Caput V.

1074B

Vers. 1.-2.— Audite verbum istud, quod ego levo super vos planctum: Domus Israel cecidit, et non adjiciet ut resurgat. Virgo Israel projecta est in terram suam, et non est qui suscitet eam. Sicque sensuum ordo subtexitur, ut more suo sedulo Deus noster caussas illatae captivitatis absolverit: quam nimirum velut invitus implevisse videatur. Sed ad lectionis ordinem revertamur. Postquam ergo dixit: Hoc faciam tibi, Israel. Postquam autem hoc fecero tibi, praeparare in occursum Dei tui, Israel: Quia ecce, 525 inquit, formans montes, et creans ventum, et annuncians homini eloquium suum, faciens matutinam nebulam, et gradiens super excelsa terrae, Dominus exercituum nomen ejus. Ob reverentiam judicis in reorum pectoribus suscitandam, opera creatoris interserit: ut vel affectum erga se censoris prudens auditor intelligat, vel de effectu non dubitet ultionis, qui eum sibi 1074C videat comminantem, cujus virtute subsistat universitas. Id est: O tu Israel, quis sit meritorum tuorum expunctor, inspicito: ille nimirum per quem facta sunt omnia, et sine quo factum est nihil (Joan. 1.) : ille qui elementa jussione formavit atque distinxit: ille qui dedit sideribus ut lucerent, vallibus ut desinerent , campis ut jacerent, montibus ut tumerent: ille qui spirabilem aerem, quo a coelo in terras media impletur inanitas, tum densari in nubem, tum moveri in ventos praecepit: cujus providentiae nova opera variis elementorum declarantur officiis: qui cum sit tantus virtutis eminentia, tamen homini eloquium suum, id est, legem suam intimare dignatur. Et inter gubernationis miracula, quibus facit, ut nebulae de terris, ubi eas matutinus sol afflaverit, exhalentur, donec immoratu ejusdem vaporis aut comprimantur, aut omnino siccentur; imo cum oportuerit, concretae in nubes ad superiora ducantur, redditaeque cunctis montibus celsiores, aquas conceptorum imbrium in subjecta diffundant: atque ita 1074D sibi gubernationis ipsius vestigia impressa consignent; ipse inquam, factor elementorum, cui nomen est Exercituum Dominus, id est, cujus ea potestas est, ut nutui ejus serviant angelorum catervae, eumque regem suum conditoremque fateantur: ipse, inquam, ea vobiscum benignitate contendit, quatenus inferenda vobis tormenta denunciet, si quo modo affectu 1075A poenitendi in vestris mentibus excitato, vel sera emendatio reos subtrahat ultioni. Quod sane remedium quoniam obstinata pravitate corrumpitis, vocem nostrae lamentationis accipite, cujus semper monita respuistis: vocem, inquam, qua suprema vestra prosequimur. Cecidit cecidit, non adjiciet ut resurgat. Virgo Israel projecta est in terram suam, non est qui suscitet eam. Id est, illa gens de clara Israelis stirpe descendens, et quae virgo appellari vel ante meruerit, vel sueverit (quippe cujus pudicitiam, qua in consortium fuerat proprii rectoris ascita, profanitas nulla violasset: vel cujus felicitatem continua integritate pollentem, captivitas nulla corripuisset) ea nunc proculcatui vincentis exposita, probra simul et tormenta perpetitur. Nec usurpat aliquod de amovenda calamitate solatium; caeterum in terra sua velut mulier pollutionibus subjecta decubuit, et miseriis deprimentibus, ad sepulchra pervenit, nec est qui opem ferre valeat, et sublevare dejectam, quam censura omnipotentis attrivit. Ab illo ergo versu 1075B 526 in quo ait, Formans montes, et creans ventum, usque in praesentem locum, ex persona dictum prophetae accipi potest, de Dei videlicet potentia disserentis. Quod autem dicit ita in terram suam cecidisse Israelem, ut penitus non resurgat: cum et praecedentes et sequentes sententiae solvendarum quandoque miseriarum solatia repromittant, et in ipsius animadversionis tempore imminutionem magis populi quam internecionem minentur, ita debemus accipere, quod vel lugentis affectu cumulatius aestimavit illata discrimana: sicque funditus appellasse deletos, quos ex majore videret parte contritos; vel certe in eorum personis, quos captivitas absumebat, ire pessum; neque a quopiam gentem Israelis suscitari posse signaverit.

