I. Expositionum in Epistolas Pauli libri XIV.

Non memini prius editos a quopiam hosce commentarios, quam ab Erasmo in prima editione Operum Hieronymi an. 1516, unde postea semper Hieronymianis operibus adhaeserunt, nec alibi, praeterquam in Joan. Clerici appendice Augustiniana, recusi sunt. Quomodo autem de iisdem insigniores Hieronymi editores meruerint ex hoc indice patebit.

1516. Basileae apud Froben., in-fol. Commentaria in Epistolas Pauli; exstant in tomo IX. Opp. Hieronymi a fol. 131-190. «Commentarios in omnes divi Pauli epistolas, inquit Erasmus in Praefatione huic tomo praemissa, Hieronymo vindicabat codex quidam obsoletae vetustatis, Gothicis characteribus exaratus, sic sane perplexis et jam prae vetustate evanidis, ut coacti fuerimus in elementariorum ordinem rursus descendere, et quod in ludis puelli faciunt, litterariis 1157C apiculis noscitandis operam dare; sed et ii sicut proximi superiores, indigni sunt judicandi qui Hieronymo tribuantur. Quando enim sic ineptit Hieronymus, ut hic interpres, quisquis is demum fuit; quin sic balbutit, ut hic frequentissime soloecissat? Tametsi is, qui Glossam (ut vocant) ordinariam consarcinavit, Hieronymi titulo nonnulla citat quae nominatim in iis Commentariis comperiuntur. At hoc neutiquam satis probaverit Hieronymi Stridonensis esse, quod scilicet sunt illius nomine citata. Neque enim hoc agebat glossarius iste, sive Rabanus fuit, sive alius quispiam, ut cujus essent inquireret, sed pro tempore quod ad rem suam faciebat, id excerpebat. Dicet hic aliquis: Quid igitur hic opus erat adulterina legitimis cum excuderentur admiscere? Huic respondebimus, quod etiam in aliis praefationibus ante diximus, nos videlicet non doctis modo, sed et indoctis voluisse morem gerere. Si Commentarios in Marcum omisissemus, aut in Paulum non appressissemus, 1157D quas statim imperiti tragoedias excitassent. Et habent qui sunt apud Hesiodum de primo secundove hominum genere, quod aut illi per seipsos, aut ii praemoniti cum judicio legant; et non deest stupidis illis tertii generis, apud eumdem poetam quod amplectantur, ne scilicet non sit paroemiae locus, similes habent labra lactucas. Quanquam in iis ipsis in Marcum et Paulum Commentariis quaedam invenire licet, quae doctis etiam placere possint, nimirum ex Hieronymi penu deprompta a studioso videlicet aliquo, qui cum percurrisset Hieronymianas lucubrationes, in his multa sublegerit, ut deinde suis admisceret, quo verius hujus fuci merito Hieronymus videri posset. Quod studium olim fuit monachis, iis maxime qui de familia sunt divi Benedicti, nam apud hos, ut religionis, sic etiam litterarum multos annos 1158A (ut ita dicam) tyrannis fuit, cum mundus a simplicitate Christi desciscens, bellis operam daret, et in barbaricam quamdam feritatem, contempto sapientiae studio, sensim prolaberetur, et erat tempus quo nihil placeret quod Hieronymi non esset: haud secus quam hodie multis nihil probatur, nisi quod Scotum aut Thomam sapiat. Tum nebulonibus quibusdam ansa fuit praestita, simplicioribus imponendi, venditabantque passim pro Hieronymo naenias suas, et celeberrimi sanctissimique viri titulum nugis quamlibet nugacibus praefigebant. Caeterum ut detur etiam inter multas paleas aliquod granulum reperire, cum tantum sumpsit Hieronymi scriptorum, istos commentarios nigro calculo notamus, et indignos censemus in quibus legendis studiosi bonas horas male collocent. Docti, quique sunt naris emunctae (certe scimus) nobiscum facient, imperitorum et crassorum judicium nihil moramur.» Caeterum in ed. Basil. 1537 invenies eodem tomo pagg. 265-396.

1158B 1572. Romae apud Paulum Manutium, in-fol. Commentarii in Epistolas divi Pauli; in editione Opp. Hieronymi Victoriana t. VIII, quae cum ipsa ad manum non sit, ad paginas Antuerpiensis et Parisinae laudare necesse est. In Antuerpiensi (an. 1579) exstat t. VIII, pagg. 170-288; in Paris. 1643. eod. tomo, p. 161-277. En vero Mariani Victorii de iis sermunculum (ex Praef. hujus tomi): «Commentarii in tredecim Pauli apostoli Epistolas, Hieronymi, ipsi etiam minime sunt: nam nec ejus phrasin habent, nec eruditionem; quamvis in fronte operis Epistolam ad Heliodorum inscriptam contineant. Quin potius hominis esse Pelagiana labe commaculati compertissimum est (ne ea tantum quae orthodoxa non sunt, ab haereticis potius sunt adjecta). Notavit hoc ante nos Ambrosius Catharinus Politus Compsae archiepiscopus, catholicae religionis assertor; notavit et Sixtus Senensis quarto et sexto Bibliothecae sanctae volumine: uterque errores Pelagianae haereseos, qui 1158C eo in opere inveniuntur, redarguentes. Si quis autem scire hoc concupiscat , liquido ex expositione quinti ad Romanos capitis inveniet, ubi Adami peccatum in humanum genus, non propagatione et traduce, sed exemplo tantum et imitatione diffundi asserit; ac si illud non contrahant, nisi qui aetate adulta, et ad peccatum jam apta, Adam sceleribus imitentur Quod ipsum in interpretatione septimi capitis liquidius apparet. Enarrans enim illud, sine lege peccatum erat mortuum, ita scribit: «Item si cum lex non esset, peccatum mortuum est, insaniunt qui de Adam per traducem asserunt ad nos venire peccatum.» Quae opinio quam impia et haeretica sit, nemo catholicorum ignorat. Ego quid de operis auctore statuam, certi habeo nihil, nisi quod Hieronymi illud non esse compertissimum est. Edi tamen curavimus eo modo quo ante typis mandatum circumferebatur, ne quid priori editione deesset, nulla quidem syllaba a nobis auctum, diminutum aut immutatum: lectorum arbitrio quid de illo existimare velint penitus derelinquentes.»

