primatu pag. 917. et Norisium in Dissert. de Synodo V. cap. X. Hac prima Romae Vicaria functus fuerat Macarius: unde habemus, cur Paulinus Secundiniani navim ab eo deprecaretur. Vir fide, eruditione, nobilitate, et vita clarus dicitur a Rufino lib. I. Invect. qui, eo, uti diximus, etiam atque etiam rogante, Sancti Pamphili et Origenis Opuscula in latinum sermonem convertit, eidem Macario triplici prologo inscripta, ubi virum desideriorum, et fidelissimum Fratrem appellat: quo vocabulo ejusdem secum professionis nempe monachum, tunc fuisse designat. Certe idipsum prodit his verbis Gennadius in Catalogo cap. XXVIII. Macarius monachus scripsit in 0116B urbe Roma adversus Mathematicos librum: in quo labore, orientalium quaesivit solatia scripturarum, nempe Origenis et Pamphili. Huc alluserat S. Hieronymus in Apologetico II. contra Rufinum: Ergo nisi de Oriente venisses, eruditissimus vir haereret adhuc inter Mathematicos, et homines Christiani quid contra fatum dissererent, ignorarent. Paullo inferius navim, quae Rufinum advexerat, in somnis a Macario visam, irridens: Tua navis, inquit, Romanae urbi, revelatione, promissa, aliud pollicetur, et aliud efficit. Mathematicorum venerat solvere quaestiones, et solvit fidem Christianorum. Rursus epist. XCVI. alias XVI. (Nunc CXXVII.) ad Principiam, carpens Rufinum et Macarium, licet utriusque suppresso nomine: Tunc librorum περὶ ἀρχῶν infamis interpretatio; tunc discipulus ὄλβιος, et vere nominis sui, si in talem magistrum non impegisset, tunc nostrorum διδακτικῶν contradictio, et Pharisaeorum turbata est schola. Sub nomine ὅλβιος, quod beatum significat, Macarius latet, qui Graece idem sonat, et Sanctis adnumeratur 0116C apud Bollandum tom. I. Januarii pag. 90. Nomine vero Mathematicorum eo tempore non Astronomi, sed Haruspices, Genethliaci, et quos nunc Astrologos judiciarios dicimus, accipiebantur, qui passim apud Christianos pessime audiebant, quod omnia a Fato et Stellis derivantes, divinam providentiam et liberum hominis arbitrium penitus elevarent. Horum fallaces divinationes et impia deliramenta, quibus et ipse aliquando fuerat addictus, rejicit S. Augustinus in Confessionibus lib. VII. cap. VI. eosdemque explodit lib. V. de Civ. Dei cap. I. et II. Ad haec cap. XLV. de diversis quaestionibus, eos eleganter his verbis pingit: Non eos appellarunt Mathematicos veteres, qui nunc appellantur, sed illos qui temporum numeros motu coeli ac siderum pervestigarunt. Adversus eos autem, qui nunc appellantur Mathematici, volentes actus nostros corporibus coelestibus subdere, et nos vendere stellis, ipsumque pretium, quo vendimur, a nobis accipere, nihil brevius et verius dici potest, quam eos non respondere nisi acceptis constellationibus. His consona habet 0116D lib. II. de Doctrina Christiana cap. XXI. In libro autem IX. Cod. Theodos. integer titulus XVI. est contra maleficos et mathematicos. In istiusmodi ergo homines fati adsertores scribenti Macario suppetias tulit Rufinus labore orientalium scripturarum, ut ait Gennadius, nempe latina interpretatione Apologiae Sancti Pamphili pro Origene, et hujus opere de Principiis.

