Caput VIII.

I. Rufinus Basilii Magni Homilias octo, et Gregorii Nazianzeni decem opuscula ab se latine reddita, Aproniano inscribit. II. Nonnulla de his Gregorianis lucubrationibus proferuntur. III. Rufinus Sixti etiam Pythagorici sententias in latinum sermonem translatas ad Apronianum mittit, Ayamae sorori donandas. IV. Sixti aetas, religio, et pretium apud antiquos. V. Rufinus ob Sixti translationem male habitus, non tamen superstes. VI. Cur Sixtinus liber a Gelasio I. rejectus inter apocrypha. De eo variorum sententiae expositae. VII. Sixti dicta a Graecis passim adducta. Etiam a Latinis. VIII. Ejus codices, atque editiones.

I. Rufinus, qui in Urbe degens, Origenis Homilias in Psalmos, Aproniani rogatu, latinas fecerat, postmodum Aquilejae constitutus, in aliorum etiam interpretationibus laboravit, ut ab eodem amicissimo viro 0188D gratiam iniret. In his primo loco memorantur Homiliae VIII. Sancti Basilii Caesareensis Episcopi, quas idem Rufinus libro XI. Hist. suae Ecclesiasticae cap. IX testatur, se in latinum vertisse: Ex quibus (Gregorii et Basilii monumentis) nos Denas ferme singulorum oratiunculas transfudimus in latinum. Basilii praeterea Instituta monachorum. Ait denas Ferme, quia denas quidem Nazianzeni, sed Basilii octo tantum orationes in latinum transfuderat. Labbeus in tomo II. de Scriptoribus Ecclesiasticis pag. 310. et ex eo Caveus, generatim dumtaxat loquuti, nonnulla a Rufino versa in antiquis Operum Basilii et Nazianzeni latinis editionibus reperiri tradiderunt. Basilii tamen, praeter Regulam monachorum, ego nihil vulgatum ex Rufini versione reperire potui. Sed Bibliotheca Vaticana membraneum codicem Urbinatem 67. mihi subministravit, ubi fol. 201. Homiliae VIII. Basilianae a Rufino conversae cum Prologo ad Apronianum leguntur. 0189A Haec postea Julianus Garnerius ex codicibus regio et Colbertino vulgavit Parisiis A. D. 1722. cum Operibus Sancti Basilii tomo II. pag. 713. Rufinus ad Apronianum in prologo haec scribit: Aliqua in latinum verti Olim poposceras, Aproniane fili carissime: quod et ex parte aliqua feci in praesenti dum in urbe essem; sed et nunc aliquantum addidi Octo, ergo beati Basilii breves istos homeliticos transtuli libellos. Procul ab Urbe haec scripsit Rufinus, nempe in patria. Octo ergo, non decem Basilii homilias, transtulit. Saeculis Rufino posterioribus dum apud Latinos haec Basilii scripta laudantur, ea ex Rufini versione laudari, minime dubito. Ita Origenem, Eusebium, Nicaenos canones, Nazianzenum, Xystum, pariterque Basilii Regulas, ex Rufini translationibus passim laudari, manifestum est. In nova editione Operum Sancti Augustini post initium tomi IV. exstat Sancti Basilii praefatio ad Commentarium in Psalmos, olim Sancto Augustino attributa, quam novae editionis auctores interpreti Rufino transcribunt, quod fieri video etiam in 0189B codice, Bibliothecae Thuanae tom. II. pag. 456. Haec est praefatio Homiliae I. Sancti Basilii, a Rufino latine translata: eam piae memoriae Cardinalis Thomasius praeposuit utrique Psalterio editionis I. et II. pag. 11. et 43.

Post Basilium proxime accedit Gregorius Nazianzenus. Hujus opuscula ab se latinitate donata, Rufinus Aproniano suo pariter nuncupavit, qui eorum interpretationem ab amico, Aquilejam abeunte, flagitaverat, ipso Rufino teste in epistola, quae Apologeticum praeit, ubi sic Apronianum alloquitur: Proficiscenti mihi ex Urbe magnopere injungebas, fili carissime, ut tibi, absens quoque, aliquid operis impenderem, nec nos a consuetis studiis necessitas meae profectionis inhiberet. Petebas Gregorium Nazianzenum tibi in latinum verti. Ita Rufinus, qui in Historia denas Gregorii oratiunculas, ut jam dixi, se in latinum sermonem transfudisse memoravit. Has Johannes Adelphus Mulingus edidit Argentinae A. D. 1508. hoc titulo praenotatas: Hi sunt in hoc codice libelli X. divi Gregorii 0189C Nazianzeni.

