Ad Illustrissimum Ac Reverendissimum Dom. Danielem Delphinum Aquileiae Patriarcham Praefatio.

Quae in Rufini Operum Editionem hanc novam, illustrissime ac Reverendiss. Patriarcha Delphine, Tua sunt ingentia merita, ita mihi ante oculos obversantur atque animum, ut dicenda in antecessum ad ejus, sive Auctoris, sive industriae etiam nostrae commendationem omnia antevertant, et laudis praerogativam sibi jure praeripere videantur. Etsi enim mihi nonnihil fortasse debeat eximius iste Aquilejensis Ecclesiae honor, quod eum vix tandem pristinae dignitati asserere adnisus sum: plus tamen multo debere se Tibi, palam profitetur: qui cuncta quae ad ejus impertiendam Scriptis lucem vitamque conducebant, ut explorata mihi compertaque forent de omnibus amplissimae Ditionis Tuae Bibliothecis, jussisti, et ut verbo dicam, jacentem filium Tuum, jamque multa exemtum saecula Tuis una mecum manibus excitasti. Porro ut subiturum felicissime hominum judicia, se speret, novo beneficio praestas, quod eum pergis prolixissima voluntate prosequi 0047 et studio. Ac sane ille jamdiu olim Aquilejae dum viveret, eundem quem Episcopum, habuit columen et decus suum; nam stare gradu adversus magnum Hieronymum, Chromatii sanctissimi juxta ac sapientissimi Antistitis favore ac praesidio fretus, facile potuit: quo etiam conciliatore optimo usus, litavit paci, et meritis insignibus partam de se deque sua Fide opinionem Christianae posteritati tradidit. Nunc Tua demum ope reviviscens, Episcopum Te suum spectat avidissimis oculis, alterum Chromatium, eandem et Ecclesiae Cathedram obtinentem, et virtutum instantem viam, ut nihil jam quod in illo summopere demiratus est, ac sibi sensit propitium, in Te desideret. Desideret autem? Imo vero actum multo praeclarius nunc secum putet, quum egregiis per Te auctas incrementis Pietatem ac Scientiam, quae duo vere digna sunt studia sacrorum Principe, in Ecclesia Tua videat: quae tot jam clarissimis earum laudum exemplis lucet maxime ac splendet, ut jam non unum atque alterum occurrere sibi veteres amicos, Jovinum atque Eusebium, sed propemodum innumeros putet; hancque adeo Tibi, Tua partam, Tuique Patrui immortalis opera, felicitatem percelebri Hieronymiano elogio gratuletur, Aquilejenses Clerici quasi Chorus Beatorum habentur (In Chronic. ad an. 378) . Sic ejus, quo in Te adfectus esse debet, animum atque obsequium rectissime interpretor: de me autem quid dicam? Ego sim hominum ingratissimus, sin Te, per quem maxime in hac mea adornanda Editione profecerim, priore loco, et quanta maxima declaratione possum officii praedicem. Desim etiam ipse mihi, nec satis videar intelligere, quantus hinc aestimationis proventus scriptis ac nomini Rufini accedat, quem Tu non solum praesidio atque amore Tuo complectaris, sed etiam, quum ad amplificandam Aquilejensis Ecclesiae dignitatem et gloriam, curas, secundum Deum, omnes contuleris, optime illi ex hoc putes consuluisse, quod partem ejus esse gloriae nulli secundam eum censeas.

Ecce jam itaque Tibi, Illustrissime ac Reverendissime Praesul, Rufinum Tuum, non lineamenta quidem atque articulos, qualis e pictorum prodiret manibus, effingentem, sed suis loquentem verbis ac lingua, deque rebus disputantem divinis luculentissime. Ejus Opera tantae sunt eruditionis atque doctrinae, ut aliorum Patrum, quos caeteris longe nobilissimos ea tulit aetas, perquam sane paucis concedant. Sunt autem pleraque omnia iis, quae maximus Ecclesiarum Magister Hieronymus elucubravit, conjuncta propemodum atque illigata, vel materiei quae illis subest, vel disputationum ex utraque parte, respectu: quae invicem dissociari vix possunt, aut ne vix quidem. Alia ut parum ad Hieronymum spectent, ejus tamen propositi sunt atque ingenii, ut cupidum eruditionis hominem ab illis continuo ad se invitent, et alliciant. Sed enim prima et tota hinc mali labes, ex quo plus tamen aliquid pretii illis accedendum videbatur. Auctor, quum favoris in Origenem, quod nemini compertum non est, suspicione laboraret, abs Hieronymo, cui olim summa fuerat amicitiae necessitate conjunctus, bono quidem Fidei purioris studio, acriter tamen notatus, purgare se apud quos male ea de caussa audiret, et secum illo in arenam descendere coactus est. Impar, ut nihil dissimulem, congressus Achilli. Sed et aliunde, ut vere quod res est dicam, caussa exstitit, cur Noster paullo iniquiore loco sit habitus. Nempe ita comparatum est a Natura in hominum, cujuscumque illae generis sint disputationibus, ut qui caussa cadit, ejus et ingenii foetus, et laudes nonnihil detrimenti accipere videantur. Hanc prae caeteris Presbyter Aquilejensis fortunam subit. Ejus monimenta ingenii non perinde studiosos olim nacta sunt, ac fuissent de iis merita. Sequiore aevo quae in dies magis, et jure quidem, invaluit Hieronymiani nominis gloria quasdam illis quasi tenebras offudit. Unum hoc scilicet, quod ab infenso in Sanctissimum Doctorem parente videri poterant elucubrata, satis caussae erat, ut avide minus exquirerentur.

Hinc sensim ferme obsolescere eximia Aquilejensis Presbyteri scripta, deque manibus lectorum propemodum excuti: quae ne interciderent tamen, eorum relicta sunt curae, qui Librariam artem profitebantur, et Bibliothecas instruebant. Hi autem novo illa incommodo, ne quid lucris suis decederet, cumularunt. Nam quae nulli quidem censurae obnoxia videbantur, nimirum neque Origenianis dogmatibus favere, neque Hieronymianis institutis, et gloriae opponi, erantque alia ex parte, ut avide legerentur, atque aeternum obtinerent, longe dignissima, ad declinandam nescio quam Rufiniani nominis notam apud studiosorum vulgus, aliis nominibus inscripserunt. Et primi quidem subsellii Auctoribus, Cypriano puta et Augustino, quin ipsi etiam Hieronymo, si Superis placet, adtribuerunt. Factum proinde, ut quum alia ferme situm ducerent, alia non Rufini, sed quorum nomina praeferebant, passim crederentur. Etiam ab inventa arte Typographica ad haec usque tempora, tu fuerint pleraque omnia sparsim variisque in libris, atque aliis identidem titulis in lucem edita, nulla unquam Collectione integra, quod aliorum ferme omnium Operibus Auctorum usuvenit, in unum veluti corpus redacta sunt. Molitus id quidem est olim, sive ante annos ferme centum et septuaginta vir bene de literis deque Ecclesiastica eruditione meritus Renatus Laurentius De la Barre, qui Rufini Opera, ut habet in fronte libri, quae exstant partim antehac nunquam in lucem edita, partim nuper ope doctissimorum virorum emendata et castigata, et in duos Tomos divisa complexus est. Complexus est autem uno nec magnae molis volumine, cujus alteram partem, sive Tomum manifeste suppositio in LXXV priores Psalmos Commentario explevit, quem ex vetustissimo, ut ait, Manuscripto exemplari Bibliothecae Monasterii Insulae Barbatae, juxta Lugdunum, Antonius de Albone Archiepiscopus Lugdunensis, et Galliarum Primas eruerat. Sed et priorem Tomum infarsit infarsit alienis in Oseam, Joelem et Amosum Commentariis; quos si excipias, ut par est: germanorum Rufini Operum nonnisi duos Libros de Benedictionibus Patriarcharum, totidemque 0049 Ecclesiasticae Historiae, et Symboli expositionem expostionem Collectio illa continet. De nis quos contra Hieronymum scripsit, nihil quicquam: de Historia quoque Eremitica, quae Operum ejus nobilissima pars est: de Apologia ad Anastasium, aliisque eo spectantibus Opusculis, nihil. Atque haec quidem ex eorum censu, quae nos primigenia appellamus, seu quae de suo Presbyter Aquilejensis elucubravit. Nam quae in Latinum de Graeco transtulit, quamquam et numero plura admodum sunt, et locum inter Rufiniana expostulant sibi dari, omnino non attigit, et ne verbo quidem tenus commemoravit.

Necesse erat itaque, ut novam, atque absolutam eorum Operum Collectionem aggrederemur, tam Hieronymianorum, ut dicebamus, respectu (quae dudum omnia recensuimus, atque hac veluti coronide terminantur) quam ipsius, eoque magis, Rufini, cujus praeclarissima, atque auro contra et gemmis aestimanda ingenii monimenta variis libris huc illucque dispersa, vitiis omne genus obsita, aliis interdum et nominibus inscripta, et Auctoribus adtributa, denique suis mulctata partibus eximiis, ex hominum ferme animo exciderant. Ecquodnam vero illud sit, quod in hac adornanda Provincia nobis ipsi proposuimus, enucleatius dicendum est.

