Rufini Presbyteri Provinciae Palaestinae Liber De Fide.

1123B 581 Haec nostra fides est, quam didicimus a Deo 1124B et doctis viris, Moyse dico et caeteris Prophetis, 1125A qui vetus Testamentum praedicaverunt; nec non etiam a sanctis et beatis Apostolis et Evangelistis, qui novum Christi Testamentum nobis salubriter insinuarunt.

I. Quod unus est Deus habens Verbum substantivum aequale per omnia sibi, similiter et sapientiam substantivam aequalem sibi per omnia. Una substantia Patris et Unigeniti et Spiritus sancti, una potentia, unus Dominus, sine principio, sine fine, simplex et incompositus, incorporalis, sine figura, sine circumdatione, non crescens, non deficiens, non indigens, indivisus, infinitus, invisibilis, incomprehensibilis, inconvertibilis, sine interitu, immutabilis. Hoc quod est semper et idem erit, conditor omnium, potestatem habens, provisor benignus, justus judex vivorum et mortuorum. Et quod unicus Deus Verbum in extremo temporum natus est ex Spiritu sancto et Maria semper virgine, et quod crucifixus mortuus est propter nos, et quod tertia die resurrexit, et ascendit in coelos, et sedet in dexteram Patris sui, et quod judicaturus 1125B est vivos et mortuos, et cum eadem carne secundum facta sua unusquisque vicem recipiet.

II. Simplex et incompositus est Deus, eo quod non est corpus divinitas: compositio enim propria est corporum. Simplex et incompositus, eo quod non accidit ei verbum et sapientia: compositio enim ex substantia simul et accidentibus constare dinoscitur. Simplex et incompositus, neque enim diversa est Patris et Filii et Spiritus sancti substantia, sed una penitus eademque monstratur.

III. Et quod una est eadem Patris et Filii et Spiritus sancti substantia et virtus, testis est Dominus noster Jesus Christus, de semetipso docens et de Spiritu sancto. De se quidem dicit, Ego et Pater unum sumus (Joan. 10. 30.) , et iterum: Qui me vidit, vidit et Patrem (Joan. 14. 9.) . His dictis, ostendit aperte unam esse substantiam, eamdemque virtutem. Nam cum dixisset Philippo, Tanto tempore vobiscum sum, et non cognovistis me; qui 582 me vidit, vidit et 1125C Patrem (Ibid.) , docere voluit, unum nos ipsum et Patrem eumdemque cernere virtute simul atque substantia ex mirabilibus quae faciebat. Quorum enim una voluntas, eadem sunt opera, eorum quoque est eadem substantia. Ideoque dicebat Judaeis: Si non facio opera Patris mei, nolite mihi credere: sin autem facio, et si mihi non creditis, operibus credite, ut sciatis et intelligatis quod Pater est in me, et ego in ipso (Joan. 10. 37.) . Mire autem etiam hoc docuit, non aliter nisi ex operibus divinitatem debere cognosci. Quippe cum naturaliter invisibilis sit, et non aliter videatur, quam ex suis operibus et factis, ut etiam Sapientia testatur, dicens: Ex magnitudine enim et pulchritudine operum competenter conditor eorum perspicitur (Sap. 13. 5.) . Similiter autem etiam beatus Paulus Apostolus dicit, Invisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur, sempiterna quoque ejus virtus et divinitas (Rom. 1. 20.) . Docet autem iterum sanctus Apostolus Joannes, quod Dominus noster Jesus Christus 1125D aperte seipsum praedicaret Judaeis Filium Dei secundum substantiam in eo quod dicit, Propterea magis quaerebant eum Judaei occidere, quod non solum 1126A solvebat sabbatum, verum etiam Patrem suum Deum esse dicebat, aequalem se faciens Deo (Joan. 5. 18.) . Et hoc tunc intellexerunt Judaei, quod Jesus semetipsum manifestavit Filium secundum substantiam esse, cum diceret ad illos, Pater meus usque modo operatur, et ego operor (Joan. 5. 17.) .