1. Apologeticus liber I.

2. De Epiphaniis, sive natali Domini.

3. De luminibus, quod est secundis epiphaniis.

4. De Fide liber I.

5. De Nicaena Fide, de Pentecoste et Spiritu Sancto.

6. De semetipso ex agro reverso.

7. De dictis Hieremiae, praesente Imperatore.

8. De reconciliatione et unitate monachorum.

9. De grandinis vastatione.

10. De Arianis, quod non liceat semper et publice de Deo contendere.

Hi libelli, seu potius orationes, in tom. I. Operum Nazianzeni editionis Parisiensis G. L. anni 1630, apud Carolum Morellum, sunt I. XII. XV. XVII. XXVIII. XXXIII. XXXVIII. XXXIX. XLIV. et L. pag. 1, 190. 224. 265. 472. 529. 613. 624. 705. 727. 736. non tamen Rufino, sed Jacobo Billio interprete. Ex his falli constat Julianum Garnerium in praefatione 0189D tomi II. Operum Sancti Basilii pag. 87. ubi ait; Hodie neque in impressis neque in veteribus libris plus septem aut octo exstare Nazianzeni Orationes, a Rufino conversas. In fine editionis Argentinensis haec prostant. Explicit liber Beati Gregorii Nazianzeni, translatus a quodam Rufino, impressus Argentinae per Johannem Knoblouch anno Domini MDVIII. in 4 º . Editionis auctor Adelphus librum dicat Georgio Bohem, Moguntinae, et Johanni Flamingo, Roppardiensis ecclesiarum presbyteris, quibus palam facit, se Johanni Francisco Pico, Mirandulae Comiti, necessitudine junctum, seque scripta Rufini in lucem ferre, ne tandem pereant. Labbeus, ut vidimus, nihil de hac Rufini editione speciatim promit, sed nec de altera quam cum aliis Nazianzeni operibus ex interpretatione Petri Mosellani, et Bilibaldi Pirckeimeri, dedit Lipsiae A. D. 1522. in 8º. Hic nos moratur Petrus Franciscus Chiffletius, qui in Vindiciis Vigilii Tapsensis pag. 57. quartum libellum de Fide, tantum 0190A latine superstitem, Nazianzeno abjudicat: qua in re suffragatorem adsciscit Fridericum Morellum tomo I. Operum Nazianzeni editionis Parisiensis A. D. 1609. in notis ad Orationem XLIX. pag. 726. ubi Morello neutra oratio, de Fide et Nicaena Fide Gregorii foetus videtur; at neque ullius auctoris Graeci, sed Latini, tametsi antiqui, proptereaquod scripturarum versionem Italam ex Graeca LXX. interpretum expressam citet. Andreas Rivetus censuram Morello suffuratus pro sua venditavit cap. XXI. libri III. Critici Sacri. Haec ferme sunt, quae Chiffletio, licet codicum Mss. auctoritate veterumque testimoniis destituto, facile persuaserunt, neutrum opus, de Fide et Nicaena Fide ad Gregorium pertinere. Immo hinc factum putavit, ut in codice Divionensi, qui Gregorii libros a Rufino versos complectitur, prologus ad Apronianum uni Apologetico praefigeretur: quem prologum Chiffletius ex eodem codice edidit. Haec tamen ratio viri docti haud magni fit. Universis enim Gregorianis opusculis ab Rufino translatis, simulque compactis, unicum, 0190B non plures prologos praefigi decuit. Hoc recte animadvertit Theophilus Raynaudus de Malis et bonis libris Partit. I. Erotem. X. tomo XI. Operum pag. 269. col. 2. ubi tamen hunc librum de Fide Gregorio Nysseno, quasi ex Cassiodoro, falso adjudicat. Ad haec in eodem Rufini prologo, qui Apologetico, opusculorum primo, praeponitur, non unus Apologeticus, sed generatim Gregorii scripta memorantur: Petebas, Gregorium Nazianzenum tibi in latinum verti, inquit in principio Rufinus. In fine vero: Hunc ergo (Gregorium) absque ullo prorsus lege scrupulo. Qui Gregorium nobis dare se profitetur, non unum ejus Apologeticum, sed et alia opera sub uno et eodem prologo nobis dare dicendus est. Quare licet Gennadius in Catalogo cap. XVII. generatim tantum affirmet, Rufinum Gregorii Nazianzeni eloquentissimi hominis scripta latinis dedisse; facile tamen est definire, quaenam opera dederit; scilicet ea omnia, quae in editione Argentinensi eidem prologo subjiciuntur. Haec enim 0190C denario numero, quem ipsemet, Rufinus in Historia expressit, egregie respondent. Disertum testimonium Rufini prae omnibus codicibus Mss. nedum Nicolai Fabri et Divionensis, habendum est, in quibus, teste Chiffletio, quartus et quintus abest Gregorii libellus de Fide, ac de Fide Nicaena, ita ut octo ibi, non deni sint libelli, Rufini interpretis nomen praeferentes. Hi vero in editione Morelliana sunt octo Orationes eo, qui subsequitur, ordine I. XXXVIII. XXXIX. XLIV. XVII. XII. XV. XXVIII. Libellum de Fide Nicaena Jacobus Usserius in Diatriba de Romanae Ecclesiae symbolo pag. 30. ait, ab aliquibus Athanasio tribui, et quamvis in Nazianzeni Operum collectionibus Mss. Rufino interprete, recenseatur, unam tamen a Patricio Junio sibi ostensam, in qua illud opusculum deerat, quod Usserius propterea factum putat, quod neque a Gregorio scriptum, neque a Rufino Latine versum fuisset. In Bibliotheca Passionea exstant Opera Sancti Gregorii Nazianzeni, Latine tantum, Basileae 0190D edita apud Jo. Hervagium A. D. 1555. in folio cum notulis Mss. Latini Latinii, qui pag. 392. ad oram tractatus de Fide, Rufino interprete, ita scripsit: haec quae ante epistolas, adjecta ex Rufino sunt, in Graecis codicibus non legimus hodie, idest in excusis ante annum 1550. Notula videtur amplecti etiam tractatum de Fide Nicaena, Rufino interprete, exstantem pag. 403. quem Nazianzeni epistolae subsequuntur. Sed magni non refert, hosce libellos Graece scriptos non reperiri, ut eos Gregorio abjudicemus; multa enim a Rufino, aliisque Latine expressa reperiuntur, quorum tamen codices Graeci nusquam supersunt. Ejusdem ponderis est quod opponitur, in quibusdam codicibus plures, in aliis pauciores Rufinianos Gregorii libellos exstare; sufficit enim in aliquibus omnes exstare, denos nimirum, totidemque exstitisse in codice, quo Adelphus suam editionem expressit. Rufinus loca Sacrae Scripturae ex LXX. Interpretum editione, tunc omnium manibus trita, non ex vulgata Hieronymi, 0191A quam reprehenderat, in translationibus suis usus est. Sic enim Graeci LXXvirali Bibliorum versione utebantur; eorumdem etiam Latinos interpretes LXXvirali versione uti docuit. Hoc ergo, quod Morellius contra Kufinianam versionem adduxit, pro eadem facit.

