Caput XVII.

I. Commentarii in LXXV. Davidis Psalmos Rufino perperam attributi. II. Similiter Commentarii in Oseam, Johelem, et Amos. III. Incerti auctoris est Vita S. Eugeniae, non Rufini.

I. Alii foetus, Rufino suppositi, aurem vellunt. Antonius de Albone, Archiepiscopus Lugdunensis, et Primas Galliarum, A. D. 1570. librum vulgavit sic 0267C praenotatum: Ruffini (pro Rufini) Aquilejensis presbyteri in LXXV. Davidis Psalmos commentarius ex vetustissimo exemplari bibliothecae monasterii insulae Barbatae juxta Lugdunum, nunc primum in lucem editus. Lugduni apud Guillelmum Rovilium 1570. in folio. Hic idem liber decennio serius, prima tantum pagina, pro more bibliopolarum, immutata, et Parisiis excusa apud Michaelem Sonnium, constituit tomum II. Rufini Operum, studio Renati Laurentii de la Barre editorum. Alboneus in gravi admodum et eleganti epistola, qua Sancto Pio V. Pontifici librum nuncupavit, se offendisse ait Commentarios Ruffini presbyteri Aquilejensis in LXXV. Davidis Psalmos, notis et characteribus, qui summam antiquitatem praeseferrent, descriptos, et membranis propemodum exesis, ac ipsa vetustate et situ attritis, commendatos: quos quum avide perlegisset, aliisque viris eruditis legendos tradidisset, censuit non esse hunc thesaurum denuo defodiendum, sed luci ac aurae exhibendum. Mox addit, se ab hac editione 0267D curanda non fuisse deterritum, quod ex amicis quidam adnotassent, operis conditorem plerisque ac infinitis prope locis ita cum Augustino in suis tractatibus in Psalmos consentire, ut eaedem saepe sint sententiae, eadem verba, atque adeo similes inter se periodi. Nam in hoc opere evenisse existimavit, quod D. Ambrosio in suis libris Hexaemeron, ac de Spiritu Sancto, contigit, ut quemadmodum hic integras in suum opus ex Divo Basilio periodos transtulit, sic ex Ruffino, veluti alibi ex Hieronymo et Cypriano, in suos ille commentarios quamplurima derivarit. Ad haec ex ipsa stili facundia et aequabili dicendi genere constare arbitratur, opus Rufini esse, suffragante, si Deo placet, etiam Gelasio, quippe qui in Decreto, eum nonnullas scripturas interpretatum, tradit, nimirum hos Psalmos, si illum audimus. Gelasius tamen non de Scripturis divinis, sed de Patrum Graecorum scriptis a Rufino translatis loquitur. Praeter stilum a Rufiniano longe abhorrentem, unum Gennadii silentium Rufino totum opus abjudicat. 0268A In Psalmos I. III. et IV. vers. 1. periodi integrae ex Augustino descriptae leguntur. In Psalmum IX. fol. 242. est locus incipiens prima persecutio, verbum de verbo translatus ex Augustino in Psalmum III. Cotelerius in notis ad sinceram Clementinam epistolam I. ad Corinthios pag. 166. §. 23. Augustini enarrationem in Psalmum XLIX. versu 21. his Commentatiis intrusam fuisse observavit. Jo. Lorinus in praefatione Commentariorum in Psalmos cap. XVI. pag. 13. primus supposititio foetui propius larvam det axit: Non esse, inquit, ut in titulo tamen est, Aquilejensem illum presbyterum, antagonistam Hieronymi, ratio non una persuadet, quod, ut observabit qui leget, ipsissimas Augustini usurpat, verbis etiam iisdem, licet redactis in compendium, sententias. Inverisimile autem est, Augustino etiam aliquanto juniorem, et qui sit ausus cum Hieronymo contendere, Augustini fere perpetuo usurum doctrina fuisse verbisque. Immo nonnunquam transcribit multo recentioris Gregorii sententias, ut in Psalmum LXVIII. ex Gregorii Homilia XII. in Ezechielem. Sed 0268B nec ullum legi, qui operibus Rufini annumeret dictum in Psalmos Commentarium. Non Gennadium, non Honorium. Sic Lorinus, qui ejusdem sui operis tomum primum vulgavit Lugduni apud Jacobum Cardon A. D. 1623. Haec Labbeum induxerunt, ut in tom. II. de Scriptoribus pag. 306. libri auctorem sexto saeculo recentiorem faceret, vel saltem a quopiam post Augustinum et Gregorium alienis centonibus tectum putaret. Miror, Baluzium in notis ad Cyprianum passim laudare hunc Rufinum in Psalmos, quasi verum. Sed quum nomenclatores ad unum omnes, ante A. D. 1570. opus istud silentio praeterierint, nos Rufini esse haudquaquam credimus, quanquam Jacobus Usserius in Historia de Scripturis et sacris vernaculis pag. 67. ex eo, tanquam ex Rufini legitimo commentario, testimonium adducit. In fine operis aliqua deesse videntur, quae ab aliis aliunde erui atque edi cupit Lugdunensis antistes. Labbeus monet, in Bibliotheca minori Parte I. pag. 23. adservari Parisiis in Bibliotheca 0268C Sancti Germani cod. 73. Rufini Aquilejensis presbyteri in Psalmos LXXVI. Commentarios diversos ab editis.