Vers. 3.— Quia haec dicit Dominus Deus, Urbs de qua egrediebantur mille, relinquentur in ea centum: et de qua egrediebantur centum, relinquentur in ea decem in domo Israelis. Non subito captivitatis miserias irruisse, 1075C sed multis temporibus cum expectatur emendatio, castigatum fuisse populum, Regum declarat historia: atque ideo per prophetas varia eum Deus noster voce compellat, tum denunciando perniciem, eamque fixam esse dicendo, tum prospera, si emendaverit, pollicendo. Haud itaque quasi in unum tempus coarctans, aliquam in dictis esse discrepantiam suspiceris: sed prolatas sententias per longa tempora, eaque opportuna distribuens, consequentiam suam omnibus constare reperies: ac paulatim crescentibus malis, regnum profani populi comminutum, donec ad ultimae captivitatis exitium perveniret. In illis proinde urbibus atque regionibus, quae adhuc quasi stante metropoli, id est, Samaria, vastabantur, gentis decimationem factam intelligamus, ut nobilibus intereuntibus partibus, quae erat extrema permaneret. Quae quoniam ad hoc illata fuerat decimatio, ut sicut alios justo dabat exitio, ita alios pereuntium emendaret exemplo: exhortatio continuo ipsius judicantis insonuit.

1075D Vers. 4.-6.— Quia haec dicit Dominus domui Israel, Quaerite me, et vivetis. Et nolite quaerere Bethel, et in Galgala nolite intrare, et in Bersabee non transibitis, quia Galgala captiva ducetur, et Bethel erit inutitis. Quaerite Dominum, et vivite, ne ((Ant. nec)) forte comburantur igni domus Joseph, et devorabit, et non erit qui exstinguat Bethel. Quia id, inquit, quod a lege et pietate debueras discere, o tu Israel, ut uni videlicet factori tuo continuae devotionis adhaereres officio, qui te et propitius beatum, et iratus miserrimum redderet, saeva demum pericula docuerunt: vel nunc 1076A studium poenitentis assumto, et de correctione actuum, si vis vivere, cogitato. Require me proinde, quem profanitati serviens reliquisti: require me, inquam, inveniri paratum, et ubi primum quaerere coeperis, obviantem inveniens: quia omnis qui petit, accipiet: qui quaerit 527 inveniet, pulsanti aperietur (Matth. 13.) . Noli sacrilegiis tuis dissimulationem nostrae quaestionis adjungere, ne horridior detegaris, oblata remedia negligendo, quam, quae promulgata fuerant, praecepta temerando. Quaerite me, et vivetis, Nolite quaerere Bethel et Galgala et Bersabee: hae autem urbes sicut Regum prodit historia, et vitulis, quos Jeroboam fecerat, et reliquis erant idolis mancipatae (3. Reg. 12.) . Denunciat ergo consulens Dominus, ut illa quae abominabilia profanitas reddidisset, frequentare desinerent, ne cum eis pariter quippe (( Forte quique)) destinatis exitio disperirent. Quaerite ergo Dominum, quia non vult mortem morientis; et quaerentes revertimini ad eum, et vivetis, ne incipiatis immisso tectis profanorum incendio 1076B concremari. Sed videamus et reliqua.