IV. Sed haec quidem de seipso Dominus noster Jesus Christus docuit. Docuit autem etiam de Spiritu sancto, eo quod de Dei substantia est, et quod ea quae facit Deus Pater, eadem pariter etiam Spiritus facit, cum dicit Spiritus veritatis qui a Patre procedit (Joan. 20.) . Porro autem cum ejiceret adversarias potestates, quas juxta consuetudinem hominum daemones appellat, dicebat, Si autem ego in digito Dei ejicio daemones (Luc. 11. 20.) . Quod autem digitum Dei Spiritum sanctum nominet, apertius ceteri Evangelistae hunc locum dixerunt. Matthaeus quidem cum sic dicit: Si autem in Spiritu Dei ego ejicio daemones (Matth. 12. 28.) . Marcus vero, Quicumque blasphemaverit in Spiritu sancto non indulgetur ei in saeculum, 583 1126B sed obnoxius erit aeterno peccato, eo quod dicebant, Spiritum immundum habet (Marc. 3. 29.) . Hoc cum dixisset Dominus, aperte docuit unam eamdemque credere substantiam Patris et Spiritus sancti, quippe cum digitus, cujus est digitus, ejusdem etiam substantiae habetur. Porro autem cum diceret discipulis suis, Accipite Spiritum sanctum, quorum dimiseritis peccata dimittentur eis, similiter ostendebat debere credere unam eamdemque esse substantiam Patris et Spiritus. Dicit etiam beatus Paulus docens, Nescitis quod templum Dei estis, et spiritus Dei habitat in vobis? si quis templum Dei violaverit, disperdet illum Deus (1. Cor. 31. 6.) . Hoc cum dixisset, aperte docuit unam eamdemque esse substantiam atque virtutem Dei et spiritus: quippe cum non ex alia re cognoscatur templum Dei esse, nisi etiam ex inhabitante spiritu Dei. Scribit etiam beatus Paulus de Spiritu sancto, sic dicens: Cum vero conversus fuerit ad Dominum, tolletur velamen. Dominus autem spiritus 1126C est, ubi vero spiritus Domini, ibi libertas (2. Cor. 3. 16. 17.) . Haec cum dixisset, ostendit eamdem esse substantiam, ex eo quod Spiritus est Dominus, et spiritus Domini libertatem largitur et donat.

V. Est autem Filius in Patre, non sicut in loco, neque enim finibus circumdatur ejus substantia: sed sicut verbum in mente, sicut simplex in simplici, ut infinitus in infinito, et infectus in infecto, ut sine principio in eo qui sine principio, et Dominus in Domino, et Deus in Deo, et ejusdem substantiae simul atque potentiae. Similiter vero et Pater in Filio, et ut sensus non separandus a verbo. Sensum autem dico Patrem, ex nobis accipiens exemplum, ut nos scilicet intelligamus quemadmodum Pater in Filio et in Patre Filius habetur, quamvis etiam unde hoc dixerim, ex divina Scriptura caussas et semina sumserim. Nam cum Filium verbum dixissent qui a Deo docti sunt Prophetae atque Apostoli, sensum nos intelligere Patrem sine dubitatione docuerunt. Quippe cum non aliter verbum possit intelligi, nisi ex sensu, 1126D seu mente nascatur. Sensum autem dico, non talem qualis est noster, quoniam ne verbum quidem Dei tale quale nostrum est, neque ejus sapientia 1127A talis est qualis nostra est. Similiter autem etiam Spiritum sanctum dicimus in Patre et Filio ejusdem substantiae vel potentiae, tanquam sapientiam in sensu simul et verbo: porro autem Patrem et Filium in Spiritu ejusdem substantiae simul atque potentiae, et tanquam sensum ac verbum quae non a sapientia separantur.

