Caput IX. De Gregorio et Basilio Cappadociae Episcopis.

Sed neutra harum infoecundior Cappadocia fuit, 0518A imo aliquid laetius Gregorium nobis cum Basilio germinavit. Tulit igitur et ipsa multorum Sanctorum segetem satis (( Al. satisque)) laetam, produxit copiosam piorum vineam, olivarum quoque Domini germinavit novellam. Sed isti praecipue velut duo filii pinguedinis, assistentes dextera laevaque candelabro, instar (( Al. adinstar)) duorum coeli luminarium refulgebant. Unde dignum puto de his pauca supra repetere. Ambo nobiles, ambo Athenis eruditi, ambo collegae, ambo de auditorio digressi ad profitendam Rhetoricam rogabantur. Quod opus magnifice quidem implebat Basilius, Gregorius vero magnificentius contemnebat. Quique cum se totum Dei servitio mancipasset, tantum de collegae amore praesumsit, ut sedentem Basilium, de doctoris cathedra deponeret, 0518B ac secum ad monasterium manu injecta perduceret, ibique per annos (ut aiunt) tredecim, omnibus Graecorum saecularium libris remotis, solis divinae Scripturae voluminibus operam dabant, earumque intelligentiam, non ex propria praesumtione, sed ex majorum scriptis et auctoritate sequebantur: quos et ipsos (( Al. et ipsa)) ex Apostolica successione intelligendi regulam suscepisse constabat. Quorum praecipue in Prophetas (( Al. prophetias)) commentarios discutientes, thesauros sapientiae et scientiae reconditos in vasis fictilibus perquirebant. 280 Verum cum jam ipsi sufficienter instructi Divina dispensatione ad imbuendos populos vocarentur, et alius alio itinere, ad idem tamen opus uterque traheretur, Basilius Ponti urbes et rura circumiens, desides 0518C gentis illius animos et parum de spe futura sollicitos stimulare verbis, et praedicatione succendere, callumque ab his longae negligentiae caepit abolere, subegitque, abjectis inanium rerum et secularium curis, suimet notitiam recipere, in unum coire, monasteria construere, psalmis, et hymnis, et orationibus docuit vacare, pauperum coram gerere, eisque habitacula honesta, et quae ad victum necessaria sunt, praebere, virgines instituere, pudicam castamque vitam omnibus pene desiderabilem facere. Ita brevi permutata est totius provinciae facies, ut in arido et squalenti campo videretur seges foecunda, ac laeta vinea surrexisse. Gregorius vero bonum 0519A semen non patiebatur, aut super spinas jacere, aut inter saxa dispergere, sed bonam terram cordis sui jugi cultu et exercitiis indesinentibus excolebat. Et multo amplius hic in semetipso, quam ille in caeteris proficiebat. Suscipere ille, quae renuntiantes seculo deferebant ad pedes suos, et dividere ut quisque eguisset, curam gerebat. Iste nihil habendi, et omnia possidendi contentus sacramento, erga solas sapientiae divitias avarus et multum cupidus inhaerebat. Ille coire plures in unum, et sui invicem in necessariis habere sollicitudinem docebat. Hic sui exemplo quod erat absolutus et liber , cunctis sermone Apostolico praedicabat: Ego autem volo vos sine sollicitudine esse (1. Cor. 7. 32.) ; et Dominus in proximo est: nihil solliciti sitis, sed tanquam servi 0519B Christi, hoc solum estote solliciti, quando redeat Dominus de (( Al. a)) nuptiis. Ille delinquentibus misericorditer condolere, et a delicto revocare: hic per divini eloquii gratiam delinquendi incitamenta praevenire, nec sinere labi eum, qui difficulter erigeretur elisus. Ille in fide purus, hic in praedicatione liberior. 281 Ille Deo humilis, hic etiam hominibus erat. Ille arrogantes contemtu, hic ratione vincebat. Sic in utroque diversa gratia unum opus perfectionis explebat. Igitur Basilius non multo post Caesareae Cappadociae Episcopus, cum a Valente in exilium pro fide cogeretur, exhibitus est ad tribunal Praefecti, terroribusque (ut illi moris est (( Al. erat)) potestati) et minis maximis agi caepit, ut (( Al. et)) nisi praeceptis Principis obediret, interitum sibi jam 0519C jamque speraret impendere. Tum ille intrepidus, et absque ulla animi perturbatione haec sibi minitanti Praefecto respondisse fertur: Atque utinam aliquid mihi esset digni muneris, quod offerrem huic, qui maturius Basilium de nodo follis hujus absolveret. Cumque daretur ei nox, quae erat media, ad spacium deliberandi, respondisse denuo perhibetur: Ego crastino ipse ero qui nunc: tu te utinam non mutares. Et illa quidem nocte uxor imperatoris velut tortoribus tradita cruciatur: filius vero qui eis erat unicus, extinctus paternae impietatis creditur exsolvisse supplicia. Ita ante lucem missi, qui rogarent 0520A Basilium, ut precibus suis intercederet pro eis, ne etiam ipsi, et quidem multo justius similiter interirent. Sic accidit, ut cum omnes catholicos expulerit (( Al. expelleret)) Valens, Basilius usque ad vitae exitum intemerato communionis sacramento in Ecclesia perduraret. Gregorius vero apud Nazianzon oppidum in locum patris Episcopus subrogatus haereticorum turbinem fideliter tulit. Reddita vero pace, Constantinopolim ad Ecclesiam docendam venire exoratus, non abnuit. Ubi brevi tempore tantum ad emendandum populum vetustis haereticorum infectum venenis proficit, ut tunc primum Christiani sibi fieri viderentur, et novellam lucem veritatis aspicere, cum religionis doctor multa 282 quidem verbis, plura tamen doceret exemplis: nec viderent 0520B ab eo discipulis aliquid imperari, quod non prius ipse fecisset. Sed ubi gloriam subsecuta invidia est, obniti quidam, et proscriptionibus minus sanis uti coepere, ut ipso ad propria remeante, alius ordinaretur Episcopus. Quod ille susurrari tantum, et sub dente sentiens ruminari, ipse profert, quod dicere ei nullus audebat: Absit, inquit, ut mei caussa aliqua simultas in Dei sacerdotibus oriatur. Si propter me est ista tempestas, tollite me, et mittite me in mare, et desinet a vobis quassatio. Tum regressus, in Ecclesia sua (( Al. Ecclesiam suam)) quod superfuit vitae tempus exegit. Et quoniam jam fessa aetate, et corpore invalidus erat, successorem sibi ipse delegit, quo Ecclesiam gubernante, debilitatis et senectutis otio frueretur. Exstant quoque utriusque ingenii monimenta 0520C magnifica Tractatuum, quos ex tempore in Ecclesiis declamabant. Ex quibus nos denas ferme singulorum Oratiunculas transfudimus in Latinum. Basilii praeterea Instituta monachorum, optantes, si poterimus, et Dei favor adjuverit, eorum plura transferre. Fuerunt praeterea fratres duo Basilio, Gregorius et Petrus. Quorum alter in verbo doctrinae, alter in operibus fidei fratrem ita exaequabat, ut uterque vel Basilium, vel Gregorium redderet. Exstant etiam ipsius Gregorii junioris aliqua Opuscula luculenta. Sed de his satis dictum. In Occiduis vero partibus 0521A Valentinianus fide religionis illaesus, veteri Romani imperii censura rempublicam gubernabat.