Initium facimus a Rufini Vita, quam V. Cl. Fontaninus incredibili studio per annos plusquam viginti elaboravit, et nobis cum Romae ageremus, maximam partem legit. Et sane ita ad perfectum unquem jam tum elimaverat, ut quo minus publici juris fieret, nihil deesset. Sed dum in posterum differt, fato functus est, nec illa nisi post aliquot ab ejus morte annos in lucem prodiit elucubratio, cum aliis breviore admodum stylo exaratis Illustrium Virorum Vitis, quae Historiam literariam Aquilejensem, sic enim liber inscribitur, complectuntur. Nihil ea est certe proposito nostro consentaneum magis; nam quod maxime Editorem decebat, particulatim edisserere de Rufini scriptis, eorumque caussis, fortuna, Editionibus, perquam ibi accurate omnia Vir eruditissimus persecutus est. Neque non tamen punctum nobis nullum reliquum fecit; sed leviora sunt, quae ejus diligentiam effugisse videntur: et suis nos locis animadvertimus, vel notulis quibusdam ad libri oram Lectori ob oculos ponimus. Attamen et peccare eum etiam alicubi, minime diffitendum est. Ejusmodi nos duo, quae praesertim ad rectas temporum rationes spectant in Hieronymiana, quam nuper adornavimus, Vita Capitibus XXIX. et XXXII. castigamus, quae heic iterum recitare, molestum esset. Alias peccat et paulo gravius, ubi et Hieronymo contumeliam facit, quem ait S. Joanni Chrysostomo male locutum, haereseos quoque dicam scripsisse. Ad cujus faciendam rei fidem, Norisium nostrum adducit proferentem ipsam, ut ait, Hieronymi Epistolam ad Theophilum (ea est in recensione nostra CXIII.) qua Constantinopolitanum Antistitem e throno dejectum gaudet, ejusque miseriis insultat: Joannem qui dudum Constantinopolitanam rexit Ecclesiam, etc. Quare ita in rem suam argumentatur: Sicut Hieronymum perpauci secuti sunt, ubi a Theophilo Alexandrino deceptus, Chrysostomum virum sanctissimum pro haeretico sugillavit: ita perpaucis suadere potuit, Rufinum haereseos nota inurendum. Atqui minime illa Hieronymi est Epistola ad Theophilum, sed (quod magis mirere) Theophili ipsiusmet ad Hieronymum, quam Latine hic quidem reddidit, et cum Invectivarum libro ad eum remisit, ut versionem ipsam contumeliosi libri excusaret. Id nos bonis argumentis suo loco evicimus Tomo I Hieronymianorum Operum, ubi et subsequentem Epistolam, qua cum illa erat antea in unum conflata, sejunximus, et suo quamque Auctori germano reddimus. Non itaque de suo Hieronymus in S. Chrysostomum scripsit, neque se iniquiorem virtutibus ejus praebuit; adeo quod capite ab isto Fontaninus disputat, falsa ratiocinatione laborat, et nihil est. Sed et alibi fucum sibi fieri passus est ab recepta vulgo lectione apud Rufinum, Apologetico secundo num. 12. ex qua solidi anni duo ejusdem Vitae pendent, quibus ignoratis, rerum quoque ejus nonnihil turbatur series. Habet ita se res. Rufinus jactantiae sugillaturus Hieronymum, qui cum solos triginta dies Alexandriae fuisset, Didymo Praeceptore saepius gloriatur, se ait totis sex annis ibi commoratum, et iterum post intervallum aliquod, aliis duobus. Ita Guarnerianus, de quo postea, Codex Ms. praefert, ad quem nos Editionem nostram exegimus: ita Auctore ab ipso scriptum, legendumque omnino esse, recta ratio persuadet. Editi autem ad hanc usque diem libri, quibus ipse fidem Fontaninus adhibuit, incongruo sensu ac falso habent, et iterum post intervallum, aliquot aliis diebus: ut non jam duos annos, sed aliquot dumtaxat dies, cum iterum Alexandriam advenit, Presbyter Aquilejensis demoratum ibi se dicat. Sed falli vulgatos libros, et doctis viris diu nimis imposuisse, perspicuum est. Quid enim Rufinus poneret in laudis partem dies se aliquot Alexandriae substitisse, cum jam sex annos abs se ibi transactos glorietur, et diebus nimirum paucis, quos egit ibi Hieronymus, solidos annos opponi velit, non dies? Quo autem aliis referri, nisi ad annos potest? siquidem diem antea nullum memoravit, et respectum haberi eo praenomine ad proxime superiora, nemo non sentit. Aliis igitur duobus, scilicet annis, non diebus, scripsit: neque enim si dies dicere voluisset, addidisset aliis, sed aliquot tantum. Ex quo alterum quoque manifestum est, non aliquot scriptum ab eo fuisse, sed aliquod, et referri ad intervallum voluisse, quemadmodum ratio, et recta itidem Orationis series contextusque ostendit. Nam intervallum ἀπλῶς, ut praeferunt vulgati libri, sine ulla quanti temporis significatione, stultum est dicere; nec adduci quis poterit, ut credat, incuriose adeo Rufinum, atque hoc maxime loco res suas enarrantem, se agere, tamque insipienter de se adversus aemulum suum loqui. Econtrario videsis, quam sibimet bene constet, vera demum lectione ex Codice restituta, Alexandriae sex annis commoratus sum, et iterum post intervallum aliquod, aliis duobus. 0051 Nec dubites, num ita potuerit locus ab eo qui Codicem descripsit, refigi; quin potius ex eo de germana lectione vetustiore sumas argumentum velim. Nam ita se liber ab imperito Antiquario exaratum, locis innumeris prodit, ut cum ad ea reformanda verba, summi ingenii Critico opus fuisset, hic se perquam exigui ostendit, et in his etiam quae neque descriptu sunt, neque intellectu admodum difficilia, errores saepe librarios errat, nihilque aliud, quam quod in proposito sibi exemplari legebat, omnino rescripsit. Dicemus de Codicis indole atque auctoritate inferius suo loco pluribus. Interim certo certius sit, non aliter scriptum a Rufino, et duos eum revera annos Alexandriae, quum eo advenit secundo, egisse. De primo ejus incolatu, quod ab anno 372. ad 377. censendus sit, nullus unus dubitat. Alter hic itaque, qui et biennio constat, et post aliquod ab illo intervallum, unius puta alteriusve anni, contigit, conferendus videtur in 380. et insequentem, aut serius paullo si lubet, atque illud quodque paullo serius intervallum putare malis. Certe ante 385. quo anno, die 20. Julii Theophilus ejus Cathedram Ecclesiae inscendit; discimus enim ab Hieronymo Apologiae lib. III. Rufinum postquam Theophilus Episcopus factus est, Alexandriae non fuisse. Ad hunc igitur modum illa est apud Fontaninum Rufiniani incolatus altero biennio lacuna explenda.

Sed aliis qui Vitam hanc eandem Aquilejensis Presbyteri, sive ex integro, sive ex parte literis consignarunt, falli et fallere saepius multo contigit. Praetereo quam ante annos ferme triginta Abbas Trappensis Gallica lingua duobus exiguis Tomis comprehendit: cum enim incolumi adhuc Fontanino, eidemque Operi jamdudum incumbente, vulgata sit, et pro illa qua apud vulgus Italorum utuntur Gallici libri docti indoctique fortuna, lectores invenerit, nunquam ab eo tamen toto Commentario suo saltem verbo tenus laudatur; quod indicio est, doctum virum non tanti illam aestimasse, ut memoria dignaretur. Re etiam vera nec mereri visa nobis est, ut quis bonas horas in ejus aut lectione aut confutatione insumat. Praetereo item quae de Rufino deque ejus Libris haud pauca disserit V. Cl. Bernardus Maria de Rubeis, qui nuper Monumenta Ecclesiae Aquilejensis Commentario Historico-Chronologico-Critico complexus est. Cum enim paucis quibusdam locis a Fontanino dissentiat, quamquam et simul a veritate recedere videatur: satis haec tamen fuerit in Adnotationibus indicasse, nihilque opus est huc denuo proferri, quae utramque scriptionem contendenti fraudi esse nequeunt. Caetera et probe Auctor Ecclesiasticas Antiquitates cumprimis novit, et praeclara eruditione ac doctrina ejus refertus est liber.

Sed alius est, quem praeterire omnino non possumus, ut ne diutius vulgo studiosorum fucum impune faciat. Est autem e Carmelitarum familia Frater «Petrus Thomas Cacciari, ut se ipse nominat, Cleri Romani examinator Apostolicus, et in Collegio Urbano Propagandae Fidei Lector Theologiae primarius.» Editioni suae, quam ante tres ferme annos adornavit Historiae Ecclesiasticae ex Rufiniana Translatione de Graecis Eusebii, additis et duobus Rufini ipsiusmet Libris, Dissertationem subtexuit Historicam, in qua de Vita hujus et fide, nec non Translatione ipsa inquirit. Et rem quidem ab ovo exorditur, abs Hieronymi, inquam, cum Rufino prima amicitia, seriem deinde omnem Vitae ejus et morum, studiorumque persequitur. Sed mirum dictu, quam saepe fallatur, atque in his etiam quae nullis sunt difficultatibus impedita, erret desipiatque. Nos aliquot qui primo in oculos lectando incurrunt errores animadvertemus, ut ne muneri nostro, ea quae propius ad Rufinum pertinent expendendi, deesse videamur: caetera multo libentius condonaturi, nec facturi dispendium temporis dispellendis eorum hallucinationibus, quos dedoceri fortasse pudeat.