VI. Quod autem in Deo Spiritus est, quasi ex ejus substantia sit, et quasi idem sit uterque, et ut ita dicam totus in toto, et qui ejus alta et profunda cognoscat, etiam beatus Paulus docet, sic dicens, Nobis autem revelavit Deus per spiritum. Spiritus enim omnia scrutatur, etiam profunda Dei (1. Cor. 2. 10.) . Unde accepto a nobis exemplo, hoc est ex nostra sapientia, quae totum sensum nostrum altius penetrat, et quae sunt in eo cuncta cognoscit, deinceps dicit: Quis enim novit hominum quae hominis sunt, 584 nisi spiritus hominis qui in eo est? sic et quae Dei sunt nemo scit nisi spiritus Dei (1. Cor. 2. 11.) . Ideo autem beatus Paulus de nobis accepit exemplum, 1127B ostendere volens quomodo spiritus Dei ipsius alta cognoscit, quoniam novit hominem imaginem esse Dei Patris et Filii et Spiritus sancti. Etiam hi qui Sapientiam in divinis tribuebant Spiritui sancto, cur imago Dei homo diceretur, caussas adferebant, quod sensum, et verbum, et sapientiam habet: atque ut verbi aeterni Filii sui pater est Deus, sic mens hominis, sive sensus, producat verbum suum: et sicut idem Patris et Filii est Spiritus sanctus, sic sapientia 1128D in homine a sensu minime separatur et verbo. Qua de re plura iterum sub libri finem, num. 61.] Est enim imago Dei homo, quippe cum sit rationabilis, ac sensum, et verbum et sapientiam habeat, sicut etiam Moyses docet, cum dicit, Et dixit Deus, Faciamus hominem secundum imaginem, non meam solum, sed secundum imaginem, et similitudinem nostram (Gen. 1. 26.) .

VII. Quod autem sicut Patris est Spiritus sanctus, sic etiam Filii pariter habetur, docet iterum beatus Paulus sic dicens: Vos autem non estis in carne, sed in spiritu, siquidem spiritus Dei habitat in vobis (Rom. 8. 5.) , hoc est Dei Patris, et deinceps dicit: Si quis autem spiritum Christi non habet, hic non est ipsius. Dicit autem et in alio loco, Quod autem filii estis, misit Deus spiritum Filii sui in corda clamantem Abba pater (Gal. 4. 6.) . Idem autem Patris et Filii est Spiritus sanctus, quoniam neque Pater est, 1127C neque Filius; ut autem accepto rursus a nobis exemplo dicam, quoniam non est tanquam sensus generans verbum, neque tanquam verbum quod generatur a sensu, sed ut sapientia quae a sensu minime segregatur et verbo.

VIII. Quod autem Patris et Filii et Spiritus sancti substantia una eademque virtus est, etiam Moyses famulus Domini docet, cum sic dicat, Et dixit Deus, Faciamus hominem secundum imaginem et similitudinem nostram (Gen. 1. 26.) . Nam cum deberet dicere singulariter faciam, pluraliter faciamus dixit, et non secundum meam, sed secundum nostram imaginem dixit. Et iterum dicit, et fecit Deus hominem, non fecerunt. Hoc autem facit ut ostendat tres personas, hoc est Patris, et Filii, et Spiritus sancti, unam esse eamdemque naturam, indivisamque divinitatem. Similiter autem etiam propheta David unam eamdemque virtutem Patris et Filii et Spiritus sancti docet, cum sic dicit, Verbo Domini coeli firmati sunt, et spiritu oris ejus omnis virtus eorum (Psal. 32. 6.) .