Vers. 7. 8.— Qui convertitis in absynthium judicium, et justitiam in terra relinquitis. Facientem Arcturum et Orionem, et convertentem in mane tenebras, et diem in noctem mutantem: qui vocat aquas maris, et effundit eas super faciem terrae, Dominus nomen ejus. Eodem quo supra, ordine, ut potentiam judicis explicaret, quod idem esset creator, admonuit, propositumque ejus, qui quantum in se est, cunctis consultum vellet, ostendens (quippe quibus existendi caussam solam ejus bonitas praestitisset) dicit: quia judicium ejus, quod dulce esset innoxiis, isti sibi instar absynthii amarissimum reddidissent. Ergo quod ait, Qui convertitis in absynthium judicium, vel ita debemus accipere, ut divinum judicium, quod sibi meritis suis fieri exitiabile compulerunt, convertisse eos in amaritudinem, conqueratur: vel certe ipsum humanae rationis examen in amaritudinem dicat fuisse corruptum: culturam videlicet idolorum, 1076C sacris quos per Moysem acceperant, ritibus praeferendo. Sequitur autem, Et justitiam in terra relinquitis: quod ad ipsius electionis culpam revocare possemus, quae judicandi normam, quasi aliquid proculcabile reliquisset, nisi subjectis versibus quid justitiam vocasset, ostenderet. Ait enim, Facientem Arcturum et Orionem, convertentem in mane tenebras. Justitiam ergo appellavit ipsum Deum nostrum qui merito, et virtus et sapientia nominatur (1. Cor. 1. 24.) : eumque a profanis esse relictum, id est, spretum, conquestus, opera ejus, quibus mundus gubernatur, enumerat: ut illorum nimirum crimina cumulet, qui tantae majestatis Deum non timuerint asperare. Quod autem astrorum ea vocabula intulit, quae a Gentilibus videntur imposita (quamquam alii Interpretes solum sidera dixerint) possemus consequenter accipere, quia obviis vocabulis ad distinctionem astrorum, non ad confirmationem fabularum sit usus propheta: secundum illud quod et Apostolus poetarum sententias nequaquam est dedignatus assumere 1076D (Act. 17.) . Notandum etiam illud, quod cum descriptionem aethereae informationis vellet amplecti, astrorum vocabulis quatuor plagas, quae etiam Climata vocantur, expresserit: id est, Arcturo Septentrionem, Orione vero Australem, quae est e regione, constituens: diei autem et noctis vicissitudine, ortum Solis, 528 occasumque signando. Ubi pulchre potentiam opificis admiratus, tenebras ipsas ait eum in mane convertere: ita enim Solis globus cum explicaverit gyros, repentino terras splendore profundit, ut inventas tenebras non pepulisse, caeterum in 1077A lucem mutasse videatur. Qui vocat aquas maris, et effundit eas super faciem terrae, Dominus nomen ejus. Elegantissime et scientissime cum de elementorum loqueretur officiis, ad creatoris institutionem et gubernationem pertinentibus, eum quidem dixit omnia facere, cujus nimirum potentia et formavit eosdem ordines et tuetur: cujus tamen praecipue sideris ministerio ad creandas fruges uteretur, ostendit: nimirum Solis, qui discessu quidem noctem, nobis regressu diem pararet. Ergo quoniam descriptionem naturalium sermo contigerat, subdidit etiam, quod vel exhalatus de terris humor, vel assumta de marinis fluenta gurgitibus, ad superna eodem vapore raperentur, ac denuo suspensa de nubibus, quae ire ad summa coeli ipso jam pondere non valerent, amaram salsedinem transfusione deponerent, et ita demum terris sitientibus redderentur: sicque alendis frugibus permixtu contrariorum, humoris, videlicet, et vaporis, ubertas admiranda contingeret: quod utique 1077B tantae magnitudinis negotium explicare non posset, nisi ille qui solus universorum Dominus jure creationis ostenditur. Sed videamus et reliqua.

Vers. 9.— Qui subridet vastitatem super robustum, et depopulationem super potentem affert. Cui negotio pararetur potentiae praemissa descriptio, consequenter aperuit, id est, ut metum in audientium pectoribus excitaret, et intelligerent quantus calamitatum agger impenderet his, quibus tantae potestatis judex esset infensus. Ille, inquit, qui est universorum creator, merita quaeque pergit expungere: et licet viribus ejus nemo possit obsistere, tamen reorum, qui sibi videbantur esse potentes, tormenta subridet, quos ea videlicet facilitate comminuet, ut indignationem suam subrisione potius indicet, quam clamore. Quidni, cum ejus nutui universa famulentur, et pro diversitate meritorum dicto obaudientia, tam adversa, quam prospera consequantur? Subridet ergo vastitatem super eos, qui sibi videbantur potentes, ac dicere solebant: Linguam nostram magnificabimus: labia 1077C nostra a nobis sunt: quis noster Deus est (Psal. 21.) ? Adversum ejusmodi, inquit, profanissime sibi de prosperis viribus arrogantes, ille, inquit, ultor aeternus afflictionis tormenta subridet, atque indignationem suam ejusmodi rictus (( Forte risus)), qui a tempore discrepet, usurpatione declarat. Robustos proinde et potentes, vel pro invidia superbiae, vel pro memoria felicitatis antiquae, Israelitas vocat: quos jam denunciavit, et ex majori parte consumtos, et captivitate proxima transferendos.