II. Alia opera non prius edita, quae Barreus ex reliquiis Mss. monasterii Montis Dei pro Rufinianis vulgavit, tom. I. pag. 25. haec sunt:

1. Commentarii in Oseam prophetam libri III.

2. In Johelem liber unus.

3. In Amos libri II.

Antiquissimus omnium, qui hos libros nostro adscripserit, a me repertus Jo. Columna Ordinis Praedicatorum in codice Ms. de Viris illustribus, Venetiis dein servato in Bibliotheca Coenobii Sanctorum Johannis et Paulli. Is florebat A. D. 1255. quo ab Alexandro IV. ad Ecclesiam Messanensem evectum adnotat Jacobus Echardus in Summa S. Thomae vindicata pag. 405. Post Columnam eosdem libros Rufino tribuit Andreas Dandulus Dux Venetorum in Chronico Ms. lib. IV. cap. XIV. parte XXVII. et eodem 0268D aevo Guillelmus Pastrengicus in Originibus rerum fol. 63. 2. Deinde Jo. Trithemius in Catalogo cap. CII. ubi omnes hos libros, qui sex sunt, in tres dividit. Addit praeterea librum, aliis indictum, de Sacramentis. Nostri operis auctor in praefatione testatur, se in libros etiam Salomonis disseruisse, seque explanationes duodecim prophetarum, qui Minores non pro meritis, sed pro numero versuum nominantur, adgressum. Dupinus in Bibliotheca tom. III. mirari se ait, cur Gennadius cetera nostri opera enumerans, de hoc non meminerit: quod ipse ex stilo aliisque rationibus, quas tamen non recitat, pro foetu Rufiniano agnoscendum audacter pronunciat. Secus tamen et rectius visum est Tillemontio, cui tom. XII. pag. 315. et 659. creditu difficile fit, opus tam diffusum a Rufino concinnari potuisse, quod Gennadius postea ignoraverit, qui minutiora ejus scripta non ignoravit. Medio saltem saeculo V. confectum videtur. Etenim in praefatione libri I. in Oseam ea laudat, quae Sancti 0269A Jo. Chrysostomus, et Hieronymus Commentaria in Minores prophetas ediderant, nihil loquutus de Cyrillo Alexandrino et Theodorito, qui in eodem argumento versati sunt. Chrysostomum Sancti Johannis Constantinopolitae elogio designat. Hieronymum Sancti praenomine haud vocat. Haec produnt libri auctorem vixisse quum nondum communis erga eum veneratio et cultus inolevisset. De utroque tamen sic loquitur, quasi jampridem mortuis. At Rufinus decennio ante Hieronymum, triennio post Chrysostomum excessit. Origenis Explanationes parvi admodum, immo nihili facit. Hoc quantum Rufini genium dedeceat, neminem fugit. Rufino enim, qui Origeni per omnia addictissimus fuit, quid his praefationis verbis minus proprium affingi potest? Origenes autem proprio tenore decurrens, allegoriarum magis lepida, quam historicarum explanationum solida et tenenda componit. Mox Hieronymum arguit, quod vel per allegorias, vel per fabulosas Judaeorum traditiones tota ejus defluat oratio. Haec Rufinum, Origenis admiratorem non referunt, 0269B sed neque ea, quae in Hieronymum hic atque alibi cadunt pag. 86. et 147. Rufinus enim nusquam se viri Sancti adversarium ostendit extra libros pro se in eum studiose compositos. In aliis nunquam.