III. Celebre erat eo tempore in agro Romano monasterium 0117A Pineti, in quod Macarius, aliique monasticae vitae professores, ipseque etiam Rufinus, Deo vacaturi, secederant. Rufinum certe, vixdum ab Oriente reversum, illud coenobium intrasse, colligimus ex ejus praefatione ad Regulam Sancti Basilii, de qua postea. Sed viri docti disputant, ubinam gentium steterit iste Pineti locus. Norisius in Historia Pelagiana lib. I. cap. II. in fine, locum Romae suburbanum appellat, eundemque extra portam Angelicam primo ab urbe lapide stetisse opinatur. Post Tillemontium tom. XII. pag. 310. et tom. XIV. pag. 127. alio abiit Johannes Mabillonius in lib. l. Annalium Ordinis Sancti Benedicti §. 15. Pinetum enim aliis in Sicilia, aliis prope Rhegium Julii statuentibus, ipse locat in opido Classensi prope Ravennam, ratus idem ac coenobium Sanctorum Johannis et Stephani, quod Sanctus Gregorius memorat in libro VII. epist. XVIII. Hi omnes Pineti monasterium in ora maritima agri Romani quaerere neglexerunt, ubi illud disertis verbis ponit Rufinus, dum se adventantem 0117B de partibus Orientis, et desiderantem jam fratrum consueta consortia, in illud ingressum affirmat. Rufinum ergo Hierosolyma reducem, necdum Romam ingressum, fratrum (id est monachorum) consueta consortia in monasterio Pineti primum exhilararunt. Ejus postea situm graphice delineavit in epistola jam laudata ad Ursejum, loci Abbatem, qui in pervetusto codice Sanctae Crucis in Hierusalem Ursacius appellatur: Superpositum angusto arenosi tramitis dorso, hinc atque hinc passivi maris unda circumluit. Rara tantummodo latentes locos eminus arguit Pinus, ex qua et Pineti clarum nomen saeculo dedit. Si Pinetum maris unda circumluebat, ergo mari incumbebat, et procul ab Urbe aberat. Hoc neque Pineto extra portam Angelicam, neque Classensi opido congruit. Si rara pinus latentes locos arguebat, ergo juxta Pineta Ravennae esse non potuit, ubi non rara, sed frequens eminet pinus. Denique quid multis opus? Inter Campaniam et Romam Pinetum stetisse colligitur ex epist. XLVII. olim XLVIII. Pontii Paulini, qui A. D. 398. Cerealem, 0117C Nola Romam ad Sanctum Petrum redeuntem, licet incertus, an Rufinum esset visurus, tamen Rufino tunc in Pineto degenti illum commendat: Etsi, inquit, incertum mihi fecit (Cerealis) quod Ad Te perrecturus foret. Rufinus ergo extra Urbem inter Nolam et Romam tunc morabatur, ut propterea eum invisere cupienti, a via Romana nonnihil esset declinandum. Paulinus addit, se, epistolam Rufino reddendam, Cereali dedisse: itaque chartulae damnum Si Te Forte Non Vidisset, quam officii, sicut credimus, si te viseret, praeoptantes capessere, commisimus epistolam istam non casui, sed fidei. Credimus enim in Domino dirigendam ad te viam sermonis ac filii nostri. Quare Paulinus dubius haerebat, num Cerealis Romam veniens, ad Rufinum in ipso itinere diverteret, an potius epistolam suam ad illum extra iter esset missurus. Atqui Cerealis ad Rufinum non tulit, sed praemisit epistolam, ut ipsemet Rufinus testatur in ea, qua librum II. de Benedictionibus Patriarcharum ad Paulinum direxit, ubi et locum 0117D nominat, in quo tunc morabatur, Pinetum, scilicet. Malo hoc verbis Rufini explicare: communem quidem filium Cerealem Nondum videram. Sed is conscius quid mihi doloris infligeret, si reddere moraretur literas tuas, Praemisit eas ad me. In fine sic ait: quia autem Quadragesimae diebus, in monasterio Pineti positus, haec rescripsi ad te, etiam fratribus, qui aderant, ineptias meas celare non potui. Rursus in praefatione lib. III. Periarchon sic Macarium alloquitur tom. I. Operum latinorum Origenis editionis I. Erasmi apud Frobenium pag. 818. Superiores duos Periarchon libellos, te non solum insistente, verum etiam cogente, Diebus Quadragesimae interpretatus sum. Sed quoniam illis diebus etiam tu, religiose frater Macari, et Vicinius monebas, et amplius vacabas, etiam ego amplius operabar. Hos vero posteriores duos tardius explicuimus, cum Ad Nos ab extrema et ultima