Vers. 10. 11.— Odio habuerunt in porta corripientem, et loquentem perfecte abominati sunt. Idcirco pro eo quod diripiebatis pauperem, et praedam electam tollebatis ab eo; domos quadro lapide aedificabitis, et non habitabilis in eis: Vineas amantissimas plantabitis, 529 et non bibetis vinum earum. Propheticae orationis institutio custoditur, ut postquam videlicet fuerint denunciata supplicia, statim severitatis ipsius caussa subdatur, ne videlicet tantae pietatis Dominus, 1077D indignatione potius aliquid quam ratione fecisse videatur: simul etiam ut ostendat, quanta consulat benignitate pauperibus, cum eorum contumelias et rapinas violatui religionis annectit. Per quod consequens esse convincit, quia profanatis mentibus nulla insit civilis cura justitiae, nullus humanitatis affectus: sed sociis suis quasi perciti vento furoris insiliant, et pauperes quosque professa feritate dilacerent. Unde et hi qui ad cultum idolorum sacrilega mente defecerant, nullis penitus sceleribus abstinerent, sed tam 1078A essent pestiferi sociis et civibus, quam ipsi Domino, quem aversabantur, ingrati. Quod autem dicit, quia in portis corripientes odio fuerint insecuti, morem Judaicae institutionis ostendit, qui ita fuerat ordinatus, ut negotiorum arbitri in portis urbium quarumque residerent: ne qui opus eorum habuisset examine, quaestione aliqua laboraret, sed in ipso ingressu, apud quos experiretur, offenderet. Non autem Israelitas, maxime jam sub regum profanorum potestate degentes, hunc morem qui per beatum Moysem in sacerdotali republica fuerat constitutus, mansisse arbitremur: sed quod ostendat, illos cum ritibus etiam civilia jura violasse, et virtutum odium cum ipsarum praedicatoribus induisse; ac si quis adhortari ad correctionem sanctitatemque voluisset, eum protinus, odiis conspirantibus, interisse. Cur autem censorum monitis adversarentur ostendit. Diripiebatis, inquit, pauperem, et praedam electam tollebatis ab eo. Igitur ut sine impedimento aliquo vel timoris, scilicet, vel pudoris, per damna et contumelias 1078B pauperum vaderetis, monitores sobrios estis perosi. Notandum vero quod ait, quia electam praedam ab inopibus auferrent, cum itique consequentius aestimetur alterum e duobus: ut aut non habuerint magna quae perderent, quos pauperes confitetur, aut locupletes merito nominentur, si ab his pretiosa quaeque praedator auferret. Intelligendum ergo, quia vel appellaverit pauperes, quos illi rapinis suis ex locupletibus inopes reddidissent, vel certe ad affectum magis possidentium, quam ad damnorum momenta respiciens, et si parvas res, tamen pauperibus ipsa exiguitate pretiosas, atroci dixerit cupiditate sublatas. Ad cujus rei testimonium, vel unius saltem recordemur exempli Nabuthae sancti viri vineam, brevem illam spatio quidem, sed domino suo gratissimam, ac ipsa jocunditate 530 pretiosam, Achab rex stolidissimus concupivit: et cum domino de venditione mandasset, respondit Nabutha, se haereditatem paternam non posse contemnere, nec eadem, 1078C si liceat, velle privari. Tunc rex profanissimae conjugis stimulatus hortatu, avaritiae suae facinus crudelitatis adjunxit, et interfecto Nabutha, vineam quam concupierat, occupavit (3. Reg. 21.) . Sic ergo electas praedas, quibus domini videlicet nihil pretiosius aestimarent, cruentis ausibus auferebant, pro quibus factis quid eis denunciet, audiamus.

Pro eo quod despoliabatis pauperes, domos quadro lapide aedificabitis, et non habitabilis in eis. Vineas amantissimas plantabitis, et non bibetis vinum earum. ((Vers. 12.)) Quia cognovi multa scelera vestra, et fortia peccata vestra. Hoc nempe depraedationum vestrarum tenebat audacia, ut suppeterent instrumenta luxuriae, atque habitationes vestras grandibus coleretis expensis, quasi et munimento et voluptati futuras. Sed duo vobis pariter evenient, ut aedificetis quidem, sed (( Ant. et)) in eis nequeatis habitare: et tam molitione operis quam ejus amissione cruciemini, atque in eo sentiatis cumulatum dolorem, quod non tumultuariis, sed elegantibus habitationibus 1078D excidatis, nec sane de calamitate conqueri possitis, aut divinum inter gemitus sperare subsidium, quorum precatui resistat turba culparum. Quidni cum videant simul se atrociora, et in cives, et in proximos edidisse? Haec autem omnia, ut prodit historia, decem illae Samariticae tribus, et a vicinis saepe hostibus, sed potissimum ab Assyriis pertulerunt. Judas vero, vastante Babylonio, eisdem communicavit exitiis. Cum ergo domibus amplissimis, 1079A atque ornatissimis, vineisque fertilibus, et proprio quod est amplius labore plantatis, fueritis, addita etiam captivitate, privati, reputate hoc peccatis, quae maxima commisistis.