«Hieronymum ait Cap. II. tunc in Dalmatiam, patrium solum, redire compulsum, cum ad Rufinum scribens, Postquam, inquit, me a tuo latere subitus turbo convulsit, etc. (Epist. III) .» Scilicet, redire ille dicetur in patriam qui se inde ait compulsum abscedere, Parentibus, Sorori, Cognatis vale dixisse (Epist. XXII) . Cantherius in porta. Vide nos Cap. 6 Vitae Hieronymianae; neque enim, si plures una sententia errores cumulantur, singulos notare est animus. Ineptias quoque praetereo, quibus fere tota Capita quatuor insequentia constant. Capite VII. Athanasii mortem, ex qua chronica nota Rufinianae peregrinationis praecipuae rationes pendent, anno consignat 372 die 2 Maii, totamque adeo historiam illam sus deque vertit, cum sit jam certo certius, post solidum annum die 3 Maii S. Episcopum fato concessisse: quemadmodum alii ex aliis monimentis, Proterii Paschali Epistola, et Historia Patriarcharum Coptitarum, nos multo evidentissime ex Historia de ipsiusmet rebus S. Athanasii Acephala evicimus, ubi diem obiisse scribitur, Consulatu Valentiniani, et Valentis IV. Pachom. VIII. Alia quae videri leviora possunt, missa faciamus. Capite XI. quod prioris Partis postremum est, duo paucis verbis immania peccat. Historiam Eremiticam, seu Vitas Sanctorum Patrum scripias ait a Rufino, dum Alexandriae degeret (ut serius puta ante ann. 385) quum Auctore ab ipso atque Opere cap 28. in fine, tum etiam lib. II Ecclesiasticae Historiae capite 4 facile constet, eas non Alexandriae, sed Aquilejae, et post annum 400. (hoc est annis ut minimum quindecim serius, atque ille asserit) scribere occepisse. Item non unum modo, sed duos ejusdem Historiae libros pro Rufinianis agnoscit «quorum secundus licet, ait, non ex integro ab ipso elucubratus videri possit, certe quidem cum Latinitate donatus, tum magna ex parte auctus atque illustratus per Rufinum censendus est.» Potuit olim fere similis hallucinationis dari Rosweido venia; nunc vero temporis duplices videre Thebas, pro germano Rufini foetu, foetum habere manifesto alienum ac supposititium, non sani esse hominis videatur. Accedit ad inscitiae cumulum, quod de se loqui, suaque ipsum narrare per Aegyptum itinera, Rufinum putat 0053 quum et manifesto colligere sit ex tota, quae describitur rerum historia, et palmaribus argumentis evicerit Fontaninus, Auctorem ex alterius persona loqui, Petronii scilicet Bononiensis, a quo rogatus est, ut Peregrinationes suas per Aegypti secessus literis consignaret.

Pars altera Dissertationis et prolixior multo est, et erroribus longe pluribus scatet. Ridiculum inprimis quod proponit sibi in lemmate demonstrandum, Rufinum et Joannem Jerosol. male audire coepisse de Origenismo: ut ejurare Origenismum coepisse eos putes, pro eo quod res erat, male audire apud alios coepisse, quod Origeni impensius faverent. Porro illud, quam fidenter, ne quid plus dicam, quod germanissimum Hieronymi Librum contra Joannem Jerosolymitanum, de quo nemo unquam hominum dubitavit, si unum Wastelium excipias, itidem Carmelitam, et pro Joanne praesumpto Instituti sui homine pene furentem, falsitatis accusare audet, ejusque Auctorem apertissimum ac nugacem Joannis inimicum, vocat! Quin pergit etiam Capite VIII, quo hanc sibi ex integro caussam tractandam sumit, calumniari verba, eumque Pelagiani quoque dogmatis reum peragere, denique et probris incessere. Olim istud Wastelii commentum docti quique viri sannis excepere: scripsit, et doctissimus Tillemontius, Cette opinion est si étrange, et comme je crois, si peu recue parmi les savants, qu'on nous dispensera aisement d'en examiner les raisons, qui seraient plus longues à réfuter qu'il ne serait difficile de le faire (In Not. ad Vit. Hier. Not. LII) . Idem sibi dictum Cacciarius putet: quanquam mulctasse nobilissima sui parte, integro inquam Libro, magnum Hieronymum, reclamante Orbe propemodum universo, non esse venia dignum videtur. Caeterum a nobis praeclare secum actum existimet, quod sex intermediis Capitibus, cum nihil habeat, quod proprie Rufinum spectet, nugas, ineptias, gerras, quas ibi nectit innumeras, praeterimus, ut et quas insequentibus ad usque XIV. quibus totus in eo est, ut Joannem suum abs Hieronymi et Episcoporum Cypri, atque Alexandriae accusationibus subtrahat. Unum aegre ferimus sanctissimi Viri Epiphanii canis tam saepe tamque impudenter insultari.

Sed eo tandem processit, cum male plerisque bonis doctisque dixisset, ut et nobis derepente dicam impingeret. Vide, quam erudite, quibusve modis. Ait capite XV: «Hieronymum aliquando, cum se deceptum beati senis Epiphanii simplicitate animadvertisset, hujus judicio abjecto, anno denique 396. pacem et comunionem cum suo Episcopo redintegrasse.» Prochronismo unius ut minimum anni peccat in eorum etiam rationibus, qui eam pacem caeteris altius repetunt. Sed mirum hoc magis, quod ad eam Epocham comprobandam testimonio utitur, quod annum quadringentesimum primum, aut secundum designat: notissimo inquam illo Postumiani in Severi Dialogo, ubi dicitur, Ecclesiam loci illius (Bethleemi) Hieronymus Presbyter, tunc rexisse, quae Parochia erat Episcopi Jerosolymitani (Dial. I. 8) . Nec porro diffitetur ipse eam temporis notam, subdit enim, «ex eo colligi loco, S. Doctorem, qui Epiphanio teste (Ep. 5. 1) , propter verecundiam et humilitatem noluerat debita nomini suo exercere officia (leg. sacrificia) post compositum dissidium anno circiter 400. humeros submisisse oneri Monachalis (sic vocat) Paroeciae Bethleemiticae, sibi haud dubie Joannis auctoritate delatae.» In quibus alterum denuo errat, quod Hieronymum ab eo demum tempore functum Presbyteri officio, et sacris operatum putat. Tanta illi hallucinationum seges, ut semel una sententia delirasse non satis habeat. Haec autem atque his similia cum blaterasset, quae persequi singillatim non tam mihi taedium quam Lectori fuerit, subito me suggillare, sibique plaudere, si queat, experitur. Atque haec quidem, inquit, notata oportuit Veronensi Editori Operum S. Hieronymi, (est Deo gratia, quod non ita desipuerimus) qui dum eam Epistolam (Librum contra Joan. Jerosolymit.) rejicit in annum 399. aut 400. id est post triennium, aut quadriennium ab inita solemniter concordia, reum apertissime facit violatae fidei et amicitiae S. Doctorem. Deus meliora mihi, erroremque hostibus istum. Hominem nullis oculis, nullo corde non imitabimur: neque non tamen feremus aequo animo tantam ejus levitatem, qui alios docuisse videri apud vulgus velit. Editor Veronensis (qui non alius a me est) in Praefatione ad eum Librum bonis argumentis ad an. 399. referri illum ostendit, posse etiam ad 400. initia; in Vita autem S. Doctoris, ubi haec latius et serie continua disputantur, ipso 399 adscribit, ut initis probe rationibus nullum faciat reliquum dubio locum. Legat eruditionis homo cupidus caput XXIX. a numero praesertim septimo ad duodecimum (nam si huc illa transferre velim, nimis longum faciam, et jam non in Rufini Editionem Praefatio, sed Hieronymianae vindiciae describendae erunt) et nullus dubito, quin supputationi assensum etiam invitus praebeat. Sed ut videas, quod et in veteri apud Hieronymum Proverbio est, Cacciarium voluntatem habuisse nocendi, facultatem non habuisse: puta, non evidentissimas nos, sed leviores Chronologiae nostrae caussas addere, si mavis etiam, non 399. aut 400. sed multo serius, et ut visum quoque est aliis doctis viris, ad usque 406. eam elucubrationem differre: ideo ne, quod religioni non habet religiosus homo calumniari, reum apertissime facimus violatae fidei et amicitiae S. Doctorem? Nonne aliam rerum seriem, rationes alias nobis institui videbat? hinc pacis percussae tempora serius protrahi, sin plumbeus est totus, non noverat? Novit enimvero, sed tanti haberi apud suos voluit, ut nos castigasse videretur. Nos, salvis Rufini ac Hieronymi rebus, quorum haec caussa dicta sunt, injuriae concedimus.