parte Urbis rarior exactor accedis. In editionibus Hierothei, Erasmi, et Grynei, orbis pro urbis perperam legitur, Pinetum reperisse 0118A mihi videor in Actis S. Caesarii Terracinensis in Sanctuario Bonini Mombritii tom. I. litera C, ibi enim circa finem haec leguntur de Sanctis martyribus Felice et Eusebio: quorum corpora, die jam praeclaro, jactavit mare ad littus juxta Pineta. Hinc satis patere arbitror, monasterium Pineti stetisse in agro Terracinensi juxta mare; atque huc Macarii monachi somnium respexisse, cui contra fatum scribenti, per soporem navis quaedam ostensa est eminus adventare per pelagus, quae quum portum fuisset ingressa, nodos suae haesitationis absolveret, teste Rufino Apologiae lib. I. pag. 360. quippe quae in littorale monasterium Pineti, Macario monacho, tunc ibi degenti, adpellere visa est. In hocce monasterio constitutus Rufinus, uti jam dixi, Basilii Magui Regulam latinitate donavit, obsequuturus Ursejo Abbati, ab se percontanti quaenam in Oriente Servorum Dei haberetur observatio, quae animi virtus, quae instituta servarentur in monasteriis. Eo libentius paruit Rufinus Ursejo pollicenti, 0118B quod per universa occiduae partis monasteria si haec Sancti et spiritualis viri (Basilii) sancta et spiritualia innotescerent instituta, omnis ille Servorum Dei profectus, qui ex hujusmodi institutionibus nasceretur, eidem quoque Rufino ex eorum vel meritis, vel orationibus aliquid gratiae, vel mercedis afferret. Sic Rufinus in epistola ad Ursejum, quem rogat in fine, ut una cum caeteris, qui Regulam legerit, illius sit memor, aliisque monasteriis exemplaria praebeat, ut secundum instar Cappadociae omnia monasteria eisdem et non diversis institutis vel observationibus vivant.

IV. Promissa Ursacii sive Urseji, ac vota Rufini inania non ceciderunt, ad hanc enim Basilii regulam, latini juris factam, Itali et reliqui Occidentales vitam et mores suos composuerunt, notante Mabillonio in Annalibus lib. I. §. XIII. Rufinus triennio serius in Hist. lib. XI. cap. IX. hoc praeclarum industriae suae monumentum sic memoravit: transfudimus in latinum Basilii praeterea instituta monachorum, optantes, si poterimus, et Dei favor adjuverit, eorum (utriusque Basilii) 0118C plura transferre. Isthaec Regula, omnium, quas Occidentales imitari studuerunt, celeberrima, nos monet, ut quaedam minus obvia de ea proferamus, quae in Rufini interpretis laudem maximam cedunt. Magnus Basilius monasticum institutum in Oriente variis regulis Graece editis illustravit, et ad perfectioris disciplinae normam excoluit. Has accurate recenset Benedictus Haeftenus in Disquisitionibus monasticis lib. I. Tract. IV. Disquis. XI. Quae nulla suspicione laborant, haec sunt.

1. Regulae fusius disputatae.

2. Regulae breviores.

3. Constitutiones monasticae.

4. Regula in latinum sermonem conversa.

Hauc postremam in tres ducentasque interrogationes divisam, Rufinus noster ex Basilii fusioribus et brevioribus regulis contexuit, quemadmodum ob oculos ponit Hugo Menardus in notis ad Concordiam Regularum a Sancto Benedicto Anianensi Abbate initio saeculi IX. 0118D confectam, ubi pag. 56. in translationem Rufinianam utramque Basilii regulam, fusius et brevius disputatam migrasse observavit. Eam vetustissimus codex Ms. Bibliothecae Sancti Germani a Pratis in ducentas interrogationes, totidemque responsiones iisdem subjectas, divisam complectitur. Sed in editione Holsteniana tres aliae interrogationes superadduntur. Vir doctus et pius Edmundus Martene, in Commentario ad Regulam Sancti Benedicti pag. 897. censuit, Basilium ipsum ex utraque Regula sua, breviori et fusiori, tertiam conflasse, quam Rufinus latinam reddiderit. Non alius tamen quam Rufinus et conflavit, et latinam reddidit. Ejus interpretatio ordinem regularum, quem Basilianae praeseferunt, neutiquam servat, saepe enim Rufinus non tam interpretem, quam paraphrasten agit, multis etiam de suo intextis, ut censet Haeftenus lib. II. Tract. I. Disquisit. IX. Hinc factum est, ut