Vers. 13.— Hostes justi, accipientes munus, et pauperes in porta deprimentes. Ideo prudens in tempore illo tacebit, quia tempus malum est. Per varias species, statum corruptae civitatis exaggerat. Et sicut supra dixit, quoniam hortantes ad justitiam sprevissent, imo etiam perculissent: ita consequenter eosdem justi hostes vocat. Quod sane duobus modis intelligi potest, ut justi quasi genitivo singulari, justitiae pronuncientur inimici, id est, justitiae non vos negligentes arguo, sed osores: ex quo descendit affectu studiorum vestrorum funesta perversitas, cum iniquitati impudentiam copulantes, nec optetis latere quod geritis: sed in porta civitatis, in locis videlicet judiciorum, spectante populo, nequaquam meritis caussas, caeterum pretiis aestimetis: 531 et iniquitatem pecuniosorum de pauperum facultatibus 1079B adjuvetis: vel certe hostes justi per nominativum pluralem appellari esse credantur, ut enumeratis multis magnisque criminibus, quasi commotus intulerit, quod justi hostes essent, id est, religioni se et Deo adversarios quasi legitimos exhiberent. Locutio est vero familiaris disertis, qui et justos exercitus, et justas provincias, id est, magnas appellare consueverunt. Sed videamus et reliqua.

Vers. 13.— Ideo prudens, inquit, in tempore illo tacebit, quia tempus malum. Tempus in declinatione mutavit: vel praeterita quippe, vel praesentia populi gesta dinumerans, consequentius diceret, prudens in tempore illo tacebat, pro quo ait tacebit. Quia ergo eos justum, id est, legitimum, adversum honestatem et religionem, bellum pronunciaverat suscepisse: merito, inquit, ad justitiam revocantium ora siluerunt, et prudens quisque cum gemitu ac dolore conticuit, considerans nimirum nihil loci salutari superesse doctrinae, et ideo sibi consulere debere 1079C reticendo, cum nihil jam promoveat disputando. Ipsi sunt autem prudentes in silentium publico horrore compulsi, de quibus supra dixerat: Odio habuerunt in porta corripientem, et loquentem perfecte abominati sunt. Cum ergo ita profanarum plebium conspirarit audacia, ut veritatem pietatemque doctrinae, quasi denunciato certamine persequatur, prudens quisque doctor flebit quidem, sed tacebit: videns quoniam sicut aspides surdae obturaverint aures suas, ne quid ad eos de salutaribus possit penetrare carminibus. Id sane ipsum quaestionis aliquid videtur afferre, quod brevi est expositione purgandum. Laudatur siquidem prudentia doctoris inter silentii se tuta redigentis, si a parte auditorum reflarit adversitas. Atqui magister Gentium praecipit, increpat, obsecrat opportune (2. Tim. 4.) , eamque perseverantiam omnis fere sacra Scriptura commendat. Est proinde adhibenda distinctio, quae concordiam possit vendicare mandatis. Quandiu populus, etsi per negligentiam multa delinquens, tamen sub discendi professione 1080A consistit, debet legitimus magister nequaquam clandestinas aliquorum offensiones timere; caeterum omnibus qui ad audiendum convenerint, docendi assiduitate consulere: quippe qui pecuniam sibi commissam numulariis audierit esse credendam: alium autem venturum, qui et sortem reposcat et foenus. Si vero fuerit tanta in pejus facta mutatio, ut impietate plebis ipsi discipulatui colla subducant, et pruritum aurium sustinentes, ineptis tantum fabulis acquiescant: tum plane jam necessarium esse silentium doctoribus cum propheta dicentibus, Obmutui, et humiliatus sum, et silui a bonis, et dolor meus renovatus est (Psal. 38.) .

