Caput VIII.

Vers. 1.-3.— Haec ostendit mihi Dominus Deus, et ecce uncinus pomorum. Et dixit: Quid tu vides, Amos? Et dixi, Uncinum pomorum. Et dixit Dominus ad me, Venit finis super populum meum Israel: non adjiciam ultra ut pertranseam eum. Et stridebunt cardines templi in die illa, dicit Dominus Deus: multi morientur, in omni loco projicietur silentium. Usque ad praesentem locum denuntiaverat calamitates, quae debebantur criminibus, fixaque aeterni judicis sententia contineri, ut profani neutiquam evaderent impuniti. Sed cum longa hoc sonuisset vis orationis, nunc jam ferendarum 1092D poenarum vicinum etiam tempus ostendit, ac secundum morem prophetarum, imaginem quae idipsum exprimeret, intromisit. Sicut enim supra trulla caementarii curam providentiae publicavit, quam de manu sua judex sub indignatione deponens docuit, quod eos jam protegere cessavisset: ita nunc vicinitatem damnationis ostendens, corripuit uncinum pomorum, id est, quem illi habere solent, qui ascendunt in arbores ut poma distringant, et quia per teneritudinem ramorum progredi ad extrema non possunt, consistentes in solido, ad se inflectunt capita ramorum, poma quae matura viderint colligentes. Ergo cum et judex aeternus jam opportunam cerneret ultionem, quasi maturuisse ad suscipiendam eam 1093A populos fecit intelligi, pronunciatque munus suscepisse vindictae, nec ulterius impunitum Israelem posse consistere. Non adjiciam ultra ut pertranseam eum, sicut videlicet, collectores pomorum quae adhuc acerba vident, pertranseunt, quae vero sunt esui apta decerpunt. Ergo jam tempus implendae sententiae uncini forma monstravit: eos scilicet, qui videbantur florere divitiis et abundare 547 filiis, ad debita supplicia pertrahentis. Stridebunt cardines templi in die illa, dicit Dominus; multi morientur: in omni loco projicietur silentium. Nec ambiguum putes, o tu popule, quid haec uncini forma denuntiet: Stridebunt cardines templi: id est, cum urbibus delubra omnia, in quibus fiditis, destruentur, neque enim januae eorum sensim pro venerantium recludentur officiis: caeterum vi expugnantium dissilibunt, et profanum vulgus confusa caede morietur: sicque compita quae multitudine civium perstrepebant, lugubri silentio complebuntur. Videretur autem nomine templi, cujus ait cardines stridere, Judae quoque calamitatem, et 1093B templi apud Jerusalem positi, denuntiare perniciem, nisi totus ipse contextus decem magnis tribubus conveniret. Ergo ejus cardines templi convellendos dixit, de quo et superius ait (Cap. 7, v. 9.) , Demolientur excelsa idoli, et sanctificationes Israel desolabuntur, et post pauca apertius: Qui juravit in delicto Samariae, et dixit: Vivit Dominus Deus tuus, Dan, viae Bersabeae cadent, et non resurgent ultra.