quotiescumque Basilianae regulae segmenta recitantur in Anianensi Concordia, in qua Sancti 0119A Benedicti Regula cum aliorum Patrum XXV. Regulis committitur; toties Menardus eadem segmenta ad utranque Basilii Regulam, et ad interpretationem Rufini summa diligentia exegerit, unde liquido apparet, dubitari non posse, quin Anianensis in sua Concordia Rufini interpretatione usus fuerit, quod Menardus praecipue prodit ad cap. III. § 3. pag. 115. Benedictus Anianensis quo promptius haec Rufini interpretatio pateret, eam suo Codici Regularum inseruit. Hunc Fabius Chisius apud Ubios Apostolicae Sedis Apocrisiarius, et postea summus Pontifex Alexander VII. jussu viri, saeculorum memoriae dignissimi, Francisci Cardinalis Barberini senioris ex membranis Coloniensibus descriptum A. D. 1643. misit ad Lucam Holstenium, cujus tandem cura prodiit Romae apud Vitalem Mascardum A. D. 1661 in 4º, et mox Parisiis apud Ludovicum Billaine A. D. 1663. in 4º. Eandem Regulam, a Rufino in Italia vulgatam Sancti Benedicti aevo antonomastice dictam fuisse Regulam Sancti Basilii notat Haeftenus, tum 0119B quod ejus summa, teste Rufino, in Oriente observaretur, tum quod, ipso interprete, non sine magno omnium plausu, Occidentali Ecclesiae primum innotuisset, in plerisque etiam monasteriis usu deinde recepta, quemadmodum illam statim sua cura receptum iri, Ursejus Rufino spoponderat. Viros sanctissimos hanc prae oculis habuisse constat; non solum enim Magnus Benedictus eam perfamiliarem habuit, discipulisque suis commendavit cap. LXXIII. suae Regulae, ubi plurima ex hac Rufiniana mutuatum nos docet Anianensis Concordia; Sed Gregorius Turonensis in Historia Francorum lib. X. cap. XXIX. testatur celebratam in Monasteriis a Sancto Aredio institutis. Eam laudat Anonymus in Vita Sancti Eugendi, qui floruit initio saeculi VI. in Actis Sanctorum Ordinis Benedictini Saeculo I. pag. 576. ubi etiam pag. 253. alius auctor scribit, Sanctum Droctoveum ad Basilianam Regulam a Beato Germano informatum. Saeculo VII. Sanctum Filibertum hanc 0119C ipsam lectione assidua frequentasse, testis est auctor ejus Vitae in Saeculo II. pag. 819. Ex ea Smaragdus testimonia profert in Commentario ad Regulam Sancti Benedicti, eandemque memorat Innocentius II. Summus Pontifex apud Gratianum Caussa XVIII. Quaest. II. cap. XXVI. Ad haec auctor praefationis in opera G. L. Sancti Basilii Parisiis impressa apud Michaelem Sonnium A. D. 1617. in folio sic loquitur de Regula, quam Rufinus expressit: exstat etiam asceticorum librorum epitome vel certe Regularum fusius expositarum, quam latinitate donavit Rufinus Aquileiensis, ac librum de Institutis monachorum appellavit, eaque Coloniae una cum ceteris Rufini operibus seorsim edetur, praesertim quum ordinem Regularum non servet, quem Basilii opera prae se ferunt. Isthaec editio Coloniensis nunquam visa est. Fronto Ducaeus ibidem tomo II. pagina 28. col. 2. in notis ad Regulam fusius disputatam, inseruit emendationes latinae versionis Rufini ex duobus Mss. codicibus Puteanis. 0119D Rufinianam Regulam primus typis vulgavit Johannes Franciscus Brixianus monachus Congregationis Sanctae Justinae in libro cui titulus: Quatuor primum approbatae religiosis quibusque vivendi regulae. Venetiis apud Lucam Antonium Junctam A. D. 1500. in 4º. Hanc editionem postea renovatam vidimus Parisiis apud Johannem Petit 1519. in 4º. ubi tamen qui in codicibus Mss. est Ursejus, mendose appellatur Ursarius, fortasse Ursacius dicendus. Monachus Brixianus adnotavit in fine, hanc regulam in suo fonte apud Graecos ampliorem, et in ordine accuratiorem haberi, eamque se cum aliis ejusdem Basilii diversis tractatibus, Rufino interprete, propediem Latinis donaturum. Addamus testimonium Damiani de Sancta Maria in praefatione operum Sancti Basilii Graece editorum Venetiis apud Stephanum de Sabio A. D. 1535. in-folio, ubi Casparem Contarenum Cardinalem alloquens, Regulam a Rufino translatam, fragmenta, et diminutum libellum appellat. Cum epistola 0120A ad Ursejum