Sed molestius est quod auctor, se non Italam Sacrae Scripturae editionem ex LXX. Interpretibus deductam, sed Vulgatam, ab Hieronymo ad Ebraicos fontes expressam, utpote inter alias praestan issimam, sequi profiteatur. Quid hoc absurdius, et a Rufini ingenio et scriptis alienius? Pseudo-Rufini verba audiamus: dehinc nostri operis ut lector agnoscat, et quam sim editionem sequutus, et quo praecipue considerato, munus hoc difficillimae explanationis assumserim, ut si et ipse de eorum numero est, aut de nihilo me fecisse cognoscat, ut Istam Posteriorem Editionem, quae secundum Ebraeum appellatur, eligerem. Quandoquidem in prioribus editionibus elocutiones vitiatae frequenter sensum vel doctrinae vel narrationis dirumpant, ut divinatione magis quam conditione opus esse videatur. 0269C Posterior autem illa translatio, etsi non multum ipsi contextui splendoris adjecit: tamen elocutionum integritate, illa, quae diximus interceptorum damna frequenter evitat. Hunc locum, ut Rufinianum, adduxit Humfredus Hodyus in Addendis operi suo de Bibliorum textibus originalibus in fine Syllabi capitum. Adduxit etiam Jo. Millius in Prolegomenis ad Testamentum Novum, Oxonii Graece editum A. D. 1707. in folio. pag. 83. col. 1. Sed tamen addidit intra parenthesim ( nisi titulus Commentarii nos forte fallat). Quin fallat, non est ambigendum. Rufinum sincerum pro veteri editione LXX virali, utpote ab suo Origene exacta, adversus Hieronymum stetisse, nemini manifestum non est: quo nomine sic eumdem Stridonensem doctorem acriter vellicavit libro II. Apologiae: An, ut divinarum scripturarum libros, quos ad plenissimum Fidei instrumentum, Ecclesiis Christi Apostoli tradiderunt, nova nunc et ab Judaeis mutata interpretatione mutares? Et post pauca: Ista vero, quae nunc tu 0269D interpretaris, et per Ecclesias et monasteria, per opida et castella transmittis, quomodo suscipiemus? Tanquam divina, an tanquam humana? Et quid facimus, quod quae prophetarum vel Legislatorum nominibus titulantur, veriora haec abs te, quam illa, quae Apostoli probaverunt affirmantur? Istud commissum dic quomodo emendabitur? Immo nefas quomodo expiabitur? Si enim in explicanda lege aliquid aliter sensisse, damnabile apud te ducitur, ipsam legem pervertere in aliud, quam Apostoli tradiderunt, quoties damnabile judicandum est? Cur non magis pro hujus temeritate dicam: quis ex tot et tantis prudentibus et sanctis viris, qui ante fuerunt, ad istud opus ausus sit manus mittere. Quis praesumsit sacras Sancti Spiritus voces, et divina volumina temerare? Haec Rufinus pro versione LXX virali contra Hieronymum. Reliqua longiora sunt, quam ut omnia huc adducantur. Augustinus cum eo sensit ep. LXXXII. alias XIX. §. 35. Sed jam adducta sufficiunt 0270A ad evincendum, quam abhorreret ab nova Bibliorum interpretatione, quae non LXX. Interpretes, Apostolico ore laudatos, sed Ebraeum codicem sequeretur. Hanc suam sentent am alibi semel iterumque confirmat. Nam praeterquamquod in explicatione Symboli Italam versionem sectatur; in Historia sua Eusebiana lib. VI. cap. XXIII. haec habet: Id pro vero solum habendum in Scripturis divinis, quod LXX. Interpretes transtulerunt: quoniam id solum est, quod auctoritate Apostolica confirmatum est. Scio, novos Eusebii interpretes, Musculum, Christophorsonum, Valesium haec non habere, quia fortasse in codices corruptos et mancos inciderunt, ut de duobus primis ait Alphonsus Salmero in prolegomeno 5. biblico pag. 54. Sed Rufinus Eusebianae versioni de suo haec inseruit. Ideo magis rem nostram confirmant. Nunquid vero de Rufino id affirmabimus, Hieronymi amicitiae se iterum insinuare voluisse, novam ejus editionem adprobando? At quis non videt, hoc ipsum Hieronymo esse injuriosum, qui post versionem libri Periarchon, nunquam 0270B Rufini amicitias coluit? Colere autem debuisset post rejectum a Rufino Origenem receptamque ab eo Hieronymianam Bibliorum versionem. Jam se prodit immanis ailucinatio Sebastiani Munsteri, suspicantis in praefatione Veteris Testamenti ab se Ebraice et Latine editi Basileae ex officina Bebeliana A. D. 1534. pag. 11. in folio, Rufinum fuisse auctorem Vulgatae Latinae versionis: sive Rufinus fuerit, sive quicunque alius. Fortasse Munstero fuit fraudi male intellectus Gelasius, de Rufino in Decreto sic loquens: Nonnullas Scripturas interpretatus est. Ante Munsterum Paullus de Middelburgo in Parte II. libro I. de Paschate errorem huic similem hauserat ex Gennadii verbis: Quaecunque, praemissis prologis a Latinis leguntur, a Rufino interpretata sunt. Atqui tam Gelasius, quam Gennadius de opusculis quorundam Graecorum Patrum, non de ullis Sacrae Scripturae libris, a Rufino versis, loquuntur.