Vers. 14. 15.— Quaerite bonum, et non malum, ut vivatis, et erit Dominus Deus exercituum vobiscum, sicut 532 dixistis. Odite malum et diligite bonum, et custodite in porta judicium: si forte misereatur Dominus Deus exercituum reliquiis Joseph. Hi versus ex persona miserantis prophetae interpositi videntur, Israelitas videlicet etiam sub ipso jam exitio positos 1080B commonentis (( Ant. commoventis)), ut in correctionis vota studiaque conspirent, si forte Deus exercituum, cujus tanta est clementia, quanta potentia, ejusmodi emendationibus mitigetur, et delendis saltem reliquiis attritae gentis abstineat. Subjicit autem quod habeat ad superiora contextum.

Vers. 16. 17.— Propterea haec dicit Dominus Deus exercituum dominator, In omnibus plateis erit planctus, et in cunctis quae foris sunt dicetur, Vae, vae: et vocabunt agricolam ad luctum, et ad planctum eos qui sciunt plangere. Et in omnibus vineis erit planctus, quia petransibo in medio tui, dicit Dominus. Sepositis illis versibus, quos ex persona diximus prophetae miserantis illatos, invectionis ordo decurrit: ut post illud quod ait, hostes justi, accipientes munera, et pauperes in porta deprimentes, ideo prudens in tempore illo tacebit, quia tempus malum est, connexe videatur illatum: Propterea haec dicit Dominus Deus, et reliqua, quae sequuntur: lamentationes videlicet in 1080C omnibus plateis audiendas. Et in cunctis, inquit, quae foris sunt dicetur, Vae, vae: quia planctus fore dixerat in plateis, addidit, et quae foris sunt simili cum ploratione (( Forte comploratione)) miscenda, ut non utique solis videretur urbibus comminari. Dicetur itaque tota regione Vae, vae: et tam vineae, quam campi, atque montes miserabilibus personabunt lamentis. Quia pertransibo in medio tui, dicit Dominus. Diu me, inquit, quasi absentem, et quae gereretis penitus non videntem, ne quidquam estis experti: nihil enim de emendatione per tam longas inducias cogitastis. Nunc jam in regionem tuam sacrilegiis inquinatam is animadversor ingrediar, cui ulterius non possitis illudere. Pertransire se vero dicit, ut illius memoriam temporis introducat, quo vel Aegyptum, vel Sodomam legitur interiisse, Aegyptia primogenita, vel Sodomitica tecta consumens. In hunc ergo modum pertransibo, ut edam quam merita exigunt, ultionem. Unde et apud beatum Osee, cum de mitigatu sententiae disputaret, ait: Quia Deus 1081A ego, et non homo, in medio tui sanctus, et non ingrediar civitatem (Osee 11. 9.) . Quod ergo ibi se miseratus promiserat non esse gesturum, id nunc facturum pollicetur iratus, id est, per medium populi ulciscentis animo transiturum. Cum autem harum calamitatum agger irruerit, agricolae non ad culturam, sed ad lamenta convenient, convocantes secum qui sciant plangere. Quod secundum morem illius regionis, qui etiam apud alias gentes vigebat, illatum est: erant enim funebres cantilenae, quas ad rythmum praecinentibus aliis, turba resonabat. Ergo quasi ut legitimum 533 populi funus exprimeret, plangendi scientes denunciat convocandos.