accessit operibus Sancti Basilii pag. 337. Coloniae apud Eucharium Cervicornum latine editis A. D. 1531. in folio, ex interpretationibus Jo. Argyropili, Georgii Trapezuntii et Raphaelis Volaterrani. Accessit etiam Regulae Sancti Benedicti, Commentario illustratae per Johannem Cardinalem a Turrecremata pag. 537. editionis Coloniensis apud Geruinum Calenium A. D. 1575. in folio. Prosper Stellartius in libro, cui titulus: Fundamina et regulae omnium ordinum, edito Duaci per Balthassarem Bellerum A. D. 1626, in 4º. pag. 138. aliam Basilii regulam attulit. Sed Lucas Holstenius in epistola Ms. ad Fabium Chisium die VI. Junii A. D. 1643. exarata testatur, germanam veramque Rufini interpretationem prae ceteris eam se reperisse, quae laudatur in Concordia Benedicti Anianensis, cujus Codici Regularum seorsum inseritur. Hinc ad membranas Colonienses, olim ex autographo Sancti Maximini Trevirensis descriptas, ubi Rufiniana Regula 0120B primo loco legebatur, adamussim expressam Holstenius vulgavit in tom. I. Codicis Regularum: Statuta monachorum Sancti Basilii Episcopi Caesariensis inscribitur in pervetusto codice membraneo Bibliothecae Sanctae Crucis in Hierusalem in folio pag. 177. una cum prologo Sancti Rufini presbyteri ad Ursacium. Carolus Cointius in Annalibus Ecclesiasticis Francorum tomo VI. A. D. 821. § 28. agens de Holstenii Regularum codice, labitur, putans, Chisium, nonnisi, postquam ad pontificatum adscendisset, apographum suum, olim Coloniae descriptum, cum Holstenio communicavisse. Illud enim jamdudum, scilicet A. D. 1643. communicaverat, ut nos ex ipsis Holstenii epistolis hac de re ad Chisium scriptis collegimus. Regulam Basilianam a Rufino explicatam, et in Galliis ante A. D. 651. quo S. Gislenus Atheniensis in Belgio sibi Sedem elegit, usu receptam, illuc fortasse pertulit S. Maurus, Magni Benedicti discipulus, et S. Aredio aequalis, ut monet Cointius in tom. III. A. D. 651. § 7. qui etiam mox 0120C accuratam et egregiam profecto analysin ejusdem Regulae exhibet, unde nobis vir doctissimus per singula eundi laborem ademit. Haec de primo Opere, quod a Rufino, in Italiam reverso, scriptum comperimus. Sed Macarius ad alias lucubrationes denuo nos vocat. Apud Gratianum haec Basilii Regula, instituta monachorum dicta, ex Rufini interpretatione laudatur 26. Q. VII. cap. Vfll. Item Dist. II. cap. I. de Poenit. Nunc de Pamphili Apologia pro Origene agamus.

V. Eam Rufinus in Macarii nomine comparere voluit. Sed quia Origenem ejusque studiosos male audire noverat, invidiam ab se amoliri conatus est prooemio ad Macarium, virum desideriorum, ut semel et iterum vocat, nempe alterum Danielem. Non diffitetur quin sibi res ipsa offensam maximam comparet eorum, qui se laesos putant ab eo, qui de Origene non aliquid male senserit. Et quamquam non suam de eo sententiam, sed Sancti martyris Pamphili 0120D Macario sciscitanti explicaret, ait tamen, se non ambigere, futuros, qui et in eo laesos se putent, si aliquid pro eo et alieno sermone proferat. Ipsos tamen deprecari se ait, nihil praesumpto vel praejudicato animo agere; sed quoniam ad judicium Dei venturi sumus, non refugiant scire quod verum est, ne forte ignorantes delinquant, considerantes, quia falsis criminationibus percutere fratrum infirmorum conscientias, in Christum peccare est. Et ideo (subjungit Rufinus) non accommodent criminatoribus aurem suam, nec ab alio discant alterius fidem, maxime quum coram experiri sit copia, et oris sui confessio, quid vel qualiter unusquisque credat, ostendat. Sic enim scriptum est: quia corde creditur ad justitiam, ore autem confessio fit ad salutem: et ex verbis suis unusquisque justificabitur, et ex verbis suis condemnabitur. Haec praefatus, et lectore in iis, quae Origeni contraria apud illum inveniuntur, misso ad brevem Assertionem, ut vocat, de Adulteratione librorum Origenis 0121A quam Sancti Pamphili Apologiae statim subjecit, Fidei suae tesseram profert, contra praecipuas haereses Origeni impactas, omnino pugnantem.