Quanquam haec satis; Commentarium tamen alia etiam ex eodem petita nostro abjudicant. Auctor enim 0270C neminem inter Latinos fuisse ait, qui prophetas explanaverit. Videtur ergo ignorasse Hieronymi studia: quem postmodum inter Syros et Graecos statim adnumerat. Ex his fuisse ait, qui Prophetarum scripta edisserere niterentur, Chrysostomum et Hieronymum: quorum prior Graece, alter Latine id praestitit. Denique a praefatione abest modestia, Rufino propria. Neque omittendum quod scribit lib. I. in Amos pag. 123. Thecue autem viculus esse Dicitur, in quo pastorum habitet multitudo, septimo a Bethleem urbe milliario. Haec olent Hieronymum prologo in Amos scribentem: Thecue sex millibus ad medianam plagam abest a Sancta Bethleem. Et in Hieremiam cap. VI. Thecuam quoque viculum esse, in monte situm, et XII. millibus ab Hierosolymis separatum cotidie oculis cernimus. De hoc viculo erudite agit Hadrianus Relandus in Palaestina illustrata tom. II. pag. 1028. Rufinus vero, qui ad XX. annos Hierosolymae vixit, nunquid Thecuam et ipse lustrare non debuit, sed alieno relatu de ea scribere: 0270D viculus esse dicitur? Rufino etiam, tandiu apud Orientales morato, parum convenit quod p. 147. de Veneris Stella seu Lucifero, a Saracenis culto, pariter ex alieno relatu, dicitur; quem usque hodie Saraceni colere Feruntur. Hoc dixit Hieronymus lib. II. in Amos cap. V. Sidus Dei vestri, Hebraice dicitur Chochab, idest Luciferi, quem Saraceni hucusque venerantur. Consulatur Jo. Seldenus in Syntagmate II. de Diis Syris cap. IV. Ergo hic Pseudo-Rufinus vixit ante exortam Muhamedis sectam; opus tamen praeter Gennadium, ignoravit Senator cap. III. de Institutione divinarum literarum, ubi ex Latinis unum Hieronymum et Ambrosium in Prophetas scripsisse commemorat. Quod ad dicendi characterem attinet, Rufiniano haudquaquam accedit, qui est elegantior, luculentior, eoque minus affectatus et tumidus. Sed alic abit Theophilus Raynaudus rotemate X. de Malis ebonis libris tom. XI. Operum pag. 294. ubi ex elegantia 0271A et concinnitate, quae in his Commentariis efflorescit, Rufino, ut ait, Scriptori impolito et barbaro, abjudicat. Similiter sentit de Explicatione Symboli. Nos tamen, quibus non licet esse tam disertis, de utriusque stilo cum doctissimis viris aliter omnino sentiendum putamus. Istud opus Rufinum mentiri, primus omnium longe ante Raynaudum sodalem suum, subodoratus fuerat Franciscus Ribera in Commentariis ad XII. Prophetas Romae primum editis apud Jacobum Tornerium A. D. 1590. in 4º. Istic enim pag. 91. §. 78. ad verba Oseae cap. II. Ecce ego lactabo eam, quae verba Pseudo-Rufinus pag. 42. sic explicat: Lactatio quoque cibum mannae videtur ostendere; Ribera haec scribit: lactare hoc loco significat decipere: et hoc verbum juxta significationem suam multos decepit, in quibus Rupertum et Rufinum: quod quidem miror, quum Graecae linguae satis peritus fuerit, et e Graeco verbo potuerit intelligere quid valeret Latinum. Jampridem coeperam mihi persuadere, haec in tres Prophetas Commentaria non esse Rufini illius, qui in Hieronymum 0271B scripsit (impar congressus Achilli) quod utriusque Operis stilus sit dissimilis: et nunc ex hac ejus interpretatione magis intelligo.

III. Ejusdem commatis est Vita Sanctae Eugeniae Virginis et martyris, quam foras misit Rosweydus in Historia eremitica pag. 340. incerto quidem auctore, quanquam in notis pag. 349. Goldasto adsentire videtur, eam Rufino adscribenti: Quod, inquit, si ex Mss. ipse hausit, facile consentio. Certe stilus non abludit a stilo Rufini. Vossius concinit lib. II. de Historicis Latinis cap. XI. Hoc tamen unum et nimis generale argumentum, ex stilo, non est semper tutum. Vossii de Goldasto verba haec sunt: quod facere arbitror manuscriptorum fide subnixum. Immo ex simplici conjectura se id facere ait Goldastus in notis ad caput XVII. tomi I. partis I. Rerum Alamannicarum: Vetustissima historia, inquit, Sanctae Eugeniae, interprete eodem, Ni Fallor, Rufino. In codice meo Ms. exstat Sanctae Eugeniae Historia, ab hac non parum diversa, nulloque 0271C adscripto nomine auctoris.