Quae tamen hinc reliqua ejus Partis septem Capita subsequuntur (Tertiam enim, ubi de Historiae Ecclesiasticae Rufiniana Versione agit, Praefationi insequentis Tomi reservamus) cum stomacho ita percurremus, ut tantum notasse graviora contenti, tempori parcamus et stylo. Totum fere caput XVI. injuriosum Hieronymo 0055 est, qui et iisdem usus fraudibus dicitur, de quibus adversarios suos accusat, et schisma Monachorum fovisse. Prochronismo etiam peccat. Idem vitium est duorum insequentium, ubi et series Rufini elucubrationum omnis intervertitur, et itineris Roma Aquilejam ordo, ipsaque historia turbatur. Inscite illud prae caeteris, quod putat ipsa in Urbe totos duos annos Rufinum substitisse. Porro nihil iis stultius verbis, quibus Cap. XIX. exorditur, Jampridem ex Epist. Hieronymi 61. (hic est contra Joan. Jerosol. Liber) minus commode sentire ceperat Pammachius de Rufini fide. Enimvero non Hieronymi illam esse Epistolam, sed nugacis hominis Joanni Episcopo perquam infensi, tota passim Dissertatione, propriisque Capitulis hactenus contendit, quod nos audacissimum commentum explodimus. Memorem esse mendacem oportuit. Adversatur jam enim ipse sibi, et sui est tam cito propositi oblitus. Neque vero se dicat, ex recepta nunc vulgo inscriptione Operis loqui; praeterquam quod enim alias nunquam Hieronymi, sed Auctoris incerti Epistolam eam vocat, nisi vere esse Hieronymianam sentiret, atque haberi nunc vellet, multo adhuc magis in rem suam desiperet, faceretque Lectori offucias. Quippe addit, «lectam Pammachio, adhibitamque illi fidem, denique et praejudicium Rufinianae existimationi hinc illatum,» argumentatur. Num alius venit in mentem sibi Auctor, quem verus Pammachius pro vero Hieronymo haberet, ipse etiam de nomine Hieronymum diceret, et Hieronymus tamen non esset? Sed nondum ineptiarum finis. Rem enim ipsam quod spectat, et ab omni veri specie, et a semetipso iterum dissentit Carmelita, qui post Tillemontium, aliosque doctos viros non diffitetur, illam neque perfectam ab Auctore suo fuisse, neque ad Pammachium missam, immo et suppressam Epistolam (Cap. VIII) . Quae igitur sunt haec praestigia? Fuit illa Hieronymi Epistola, eademque non ejus, sed nugacis et maligni hominis fuit: ad Pammachium missa, qui verus tamen Pammachius non erat, siquidem nec a vero Hieronymo acceperat: eidem lecta, et in vulgus sparsa, unde Rufino conflata est invidia, et suppressa simul scrinio, neque educta unquam, immo neque ab Auctore absoluta. Tantumne ambagum ineptissimarum duobus versiculis?

Porro ejus imperitiae, ob quam tota Rufiniana historia retro sublapsa ut referatur, necesse est, unum atque alterum de reliquis postremis Capitulis exemplum addam, quibus liquido constet, quam ille ab eruditione, bonarumque artium studiis omnibus imparatus ad scribendum de Rufini rebus accesserit. Hunc non fuisse ab Anastasio damnatum, ex eo colligitur manifesto, quod usque sit, cum Sanctis Episcopis, Italiae. praesertim, communione ac familiaritate usus. Nobile argumentum bonus vir ille exaggerando sic depravat: «Paulinum, ait, Nolanum Episcopum, datis ad Rufinum Litteris amoris ac benevolentiae plenis, petiisse atque obtinuisse explicationem de Patriarcharum Benedictionibus. Rogasse eum quoque, ut pertransiens Roma, Nolam se conventum vellet: quibus certe studiosissimis verbis Presbyterum Aquilejensem non coluisset, si ejus condemnatio unquam prodiisset; quam utique ignorare non poterat, utpote qui sedem suam haberet in Provincia Suburbicaria, Romanaeque ditioni subdita.» Deus bone! quid est desipere mentis, si hoc non est! Quo tempore illas Epistolas Paulinus scripsit, nec Episcopum ipse agebat, sed in Presbyteri tantum gradu merebatur: nec Rufinus ulla pravi dogmatis suspicione laborabat, ut ab ejus refugere consuetudine quis deberet: nec denique Anastasius Romanam adhuc Cathedram obtinebat, ut percellere anathemate eum posset. Pergit tamen ille errores erroribus cumulare: «Et cum, ait, Chromatio e vivis sublato, Rufinus, Aquileja relicta, in Monasterium Pineti ad Classensem urbem se receperit, putasne tot Religiosos viros proscripti Haeretici convictum, contubernium, nedum communionem fuisse laturos?» Ineptiae ineptissimae, somnia. Rufinus cum in Pineti Monasterium secessit, nondum Aquilejam venerat, vixdum enim erat ab Oriente reversus. Chromatius in vivis adhuc utique agebat, qui nisi post annos ferme novem diem obiit: Pineti denique Monasterium non ad Classensem urbem, quae nulla unquam fuit, sed neque Classis prope Ravennam, verum in Agri Romani, Terracinam versus, ora maritima steterit. Potuisset quis data opera ad movendum tunicato popello risum plura paucioribus verbis loqui deliramenta? Verum his diutius immorari nobis et fastidio est, et pudori. Et facile tamen Lector intelliget, si historicam illam Dissertationem lustrare tantum oculis velit, alia esse quamplurima, quae quum parum ad nos spectent, immania ejus errata dissimulamus.

Revertamur ad Rufini Operum Editionem nostram, pergamusque porro de his quae in illa adornanda praestitimus, Lectorem commonefacere. Initium ducimus a duobus de Benedictionibus Patriarcharum Libris, qui primas inter omnes Presbyteri Aquilejensis Tractatus ferunt, tum Scripturae quam explanant respectu, cum temporis praerogativa, qua caeteris primigeniis, ut vocare placet, ejus scriptionibus antecedunt. Hos autem accepimus ex Barreana Editione, quae et caeteris multo est accuratior omnibus, et ex antiquissimis manu exaratis exemplaribus Monasterii Montis Dei, dicitur in Praefatione descripta. Aliam nihilominus vetustiorem in consilium adhibuimus, quae in Monumentis Ss. Patrum Orthodoxographis continetur, et quam bonae frugis saepe comperimus. Usi praeterea sumus et Codice Ms. quem e S. Salvatoris Bibliotheca, quae Bononiae est, Cl. V. P. Ab. Trombellius descriptum diligentissime ad nos misit. Aetatis haud ille quidem est multum dissitae, neque hanc ipsam, quod rei caput est, Rufini explanationem repraesentat, sed cognominem aliam ab studioso aliquo consarcinatam, cujus nos specimen Tomo Hieronymianorum Operum tertio fecimus in Appendice. Verum cum et iisdem propemodum vestigiis insistat, et ab Rufiniana identidem in suam interpretationem quaedam Auctor derivet, facile huic nostrae recensioni adjumento fuit, plurimum certe 0057 ejusdem illustrationi contulit. Accedit Monimenti novitas, et rerum quae in eo continentur praecipuarum delectus: neque enim antea totum, sed priore tantum ex parte, eaque exigua in publicam lucem prodierat: neque nos totum in notis descripsimus, sed illa dumtaxat, quae et lectu maxime digna, et in rem nostram recte conducere videbantur. Praeclarius, puto, nobiscum et cum Editione nostra actum esset, si quod affectavimus diligentissime, Codicis Murbacensis in Alsatia, et descriptarum ex eo variantium lectionum potiri licuisset; sed frustrati a spe sumus. Interim quod unice datum est, ingentem illam decem fere versuum in Praefatione lacunam explevimus, quam ex eo Ms. recitat Fontaninus, et qua vitam sensumque huicmet Operi videmur restituisse. Caeterum quae de his libris plura vir idem Claris. disputat, in antecessum consuluisse, operae pretium erit. Econtrario aut falsa, aut de nihilo ferme omnia sunt, quae de illis Cacciarius scribit, atque illud cum primis, quod eorum elucubrationem ad annum usque quadringentesimum octavum differt.

Subsequitur Commentarius in Symbolum Apostolorum, quo certe nihil praeclarum magis atque eruditum tota Ecclesiasticae Antiquitatis memoria continetur. Nec aliquod aliud est facile in Ss. Patrum scriptis quot sunt, quotque fuerunt, quod saepius editum, recognitum, recusum, lectumque adeo fuerit, et doctorum hominum observationibus studiisque magis expolitum atque illustratum. Nos Balusianam nuperrimam editionem (sive ejus e Parisiensibus Benedictinis, qui posthumas Balusii curas in S. Cyprianum, cui olim haec est elucubratio adtributa, absolvendas et vulgandas suscepit) non tam imitandam nobis utpote omnium et recentissimam et diligentissimam, quam exornandam proposuimus. Contulimus enimvero cum aliis praeterea vulgatis antiquioribus libris, quos minime novit laudatus Editor, et Barraeano praesertim codice, quem ignorasse, aut non consuluisse, quanti illi steterit, passim ostendimus. Multa hujus atque aliorum, ut diximus, librorum ope restituimus, quae reliqua nobis fecit tot hominum caetera doctissimorum industria, et medica adhuc manu indigebant. Porro cum animadverterimus, Rufinum abs Cyrillo Jerosolymitano, quo, quum ibi ageret, magistro usus est, multa fuisse mutuatum, longasque pericopas ex ejus Fidei Expositione, quam variis Catechesibus edisseruit, in Latinum pene ad verbum conversas in sua transtulisse, ipsas in partes vocavimus, et singulis quibusque locis ad Graecum exemplar, quod et laudamus ibi saepenumero, exegimus. Ex quo non lectio dumtaxat verior prae aliis quae obtinebant, innotuit, sed et sensus penitior, et vis propria verborum in aperto fuit. Alia quae ad divinissimi, ut ita dixerim, Libri commendationem atque ornatum contulimus, ex Adnotationibus disces.

Historia Eremitica pone sequitur, sive Patrum Vitae, seu denique, ut placuisset Fontanino inscribere, Historia Monachorum, et itinera per Aegyptum S. Petronii Bononiensis nomine scripta. Hanc nos ex Rosweydi elegantissima Editione accepimus, cujus etiam non indocti sane viri, caetera autem diligentissimi Adnotationes contextui subnectimus. At vero alicubi etiam castigamus. Longius quippe aberrat a veritate, quod alterum quoque Librum de Vitis Patrum Rufino saltem, ut Interpreti posse putat adscribi; et quod gravius fortassis erratum videatur, hocce unico Libro, qui Rufini germanus est foetus, suam, non alterius per Aegyptum peregrinationem ab ipso narrari existimat. Quamobrem ejus et Melaniae itinerum historiam ex integro texit Praeludii loco, atque his demum, quibus sibi mentem praeoccupari hallucinationibus passus est, adnotationes quoque suas identidem imbuit. Nostrarum itaque partium fuit, Lectorem monere quibus oportuit locis, ut ne sineret fieri sibi fucum, ejusque rei brevibus caussas addere, notulis quas asterisco praesignatas opponimus. Alios ejus errores cavemus alibi: puta, quod fuisse Rufinum nonnulla a Palladio mutuatum autumat, quum prorsus econtrario jam constet, ex Rufino quaedam Palladium in sua transtulisse. Denique et menda aliquot lectionis sustulimus, contextumque Auctoris, quoties se occasio obtulit, fecimus paulo meliorem.