Vers. 18.-20.— Vae desiderantibus diem Domini, ut quid eam vobis? Dies Domini ista, tenebrae et non lux. Quomodo si fugiat vir a facie leonis, et occurrat ei rursus: et ingrediatur domum, et innitatur manu sua super parietem, et mordeat eum coluber. Nunquid non tenebrae dies Domini, et non lux: et caligo, et non splendor in ea? Consilium et propositum pietatis divinae, 1081B Gentium magister ostendens: Bonitas, inquit, Dei ad poenitentiam te adducit, secundum autem duritiam tuam, et cor impoenitens, tu tibi thesaurizas iram in die irae (Rom. 2. 5.) , ut ipsa dilatione cumulatam excipias ultionem. Hoc ergo proposito consulendi per multorum regum aetates prophetalis comminatio personabat: et praeibat describendis calamitatibus terroris ambitio, quae in pectoribus audientium formidinis et correctionis suscitaret affectum; sed illi qui abuti remediis adsuevissent, dilationem poenarum atque mortium ad mendacii argumentum trahebant, dicentes, videlicet, prophetas commemorando diem Domini, vanos excitare terrores. Ergo inter caetera, quae lascive improbeque loquebantur, ista quoque cum irrisione dicebant, videlicet, se desiderare diem Domini, et ut tandem revelaretur, optare; non quod veris desideriis eam postularent, sed quod nequaquam veniente, comminantium prophetarum falsitas proderetur. Proinde sacrilegis conscia suae veritatis censura denunciat, 1081C quod illam desideratae diei professionem afflictio multiplex consequatur, nec eis illud tempus ad bona argumenta, sed ad stipendia dura respondeat, talesque calamitatum oriantur procellae, ut illic acerbius discrimen semper occurrat, quocunque miseri confugiendum putarint. Dies (inquit) ille squalebit adeo angorum tenebris, ut nullum consulentiae lumen relinquat, sed a pernicie in perniciem, se formidine miserrimi exagitante, discurrant: ut si quis fugiens insequentem leonem ursis saevientibus obviet, ac subitae formidinis augmenta perpessus, domum aliquam occulendus irrumpat, cumque manu parieti, ut post tantam consternationem paululum requiescat, admoverit, morsum serpentis in foramine latentis incurrat: sicque veneno in viscera labente, dispereat. Nunquid non tenebrae dies Domini, et non lux: et caligo et non splendor in ea? Non solum tenebrosam, sed etiam caliginosam illam esse noctem denuncio, qua videlicet et lux securita i abigetur, et nulla consolationum sidera sublucebunt.

1081D Vers. 21.-24.— Odi et projeci festivitates vestras, et non capiam odorem coetuum vestrorum. Quod si obtuleritis mihi holocautomata, et munera vestra non suscipiam, et vota pinguium vestrorum non respiciam. 1082A Aufer a me tumultum carminum tuorum: et cantica lyrae tuae non audiam. Et revelabitur quasi aqua judicium, et justitia quasi torrens fortis. Quamvis arguendo Israeli, id est, decem tribubus, majore parte orationis institerit, tamen etiam 534 Judae delicta contingit. Siquidem et inter principia operis cum intulisset diversarum gentium mentionem, pervenit ad Judam, et ait: Super tribus sceleribus Judae et super quatuor non convertam eum, eo quod abjecerit legem Domini, et mandata ejus non custodierit. Deceperunt enim eos idola sua, post quae abierunt patres eorum: et mittam ignem in Judam, et devorabit aedes Jerusalem. Quamquam ergo Israeli vehementior institisset: tamen postquam ad exprimendam diem Domini, id est, ultionis tempus sermo pervenit, ejusque severitatem diversis imaginibus explicare contendit, quae utique terribilis pompa vindictae non minus Judae, quam Samariae plebibus imminebat: ceremoniarum quoque solatia, quae, profanato Israel, Judas adhuc videbatur celebrare, enervata potius et abjecta monstravit, 1082B commendandae videlicet occasione censurae, apud quam inter damna morum, placamenta ejusmodi nihil valerent, aequum se judicem utrisque fore tribubus indicavit. Ergo dilatione sententiae etiam Judae cum Israele denunciat, quoniam coetus eorum oblationesque fastidiat, et vota in quibus soleant pingues hostias immolare contemnat: carminibusque quibus Dei canant laudes, ita offendatur, ut tumultus magis se pronunciet sentire, quam coetus. Haec siquidem omnia religionis officia tunc grata esse Deo, tunc placita, quando cum bonis moribus exhibentur. Caeterum si ea usurpent sacrilegiis et iniquitatibus servientes, ita nihil promoveant ad impetrandam salutem, ut oratio eorum fiat in peccatum (Psal. 108.) . His ergo cunctis solatiis convictis atque depulsis, judicium Dei revelabitur quasi aqua: quod ne obscurum esset, adjecit: et justitia quasi torrens fortis. Inundatio eas nimirum immissae calamitatis abripiet, et diluvii instar extinguet. Diversis enim imaginibus 1082C potentiam et cognitionem vindicantis gestit exprimere: quae sicut potest fletibus antequam irruat mitigari: cum inciderit, non valebit eludi.