Vers. 4.-6.— Audite hoc, qui conteritis pauperem, et deficere facitis egenos terrae, Dicentes: Quando transibit mensis, et venundabimus merces: et Sabathum, et aperiemus frumentum, ut imminuamus mensuram, et augeamus siclum, et supponamus stateras dolosas. Ut possideamus in argento egenos, et pauperes pro calceamentis, et quisquilias frumenti vendamus. Iisdem regulis, quibus institutus est, prophetalis sermo contexitur, ut quanquam super omnia crimina cultum accuset idolorum, quo videlicet, deserentes Deum, profanissimi reddebantur: tamen etiam alias 1093C vitae partes, id est, reliqua morum delicta non sileat: sicque vel ostendat, quia magisterium legis sacrae vitiorum amore contemserint, vel quales morum fructus impietas proferat, quae licet per omnes fere species improbitatis vagetur, tamen prae caeteris avaritiae studet: quae et apud Apostolum idolorum servitus vocatur (Gal. 5. 20.) . Ergo et hic sermo divinus cum sacrilegos arguisset, eisque jam vicinum minaretur exitium, exclamavit subito, quasi qui profanorum vellet rumpere surditatem, ut si de studiorum meritis judicare negligerent, sed quae erant foeda pulchris et vilibus anteferrent, saltem, jam rebus in angustum redactis, et motae ultionis fragore cominus sonante, aspicerent, in quem usum pecuniam congregarent, quoque aere marsupia niterentur implere, quae certi essent ventura protinus in hostium potestatem. Audite, inquit, hoc qui conteritis pauperem, et deficere facitis egenos terrae (Psal. 4.) . Filii hominum, usquequo graves corde, utquid diligitis vanitatem, et divitiis mendacibus impudenter 1093D inhiatis? Nihil de his auxilii, nihil imo solatii sentietis, quae vobis et culparum caussam faciunt et poenarum. Qua spe credita vobis, judicantium munera corrupistis, ut de oppressis necatisque pauperibus, 548 spolia cruenta reciperetis, nec ullum industriae genus haberetis innoxium: neque enim solum corruptione sententiarum in judiciis deliquistis, sed etiam cum de agrorum fructibus pecuniam redigere pergebatis, ipsa quae honeste geri potuissent commercia polluentes concessae industriae votorum 1094A scelera miscuistis. Quando enim, aiebatis: Transibit mensis, et venundabimus merces: et sabathum, et aperiemus frumentum, ut imminuamus mensuram, et augeamus siclum et supponamus stateras dolosas. Non minus ergo avaritia, quam iniquitate peccantes, publicam expectabatis et optabatis inopiam: quanquam luxuriosissimi perque hoc inertissimi, tamen fastidiebatis feria sabbathorum, quia indicto otio, uno saltem die vos a fraudibus continebant. Ergo increpabatis, inquit, transeuntis otii tarditatem: ad actuosa nimirum tempora festinantes, in quibus esurienti populo magnis preciis venderetis non solum frumenta, sed etiam quisquilias, quas utique projicere solebatis, talia apud vos mutua iniquitate meditantes, ut possideatis in argento egenos, et pauperes pro calceamentis. Cum ergo vos ita gesseritis humanitatis inimicos, ut quo eratis caeteris ditiores, hoc vos crudeliores civium turba sentiret: et nec ipsa vos rerum copia ad largiendum vocaret, debetis profecto nullam consequi ab aeterno judice misericordiam, 1094B quam proximis vestris tanta obstinatione, tantaque impudentia denegastis.

Vers. 7.— Juravit Dominus in superbiam Jacob, si oblitus fuero usque ad finem omnia opera eorum. Magnitudinem iniquitatis tuae, o Israel, Creatoris indignatio publicavit, qui se etiam obtestatione constrinxit, quod nullus tot malorum immemor redderetur: sed donec ultimos eos finiret exitio, vim severitatis intenderet. Simul etiam latentes reorum detexit affectus, qui cum viderentur in fraude mensurarum, et ponderum per solam avaritiam deliquisse, in superbiam eorum se surrecturum minatur: ostendens profecto, quia nunquam illi tot crimina, nisi per contemtum legis admitterent, atque ut pecuniam immodice, ita etiam praecepta Dei viliter aestimarent. Non est, inquit, quod eorum fastum contumeliis inopum terminetis, longe ulterius effrenata impiorum processit audacia, nostrum inquam hausere contemtum: propter quod merito, qui sum inspector 1094C animorum, superbiam eorum detestor: et juravi in ira mea, si introibunt in requiem meam (Psal. 94.) . Quae enim potest censuram miseratio temperare, cum tali atrocitate grassentur, ut universa eorum regio mereatur intremere, cupiens eorum pondere, quos degeneres aluit, liberari.

Vers. 8.— Nunquid super isto non commovebitur terra, et lugebit omnis habitator ejus: et ascendet quasi fluvius universus, et ejicietur et defluet quasi rivus Aegypti? Quid esset terram moveri, quod per schema utique terroris edixerat, 549 subjecto sermone patefecit dicendo, Et lugebit omnis habitator ejus. Veniet, inquit, olim promissa et hactenus delata captivitas: jam quippe ultionis negotium, ille quem supradixi sententiae nostrae uncinus attraxit. Et implebitur omne, quod tam contemtus protuli, quam juratus, omnisque Israelis populus non majori difficultate, quam rivus Aegypti, videlicet Nilus, effluet, atque ad Assyrios transire cogetur. Cujus temporis erit tam tristis et acerba facies, ut die medio sol 1094D defecisse et nox irruisse videatur. Ita enim nulla ordinum distinctio, lux consilii nulla remanebit, ac si palpabiles tenebrae terram et coelum pariter miserorum oculis abstulissent.