1127D IX. Porro autem sanctus Joannes Apostolus, ut doceret unam eamdemque Filii simul et Patris esse substantiam, sic dicit, In principio erat verbum, et verbum erat apud Deum, et Deus erat verbum. Hoc erat in principio apud Deum, omnia per ipsum facta sunt (Joan. 1. 1. 2.) . Cum dixisset, in principio erat verbum, et non ex principio, neque iterum cum principio erat verbum, vel sub principio, aperte docet verbum sine principio esse, quasi superius esset omni principio, et ipse sit caussa principii. Si enim 1128A omnia per ipsum facta sunt, cum omnibus autem etiam principium habetur, et ipsius principii, et totius deinceps post principium spatii, verbum ipsum est caput et caussa, in quo spatio tempora vel saecula continentur. Rursus etiam cum dixisset, Verbum erat apud Deum, substantivum ostendit esse verbum, quoniam non dixit, In Deo erat verbum, sed verbum erat apud Deum. Porro autem deinceps dicens, 585 et Deus erat verbum, docet unam eamdemque esse substantiam atque virtutem Patris et Filii. Quippe cum nihil intersit inter Deum et Deum, cum uterque principio careat, sed una sit utriusque substantia, eademque pariter et virtus. Porro autem cum dicit, Hoc erat in principio apud Deum, omnia per ipsum facta sunt (Joan. 1.) : aperte nos docet non duas debere substantias credere separatas, neque potestates atque virtutes, quoniam unus est Deus, qui per suum substantivum verbum omnia condit et creat. Ideo autem docemur non tres dicere substantias segregatas Patrem et Filium et Spiritum 1128B sanctum, neque potestates atque virtutes a semet invicem separatas. Quippe cum Deus unus sit, qui verbo et sapientia omnia creare dignoscitur.

X. Quod autem in sapientia et cum sapientia, hoc est cum Spiritu sancto, Deus omnia facit, testis est sanctus David propheta, cum praedicando Deum, et amplitudinem virtutis ejus enarrando, et divitias sapientiae ejus mirando, vociferatur haec dicens, Quam magnificata sunt opera tua, Domine! omnia in sapientia fecisti (Psal. 103. 24.) . Hanc sapientiam pariter et beatus Paulus nimia penitus admiratione praedicat, cum sic dicit, O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei (Rom. 11. 33.) ! Et quod sapientiam Dei, qua omnia Deus fecit et facit, David propheta spiritum Dei nuncupat, beato Paulo simili ratione consentiens, in sequentibus edocet aperte, cum dicit, Impleta est terra creatura tua: hoc mare magnum et spatiosum, ibi reptilia, quorum non est numerus, animalia parva cum magnis, illic naves pertranseunt; 1128C draco iste quem formasti ad illudendum ei, omnia te expectant, ut des eis escam in tempore. Dante te, ipsi colligent, aperiente autem te manum tuam, omnia replebuntur bonitate; avertente autem te faciem tuam, turbabuntur; auferes spiritum eorum et deficient, et in pulverem suum revertentur. Emittes spiritum tuum, et creabuntur, et renovabis faciem terrae (Psal. 103. 24. seqq.) . In eo quod dicit Propheta, Omnia in sapientia fecisti, et Emittes spiritum tuum, et creabuntur, aperte docuit unam esse personam utriusque, Sapientiae Dei et Spiritus sancti. Similiter autem et Salomon Spiritum sanctum Dei Sapientiam nominat, cum sic dicat ad Deum, Consilium vero tuum quis scivit, nisi tu dedisti sapientiam (Sap. 9. 17.) ? Et ut ostendat qualem sapientiam dicat, deinceps dicit, Emisisti sanctum Spiritum tuum ex altis, et sic correctae sunt semitae eorum qui in terra sunt, et placita tua Domine didicerunt, et sapientia servati sunt (Ibid.) . Hoc est, sancto tuo Spiritu tuum consilium docti salvati sunt. Sicut etiam beatus Paulus 1128D ait, Nobis enim revelavit Deus per Spiritum sanctum; spiritus enim omnia scrutatur, etiam alta Dei (1 Cor. 2. 10.) .