Vers. 25.-27. Nunquid hostias et sacrificium obtulistis mihi in deserto quadraginta annis, domus Israel? Et portastis tabernacula Moloch vestro et imaginem idolorum vestrorum, sidus Dei vestri, quae fecistis vobis. Et migrare vos faciam trans Damascum, dicit Dominus, Deus exercituum nomen ejus. Hujus loci etiam beatus Stephanus sub tempore gloriosae meminit passionis. Nam cum furentium Judaeorum cinctus agminibus de praenuntiato a sacris vatibus Redemptoris nostri mysterio disputaret: Convertit, inquit (Act. 7. 42.) , Deus, et tradidit illos servire militiae coeli, sicut scriptum est in libro Prophetarum: Nunquid victimas aut hostias obtulistis mihi quadraginta annis, domus Israel, et suscepistis tabernacula Moloch, et sidus Dei vestri Rempha: figuras quas fecistis vobis adorare eas, et transferam vos trans Babylonem. Locus vero ipse quamquam apertam habere videatur 1082D caussam, id est, censuram iniquas plebes increpantem: tamen ita sententias miscuit ad diversa tempora pertinentes, ut non parum obscuritatis offuderit. Denique 535 Hieronymus in hoc loco adeo miseram recepit 1083A opinionem, ut diceret quia quadraginta annis, quos in solitudine referuntur egisse, non Deo, sed idolis servisse videantur: cum nihil utique tale historia consignet, sed tantum quod caput vituli, Moyse morante, conflaverint, quod tamen statim, eodem jubente, contriverint. Non ergo caeremonias Legales sideribus aut angelis offerebant, quarum ritum et ordines auctor noster proprio ore composuit, sibique uni omnia offerenda mandavit. Secundum consuetudinem ergo Scripturarum diversa quidem tempora, caeterum similia increpantis sermo conjunxit, ut ostenderet, quia in praesentibus sacrilegiis profanos imitarentur parentes, qui sibi deos improbe fieri postulantes, in vasta solitudine concidissent. Quid ergo, ait, mirum, si et hi de propriis finibus exigantur trans Damascum, videlicet, in Babylone ultraque perituri? Quod autem posuit sidus Dei vestri, in Hebraico dicitur stellae habere nomen, id est, Luciferi, quem usque hodie Sarraceni colere feruntur. De quo tamen nihil tale Scriptura commemorat, 1083B videlicet eo tempore, quo fuit caput idoli fabricatum, ad similitudinem nimirum Aegyptii bovis, quem Apim nominant, quod stellis quoque servire decreverint. Sed colligimus, quia per imitationem Aegyptiae superstitionis, aliis quoque Gentibus componantur, quasi nihil sit profanitatis, quod non per susceptionem unius idoli venerari et colere censeantur. Fit autem contextus in sensibus, si his quae fuerant interjecta, sepositis, ad illud quod dixerat, Vae desiderantibus diem Domini, 536 hoc respiciat quod 1084A ait, Nunquid hostias et sacrificium obtulistis mihi in deserto: id est, longanimitate et benevolentia mea, quae differt longis temporibus ultionem, ita abutitur vestra profanitas, ut argumentemini nunquam venturum esse illud exitium, quod necdum venerit, cum fuerit saepe promissum: quasi non suppetant exempla, quibus agnoscatis consuetudinem meam, quia his nimirum qui destinantur exitio, longum ad poenitendum tempus indulgeat. Sed ut praetermittam reliqua, saltem illud aspicite: quia cum eductus de Aegypto populus ad montem Sinae pervenisset, et consistens inter miracula meis digna virtutibus, ad cultum tamen idolorum, quae reliquerat, revertisset, meruit exitio destinari. Ego tamen nec sacrificiis eorum, nec muneribus mitigatus, quadraginta annorum tempus indulsi, neque iram subito in reos saevire promisi (( Forte permisi)). Caeterum agmina sensim jam sententiae addicta consumsi, sicque nec indulti temporis longitudo, quod denunciatum est, frustravit judicium, nec accensam praecipitavit horror 1084B criminis ultionem. Cur itaque dubitetis futurum quod jam factum videtis? id est, ideo vobis denuntiari venturas calamitates, nec easdem celeriter inferri, ut emendationis spatium praebeatur, non ut evanescat ultio, cui nihil valebit tempus officere. Vos autem quoniam bonitate Dei impudenter abutimini, consequetur finis eorum parentum, quos in sacrilegiis estis imitati: ut sicut eorum cadavera in vasta solitudine corruerunt, ita et vos de patriis excussi finibus, in barbara regione moriamini.