Gradum hinc facimus ad Historiam Ecclesiasticam, non illam quidem Eusebii Caesariensis, quam Noster de Graeco in Latinum refudit (neque enim Versionibus heic locus est) sed quam de suo ipse duobus Libris contexuit, atque Eusebianae subjunxit. Ejus Editiones typographicis formis expressas Fontaninus ferme omnes recenset, expenditque de more copiose satis ac diligenter. Anno autem ab ejus obitu quarto suam Romae vulgavit F. Cacciarius, de quo paulo ante dicebamus, eamque se ad Vaticanos Mss. codd. exegisse, et notis illustrasse, in fronte Operis profitetur. Jure suo postulet a me Lector, ut quae ejus ratio sit, dicam. Sed antequam hoc facio, quid ego in hac mea adornanda praestiterim, ut coepto pressius insistam, docebo paucis. Barraeanum exemplar typis ante annos ferme centum septuaginta expressum, quo pluribus locis nullum est magis emendatum, expoliendum usque mihi atque exornandum proposui. Contuli autem subinde cum aliis antiquioribus editis libris, et praecipue Parisiensi anni 1523, quem Boussardus secundis curis vulgavit, et bonae frugis saepius expertus sum. Tum vero codicibus Mss. duobus a capite, ut aiunt, ad calcem cum edito comparatis sum usus, quorum, utpote diversarum gentium, explorare etiam fidem variantium inter se invicem contentione lectionum, non exiguae opis fuit. Alterum laudatus nuper Trombellius Ab. S. Salvatoris de ejusdem Coenobii Bibliotheca, quae Bononiae est, suppeditavit; alterum qui et paulo melioris est notae, accepimus ex celeberrima Guarneriana in S. Danielis municipio, quem contulit diligentissime, et quanta in ejusmodi tractandis libris opus est, sedulitate ac doctrina expendit V. Cl. Dominicus Ongarus, 0059 studiorum in Utinensi Seminario Praefectus, alias nec semel infra ob ejusmodi in Rufinum nostrum collata ex Mss. beneficia laudandus. Possemus et Vaticanos, quos Cacciarius descripsit, codices vocare in partes; siquidem non eam inconsulto lectionem sequuti sumus, quam hic praetulisset, sed singulis quibusque ex integro ad examen revocatis, saepius quam ille in textum receperat, repudiavimus: econtrario quae minus et probabatur, suffecimus.

Jam itaque eam Editionem expendamus. Quinque Mss. codices, ad quos illam exegerit, laudat Editor in Praefatione, tres scilicet Vaticanos, duosque alios ex eadem Bibliotheca, unum Reginae Suecorum, alterum Urbinatem, quem in notis falso recentiorem Regium, seu Reginae appellat, ejusque rei culpam heic deprecatur. Ac sunt illi quidem recentioris aetatis omnes, et quae parum Typographicae artis inventis antecedant. Verum illud etiam accedit incommodi, quod ita se iis usum fatetur, ut «sibi religioni duxerit de superiorum Editorum lectione quidpiam immutare, nisi suffragante fide duorum saltem exemplarium.» Ex hoc scilicet tam levi consensu maluit, quam ex probitate lectionis manifesta, contextus serie, atque aliis quibus abundat praeceptis Ars Critica, judicium ferre. Ars, inquam, Critica, quam qui profitentur atque ornant, contemtui habet, et cavendos docet. «Nam quae ( in Praef.), ait, subtilius aut de ratione temporum excogitarunt, aut de aliis hujusmodi rebus disputant, cum ut plurimum non alii usui sint, atque iis infirmandis, quae aliunde certa viderentur, non tam valent, meo quidem judicio, ad juvenum eruditionem quam ad eos imbuendos libertate opinandi quadam, unde rerum vel gravissimas in dubium revocare assuescant.» Hinc satis liquet, quo ipse ingenio hanc inierit provinciam: quem fecerit lectionum delectum: quae disseruerit in notis. Nempe quas oportuisset lectiones expendere, ut facile reciperentur in textum, hac ferme una de caussa respuit, quod solitariae essent, quum econtrario hac ipsa essent de caussa pluris faciendae, ut faciunt revera, qui Mss. libros sciunt, quod se ab alterius, sive loci, sive manus archetypo exceptas produnt, atque illae sunt, quas unus plane similes variis amanuensibus Antiquarius dictavit. Alias quas recepit, ut pote plurium suffragiis Codicum commendatas, si rem expendisset bene, non erat cur reciperet ob solam majoris numeri fidem, quae tanti non est, quando ita in omnibus Codices perpetuo consentiunt, ut unus ab alio descripti videantur, neque adeo illa nisi unius Codicis auctoritas habenda sit. In caeteris quam probe operam suam locarit, ex contentione nostrae hujus Editionis cognosces, ne si persequi exponendo velim, nullum faciam praefandi finem. Adnotationum (eas dico, quae hanc maxime partem Rufinianae Historiae spectant) «eo se ait (in Praef. Tom. I.) ipsemet usum genere, quo lectionem suam vindicaret ab intemperantiori Critice; tum autem eorum, quae ad Geographiam attinent, non injocundas et satis utiles notitias curiosae juventuti pararet.» Nihil tamen aliud pleraeque omnes docent, quam quod sciunt passim omnes, aut peti a Lexicographis potest, aut denique novam rancidis hallucinationibus materiam praebet.

Specimen unum aliquod subjiciendum est, ut quod diximus, exemplo constet. Narrat Rufinus Lib. II. Cap. XXIII. de Serapii subversione, militem, correpta bipenne, percussisse Idolum, et repetitis ictibus putris ligni fumosum genium caedisse. Adnotat bonus ille vir, His verbis, fumosum genium, etiam utitur Theophilus de Alexandrino Serapidis Templo loquens in Epistola Synodica. Novissimus autem Editor operum S. Hieronymi existimat ἑνιον, seu κὲνὶον (sic) locum fuisse ubi Hospites reciperentur. Vide, amabo Lector, quot mendacia, calumnias, ineptias verbis tam paucis cogit. Queritur Theophilus factiosos Origenistas, mulierem et filium ejus adolescentem, quorum caussa male Isidorus audiebat, produxisse in medium, et in loco Urbis celeberrimo, quem ni fallor, ait, Genium vocant, collocasse. Haec tota Theophili sententia est. Falsum est itaque primo, quod ait Cacciarius, Theophilum usurpare haec verba, fumosum genium. Falsum deinde, quod hunc ait de Alexandrino Serapidis templo loqui, quo nihil ei minus venire in mentem potuisset. Praeterquam quod enim conceptis verbis locum Urbis celeberrimum dixit, vicum, puta, aut forum, aut quid simile, non templum: Serapium neque amplius exstabat tunc temporis, quod ipse Theophilus ante annos ferme decem, quam haec scriberet, jam subverterat, ac solo aequaverat. Falsum tertio, quod et praecipuum est Cacciarii propositum, genium quod unice verbum Theophilus usurpat (etiamsi recte Scriptura haberet, quam depravatam ostendimus) quidquam in significando commune cum fumoso Serapidis genio habere. Jam quod me spectat Editorem Hieronymianum, ego cum Epistolam illam, quam et Theophili Synodicam abs Hieronymo Latine redditam certis argumentis ostendi, et primus ex antiquis membranis, inter quas fato proxima hactenus latuit, erutam, pretiosissimum si quod aliud Antiquitatis monimentum, literario Orbi communicavi, in Adnotationibus quibus eam illustrandam suscepi, ad laudatum modo locum suspicatus sum, Ξένιον, Xenion intelligendum pro Genio, et videri locum, ubi hospites convenirent: plateam videlicet, aut vicum advenarum. Demus ingenio religiosi viri, quod beneficium singulare in bonas literas, et cum primis sacras a nobis collatum ejus Editione Epistolae silentio presserit, malueritque lectorem suum ad non prius auditum, aut lectum alibi opus amandare, quam illud cum novitalis saltem laude, quae ex rei notatione oriebatur, commemorare. Quid istuc rei est, quod indoctis vulgo confidentissime imponit, et mihi calumniam apertissimam struit? Falsum nempe, et quarto id quidem est, locum dixisse me indigitari abs Theophilo, ubi hospites reciperentur, ut Xenodochium scripsisse videar, quod forum, aut plateam convenarum, sive ubi hospites convenirent, dixi. Nam proprium loci nomen, sive illud ab interprete Hieronymo (neque enim videtur potuisse 0061 de celeberrimo Alexandrini vici nomine dubitanter loqui Alexandrinus Antistes) sive Auctore ab hoc ipso additum sit, quum Graecum omnino esse debuerit, Latinis etiamsi mavis literis scriptum; minime autem Graecum sit Genium, nec Graece quicquam significet: jure addubitavi, quin fuisset Latini antiquarii errore depravatum, fallente vel pronunciationis, vel notioris vocabuli similitudine. Graecum proinde, quod illi proxime accederet, et cum proposita celebris loci significatione satis conveniret, erudito Lectori in notis proposui substituendum. Dixi Ξένιον, et commode ab hospitum frequentia desumi etymon posse, arbitratus sum. Quae illi inurenda sit nota, qui mea dicta corrumpit, ut castigasse videatur, alii judicent. Falsum interea est quinto quod me ait scripsisse, ὲνιον, seu κὲνὶον (sic) portenta verborum, quae ipse de cerebro suo cudit: et quod novum, eoque valde iniquius addit falsitati momentum, me illis existimasse, locum abs Theophilo denotatum significari. Unicum Graecum verbum scriptum est a me, Ξένιον: pudorem exuisse omnem, necesse est, qui mihi duo illa adscribit, quibus et corruptiora fingi si possint haud scio, cum enim nec Graece quidquam significent, nec Latine, aliquot etiam pravae scripturae vitiis laborant, ut neque Oedipus valeat interpretari. Neque non tamen absque dolo malo conficta existimes, sed eo utique animo, ut Hieronymiano Editori apud imperitos, et minime id, quod res est, scire cupidos, probro sint: quique ea notavit, esse aliquis videatur.