Vers. 10.— Et convertam, inquit, festivitates vestras in luctum, et omnia cantica vestra in planctum: et inducam super omne dorsum vestrum saccum, et super omne caput calvitium. Et ponam eam ((Ant. eum)) quasi luctum unigeniti, et novissima ejus quasi diem amarum. Quoniam non unam personam, sed populum 1095A simul institutus sermo designat, ideo permutatio et numeri contingit et generis: ut tum pluraliter tum singulariter alloquatur. Convertam, inquit, festivitates vestras in luctum, et cantica vestra in planctum, id est, aemula laetis cuncta succedent, et quae liberi ad voluptatem parastis, luctui subjiciet immissa captivitas: corporaque nobilium pretiosis paulo ante tecta ornamentis, cilicium pannique convestient. Quod totum tempore captivitatis obtingere, utinam, lectione tantum indicante, nossemus. Sed tam frequens nostris temporibus ejusmodi est facta conditio, ut quidquam melius sperantium miremur audaciam. Inducam, inquit, super omne dorsum vestrum saccum, et super caput calvicium: et ornamenta corporum, firmamenta virium perdetis, ut caesaries vel ludibrio, vel morbo incipiat consumente defluere: et ponam eam quasi luctum unigeniti, et novissima ejus quasi diem amarum, id est, gentis Israeliticae status ab arce felicitatis antiquae ad ima descendit miserae servitutis: ut tam acerbo luctu digna sit, quam illa 1095B orbitas, quae de unigenitis consuevit accidere, ubi non solum amissa pignora, sed etiam posteritas extincta lugetur. Sed videamus et reliqua.

Vers. 11.— Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et mittam famem in terram: non famem panis, neque sitim aquae, sed audiendi verbum Domini. Et commovebuntur a mari usque ad mare, et ab Aquilone usque ad Orientem circuibunt, quaerentes verbum Domini, et non invenient. Inter extremas calamitates ejus populi, qui Legis conditione floruerat, numerandum esse monstravit defectum salutarium magistrorum. Quidni cum ea sit conditio, ut si discenda non audias, subeat imperitia, perque hoc ignorantiae nocte verseris, atque in multiplices miserias, velut luminibus captus, incurras? Qui enim, ut alius propheta denuntiat, non didicerit justitiam, super terram veritatem non faciet, sicque mendacia loquentes peribunt. Propter quod, et populo, cui per Osee prophetam exprobratum fuerat, quia scientiam repulisset, 1095C ob id quia ipse ab 550 omnipotente Domino mereretur repelli, etiam in praesenti loco sub denuntiatu poenae idem crimen objicitur, ut qui pietatis magistros studiis fuerant profanitatis exosi, quantum in exitium suum laboraverint, agnoscant: qui hoc videlicet peccando fecerint, quod eis judex inter caetera imo supra caetera supplicia comminetur, idest inter captivitatis aerumnas doctrinae eos egestate feriendos, ut illo insigni, quo inter omnes nationes conspicui fuerant, deserantur, nec quisquam eos prophetarum vel instruat ignorantes, vel consoletur afflictos. Quod totum sub hostili damnatione contingere, assidua nos pericula docuerunt. Hanc autem minarum speciem Esaias quoque beatus asseruit, auferendum videlicet a Judaea principem, atque seniorem consoliorum, doctoremque, praenuntians in eorum locum pueros reges et effaeminatos principes subrogandos. Quod autem ait, non famem panis neque sitim aquae, sed audiendi verbum Domini, illis populis inferendam, quantum ad tenorem quidem 1095D pertinet lectionis, eo sensu videtur illatum, ut dixerit, non solum famem panis, neque solum sitim aquae, sed audiendi verbum Domini eam fore penuriam, ut nusquam valeant doctorem, etiamsi eum avidissime quaesierint, reperire. Neque enim quasi doctrinae spiritalis cupidos, perque hoc dispendia ejus graviter aestimantes edicenda, solorum magistrorum ablatione terreret. Secundum eloquia itaque Scripturis familiaria non utique negavit, eos fame sitique vexandos, sed subaudiendum reliquit, non his solum, quae pro conditione mortalis vitae bonis malisque quasi promiscue interdum accidunt, 1096A subjugandos, verum alia majore calamitate, et ea quae ad omnium respicit, et non noxiis accidere non potest, esse plectendos, id est, ut divina eos doctrina non instruat, sed auris eorum, etiamsi adjurent se discere velle, contemnat. Quasi quibus conveniat illud, quod apud alium prophetam legimus: Peccatori autem dixit Deus, Quare tu enarras justitias meas, et assumis testamentum meum per os tuum (Psal. 49. 16.) , fingitur sensus ex omnibus, quia pro sceleribus, et religionis et conversationis suae captivitati barbarae Judaeorum gens quondam dilecta subdatur: qui tantum sane a prisci decoris arce defluxerint, ut voluntatis suae crimina recognoscant in poenis, atque fererum tolerantes jussa dominorum, doctrinam sacrae legis nusquam audiant insonantem: cujus nimirum adhuc in patriis collocati finibus, illuminantia se praecepta contemserint. Verum ut contextus ipsius lectionis intelligentiae hujus tenorem poscit, ita etiam debemus advertere, eadem quoque ad futurorum significationem valere, eorum 1096B videlicet temporum, in quibus Judaei sceleratissime peccantes, gravissime conciderunt. Postquam enim vinea illa, quae translata ex Aegypto (Isai. 5.) , plantata est in regionibus opimis, et aedificato templo, torcular sacri altaris accepit, expectataque, ut faceret uvas, fecit spinas, et non justitiam, sed clamorem, ita ut cultores ejus in ipsum filium patris familias efferati (Marc. 12. Luc. 20.) , crederent se absque molestia reliquum 551 esse tenturos, quod cum legitimi haeredis interitu pervasissent, Juravit Dominus Deus in superbiam Jacob, si oblitus fuero usque ad finem omnia opera eorum, quorum tanta emersit atrocitas, ut ipsa terra eorum moveretur, ac medium diem lugubris auferret obscuritas. Sexta siquidem hora tenebrae factae sunt usque ab horam nonam, et terra mota est, petrae scissae sunt (Matth. 27.) , sicque festivitates eorum in luctum, et in planctum cantica pervenerunt, atque impiorum dorsa sacco tecta sunt, et capita sensere calvicium: venientibusque 1096C in ultionem piaculi gentibus, Jerusalem est obsidione circumdata, atque adeo illisa terrae, ut ulterius nequaquam possit adsurgere. Sensit ergo quasi luctum unigeniti, et amaro conclusa fine est gens illa, quae Unigenitum Dei contumeliis plagisque violavit, secutumque est vere tempus, in quo fame spiritalium bonorum consumatur: nec penuriam panis, aut aquae sitim, sed audiendi verbum Domini, videmus eos, qui in verbum Domini contumaces fuerant, experiri. Annon eorum ista calamitas in ipsa rerum attestatione collucet? Nam cum spiritalis philosophiae, erga Dominum scilicet pietatem, erga proximos benignitatem, et probitatem docentis, ab eis origo discesserit, ad tantam studiorum et doctrinae sunt inopiam devoluti, ut a solis ortu usque ad occasum, id est, in toto orbe terrarum dispersi, nusquam verbum Dei, quo vegetentur, audiant, nec coruscantis Evangelii fulgore tangantur; sed instar infantium pro virtutibus morum vitalibusque sacramentis, rebus pudendis et ludicris intumescant: carnis 1096D videlicet concisione, et sabbatibus feriis gloriantes. Consequenter ergo nec doctor apud eos aliquis eruditus, nec princeps, nec sacerdos, a quo reformentur, existit: quia loquente Moyse, oculi eorum velamine conteguntur, quod non aliter aufertur, nisi cum in Christo, qui nos redemit, aboletur. Circumibunt, inquit, verbum Domini quaerentes, et non invenient (Joan. 1.) , quia eum, qui Verbum caro factum est, negaverunt, sicque lux in tenebris lucet, et tenebrae eum non comprehenderunt.