1. Se credere profitetur, quod Sancta Trinitas coaeterna sit et unius naturae, uniusque virtutis atque substantiae.

2. Quod Filius Dei in novissimo tempore homo factus est, et pro peccatis nostris passus est: et in ea ipsa carne, in qua passus est, resurrexit a mortuis; propter quod et resurrectionis spem humano generi tribuit.

3. Carnis (inquit) resurrectionem non per aliquas praestigias, sicut nonnulli calumniantur, dicimus; sed hanc ipsam carnem, in qua nunc vivimus, resurrecturam credimus, non aliam pro alia, nec corpus aliud, quam hujus carnis dicimus. Sive ergo corpus resurrecturum dicimus, secundum Apostolum dicimus; hoc enim nomine usus est ille; sive carnem dicimus, secundum traditionem symboli confitemur. Stulta enim adinventio calumniae est, corpus humanum aliud putare 0121B esse quam carnem. Sive ergo caro secundum communem fidem, sive corpus secundum Apostolum, dicitur quod resurget, ita credendum est, sicut Apostolus definivit; quia quod resurget in virtute, resurget et in gloria, et incorruptibile resurget et spirituale corpus, quia corruptio incorruptionem non possidebit. Salvis ergo his praerogativis futuri corporis vel carnis, resurrectio carnis credenda est integre atque perfecte, ut et natura carnis eadem servetur, et incorruptione spiritualis corporis status et gloria non infringatur, sic enim scriptum est. Sic de Fide sua Rufinus circa Trinitatem, Incarnationem, et corporum Resurrectionem, quibus nullam difficultatem jure moveri posse consentit Tillemontius tomo XII. pag. 206. Rufinus omnia his verbis claudit. Haec in Hierosolymis in Ecclesia Dei a Sancto Sacerdote ejus Johanne praedicantur. Haec nos cum ipso dicimus et tenemus. Post emissam hoc pacto Fidei suae regulam, eorum, qui contra credunt, communionem damnat, secum 0121C vero sentientibus pacem adprecatur: siquis, praeter haec vel credit, vel docet, vel a nobis aliter credi, quam exposuimus, putat, anathema sit. Nostrae ergo Fidei documentum siquis habere vult, habeat ex his. Si quidem aut legimus, aut hujus fidei nostrae facimus rationem, secundum Apostolum probantes omnia, quod bonum est tenentes, ab omni specie mala nos abstinentes. Et si qui hanc regulam sequuntur, pax super illos, et super Israel Dei, amen.

VI. His peractis subsequitur Apologia Pamphili martyris pro Origene, interprete Rufino, quemadmodum in editionibus vulgatis inscribitur, quanquam ea primum dumtaxat librum, et loca nonnulla ex illis sex libris separatim decerpta continet, quibus Pamphili Apologiam constitisse proditum est. Martyr invictus eam Caesareae Palaestinae, in carcere clausus cum aliis Fidei Confessoribus scripsit, ut Eusebius, Pamphili in eodem carcere socius, testatur in libro de Martyribus Palaestinae cap. XI. et Photius cod. CXVIII. cujus haec sunt verba: Lecti 0121D sunt Pamphili martyris et Eusebii pro Origene libri sex; quorum Quinque sunt a Pamphilo in carcere, praesente etiam Eusebio, elaborati. Sextus vero postquam jam martyr ferro, privatus vita, ad unice desideratum Deum migrarat, ab Eusebio est absolutus. Photius totum opus recenset, perinde ac utrunque auctorem haberet, utiturque verbis in multitudinis numero usurpatis, aiunt, addunt, commemorant, etc. In fine iterum scribit: Origenis autem Apologiam, ut diximus, Pamphilus et Eusebius, communi carcere inclusi, conscripserunt. Uterque operas contulit in condenda hujusmodi Apologia, quam opido elaboratam et longam fuisse, discimus ex Eusebio in Hist. Ecclesiastica lib. VI. cap. XXXV. et ex Socrate lib. III. cap. VII. ac etiam ex ipso Photio, qui nono Christi saeculo totam legit. Iidem auctores nos docent, quinque priores libros non ab uno Eusebio, sed a Pamphilo simul et Eusebio, sextum ab uno 0122A Eusebio post Pamphilum martyrio coronatum, compositos. Hinc factum, ut quinque priores libri modo Pamphilo, modo Eusebio indiscriminatim