Praetereo quae hisce mendaciis continentur hallucinationes, atque ineptias: quarum unam modo atque alteram si ponere ob oculos Lectori velim, nimis longum faciam. Re enim vera, quae est hominis ἀπροσεξία, qui fumoso genio apud Rufinum dum consonare hoc apud Theophilum Genium contendit, nos laudat, qui aliter legendum ibi, et non Genium, sed Ξένιον ostendimus. Si Genium ipse rectam scripturam putabat, quid nos eam improbantes profert, adeoque non refutat verbo tenus, ut et consentire videatur; si nobiscum sentit, ac depravatam lectionem non diffitetur, quid ad Auctoris sui Genium Theophili Ξένιον facit? Porro, quae levitas mentis, ad ignoti vocabuli explicationem ignotius proferre, illudque geminum alteri pronunciare, quod ne simile quidem sit, imo quid rei sit, nesciat? Sed referamus aliquando colluvie ex hac pedem.

Equidem non erat Rufiniana lectio tam pauci facienda, ut cum librario apud Scriptorem alium errore conferretur. Nos eam iterum ad contextum accuratius expendimus, et multo nunc propius ad verum secundis curis accessisse videmur, quam antea in notis ad eum locum existimavimus. Prima scilicet fronte visum est, Latine scribi Genium proprio vocabulo, quod perinde esset, εἰρωνικῶς tamen, ac si Deum dixisset Rufinus: putris ligni fumosum Genium (idest Deum) caedit. Nunc abs Graeco nomen repetere magis placet, et proprie mentum Idoli intelligere, quod miles percusserit. Γένειον inquam Graece, quod est mentum, et pro facie aliquando sumitur, nam et γένεια saepius legere est plurium numero, genas, malas, et Lexicographis exponitur πώγων, facies, et barba. Enimvero Auctor ante tres modo versus, maxiliae veteratoris illisam primo bipennem dixit, tum iterum ictibus repetitis caesum putris ligni fumosum γένειον. Atque ut nihil dubites, quin faciei partem, sive rictus Idoli significet, ex membrorum ordine narrationem disjecti simulacri texit, subditque continuo, dejectam eam partem, γένειον, igni adhibitam conflagrasse: deinde revulsum cervicibus caput, et depresso Modio, distractum funibus: tum caetera per partes membra caesa securibus, et per singula cultricis Alexandriae loca effigiem veternosi Senis membratim exustam. Nihil itaque aliud ibi quam γένειον scripsit, et mentum barbamque significavit, prominentem partem, quae dejici, capite ferme adhuc integro, poterat. Quod Graece scripserit, non Latine, caussas habuit, quod et Graecum γένειον plus aliquid, quam quod Latine est mentum notet, et proprio vocabulo maluerit appellari, quod ferme erat Idolo proprium ac peculiare. Erat quippe illa simulacri pars caeteris insignior omnibus, hirquina barba, eaque ad medium fere pectus promissa, sed tereti, et ad cilindri modum, tantumque cuneaciore ad imum, ut videre est in ejus ridiculi Dei, quae supersunt etiamnum signis, quorum unum ex aere in domestico Museo nostro ob oculos habemus. Denique scriptum abs Rufino Graece illud, non Latine, ipsa Latinorum amanuensium probat hallucinatio, qui Graecum vocabulum Latinis totidem literis reddiderunt, deque γένειον scripserunt Genium. Sed haec hactenus.

Apologetici contra Hieronymum Libri duo subsequuntur, subjuncta itidem Apologia ad Anastasium: quos omnes etsi in Hieronymiana etiam Collectione Operum recensuimus, utpote qui eo maxime referebantur, non erit, arbitror, Lectori ingratum heic proprio loco exhiberi sibi iterum novo cultu exornatos, ut ferme ab iis alii videantur. Quantum profecto operae iis usque et usque expoliendis collocavimus, argumento erunt spissae observationes, et notae, quas licuit olim, quum inter Hieronymiana excuderentur, utpote peregrino in loco, segnius curare. Neque vero tunc alios quam vulgatos antea libros consulere datum est: nunc meliore fortuna utimur, atque opis impendio plurimum ex Ms. codice Guarneriano accepimus. Est autem Ms. hic liber ex eadem, quam dudum laudavimus in S. Danielis municipio Bibliotheca, olim Guarneriana, itidem nobis a laudato ibi, ac denuo honoris caussa nominando Cl. V. Dominico Ongaro communicatus. Non est ille quidem aut aetatis admodum antiquae, et ad faciendam illico fidem idoneae, aut, quod magis refert, satis probae emendationis et notae. Nihilo secius tam profuit nobis, quam qui optimae notae atque emendationis, aetatis item vetustissimae adesse unquam possunt. Exceptus nempe est, ut multis se indiciis prodit, ex admodum 0063 veteri, eoque de Aquilejensi tabulario, ubi et primum Auctore ab ipso conscriptus est, et in patrium veluti censum deinde habitus, curatusque est diligentius. Denique ab Antiquario exceptus est satis imperito, homine autem minime malo, qui saepius quidem errores librarios erret, et in rectam scripturam peccet, de suo autem nihil aut audere velit, aut sciat. Certe ad Lectionis veritatem indagandam ipso interdum errore suo profuit, ejusque monitu potius quam jussu, loca nec levioris momenti, nec sane pauca restituimus. Alioquin ubi constanti rectaque scriptura ab impressis variat (multa autem variat) fidem adhiberi sibi jure merito poscit, et veriora admodum proponi, fere certum est. Recole quod superius ubi de Rufini Vita, exemplum edimus ex singulari ejus lectione (Lib. II num. 12) , qua duobus annis Alexandriae secundo commoratus evincitur, qui dies ibi tantum aliquot substitisse, hactenus dictus est. His porro libris Apologeticis, eo etiam libello una computato, quem scripsit ad Anastasium, et quem itidem ad Guarnerianum exemplar exegimus, multisque locis fecimus meliorem, Rufinianorum Operum, quae de suo ipse excudit, et primigenia nominamus, Collectio omnis absolvitur.

Germanos Rufini foetus proles supposititia consequitur: non illa quidem, ut aliis passim usuvenit, vernilis conditionis, et quae Presbyterum Aquilejensem dedecoret, sed generosae indolis atque ingenii, quae et cum genuinis stare nec sine dignitate possit. Ex ordine locum priorem tenet Commentarius in Septuagintaquinque priores Psalmos, de quo longum esset aut quae Fontanino, aut quae nobis multa in Adnotationibus observata sunt, huc referre. Sed Auctorem investigare Operis, et conjecturas proponere quas fecimus, praestat. In quam rem notatu dignum cum primis, quod natione Gallum se non obscuro Auctor indicio prodit. In Praefatiuncula enim ad Psalmi XV. titulum de Arcubus loquens, quos antiquitus, ait, quando aliquis de hoste suo triumphum habebat, faciebat sibi construi, non alios memorat, quam Arausiensem, quem ob oculos fortasse, aut certe non longe positum habuit. Unde, subdit, Arausicae in arcu triumphali Massiliense bellum sculptum habetur ob signum victoriae Caesaris. Arausicam non aliam intelligo, quam quae Arausio, et Arausiensis, et Arausicorum civitas dicta est, nunc Oranges Galli vocant. Id ipsum alia comprobabit animadversio. Auctor cum bonam Commentarii sui partem ex Augustino totidem saepe verbis describat, non eam tamen, qua usus ille est, Scripturae Sacrae versionem usurpat, sed Vulgatam, quae nimirum Gallicana audit, et ab ejus Ecclesiae usu nomen accepit. Loca nimis multa sunt, et unoquoque propemodum Tractatu obvia, ut proferri nunc ad faciendum rei periculum debeant. Ea nos sub initium Operis, et ubi longiores lacinias in sua transfert, adnotato Augustini nomine, innuimus: postmodum adscriptis dumtaxat virgulis, eam pericopem ab illo declaravimus mutuatam. Conjicere est itaque oculos in librum, et mirari decerptoris ingenium, qui tam sibi religioni ducit, a Vulgata, Gallicana, inquam, Scriptura recedere, ut ineptire alicubi, et a proposito in diversa abire coactus sit. Quum enim Augustinus Versionis qua utitur verbis pressius explanatione sua adhaeret, Noster eam explanationem describens, male cum lectione Versionis suae aptat, et a scopo aberrat. Non ergo temere hinc etiam arguas, fuisse ex Galliarum Ecclesia hominem, qui minime licere putaret sibi, alio quam Gallicano Circulo, ut vocant, recepta scilicet apud suos Psalmorum Versione uti.