II. Hae Kufini versiones apud Occidentales tanti fuerunt, ut ex illis testimonia passim adducerentur. In horariis Ecclesiae precibus die festo in honorem Sanctissimae Trinitatis Lectiones II. tertii Nocturni ex libello de Fide hoc titulo recitantur. Homilia Sancti Gregorii Nazianzeni in tractatu de Fide. Hic idem tractatus, quem sub Gregorii Orientalis nomine laudat Augustinus Ep. CXI. VIII. alias CXI. cap. II. §. 10. in universis Operum Sancti Ambrosii editionibus, atque etiam in codicibus Mss. nonnullis, sub ejus nomine latuit, hac epigraphe insignis: De Fide orthodoxa contra Arianos, alias de Filii divinitate et consubstantialitate. Hoc movit novae editionis auctores, ut in Appendice 0191B tomi II. pag. 343. opusculum Rufino: interpreti adscribendum non diffiterentur, avulsumque ex illa fragmentum, quod irrepsit in opera Sancti Hilarii, adsutum libro de Patris et Filii divinitate pag. 1174. editionis novae, interque sermones Sancto Augustino adscriptos, illi, qui nunc est CXIII. in Appendice Operum editionis novae tomo V. parte II. pag. 206. At Godefridus Hermannus in elucidationibus ad Vitam Sancti Ambrosii pag. 30. et Quesnellus in Dissert. XIV. §. 7. ad Leonem Magnum, Gregorio Baetico opusculum de Fide adscribunt. Contra Caspar Barthius in Adversariis lib. XLII. cap. VIII. alium Baetici librum facit, pridem editum, et a Faustino quopiam interpolatum. Sed de hoc jam satis. Nunc ad reliqua progrediar. Leo Magnus in Epist. CXXXIV. alias XCVII. ad Leonem Augustum cap. IX. ex versione Kufini libellum II. Gregorii Nazianzeni laudavit, nempe Homiliam sive orationem XXXVIII. de Epiphania, alias de Nativitate: cujus laciniam ex eodem interprete adfert Vigilius Tapsensis lib. V. contra 0191C Eutychetem cap. XXIII. pag. 79. Hinc facile adducor, ut credam, Gelasium Pontificem A. D. 494. in Concilio Romano opuscula Gregoriana ex versione Kufini indicasse, duin ea in Decreto de Libris Sanctorum Patrum recipiendis designavit his verbis: Item opuscula Beati Gregorii Nazianzeni Episcopi. Nazianzenus plurima scripsit. Gelasii tamen aetate apud Latinos opuscula X. a Rufino conversa circumferebantur. Quare Gelasius opusculorum appellatione haec una indicavit, paullo ante a Leone ejus decessore laudata. Rufini vero magna laus est, ejus latinam versionem a Summo Pontifice in Concilio Romano probatam fuisse. De Kufini Gregorianis voluminibus Mss. aliqua etiam proferamus. Vaticani codices 4259. et 5259. exhibent opusculum seu Librum II. Gregorianum Rufino interprete. Is est de Natali Domini. Urbinas 72. Apologeticum una cum prologo ceterisque opusculis comprehendit, non tamen de Nicaena Fide deque Arianis. Palatinus 566. Apologeticum quoque cum 0191D prologo. Hic libellus etiam servatur in Bibliotheca Sanctae Crucis in Agro Sessoriano post regulam pastoralem Sancti Gregorii cod. 109. Exstat pariter in Bibliotheca Bodlejana inter Mss. Jo. Seldeni num. 3423. In codice Norvicensi 9333. cetera opuscula sub prologo ad Apronianum habentur. Haec didici ex Catalogo Mss. ejusdem Bibliothecae. Philippus Labbeus in Bibliotheca minori, supplemento VIII. pag. 274. ait, in codice regio 313. haberi aliquot Gregorii orationes ex versione Kufini. Rufiniana Nazianzeni Opera Mss. in folio nuper exstabant in Bibliotheca Baluziana, ex ejus Catalogo tomo III. pag. 24. Postmodum transierunt in regiam.

III. Praeter libros hactenus recensitos, Rufinus Sixti etiam Pythagorici sententias, ab se latine redditas, Aproniano inscripsit, sorori donandas, quam aeque ac Apronianum, ad Christianam religionem ipse converterat. Rufinus enim in prologo filiam suam vocat, cujus nomen, quod in vulgatis editionibus deest, 0192A prodit auctor libri de Vitis philosophorum cap. CX. ubi Ayamam vocat. Quare in prologo Rufini interpretis pro religiosa filia mea, legi debet: Religiosa filia Ayama. Sed prologum ipsum ex editione B. Rhenani subjiciamus.

Kufinus Aproniano suo S. P. D.

Scio quia sicut grex ad vocem proprii pastoris libenter accurrit, ita et religiosus auditor vernaculi doctoris admonitionibus gaudet. Quia ergo, carissime fili Aproniane, religiosa filia mea (lege Ayama) soror jam in Christo tua, poposcerat me, ut ei aliquid, quod legeret, tale componerem, ubi neque laboraret in intelligendo; aperto et satis plano sermone Sixtum in Latinum verti: quem Sixtum ipsum esse tradunt, qui apud vos idem in Urbe Romana Sixtus vocatur, episcopi et martyris gloria decoratus. Hunc ergo quum legerit, inveniet tam brevem, ut videat singulis versibus ingentes explicari sensus; tam vehementem, ut versus sententia ad totius 0192B possit perfectionem vitae sufficere; tam manifestum, ut nec assistens quidem legenti puellae, exspertem se intellectus esse caussetur; omne autem opus ita breve, ut de manu ejus nunquam possit recedere, totus hic liber ibi pristini alicujus pretiosi obtineat Anuli locum. Et revera aequum videtur, ut cui pro verbo Dei terrena ornamenta sorduerant, nunc a nobis ad vicem verbi et sapientiae monilibus adornetur. Hunc ergo interim habe in manibus pro Anulo. Liber paullo post vero in thesaurum proficiens, totus servetur in corde, sermones disciplinae et bonorum actuum communionis de intimo suggesturus arcano. Addidi et electa quaedam religiosi parentis ad filium, sed breve totum, ut merito omne opusculum, vel Enchiridion Graece, vel Latine Anulus appelletur. Vale.

Thomas Gale hunc Sixti Anulum, sive Enchiridion (opus enim utroque modo inscriptum habetur) inseruit opusculis mythologicis, physicis, atque ethicis ab se Cantabrigiae editis apud Jo. Hayes A. D. 1671. in octavo, et postmodum elegantius Amstelodami apud Henricum Westenium A. D. 1688. in octavo. In his 0192C tamen, aliisque editionibus, hoc per indiligentiam in studiosorum commodum peccatum est, quod sententiae numeris ad oram positis distinctae non sunt: quas Margarinus Bigneus ad editionem Ludovici Hillessemii recte distinxerat tomo III. Bibliothecae Patrum editionis I. Parisiensis anni 1575. Rufini prologus, apud Galeum et alibi passim, desideratus: quod et aliis non paucis ejusdem Rufini prologis pariter contigit, ob ejus nomen, ab Hieronymo in invidiam adductum, avulsis, totus exstat in prima Anuli editione, quam Symphorianus Champerius adjunxit libro suo de Quadruplici vita, Lugduni apud Jannot de Campis A. D. 1507. in 4º. Idem Champerius Sixtum dicans Philiberto Naturello, mirari se ait, librum eximium a nemine Gallorum ante, quod sciret, impressum. Hanc editionem ignorasse videtur Beatus Rhenanus, qui una cum aliis antiquis auctoribus idem opus hac inscriptione vulgavit. Aeneae Platonici Christiani de immortalitate animae, deque corporum resurrectione Dialogus aureus, qui Theophrastus inscribitur, 0192D Ambrosio Camaldulensi interprete.

Athenagoras Atheniensis de resurrectione, Marsilio Ficino interprete.

Xysti Pythagorici sententiae, Rufino interprete. Basileae apud Johannem Frobenium 1516. in 4º. Rhenanus in epistola ad Paullum Volzium, inque altera, qua praefatur in Xystum, ait, hujus sententias ad antiquum exemplar, quod apud Divam Fidem Selestadii habetur, ab se recognitas. Ceterum utraque editio, Champerii et Rhenani inter se conferri merentur, alicubi enim discrepant, et praesertim in prologo: quem sibi minime visum ait Tillemontius tom. XII. cap. CXXIX. Blondellus autem in Pseudo-Isidoro pag. 58. negat, hodie, reperiri. Nam desideratur in omnibus Patrum Bibliothecis, quibus Xysti liber inseritur; tomo III. editionis I. paullo ante memoratae, tomo V. editionum Parisiensium A. D. 1589. 1609. 1624. 1634. 1644. 1654. tomo III. editionis Coloniensis A. D. 1718. 0193A et denique tomo etiam III. ultimae Lugdunensis A. D. 1677.