tribuerentur, sextus unum semper Eusebium auctorem praetulerit: primo tamen unum Pamphilum, non etiam Eusebium auctorem habente, ut postea constabit. Universi operis argumentum fuit defensio Origenis a multis criminationibus, quibus ejus doctrina impetebatur; nonnulli enim Origenianis scriptis intelligendis impares, alii mentis pravitate, multi etiam sinistro affectu praerepti, in Origenem ferebantur, ita ut etiam sacrarum literarum studiosos, Origeniana Opera lectifantes pro haereticis conclamarent, quanquam alias innocentiae et pietatis laude conspicuos. Plurimi insuper damnatores Origenis non solum quicquam ex ejus operibus nunquam legerant, sed linguam Graecam, qua Origenes scripserat, penitus ignorabant. Nec deerant qui quum ex ejus lucubrationibus, omnem, qua pollebant, eruditionem hausissent, ne id ceteri animadverterent, doctrinam, 0122B auctoremque simul verbo et scripto execrabantur. Sic Pamphilus in Apologia sua, quam, ut Photius testatur, Confessoribus ad metalla Palaestinae damnatis, direxit; propterea quod rumoribus et maledictis in Origenem excitatis faciles aures adcommodare viderentur. Constat porro tota propemodum locis integris et testimoniis Origenis praeter exordium, quod est veluti epistola ad Confessores jam memoratos. Haec in antecessum; de his enim infra sermo adhuc recurret. In hac Pamphili Apologia memoratur liber Origenis de Oratione, qui tandem Graece prodiit Oxonii e theatro Sheldoniano A. D. 1685. in-12º.

VII. Rufinus translationi Apologiae S. Pamphili a se absolutae, dissertationem adjunxit, quam in prologo brevissimum libellum vocat, estque ejusdem Apologiae pars, ab uno Rufino tamen composita, et Macario pariter nuncupata. In hac Rufinus ea, quae in Origenianis libris Pamphili Apologiae contraria 0122C inveniuntur, ab haereticis fuisse corrupta, variis argumentis ostendit. Rufinus istud opusculum de Adulteratione librorum Origenis, in duas partes secuit. In prima ostendere nititur ejus libros ab Haereticis fuisse corruptos. Hanc in rem exempla utriusque Clementis, Romani et Alexandrini producit, et Dionysii pariter Alexandrini, quorum scripta eandem aleam subierant. In altera parte Origenem ipsum etiamnum superstitem, in literis suis de corruptione operum suorum, conquestum pertendit. Harum etiam literarum partem adducit, praecipue quam scripsit ad Alexandrinos contra eos, qui libros ejus, adhuc eo vivente, adulteraverunt. Ad haec observat, nonnullis Patribus Latinis et Graecis idem illud infortunium accidisse. His expositis, haec addit: Si ergo et Origenes talia ab haereticis et malevolis, se esse perpessum, in epistola sua, propria voce conqueritur, et multis aliis catholicis viris tam vivis, quam defunctis eadem acciderunt, similesque fraudes scriptis eorum probantur illatae; quae tandem animi obstinatio 0122D est, in aequali caussa non aequali uti venia; sed ex eisdem accidentibus, aliis excusationis reverentiam, aliis infamiam criminationis intendere? Ita Rufinus, qui neque illud silet, acerrimos Origenis hostes, Origenis esse plagiarios, hoc scilicet pacto satis cavisse ratos, ne sua furta detegerentur: Quin potius (subjungit) aperienda est hoc in loco veritas latens, non enim possibile est tam iniquo judicio uti quemquam hominum, ut de causa aequali non aequaliter sentiat. Sed quod auctores obtrectationum ejus hi sunt, qui vel in ecclesia disputare latius solent, vel etiam libros scribere, qui totum de Origene vel loquuntur vel scribunt. Ne ergo plures ipsorum furta cognoscant, qui utique, si ingrati in magistrum non essent, nequaquam criminosi viderentur, neque simpliciores quosque ab ejus lectione deterrerent. His tangere voluit Hieronymum, ut recte monuit Grynaeus in tomo I. operum Origenis pag. 781. editionis, quam postea memorabo. 