Vers. 13. 14.— In die illa deficient virgines pulchrae, et adolescentes in siti. Quia juravit in delicto 1097A Samariae, et dicit: Vivit Dominus Deus tuus Dan, et vivit via Bersabee, et cadent, et non resurgent ultra. Licet sui temporis mores prophetalis accuset oratio, tamen per censurae cumulum, etiam futura signa consequenter ostendimus; atque ideo, etsi sermo progrediens ad negocia, quae videbantur instare, respexit, nihilominus et isti conditioni potest, quae nunc Judaeos detinet, convenire. Neque enim absurdum est, si de praeterita dignitate ipsae Tribus pulchrae virgines nominentur, quae ut tunc idola sequendo, exitio leguntur addictae: ita nunc cum Redemptorem suum negarunt, idem commisisse dicuntur, quod et cum in Dan et Bersabee locatos 552 vitulos adorarent, ut fiat sensus: Quia frustra se Judaei, Christo Domino non credentes, immunes impietatis existiment, per id videlicet quod idola nulla venerentur, cum nihil apud eos de antiqua patriarcharum pietate resederit, quia nomen Christi pervicaci infidelitate violando, participes et aequales idolorum cultoribus conteguntur: propter quod 1097B etiam in Evangelio pronunciat inspector animorum: Qui me odit, et Patrem meum odit (Matth. 16.) : proinde eos adducit cumulata damnatio, qui negando Filium, Patrisque pronunciantur inimici. Quod autem ait, Vivit Dominus Deus tuus, Dan, et vivit via Bersabee, vulgi consuetudinem denotavit, qui videlicet superstitione prolabens, et itinera plerumque quibus ad delubra itur, adjurat. Cadent, inquit, et non resurgent ultra, id est, spei solatiis inniti non sinentur ulterius, ut putent usque ad terrorem ejusmodi comminationes sonare, statimque occursum ire liberationis gaudia, sicut leguntur frequenter experti; sed quia ultionis tempus comprehensus demum uncinus attraxit, patiendo sentiant, quod hactenus didicerant audiendo, et ita cadent, ut rebus ipsis deprimentibus conterantur.