IV. Galeus de hoc Xysto, Sixto, vel Sexto, aut Sextio (tot enim modis inscribitur) erudite disserit in praefatione ad opuscula mythologica; sed cum aliis homonymis illum conflare videtur, vel saltem ab aliis non bene distinguere. Nam hic noster, ut literarum fama jam notus, a Cicerone laudari non potuit in lib. II. de Finibus: quem Eusebius in Chronico anno dumtaxat Abrahami 2016. Olympiade 194. floruisse tradit his verbis. Xystus Pythagoricus philosophus agnoscitur, sive clarus habetur. Sic prostat in editionibus Mombritii, Sichardi, Pontaci, et Scaligeri; estque phrasis Hieronymi interpretis. Olympiade 61. Anacreon Lyricus poeta agnoscitur. Olymp. 76. Aeschylus scriptor tragoediarum agnoscitur. Olymp. 74. Diagoras agnoscitur. Olympiade 77. Herodotus historiarum scriptor agnoscitur. Olymp. 80. Ezras Sacerdos apud Ebraeos insignis agnoscitur. Olymp. 81. Aristarchus tragoediographus agnoscitur. Sexcenta hujusmodi exempla passim 0193B offendimus. Ad haec nobis adstipulatur Marianus Scotus, apud quem in Chronico aetate VI. cap. XXII. anno Augusti 42. Christi 2. haec legimus: Sextius Pythagoricus philosophus claruit. Frustra ergo Nicolaus Faber in notis ad Senecae praefationem libri II. Controversiarum, nascitur pro agnoscitur in Chronico Eusebii legendum affirmat, ut nimirum de filio, non de patre Eusebius loqui intelligatur. Annus ille, in Chronico expressus, fuit V. C. 753. Augusti 43 et primo Christi Domini, secundum Eusebium, cujus epocha, ut alibi dixi, Dionysianam biennio antevertit. Eusebio inhaerens Auctor de Vitis philosophorum cap. CX. Xystum tradit, temporibus Octaviani Imperatoris claruisse. At Cicero C. Vibio Pansa et A. Hirtio Coss. interfectus est anno V. C. 711. Olympiade 184. annosque 43. priusquam Sextus agnosceretur, et clarere coepisset. Nicolaus Faber in loco supra indicato hunc Sextum, de quo Eusebius loquitur, filium facit alterius Sexti, a Seneca saepe laudati, 0193C et praesertim epist. XCVIII. hisce verbis: Honores repulit pater Sextius, qui natus, ut Rempublicam deberet capessere, latum clavum, divo Julio dante, non recepit, liberius nempe philosophiae vacaturus. Julius Caesar confoditur anno 44. ante aeram Christianam V. C. 710. Ergo Sextius pater ad illud tempus Senatoriam dignitatem respuit: cui XX. annorum aetatem praefinit Carolus Sigonius lib. II. cap. I. de Antiquo jure civium Romanorum. Quare nihil impedit, quominus Sextus pater is fuerit, qui apud Eusebium post annos 40. Pythagoricae philosophiae gloria insignis, floruit sub Augusto. Illi has laudes aptari statim videbimus. Seneca epist. LXIV. gnomicum illud suum dicendi genus ex nostro se hausisse ingenue fatetur. Nec de hoc dubitat Scaliger num. 2017. Verba Senecae, licet pluscula, adducere non gravabor: Lectus est liber Q. Sextii Patris, magni, siquid mihi credis, viri, et, licet negent Stoici. Quantum in illo, Dii boni, vigoris! Quantum animi! Hoc non in omnibus philosophis invenies. Quorundam scripta clarum 0193D habent tantum nomen. Cetera exsanguia sunt. Sustituunt, disputant, cavillantur, non faciunt animum, quia non habent. Quum legeris Sextium, dices: vivit, viget, liber est, supra hominem est, dimittit me plenum ingentis fiduciae. Nam hoc Sextius habet, quod et beatae tibi vitae ostendet magnitudinem, et desperationem ejus non faciet. Ubi Seneca patris appellatione Sextium distinguit, ne Sextium filium eidem admisceat, quidni utrunque suo aevo florere demonstrat? Librum certe Sextii, quem legerat, novum, et non adeo veterem, sed tunc recens editum fuisse innuit. Rursus epist. LIX. Sextium ecce quum maxime lego, virum acrem Graecis verbis, Romanis moribus philosophantem. Haec de Sextio Philosophus Cordubensis: qui consuli etiam potest in libro II. de Ira cap. XXXVI. et lib. III. cap. XXXV. ubi ex eodem Sextio profert hanc gnomen: Speculum iratis profuit adspexisse. Anne Sextus noster dicendus qui primus omnium 0194A quadraturam circuli demonstravit, teste Simplicio ad Praedicamenta Aristotelis pag. 94. editionis Graecae Basileensis anni 1551. in-folio? At alium, et philosophum quidem, sub Hadriano Augusto floruisse tradit Georgius Syncellus pag. 349. Alium, Chaeronensem nimirum, Plutarchi nepotem M. Aurelius Augustus audivisse se ait lib. I. de rebus suis §. 9. De eo vide Thomam Gatakerum in notis. Sextus certe, vel Sextius, ab Annaeo tantopere commendatus, est noster Sixtus, vel Xystus, Philosophus Pythagoricus, cujus apud universam antiquitatem celeberrimas sententias Rufinus latinitate donavit. Homo enim Romanus Graece scripserat, quomodo et alios bene multos scripsisse adnotavit Scipio Carteromachus Pistoriensis in oratione de laudibus literarum Graecarum, saepe edita, et praesertim A. D. 1517. Basileae apud Joan. Frobenium in 4º. Romanis autem philosophis utrumque Sextum patrem et filium adnumerat Claudianus Mamertus in lib. II. de statu animae cap. VIII. Nemo vero ante Galeum observaverat. Senecae 0194B proverbia ex hoc Sexto manasse, vividumque illum spiritum, quo Latinus philosophus moralem doctrinam percurrit, ex Graeco libro Sexti derivatum. Itaque Rufinus non injuria se Romanis auribus gratificaturum putavit, si Graecum Gnomologum illis adcommodaret. Par enim est credere, ei probe cognitum, quanti haberetur non solum a Seneca, aliisque profanis scriptoribus, sed etiam a Christianis, Graecis praesertim, ab eoque in primis, cujus scripta Rufino ipsi in deliciis erant. Origenem a me innui, nemo non videt. Origenes hunc eundem nostrum Sextum Gnomologum laudavit. Est locus insignis lib. VIII. contra Celsum pag. 397. editionis Cantabrigiensis Guillelmi Spenceri: Nec alienum hoc loco fuerit meminisse pulchrae sententiae, quae apud Sextum legitur, multis Christianorum celebrata. Sententia haec est inter Sixtinas 101. Esus animatorum est quidem indifferens, abstinere tamen praestat, videturque magis rationi consentaneum. Idem Origenes tomo seu libro XV. 0194C Commentariorum in Matthaeum paullo post initium editionis Heutii tom. I. pag. 369. aliud Sexti dictum profert ex libro ejus Sententiarum, quem et bonae notae, et multorum manibus teri testatur. Dictum illud subjicio: Quaecumque pars corporis ad intemperantiam te compulerit, projice abs te; satius enim est, parte mutilum, caste vivere, quam ea praeditum, perdite. Huic aliam ex eodem Sixti libro sententiam statim adnectit: Homines quidem ad tuendam reliqui corporis sanitatem membra sua scindentes videas et abjicientes. At quanto melius ad conservandam castitatem? Utraque paullo aliter versa adhuc superest in Rufini Anulo num. 10. 291. Sed Adamantius neutram adprobat, utpote a recto Sanctae Scripturae sensu de Eunuchis, longe abeuntem. Ita enim subjungit: At iis (Sexto et Philoni) sacrarum literarum, circa illa sententiam, minime adsequutis, fides habenda non est. Anne ergo Origenes Sextum pro Christiano, vel saltem Judaeo accepit, qualis fuerat Philo? At Judaeum quis credat, Gentilibus et Christianis tantummodo notum? Si 0194D Christianum facimus, ut alii etiam fecerunt, illum in gravi et extrema senectute, puta sub Claudio, Apostolorum Petri et Paulli opera ad Christi fidem traductum dicere oportet. Rufinus nedum Christianum, sed episcopum urbis Romae ab aliquibus creditum dicit, et ipse Augustinus interdum credidit. A. S. Maximo in scholiis ad Dionysium tom. II. Operum cap. V. pag. 55. Ecclesiasticus philosophus dicitur, ubi hanc ejus sententiam promit: Neque divinitas, neque ingenitum, neque paternitas substantiam Dei significant. Thomas Reinesius in epist. XC. ad Daumium pag. 225. nonnullas Sixti Sententias Rufinianae versionis emaculans, ex Pythagorico Christianum facit. Eodem spectat vir Clarus Michael Lequienius amicus noster, Christianum, sed philosophum ratus in notis ad Sanctum Jo. Damascenum, qui eum sub nomine Sixti Romani laudat in sacris Parallelis tomo II. Operum pag. 362. sententia ex eo recitata, quae 0195A iisdem verbis adducitur a Sancto Maximo tomo II. operum editionis Combefisii sermone LX. pag. 670. neque vox apud pisces, neque virtus apud insipientes quaerenda est. Quae Lequienio suaserunt, ut Sixtum Christianum crederet, tres sunt sententiae 225. 383. 399. quarum prima innuit baptismum.