Porro Monachis hanc Psalterii explanandi operam impendisse, atque habuisse in Fratrum conventu sermones, videtur. Nimirum Fratres interdum compellat, deque muniis Monachorum loquitur. In Psalmum XLI, vers. 10: Magna nobis fiducia, Fratres, quia susceptor noster est Deus. Et proxime praecedenti ad vers. 8. de eorum vitiis, Hypocritae, simulatores mali, adjungentes se ficta caritate . . . Tales multi inveniuntur intra societatem Fratrum, etc. Et paulo post, Vis scire de Fratre quale cor habet? Attende unde libentius loquatur, etc. Tum, Custodiamus, Fratres, introitum nostrum, maneamus intus, etc. . . notatur vagatio oculorum, et curiositas, quod vitium vehementer solet nocere Conversis. Denique, Haec tria studia sunt otiosorum in Claustro, vagatio oculorum, superfluitas verborum, perversitas cogitationum. Haec tria vitia ejiciunt Fratrem de Claustro. Quin ipsummet vitam egisse cum Monachis dubitare non sinit locus in Psal. XLV. num. II: Ad hoc jam reliquimus impedimenta mundi, et curas saeculi, atque ad Monasterii accessimus secretum, ut liberius vacare possimus Deo. Et sub finem, eorum quoque Choro, ut vocant, sive canentium stationibus interfuisse: In hoc Psalmo, quem cantatum audivimus, cui cantando respondimus, et sumus dicturi quae nostis. Num igitur Monachum agebat ipse, deque eorum numero unus erat Monasticae vitae institutis devotus? Nullus videtur dubitandi locus, sed ita tamen, ut esset praeterea Presbyteri dignitate insignitus; nam quod olim interdictum est, et S. Leo cavit Epist. ad Maximum Antiochenum, Praeter eos, qui sunt Domini Sacerdotes, nullus sibi jus docendi et praedicandi potuit vendicare, sive ille Monachus, sive Laicus esset, qui scientiae alicujus nomine gloriarentur. Erant idcirco antiquitus in Monasteriis, deque ipsis Monachis Presbyteri unus et alter, aut plures qui Doctoris munere fungerentur (Pal. Laus. cap. 118. Contr. Jo. Jerosol.) . Quinque S. Hieronymus memorat in suo, quod Cccc. Fratribus constasse intelligimus: Presbyterum vero tribui, et Monachum non auferri, ejusdem S. Patris exemplo discimus. Erat itaque Commentarii hujus Auctor et natione Gallus, et in Monasterio Presbyter: et quod ex hac ejus elucubratione manifestum est, non ineruditus, nec leviter usu sacrarum Literarum exercitatus.

Vide nunc, possitne ille videri Vincentius Presbyter, quem Gennadius cap. LXXX. laudat. Vincentius Presbyter et ipse natione Gallus, et in divinis Scripturis exercitatus, linguam habens usu loquendi, et majore 0065 lectione politam, commentatus est in Psalmos. Cujus Operis legit aliqua homini Dei Cannatae, me audiente, promittens simul, si Dominus vitam et vires daret, se in toto Psalterio eodem studio laboraturum. Sane quod Presbyterum duntaxat, non et Monachum vocat, illa est unice de eorum maxime temporum consuetudine, honoris caussa appellatio: caeterum, ut de Monachorum coetu fuisse intelligas, facit Cannatae, ipsiusque Gennadii, qui eo familiariter usi sunt, Monachorum mentio. Eadem haec facit, ut non longe positum fuisse eum conjicias, siquidem et versatus est apud eos aliquando, et meminit ipse Massiliae atque Arausiorum civitatum, facile ut videri possit ex Provincia, sive Narbonensi Gallia. Caetera probe adhuc magis conveniunt, et praesertim quod imperfecti, sive nondum, et in omnes Psalmos absoluti Commentarii Auctor perhibetur: Nostri enim labor dimidium est Operis, solos quippe priores Psalmos LXXV. explicatione complectitur. Denique et temporis ratio convenit, siquidem Gennadianum Vincentium inclaruisse anno 480. compertum habemus (alius enim ab eo est, cujus objectiones Vincentianas S. Prosper confutavit) et Nostrum per id ferme temporis animum adpulisse ad scribendum, quamquam certo affirmare non licet, multa subindicant, quae toto Libri contextu continentur. Non alius itaque Noster ab eo videtur: quod si persuasum habes, verus denique hujus Commentarii, quem veteres chartae Rufino, recentiores Critici incerto Auctori adscripserunt, Vincentius iste Auctor est. Jam vero quam in illo expoliendo operam collocavimus, malim ex Adnotationibus nostris intelligas. Unum praefabor, me quum ope Augustiniani Commentarii ex Benedictinorum Editione multa ab hoc Nostro menda sustulerim, non pauca invicem hujus ope in Augustino emendasse, quae τῶν πανυ Editorum diligentiam effugerunt.

Alter est in tres minores Prophetas Oseam, Joelem et Amosum Commentarius; sed cujus internoscere Auctorem, longe sit difficilius. Cur minime Rufinus ille sit, et sciunt jamdudum eruditi caussas, et Fontaninus profert satis bonas: quibus si, ut esset quidem in promtu, latius edisserendis immoremur, actum agere videamur. Satis erit itaque, quod aliis intentatum est, quis vere Commentarii Auctor fuerit, diligentius investigare, et conari proprium ejus nomen fortunamque deprehendere. Quibus autem id assequi notis possit, experiamur.

Primo magnum Hieronymum Auctor male habet, seque ejus laboribus iniquiorem praebet: quae hallucinationis olim occasio fuit, ut pro Rufino haberetur. In Praefatione eum ait, in Commentariis suis de perquirenda consequentia, penes quam explanationis debere esse auctoritatem, contendit, non voluisse aut potuisse sustinere curarum. Ita, subdit, vel per allegorias Origenis, vel per fabulosas Judaeorum traditiones tota ejus defluxit oratio. In Oseae cap. XI. Hunc versum Hieronymus cum vellet exponere, perrexit enumerare qui civitates condidisse legerentur, etc. Talem autem explanationis colorem, quis sine Irrisione consideret? Carpit autem, suppresso nomine, in Joelem initio: Quidam Commentatores etymologias etiam nominum prosequuti sunt, de his videlicet laudum semina colligentes, id est, Joel, ἀρχόμενος . . . . . quae ut Puerilia et Inepta sunt, ita plus negotii videntur habere, quam commodi. Et paullo post, Quidam in his vocabulis multam esse differentiam crediderunt, perque hoc plurimum Inutilium expendere verborum. Denuo inferius, ubi de eruca, locusta, brucho, etc. quae ex Hebraeorum traditionibus Hieronymus hostes Reipublicae interpretatur: Unde, ait, illorum opinionem, qui haec omnia de hostibus dicta aestimant, Refutamus. Acrius multo cap. II. ubi de Petro, qui Oseae locum ex parte laudarit, Quod, inquit, ideo breviter admonemus, ut illorum repudietur Audacia, qui Temere imperiteque contendunt, etc. Paria his habet et capite III. In Amos autem capite II. ad finem de Judaeorum quadam apud S. Doctorem traditione, Quod nos, ait, non magni ponderis aestimantes, ad alia transeamus. Idem exemplum est in subsequentis capitis III. fine; neque enim omnia, et quae videri leviora possunt, persequi est animus. Sed parcere diutius ipsi nomini Hieronymiano non potuit, quod adeo cap. V. ita injuriosius tractat: Hieronymus in hoc loco adeo Miseram recepit opinionem, ut diceret, quia quadraginta annis, etc. Vide in eum locum nos. In subsequentibus satis habet, doctrinae ejus dicam inurere, quam cap. VII, dicit, Repugnare historiae, et cap. IX, loci contextu Refutari.

Dehinc ipse quis fuerit, et quarum gentium, et cujus instituti, exquirendum. Ac Latinum quidem fuisse hominem, nulli dubium esse debet. Sed item pro certo habendum, in Orientem aliquando peregrinatum, Syriam, Palaestinam, Locaque Sancta invisisse. Nempe Graecos Tractatores, et quod homini Latino plane insolens est, Syros sibi notos jactat in Praefatione; in Commentario autem ad cap. I. vers. 2. quam de spiritali Oseae conjugio sententiam ferrent Palaestina atque Aegyptus, earum videlicet Regionum Ecclesiae, et qui passim ibi Scripturas noverant, tamquam translatitiam, et ab eis fando auditam proponit, perque sua omnia argumenta edisserit. Alia ex parte, quam inirent disputationem Syri, et qui connubium illud carnaliter opinantur impletum, quibusque niterentur rationibus, ita singillatim narrat, ut ab eorum ore accepisse, eorumque se usum consuetudine, satis significet. Nam si de Scriptis eorum proferret, non ἁπλῶς Palaestinos, Aegyptios, Syros, etc. diceret, sed unumquempiam, qui eorum placita literis consignasset, de nomine laudaret ad faciendam fidem. Adde quod Syrorum linguam intelligere potuisse, qui apud illos non esset aliquando commoratus, minime est verosimile. Quod si parum tamen eam calluisse videri, objeceris: non igitur inquam scripta eorum legit, sed ab ipsis narrantibus audivit. Nam et facilius multo est ejusmodi sententias de plurium ore, et praesentem a praesentibus discere, quam ex libris: et Syrorum plerique sciebant et Graece, 0067 denique Occidentalium nonnemo (plures enim ibi vitam Sanctorum Locorum religione agebant) Latine poterat interpretari.