XI. Igitur cum tales testes habeamus, non dubitare debemus, quin oporteat dicere, substantivam 586 Dei Sapientiam Spiritum sanctum esse, per quem omnia quae creata sunt a Deo constare noscuntur. Sic igitur nonnulli minus intelligentes unam eamdemque personam sapientiam Dei et unigenitum Deum verbum esse dixerunt, volentes a 1129A beato Paulo caussa et semina sumere in eo quod dicit, Nos autem praedicamus Christum, et hunc crucifixum, Judaeis quidem scandalum, gentibus vero stultitiam, ipsis vero vocatis Judaeis et Graecis Christum Dei virtutem et Dei sapientiam (1. Cor. 1. 23.) . Sed in his quae dixit beatus Paulus, non unigenitum Deum verbum significat virtutem et sapientiam, sed ordinationem crucis; statim enim in sequentibus dixit, Quia stultum Dei sapientius est hominibus, et infirmum Dei fortius est hominibus (1. Cor. 1. 25.) . Nemo autem prudentium audet dicere, quod stultum Dei et imbecillum Deus verbum est, sed sicut praedixi, crucis ordinationem significat, eo quod illud quod incredulis videtur esse stultum, hoc est Christum crucifixum credere Deum esse, hoc maximam sapientiam habet: et quod videtur esse imbecillum Christi, propter quod pro nobis mortuus est, hoc maximam virtutem habet, de qua sapientia atque virtute non est nunc tempus dicere.

XII. Per multos igitur testes docemur a Deo, 1129B quod unum habeat substantivum unigenitum Deum verbum, unam sapientiam substantivam Spiritum sanctum, per quem spiritum, et per quod verbum, omnis sapientia, sermo, scientia, caeteraque munera credentibus praestantur a Deo, sicut etiam beatus Paulus docet, cum sic dicit: Habeo igitur gloriam in Christo Jesu ad Deum. Non enim audeo aliquid loqui eorum quae per me non efficit Christus in obedientiam gentium verbo et factis in virtute signorum et prodigiorum in virtute Spiritus sancti (Rom. 15. 17.) . Non solum habebat beatus Apostolus Paulus in se loquentem Christum et Spiritum sanctum, sed etiam caeteri omnes Prophetae, et Apostoli, et Evangelistae, sicut etiam Dominus noster Jesus Christus docet cum dicit, Ideo ecce ego mitto ad vos prophetas, et sapientes, et scribas (Matth. 23. 33.) , similiter autem et de spiritu Dei dicit: Ideo et sapientia Dei dicit, mitto ad ipsos Prophetas et Apostolos (Luc. 11. 49.) .

1129C XIII. Quod autem Spiritus sanctus Dominus et Deus est, et tanquam Dominus noster credentibus et ipse munera largitur et donat, rursus idem beatus Paulus docet, cum dicit, Divisiones vero gratiarum sunt, idem autem Spiritus, et divisiones ministrationum sunt, idem autem Dominus, et divisiones operationum sunt, idem vero Deus (1. Cor. 12. 4.) : aperte docet quod Spiritus sanctus Dominus et Deus est. Manifestius autem etiam in sequentibus ostendit. Enumeratis enim donis et operibus atque ministeriis, adjecit statim, dicens: Haec autem omnia operatur unus atque idem spiritus, dividens singulis prout vult (1. Cor. 12. 11.) . Rursus idem beatus Paulus docere nos apertius 587 volens unam esse substantiam Patris et Filii et Spiritus sancti, et ait, Unus Dominus, una fides, unum baptisma, unus Deus pater omnium (Ephes. 4. 5.) . Patrem autem nominat eorum qui in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti per baptisma nati sunt. Non ignorans autem beatus Apostolus, esse baptisma aquae, et baptisma spiritus, 1129D dixit unum baptisma. Sed bene dixit, sciens unum esse baptisma, in eo quod in nomine unius Domini omnes baptizentur et credant. Solet etiam idem beatus Apostolus Patrem et Filium et Spiritum sanctum, sicut unum Dominum et unum Deum, sic etiam 1130A unum Spiritum nuncupare, cum dicit, Sicut enim corpus unum est, et membra multa habet, omnia autem membra corporis cum sint multa, unum sunt corpus, sic etiam Christus: nam in uno spiritu nos omnes in unum corpus baptizati sumus, sive Judaei, sive gentiles, sive servi, sive liberi, et omnes unum spiritum potati sumus (1. Cor. 12. 12.) .