1. Fidelem te esse professus, spopondisti pariter non peccare Deo.

2. Sine Deo sunt hi, pro quibus Verbum Dei maledicitur.

3. Pasce animam verbo Dei, et corpus simplicibus cibis.

Alias ex Sancto Jo. Damasceno hoc loco proferamus. Sunt vero tom. II. pag. 411. 420. 640. 656.

1. Peccata mulierum imperitia virorum contrahuntur.

2. Vir sapiens et tacens honorat Deum, cum noscat qua de caussa taceat.

3. Victima Deo est bona voluntas.

4. Fieri non potest, ut quis secundum Deum vivat, nisi sapienter et juste cuncta fecerit. His et reliquas 0195B adnectamus, quae apud Sanctum Maximum exhibentur in Sermonibus per excerpta, uti vocat Combefisius, tom. II. Operum pag. 550. 564. 628. 631. et 685.

1. Ne amicum tibi adhibueris, cui omnia non credis.

2. Qui amicum cavillatur, nulla dignus sit laude vel si vera dixerit.

3. Necessariorum, dum vita superstites sunt, curam agito. Morte autem sublata, eorum humo commiscenda cadavera, quod et hoc pium sit ac justum; non enim una cum corpore sepelitur animus. Frustra igitur nimius ille funerum labor suscipitur.

4. Malam mulierem sigillum decet.

5. Duo sunt, quae hominem movent, ut Deo curam impendat, impietatis poena, et religiosae mentis praemia.

Si haec scite dicta nunc in Sixti Anulo desunt, illud in caussa est, quod adnotat Vossius pater in Historia Pelagiana lib. I. cap. XXXI. Sententiae istae non tam eopse modo a Xysto philosopho scriptae, quam 0195C ab alio ex Xysti opere exscriptae. Subnectamus quae Demophili, Democratis, et Secundi, veterum philosophorum, sententiis moralibus inseruntur, per Lucam Holstenium Romae vulgatis apud Mascardum A. D. 1638. in 12. pag. 116. notat vir doctus, Sententiam I. pag. 33. esse Sixtinam, quam Rufinus in duas secuerit num. 79. 80. Aliae immiscentur Demophileis pag. 117. ad Sixtum referendae, quas Rufinus interpolavit numero 401. 402. Hactenus de antiquis et Graecis quidem Scriptoribus, qui Sixti, ejusque sententiarum meminerunt.