Nationem ejus quod spectat, Hispanum putamus: hujus enim regionis videtur, ut inferius suo loco declarabimus, tam misere lamentari clades, ut non alias lamentari probabile sit, nisi patriae terrae, quam et reipsa durius caeteris Vandali habuere. Verosimiliorem hanc facit conjecturam ac pene certam peculiaris qua utitur Psalmorum Latina versio. Quum enim hujus Libri, quem canere omnes in sacris coetibus consueverant, Vetus interpretatio retenta necessario sit: ex Hieronymiana tamen Recensione in Galliarum plerisque omnibus, et Italiae quamplurimis obtinebat. Quam Noster usurpat, non solum ab ea fere continenter, sed ab aliis etiam Psalterii Editionibus antiquis saepius abludit: nec cum Augustiniana emendatione, aut vetustiore alia Patrum Africanorum lectione consentit. Non alia denique videri propius ad verum potest, quam quae Hispaniarum Ecclesiis olim in usu fuit. Exempla ejus rei passim obvia sunt. Insigne illud tamen ex Psalmo 138 in caput Amosi IX. Si ascendero in coelum, tu illic es: si descendero in infernum aderis. Si sumsero pennas meas ante lucem, et habitavero in extremis maris: illuc manus tua deducet me, et tenebit me dextera tua. Etiamsi dicam, Tenebrae occultabunt me, noxque mihi consolatio erit, etc. Cujus quidem illud prae caeteris verbum occultabunt pro vulgato conculcabunt pensitari diligentius velim. Vide nos ibi. Porro autem ex vitae instituto Ecclesiastem se prodit, atque adeo saltem Presbyterum: quas enim parat Sacrae Scripturae Explanationes, identidem se dicere ad populum, notat. In Joelis caput I. sub finem, In quo, ait, sane loco diligens Auditor inquirat, quae in desertis pulchritudo praedicetur, etc. Et paulo post, Quod si bene consideres, noster Auditor, inesse videbis pondus exemplo. Nec diffitebor, quod a Varrone tradunt, usurpatum Auditoris vocabulum pro Lectore; sed Nostrum eo sensu obsoletiore usum, nunquam adducar ut credam. Nam et simpliciter adstantes alloquitur in Amosi caput I. vers. 2. ubi de terrae motuum caussis loquens, Quas nunc tamen, inquit, Vobis replicare non est necesse. Sermones itaque hos habuit aliqua saltem ex parte in Ecclesiis: proinde, quod et notatum superius est, sin minus Episcopum, certe quidem Presbyterum agebat.

Nunc tempus, quo Commentarium hunc suum scribebat, investigemus. Fontaninus ex eo quod Sancti Joannis Chrysostomi, et Hieronymi Commentaria in Minores Prophetas memorat, nihil loquutus de Cyrillo Alexandrino, et Theodorito, qui in eodem argumento versati sunt, eum putat, medio saltem saeculo V, operi manum admovisse. Sed ut fortassis a vero proxime conjectura absit, infirma haec ejus est tamen, et fere falsa ratiocinatio. Licet enim ille Cyrillum de nomine ac Theodoritum non laudet, eo facile tamen verbo comprehendisse potuit, quo nonnullos, ait apud Graecos ejusmodi Interpretes exstitisse, e quibus pauca quaedam S. Joannis Chrysostomi legit. Nobis ex eo magis placet argumentum sumere, quod se parum commodum Hieronymi lectorem, ut diximus, praebet: unde colligimus, paulo post S. Doctoris mortem scripsisse. Post mortem, inquam, nam illum adviventem, quem nosceret, et quocum nihil sibi esset, ut carpere auderet homo probae caetera pietatis ac fidei, nemo sibi in animum inducat. Paucis autem ab ejus obitu annis, quum nondum ita Hieronymiani nominis fama per orbem propemodum universum, maxime vero apud suae linguae homines, increbuisset, ut nefas videretur ei dicam scribere, facile potuit quod ab illo diversum in literis sentiret, homo non ineruditus libere proloqui. A vigesimo igitur ad trigesimum plus minus supra quadringentos annos, hujus ego Commentarii epocham malim repetere; quae serius multo protrahi, quum nemo jam esset, qui non sibi laudi duceret, gloriosius de Hieronymo praedicare, vix potest, aut ne vix quidem. Porro idem hoc tempus fere connotant, quae seculi mala Auctor queritur. In Amosum cap. I. in fine, Quae omnia mala hostili evenire victoria, annuis magis cladibus quam annalibus literis comprobamus. Efflictim adhuc magis cap. VIII. ad vers. 10. ubi de sacco et calvitio aerumnarum notis, Quod totum (fort. solet) tempore captivitatis obtingere, utinam lectione tantum indicante nossemus; sed tam frequens nostris temporibus ejusmodi est facta conditio, ut quidquam melius sperantium miremur audaciam. Nimirum haec erat misera orbis Romani, atque Hispaniarum cumprimis facies ab anno circiter Ccccx. per fere continuos triginta, quibus in eas provincias, et variis bellorum eventibus, et repetitis subinde hostium barbarorum incursionibus, ferro atque igne saevitum est. Lege Prosperi Chronicon, ut intelligas, quam vere cum illa quacum Hispania prae caeteris tandiu conflictata est adversa fortuna, eorum narratio temporum, quae nos huic Commentario postrema tribuimus, conveniat.

His addo, fuisse etiam in Libros Salomonis ab eo Commentarium adornatum: ac prius eum quidem, quam hunc scriberet. Testatur hoc ipse in hujus Praefatione, ubi, Salomonis, inquit, voluminibus edisserendis, dispositionum ejus (Dei) gloriam sumus, in quantum posse contulit exsequuti.

Jam vero, collectis hisce omnibus in unum notis, aut ego admodum fallor, aut non alius, quam celeberrimus Paullus Orosius hic est, in quem graphyce omnes concurrunt. Enimvero fuisse eum Presbyterum, nemo est hominum qui nesciat. Anonymus autem Mellicensis Capite LXIX. eum refert et pro Episcopo habitum: Orosius venerabilis, ut putatur, Episcopus. Natione quoque Hispanum exstitisse, vulgo compertum est. Gennadius Cap. XXXIX. Orosius Presbyter Hispanus genere, etc. Notissimum hoc etiam, quod in Orientem profectus olim sit, atque anno quidem Ccccxv. ut et insequentis initio Jerosolymae fuerit: id quod Augustini ac Hieronymi de illo ἀμοιβαῖαι Epistolae, ipsiusmet Apologia, tota denique Pelagiana historia testatur 0069 Gennadius iterum, Hic est Orosius, qui ab Augustino pro discenda animae ratione ad Hieronymum missus, etc. Ex quo item constat, quod illa adamussim tempestate literarum fama inclarnerit, ad quam Commentarium diximus referendum. Nihil certe est congruum magis ac verosimile, quam ut illum Orosius ab Africa atque Augustino, ad quem remeaverat, redux deinde in patriam ante paucos annos eleborarit. Ac sane hunc de nomine Commentarium ab eo editum, modo laudatus Anonymus Mellicensis refert: Scribit inter alia Commentarium in duodecim Prophetarum: in eum videlicet Librum, qui ut alias ad Hieronymum ostendimus, Duodecim Prophetae inscribebatur; neque enim refert, quod non in omnes duodecim, sed in tres priores dumtaxat hic superet, quin eo tamen titulo rectissime designetur. Eundem in Salomonis quoque libros scripsisse, auctor est Trithemius cap. XII. e quibus unum in Cantica Canticorum recenset. Reliquum unum est, quod et creditu quidem paullo difficilius videtur, potuisse eum scilicet magno Hieronymo, ad cujus se pedes sedisse, et cujus eloquium contra Pelagianos ab universo Occidente sicut ros in vellus exspectari, in Apologia sua dixerat, adversari identidem, atque inurere censoriam notam. Verum ejusmodi innuimus fuisse hominis ingenium, nimio fortasse expromtum atque ardens, ut quod sentiret, liberius proloqui se posse crederet, salva nominis Hieronymiani celebritate, atque opinione, quam sane de illo optimam habebat. Re enim vera alibi laudat, et hoc ipso, quo eum Opere interdum suggillat, laudem illi dat omnium maximam quod suaemet Expositionis materiem facit ipsam esse Hieronymianam ex Hebraeo translationem, plerisque invisam, et quam ante se nemo, aut pauci admodum probassent, Vetere illa, quae jamdudum ad manus omnium erat, valere jussa, et vitiatae elocutionis atque intercepti sensus (In Praef.) notata. Quod quidem magnum, atque illustre facinus adeo est cum Hieronymianae doctrinae existimatione summa conjunctum, ut haec deinde vix possit aut ne vix quidem locis et verbis, quibus ejus sententiae quaedam refutantur, imminui. Fuisse autem ejusmodi Orosium natura, ut quidquid sentiret, valde sentiret, et pro re nata animos sibi sumeret, argumento erit saepius laudata ejus Apologia, in qua Joannem Jerosolymitanum Episcopum, tantae dignitatis hominem, favoris in Pelagianas partes insimulare nihil veretur, et tantum non conviciis incessit. Contra non aliam Hieronymo, quam literariam dicam impingit, atque hanc quidem illo scriptionis genere, quo nulli non licere videtur, exuere obsequium, et inter variorum placita quod incongruum putat, aut falsum, refellere; neque ille contemtui haberi censendus est, a quo alius seorsum sentit. Uno verbo, non haec mihi demum tanti est caussa, cur hunc Orosio Commentarium abjudicem, cujus eum Auctorem reliquae notae omnes designant.

Atque haec, Illustrissime ac Reverendissime Patriarcha Delphine ea sunt, quae ad Rufinum de Tuis potissimum exemplaribus archetypis Mss. expoliendum, studiis meis contuli: quae et Tibi accepta referri aequum est, et mihi perhonorificum proposuisse, Te judice, cujus judicio reprehendi res meas, quam aliorum laudari malim.