0123A Ea, quae sequuntur, Epiphanium carpunt, quanquam Hieronymus lib. II. Apologiae pag. 417. utraque contra unum Epiphanium ab Rufino prodita interpretatur: Denique quidam ex ipsis, qui, se, velui evangelizandi necessitatem per omnes gentes et per omnes linguas, habere putat de Origene male loquens, sex millia librorum ejus se legisse, quamplurima fratrum multitudine audiente, confessus est, qui si utique, ut ipse dicere solet, pro cognoscendis malis ejus, ipsos legebat, sufficere poterant ei decem libri ad cognoscendum, aut viginti certe vel quamplurimum triginta. Sex milia autem libros legere, non jam velle cognoscere est, sed totam pene vitam suam disciplinis ejus et studiis dedere. Quomodo ergo merito iste audiendus est, quum eos culpat, qui instructionis suae caussa perpauca ejus, salva fidei regula, atque integra pietate legerunt? Hoc loco perspicuum est, a Rufino Epiphanium carpi, de quo sic Hieronymus in lib. II. Apologiae in Rufinum pag. 405. Ne me mittas ad sex millia librorum ejus (Origenis) quos legisse beatum 0123B Papam Epiphanium criminaris. Rursus lib. III. pag. 461. hic est ille delirus senex, qui sex mille Origenis libros, te praesente, cantavit: qui omnium gentium linguis praedicationem sibi contra Origenem injunctam putat, qui ideo eum legi prohibet, ne alii ejus furta cognoscant. In epist. XXXIX. alias LXII. pag. 337, ad Theophilum, arguit Johannem Hierosolymitanum, quod Epiphanio objecerit, sex millia librorum Origenis ab eodem perlecta: Sex mille Origenis tomos non poterat quisquam legere, quos ille non scripsit, faciliusque credo testem hujus sermonis, quam auctorem esse mentitum. Hieronymus tamen epist. XLI. alias LXV. ad Pammachium et Oceanum pag. 346. de libris ab Origene scriptis haec habet: Mille et eo amplius tractatus, quos in Ecclesia loquutus, edidit. Innumerabiles praeterea commentarios, quos ipse appellat tomos, et quos nunc praetereo, ne videar operum ejus indicem texere. Quis nostrum tanta potest legere, quanta ille conscripsit? Petro Halloixio in Origene 0123C defenso lib. IV. pag. 334 haudquaquam incredibile videtur, eum sex millia librorum scripsisse, modo recenseantur singulae Homiliae, parvi tractatus, dialogi, epistolae, Apologiae, non autem libri grandiores, ut nunc vulgo intelligimus; quum Theodorus Mopsuestenus supra decem millia librorum scripsisse tradatur apud Pelagium II. Pontificem in epistola ad Eliam Aquilejensem, et etiam apud Facundum Hermianensem lib. VIII, cap. I. Quid quod ipsemet Epiphanius, qui Haeresi 64. scripta Origenis infinita fuisse testatur, postea §. LXIII. illum sex millia librorum scripsisse affirmavit? Concinit auctor epitaphii Origenis, pervetustus, quod postmodum proferemus; ait enim, Origenem tot libros scripsisse, quot hominibus legio constat. Eam sex millibus peditum, et sexcentis equitibus constitisse exploratum est. Dissertationem suam his deinde verbis claudit Rufinus: Sufficere haec ad ostendendum qualiter de Origenis libris sentiendum sit, puto; quod omnis qui non contentionis, sed veritatis studium gerit, facile his 0123D tam evidentibus assertionibus adquiescat. Quod si quis in contentione sua permaneat; nos talem consuetudinem non habemus; definitum enim est apud nos, si quando eum (Origenem) legimus, secundum Sancti Apostoli commonitionem, tenere quae bona sunt, si quid autem inventum fuerit in his, quod cum Fide Catholica non consonat, hoc et ab haereticis suspicamur insertum, et tam ab illius sensu, quam a nostra Fide dicimus alienum: in quo etiamsi fallimur, nihil, ut opinor, periculi hujusmodi errore incurrimus: nam et ipsi, Deo juvante, permanemus illaesi vitando ea, quae suspecta habemus et improbamus. Et accusatores Fratrum non inveniemur apud Deum, quia Diaboli proprium esse hoc opus dicitur accusandi fratres; unde et Diabolus a criminando nomen accepit. Simul et maledicorum sententiam, quae a regno Dei separat eos, qui tales sunt, declinamus. Sic Rufinus.