V. Quae Rufinus in prologo ait, se Anulo Sexti addidisse religiosi parentis ad filium, ea Galeus ex Clementinis Recognitionibus sumta, immo restituta, arbitratur, quum Clemens ille vulgatus, Galeo judice, vix quicquam in libro I. Recognitionum et Homiliis habeat, quod ex hoc Sexti libello non sumserit. Ad haec Galeus, quasi parum dixisset, et illud adjungit, Rufinum hoc pandere noluisse, ne Xysto suo aliquid detrahere auctoritatis, aut forte minori in pretio essent 0195D pulchri illi libri Clementis, si quando Sextius detracta persona purus putus ille deprehenderetur Pythagoricus. Sic ille. Mox libro etiam Pastoris, quem Pseudo-Clementis facile credit, multa ex hoc Sexto afficta arbitratur. Sed Galeus, ultra quam decuit, criticem suam provexit, nulla ratione, nullo prorsus testimonio prolato, quo nos in suam sententiam attraheret. Quare Joanni Alberto Fabricio libenter accedo, jure et merito dubitanti in Bibliotheca Graeca tomo V. cap. I, pag. 7. an multi adsensuri sint Galeo. Neminem quidem ex eruditis puto adsensurum. Singula enim argumentis fortioribus indigent. Quod Sixtum respicit, Rufinus nec Pontificem, nec Martyrem fecit, sed a quibusdam putari dixit: Sixtum, inquit, in latinum verti, quem Sixtum episcopum esse Tradunt, qui apud vos in urbe Romana Sixtus vocatur! episcopi et martyris gloria decoratur. Error proclivis fuit, ut Sixtus Romanus episcopus crederetur, qui Sixtus 0196A Romanus passim audiebat, quomodo etiam Clemens, Romanus dictus. Immo Lequienius, quum Damascenus Sixtum laudans, Romanum dixerit, hinc apparere ait, Sixti Sententias a Graecis habitas, tanquam Sixti essent Romani Pontificis. Caesar Baronius A. D. 142. §. 10. non constare, ait, priorisne, vel posterioris Sixti, itidem martyris, nomine illum (Rufinus) ediderit librum. Neutrius quidem certe. Ipse enim Sixtum tantummodo, non Pontificem, non martyrem dixit. Ab aliis Episcopum dici affirmavit. Non est ergo, cur plerique omnes recentiores post Hieronymum summae fraudis Rufinum arguant, perinde ac Romano Pontifici et martyri librum hominis Ethnici supposuisset. Hieronymus hunc librum, tamquam Sixti pontificis per os Pelagii et sectatorum volitare audiens, in Rufini manes excanduit Epist. XLIII. ad Ctesiphontem, quasi vere Sixti pontificis nomen Rufinus Anulo Sixti Pythagorici suspendisset. Puto tamen Hieronymum in Oriente ex relatu aliorum, ut fit, nec viso Sixti libro, aut Prologo, loquutum. Hieronymi verbis 0196B censuram exponam: Illam autem temeritatem, immo insaniam ejus, quis digno possit explanare sermone, quod librum Sixti Pythagorei, hominis absque Christo atque ethnici, immutato nomine, Sixti martyris, et Romanae Ecclesiae Episcopi praenotavit: in quo juxta dogma Pythagoricorum, qui hominem exaequant Deo, et de ejus dicunt esse substantia, multa de perfectione dicuntur, ut qui volumen Philosophi nesciunt, sub martyris nomine, bibant de calice Babylonis. Denique in ipso volumine nulla Prophetarum, nulla Patriarcharum, nulla Apostolorum, nulla Christi fit mentio, ut Episcopum et martyrem sine Christi fide fuisse contendat: unde et vos (Pelagiani) plurima contra Ecclesiam usurpatis testimonia. Idem vir sanctus circa finem libri I. contra Jovinianum, Sixti dictum his verbis laudaverat: et Xystus in sententiis; adulter est, inquit, in suam uxorem amator ardentior. Stridonensis Pater scripsit hoc opus antequam in apertam simultatem cum Rufino prorumperet, necdum Sexto latine 0196C verso. Quare usus fuit codice Graeco. Editio enim Rufini num. 222. sententiam paullulum aliter reddit: Adulter est in suam uxorem omnis impudicus amator ardentior. Hanc eandem sententiam Hieronymus iterum recitavit, Rufinum (haud tamen expresse nominatum) acerbe sugillans lib. VI. in Ezechielem cap. 18. pulchre, inquit, in Xysti Pythagorici sententiolis dicitur. adulter est uxoris propriae amator ardentior: quem librum quidam in latinam linguam transferens, martyris Xysti nomine voluit illustrare, non considerans, in toto volumine, quod in Duas Partes frustra divisit, Christi nomen et Apostolorum omnium reticeri. Nec mirum si gentilem philosophum in martyrem, et Romanae urbis Episcopum transtulerit, quum Eusebii quoque Caesariensis primum pro Origene librum, Pamphili martyris vocabulo commutarit, ut facilius tali laudatore libros impiissimos Periarchon Romanis conciliaret auribus. Longiusculum testimonium protuli, ne meis verbis viri maximi sensus male contraherem. Eadem caussa 0196D iterum facit, ut ex ejus etiam Commentario in Hieremiam lib. IV. cap. XXII. alia verba superioribus consentanea describam: Miserabilis Grunnius (Rufinus) qui ad calumniandos sanctos viros aperuit os suum, linguamque suam docuit mendacium, Xysti Pythagorici, hominis gentilissimi, unum librum interpretatus est in latinum, divisitque eum in Duo Volumina, et sub nomine sancti martyris Xysti, urbis Romae Episcopi, ausus est edere: in quibus nulla Christi, nulla Spiritus Sancti, nulla Dei Patris, nulla Patriarcharum, Prophetarum et Apostolorum fit mentio. Et hunc librum solita temeritate et insania, Anulum nominavit: qui per multas provincias legitur, et maxime ab his, qui ἀπαθείαν, et impeccantiam praedicant. Quomodo igitur Dominus Jechoniam instar Anuli de manu sua et digito se projecturum comminatur, ita lectorem obsecro, ut nefarium librum abjiciat, legatque, si voluerit, ut ceteros libros, non ut volumen Ecclesiasticum. 0197A Postremum hoc Hieronymus jure postulat, neque aliter postulavit Rufinus interpres. Mirari hoc loco subit, Gerardum Jo. Vossium, alias diffusae lectionis hominem, subactoque judicio praeditum, qui in libro de Philosophorum sectis cap. VI. § 43. postquam tradidisset Sixti Enchiridion aliquoties in Germania editum cum praefatione Rufini ad Apronianum, haec subinde verba de ipso interprete scribere potuerit: in qua (praefatione) dicit Sextum hunc Pythagoreum eundem esse atque sit Sixtus sive Xystus Papa et martyr. Nusquam hoc dixit Rufinus, qui ab aliis traditum dicit. Sed praejudicia menti infixa id saepenumero agunt, ut res ipsas, licet perspicuas, nostrisque oculis subjectas propius videre prohibeamur. Vossius ad eundem scopulum pridem offenderat in Historia Pelagiana lib. I. cap. XXXI. Rufinum, narrans, Xysti Pythagorici Philosophi commentarios a se versos sub Xysti martyris nomine edidisse. Hinc facile fuit, alios quoque doctissimos viros eamdem incudem tundere, Norisium in Historia Pelagiana lib. I. cap. II. 0197B Brunonem Neusser, sive Honoratum Fabrum, in Prodromo velitari pag. 80. col. 2. Aubertum Miraeum in notis ad Gennadium, ut minorum gentium scriptores omittam.