1158D 1673. Parisiis, in-fol. Hujus loci et anni nulla quidem exstat Commentariorum horum impressio, sed quod longe pluris valet in editionum eorum annalibus Joannis Garnerii ex soc. Jesu, Dissertatio de Scriptis Pelagii, quae efficit caput 2 Appendicis ad dissertationem 6 de scriptis ab hostibus fidei pro haeresi Pelagiana vivente Augustino, et habetur cum Operibus M. Mercatoris part. I, p. 367 sq. In ea vero non solum argumentis invincibilibus demonstravit, esse hanc interpretationem eam ipsam quae Augustino, Hieronymo et Mercatori lecta et a Cassiodoro interpolata fuerit, sed etiam ut pateret quantum mutationis fecisset Cassiodorus, παραλλήλως ea quae in vulgatis codicibus habentur, Cassiodoro emendatore et quae 1159A Pelagius scripserat, relatore Mario et Augustino, opposuit.

1684. Francofurti et Lipsiae. in-fol. Commentarii in Epistolas divi Pauli; in tomo IX Opp. Hieronymi, pagg. 213-321.

1699. Parisiis. in-fol. Commentarii in Epistolas divi Pauli; in tomo V Opp. Hieronymi ed. Martianaei, pagg. 925-1106.

1700. Antuerpiae apud Petr. Mortier. in-fol. Pelagii Britanni Commentarii in Epistolas sancti Pauli apostoli; in Appendice Augustiniana, seu tomo XII ed. Antuerpiensis Operum Augustini pagg. 317-458. Quantum Garnerius judicia de hoc opere promoverit, jam ex titulo sese prodit. Sed et ipsum Clericum audivisse juvabit. «Commentarios in Epistolas Pauli, inquit, Pelagii esse dudum viris doctis suboluerat, remque manifestam fecit Garnerius. Idem etiam liquebit ex notulis variis locis a nobis subjectis in quibus Pelagiana dogmata tam liquido notamus, ut res dubia nemini esse possit, nisi harum rerum 1159B plane imperito. Plura etiam occurrunt indicia Pelagianismi iis, qui hosce Commentarios diligentius legent. Nisi constaret per aliquot aetates non satis intellectam fuisse sancti Augustini ejusque adversariorum doctrinam, ita ut multi se Augustinianos esse crederent qui Pelagii sententiam sequebantur; mirum esset eos qui saepius interpolarent hosce Commentarios, loca illa, quibus Pelagii doctrina manifesta habetur, non expunxisse. Sed multi adeo rudes fuerunt, ut sanctum Augustinum quidem Pelagianum facerent, et Pelagium vicissim Augustinianum, eaque imperitia factum est ut Pelagianismus manifestus correctorum manus hic effugerit. Edidimus hoc opus ex Frobenianis Erasmi editionibus, duntaxat manifesta, quae remanserant, sustulimus. Optabamus nobis esse copiam ms. cujuspiam codicis, in quo essent hi Commentarii; praesertim quia textus qui in iis illustratur non est antiqua illa versio Latina quae tempore Pelagii obtinebat, sed ab Hieronymo emendata. 1159C Non poterat, sine antiquo codice, hoc flagitium exscriptorum recentiorum corrigi. Caeteroqui quamvis hosce Commentarios laudare nolimus, praesertim si cum recentiorum laboribus conferantur, attamen non contemnendos esse, pro sua brevitate, si contendantur cum aliis ejusmodi veterum scriptis, existimamus, quare etiam integros eos, et quales e manu auctoris prodierunt, ad nos usque non pervenisse dolemus.»

1742. Veronae, in-fol. Commentarii in Epistolas sancti Pauli, in tomo XI. Operum Hieronymi Domin. Vallarsii, pagg. 835-1069. et edit. Venetae 1772, in-4º, t. XI, part. III, pagg. 134-435. Etsi Pelagii nomen non praefixum est, non negant tamen editores Pelagii esse. Quin non semper verum auctorem ignoratum fuisse raro et luculento testimonio Joannis Diaconi seu Presbyteri Mansionarii, Veronensis scriptoris saeculi XIII, demonstrant, qui in Historia nondum edita in haec verba eorum meminit: «Vidi ego ipse Joannes Commentarium Pelagii praedicti, super 1159D Epistolas Pauli, in quo licet multa bene et eleganter exponat, tamen subtiliter infundit venenum haeresis suae.» Iidem observant praefationem illam ficto nomine Hieronymi ad Heliodorum directam a melioribus notae mss. codicibus abesse.