VI. Locus Hieronymi, proxime adductus, contra librum, quatenus temere martyri adscriptum, in caussa esse potuit, cur Gelasius pontifex in concilio Romano septuaginta Episcoporum eundem rejecerit inter apocryphos, publicae nimirum et canonicae auctoritatis expertes. Nam in Decreto, quod nos jamdudum Gelasio asseruimus, sic legitur: Liber proverbiorum ab haereticis conscriptus, et Sancti Xysti nomine praesignatus, apocryphus. Verba haec: Sancti Xysti nomine praesignatus notanda sunt. Nam Sancti praenomen a librariis; vel fortasse ab haereticis est incrustatum, non sane a Rufino. Id res clamat, et Rufinus agnoscit. Vossius in Historia Pelagiana, mirum videri ait, quod Gelasius non a gentilibus, sed ab haereticis scriptas dicat Xysti sententias. Id ait 0197C pontifex quod Pelagiana factio Xysti hujus auctoritate abuteretur, quasi Episcopi et martyris. Forte etiam quod Xystum interpolasset. Non certe propter Rufinum interpretem, ut suspicatur Vossius. Gelasius enim in hoc ipso Decreto Rufinum honorifice nominat, et Nazianzeni opuscula, eodem interprete, libris recipiendis adnumerat. His et illud adde, Galeum ex Mss. codicibus olfecisse, duas Sixtini Anuli editiones, inter se diversas, antiquitus factas. Utraque ad Rufinum pertinere non potuit. Quid ergo vetat, alterutram ab haereticis cusam arbitrari, quam Gelasius notare voluerit? Baronius A. D. 410. § 64. Gelasianae censurae putat occasionem dedisse loca biblica ab Rufino in Sixti librum intrusa. Sed Hieronymus non illi hoc facinus exprobrat. Nec sane tacuisset, si Rufinus verbo Dei scripto Philosophum, gentilem creditum, interpolasset. Rufinus, uti vidimus ex Hieronymo, Gnomologicon illud Sixti in duas partes discriminavit. Eundem ordinem servavit Champerius, non tamen Rhenanus, Bigneus, Galeus, ceterique. 0197D Sed gnomen recitemus ex editione Champerii, quam licet Pelagius et Augustinus Sixtinam agnoscant, in reliquis tamen editionibus universis frustra quaeris: Libertatem arbitrii sui permisit hominibus Deus, ut pure, et sine peccato viventes, Deo similes fiant. Hoc evincit, editionem Champerii ad fidem codicis longe omnium antiquissimi et sincerissimi expressam. Quum Pelagius hunc locum, duosque alios, tanquam Xysti Romanae Ecclesiae Episcopi et martyris pro se recitasset, eos Augustinus bona fide ratus auctoris, vere Summi pontificis, et vere martyris, in sensum catholicum emollire conatus est cap. LXIV. § 77. libri de Natura et Gratia contra Pelagium: Quis item, inquit, Christianus ignorat, quod beatissimum Xystum Romanae Ecclesiae Episcopum, et Domini martyrem commemorat (Pelagius) quia libertatem arbitrii sui permisit hominibus Deus, ut pure et sine peccato viventes, similes fiant Deo? Hanc sententiam sub Xysti pontificis 0198A et martyris nomine a Pelagio pro sua haeresi adductam, Augustinus, ut haeresiarcham tanti nominis auctoritate exarmaret, subsequentibus verbis catholicam reddere conatur: Sed ad ipsum arbitrium pertinet vocantem audire et credere, et ab eo, in quem credit, non peccandi adjutorium postulare. Nam utique quum dicit: Similes fiant Deo, per caritatem Dei futuri sunt similes Deo: quae diffusa est in cordibus nostris non naturae possibilitate, nec libero arbitrio, quod est in nobis, sed per Spiritum Sanctum, qui datus est nobis. Mox duas alias Sixti sententias Augustinus promit ex ejus Anulo num. 40. 53. Et quod dicit idem martyr: templum sanctum est Deo mens pura, et altare optimum est ei cor mundum et sine peccato; quis nescit ad istam perfectionem perducendum cor mundum, dum interior homo renovatur de die in diem, non tamen sine gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum? Item quod ait ipse: vir castus et sine peccato potestatem accepit a Deo esse Filius Dei, ne quum quisque factus fuerit ita castus, et sine peccato (quod 0198B ubi et quando in eo perficitur, nonnulla quaestio est, inter quos tamen constat, fieri posse, et sine mediatore Dei et hominum homine Christo Jesu fieri non posse) tamen, ut dicere coeperam, prudenter Xystus admonuit, ne quum fuerit quisque talis factus, et per hoc recte inter filios Dei deputatus, putetur ipsius fuisse potestatis, quam per gratiam accepit a Deo quum eam non haberet in natura jam vitiata atque depravata, sicut in Evangelio legitur. Hactenus Augustinus, Sixti sententias, quas pontificis et martyris crediderat, lenire studens. Sed postmodum illarum auctore detecto non quidem Christianorum pontifice nec martyre, se deceptum pro candore suo fassus est in libro II. Retractationum cap. XLII. quod egregium facinus, et ingenui pudoris plenum laudat Ecclesia Lugdunensis in libro de Tribus epistolis tom. II. Auctarii Bibliothecae Patrum pag. 1194. Augustini verba huc adferam. In libro de Natura et Gratia contra Pelagium verba quaedam, quae, velut Xysti Romani Episcopi 0198C et martyris, Pelagius posuit, ita defendi, tanquam revera ejusdem Xysti essent. Sed postea legi Xysti Philosophi esse, non Xysti Christiani. Non quaerit Augustinus quis fuerit Xystus ille philosophus. Tantum nec Episcopum, nec martyrem fuisse ait. Puto Augustinum, perlecto ipso Xysti libro, et Rufini prologo, fucum ab haeresiarcha sibi factum agnovisse. Certe, ut statim agnosceret, una prologi inspectio sufficere poterat, quomodo suffecit Gennadio, qui in venerandae antiquitatis codice Vaticano Alexandrino num. 8. post Hieronymi Catalogum cap. CLII. vel XVII. latinas Rufini versiones enumerans, ait, eum Xysti Romani sententias exhibuisse: ubi non sane Romanae urbis episcopum, nec martyrem dicit. In vulgatis Gennadii editionibus omittitur vox Romani, quam tamen Xystum laudans, adstruit Sanctus Jo. Damascenus. Honorius, alias fidus Gennadii exscriptor, in re nostra cum eodem consentit, quamquam non Romani, sed Philosophi nomen usurpat cap. XVII. ubi Rufinum vertisse ait Xysti philosophi sententias. 0198D De suo addit: Contra mathematicos; sententias enim contra mathematicos Gennadius a Sixtinis distinxit, et Pamphili esse dixit. De his inferius disseremus. Sed miro mirius est, post omnem erroris nebulam, de Xysto philosopho, non pontifice, sententiarum auctore dissipatam, adhuc repertum, qui Xystum ex philosopho Pythagorico pontificem faceret. Is est Auctor libelli de duodecim Scriptoribus Ecclesiasticis, Isidoro et Ildefonso subjectus, qui cap. I. haec litteris consignavit: Xystus Episcopus Romanae urbis et martyr, composuit ad instar Salomonis librum Proverbiorum tam brevi eloquio, ut in singulis versiculis singulae explicentur sententiae: cui quidem opusculo haeretici quaedam contra ecclesiasticam fidem inseruerunt, quo facilius sub nomine tanti martyris perversorum dogmatum reciperetur assertio. Sed his, qui catholicum se esse meminit, probando legat, et ea quae veritati contraria sunt, non recipiat. 0199A Quidam autem (Gelasius in Decreto) putant, eundem librum ab haereticis, non a Xysto fuisse dictatum. Refellit autem hanc opinionem beatissimus Augustinus, qui in quodam opere suo (de Natura et Gratia cap. LXIV.) ab eodem martyre hoc opus compositum esse fatetur. Sed, vir bone, legendae tibi fuerant Augustini Retractationes, in quibus se deceptum non diffitetur.

VII. Ceterum cum Fabricio in Bibliotheca latina lib. IV. cap. III. pag. 332. editionis IV. optandum, ut hae sententiae, pleraeque aureae, Graece reperiantur, ad antiques Rufinianae versionis codices conferendae. Pauca illarum fragmenta sub nomine Pythagorae et aliorum, immo interdum nullius, sparsim occurrunt apud Johannem Stobaeum, inque Gnomis Sancti Nili, cujus eas operibus inseruit Josephus Maria Suaresius, episcopus Vasionensis pag. 548. Quaedam leguntur, ut dixi, inter sententias Demophili et Democratis ab Holstenio primum G. L. vulgatis: qui indicavit in Scholiis. Idem vir praestans 0199B in notis Mss. ad Xysti editionem, auctore Ludovico Hillessemio, quam sesvant plutei Bibliothecae Angelicae, alias Xysti sententias exstare innuit apud Hieroclem et Jamblicum. Quae apud Graecos scriptores ecclesiasticos, Origenem, Maximum, et Damascenum, habentur, supra congessi § 5. Quod ad Sixtinam Rufini versionem attinet, illi auctoritatem conciliat Occidentalium monachorum Patriarcha Sanctus Benedictus, ea usus in Regulae suae cap. VII. in fine, ubi, tanquam ex libro, passim recepto, hanc ejus sententiam profert ex num. 134. Sicut scriptum est, sapiens verbis innotescit paucis. Magister etiam in Regula cap. XI. apud Holstenium in tomo II. codicis Regularium, velut ex Origene sententiam adducit, quae tamen ornat Anulum Xysti num. 144. Melius est lapidem in vanum jactare, quam verbum. In Causa Dei contra Pelagium pag. 101. et 104. alias exhibet Thomas Bradwardinus ordinis minorum Conventualium quem ordo scholasticorum doctorem profundum cognominavit, quique obiit Archiepiscopus Cautuariensis 0199C XV. Kal. Septembres A. D. 1349. ex Henrici Wartoni Anglia Sacra tom. I. pag. 119. Auctor libri de Vitis philosophorum primaevis typis excusi, quasdam etiam inseruit capite CX. His adde vulgati Isidori epistolas decretales, quarum nonnullae Sixti Pythagorici ex versione Rufini, sententiis scatent, ut tertia Alexandri I. Prior Sixti I. prior itidem Pii I. Melchiadis posterior, Zephyrini prior, Callisti utraque, Pontiani posterior, Anteri unica, Cornelii posterior, Lucii unica. Quod ait Blondellus in prolegomenis pag. 64. 65. 66. 71. has sententias a Rufino in latinum translatas A. D. 390. stare nequit, septennio scilicet prius, quam ex Oriente in Italiam trajiceret, ubi constat versionem ab illo adornatam. Post censuram, qua Hieronymus in Xystum generatim animadverterat, Johannes Maria Brasichellensis in Indice librorum expurgandorum pag. 189. omnes infra positas ejus sententias singulatim cavendas monet. 7. 120. 124. 125. 184. 194. 200. 248. 252. 263. 265. 0199D 287. 299. 306. 336. 342. 343. 393. 396. 409. vel enim, inquit, haereticae, vel erroneae, vel male sonantes sunt. Innuit autem Bibliothecam Patrum editionis II. Parisiensis A. D. 1589. tom. V. pag. 769. ubi Xysti Rufiniani sententiae singulatim enumerantur: sunt vero illae 430.

VIII. Ut tandem hanc de Xysto disceptationem absolvam, ejus codices, calamo et typis expressos, paucis complectar. Ex Galeo discimus, latina exemplaria harum Parabolarum, ut Seneca appellat, adeo inter se discrepare, ut ferme constet, duas Xysti editiones antiquitus prodiisse. Codicum enim quidam plures, alii pauciores sententias comprehendunt. Alibi multa repetuntur, atque ordo immutatur. Alia quoque exemplaria non uno tenore procedunt, sed duas partes constituunt: quod posterius a Hieronymo notatum animadvertimus, et in Champeriana editione servatum. Denique Galeus nullum se codicem nactum 0200A affirmat, cui ex accurata praedictorum collatione aliqua accessio fieri non possit. Xysti latinus codex inter Mss. Bibliothecae Vossianae, nunc Leidensis reponitur a Paullo Colomesio in Catalogo pag. 878. Operum editionis Fabricii. Hactenus de Xysti codicibus manu exaratis. Nunc describam editiones typis excusas.

1. Symphoriani Champerii. Lugduni apud Jannot de Campis 1507. in 4º cum prologo Rufini ad Apronianum.

2. Cum Pythagorae aureis carminibus. Wittenburgi in officina Grunenbergi 1514. in 4º.

3. Beati Rhenani. Basileae apud Jo. Frobenium 1516. in 4º cum eodem prologo, nonnihil tamen diverso. Hanc primamque editionem superius recensui.

4. Lovanii 1518. in 4º.

5. Basileae 1520. in 4º.

6. Coloniae 1522. in 4º.

7. Parisiis 1541. in 4º.

8. Venetiis ad signum Spei 1552. in 12. sine prologo 0200B fol. 122. post indicem libelli, sic inscripti: Dicta pretiosa sive loci communes ex omnibus fere doctoribus, qui in sacris literis scripserunt, per Defensorem Theologum vetustissimum excepti.

9. Coloniae apud Maternum Cholinum 1574. in 8º sine prologo: et cum hoc titulo: Sententiae Sixti aut Xisti, quae verae sapientiae praeceptis refertae sunt, et ad coelestem disciplinam animos informant, Ludovici Hillessemii Andernaci docta explanatione illustratae. Hillessemius, qui de Sixto primus benemereri voluit, sententiis per numeros ad oram distinctis, et Commentario explicatis, librum dicavit Gregorio XIII. Summo Pontifici. Margarinus Bigneus, omissis notis, ex hac editione suam expressit tom. III. Bibliothecae Patrum pag. 962. editionis I. Parisiensis apud Michaelem Sonnium 1575. unde reliquae omnes manarunt.

10. Johannis a Fuchte Helmestadii apud Jacobum Lucium 1615. in 12 sine prologo. Epigraphen accipe. Gnomae sive sententiae de moribus, non minus eruditae, 0200C quam piae, Xisti philosophi, Laurentii Pisani, et Thalassii episcopi, nunc primum seorsum editae studio Johannis a Fuchte.

11. Thomae Galei, Cantabrigiae apud Jo. Hayes 1671. in 8º et deinde Amstelodami apud Henricum Wetstenium 1688. in 8º sine prologo.