XIV. Nemo autem, cum audiat dicentem beatum Apostolum, quod in uno spiritu nos omnes baptizati sumus, et unum spiritum potati sumus, de solo eum Spiritu dixisse credat, aut de solo Patre. Quippe qui ita credit, tollit baptisma. Neque enim qui baptizati sunt in uno spiritu, in solo Patre baptizati sunt, neque in solo Filio, neque in solo Spiritu sancto, sed in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, quod quidem est commune nomen, non per confusionem personarum, sed per unitatem naturae, unus Dominus, unus Deus, unus Spiritus. Semper enim Pater est, non desinens esse pater: semper autem et Filius, perseverans esse perpetuo filius: semper et 1130B Spiritus sanctus, qui nunquam Pater aut Filius efficitur.

XV. Quid igitur ad haec respondebunt nobis qui Arrii et Eunomii nefanda dogmata sequuntur, et a Patris substantia Filium separari contendunt, et Spiritum sanctum? qui cum haec dicant in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, etiam ipsi suos baptizare non denegant, et credunt per baptisma remissionem peccatorum, similiter etiam Patris et Filii et Spiritus sancti sanctificatione dignandos, non tamen desinunt blasphemantes in Filium et Spiritum sanctum, cum deberent caecitate tandem aliquando liberati respicere et intelligere, non aliter libertatem famulis posse praestari, nisi a Domino proprio. Si vero dixerint a solo Patre libertatem vel indulgentiam peccatorum eos qui baptizantur accipere, et a solo Patre sanctificationem mereri, sciant non aliter quemquam eorum qui baptizantur his dignum donis fieri posse, nisi etiam a Filio et 1130C Spiritu sancto munera seu dona percipiat. Testis est beatus Apostolus Paulus ad Corinthios scribens, cum dicit, Neque fornicarii, neque idolorum cultores, neque adulteri, et caetera (1. Cor. 6. 9.) , et adjecit, Et haec quidem fuistis, sed abluti estis, sed sanctificati estis in nomine Domini Jesu Christi, et in Spiritu Dei nostri (Ibid. 11.) . 588 His igitur omnibus testimoniis quae praedicta sunt, una eademque Patris et Filii et Spiritus sancti substantia satis abundeque monstratur.

XVI. Creando Deus, non natura creat, sicut Gentilium fabula delirantium putat, sed magis voluntate. Libera enim divinitas est, ac non necessitati naturae serviens, ignium sicut aestimant ritu, qui non voluntate, sed urente et conflagrante natura, vicina corpora concremare noscuntur. Deus autem non ita facere consuevit. Super enim omnem intellectum sensibilemque naturam ineffabilis et incomprehensibilis substantia est. Quippe cum nulli divinitus visibilis habeatur, sicut beatus Paulus testatur, dicens, 1130D Regi autem saeculorum incorruptibili, invisibili, soli Deo honor et gloria, et iterum dicit: Qui solus habet immortalitatem, lumen habitat inaccessibile, quem vidit nullus hominum, neque videre potest (1. Tim. 1. 17. seq.) . Eadem autem etiam beatus Joannes 1131A docet, cum dicit, Deum nemo vidit unquam, unigenitus Filius qui est in sinu Patris ipse narravit (Joan. 1. 18.) . Ergo quoniam supra omnem sensum Deus est, voluntate creat, non natura. Nam si natura Deus crearet et non voluntate, infiniti mundi creati reperirentur, innumerabiles vero qui per dies singulos crearentur. Nos autem, Gentilium delirante fabula remota, divinae Scripturae pareamus, quae docet aperte quod Deus ea quae creat, voluntate vel imperio creat, sicut et famulus Dei Moyses docuit, cum diceret, Et dixit Deus, Fiat lux: et adjecit, Et facta est lux: et iterum, Et dixit Deus, Fiat firmamentum, et praeceptum complebatur ex imperio: et iterum, Et dixit Deus, Fiant luminaria (Gen. 1.) : et quae ante non erant, mox efficiebantur. Pariter etiam David Propheta dicit, Ipse dixit, et facta sunt; ipse mandavit, et creata sunt (Psal. 148. 5.) ; et iterum, Omnia quaecunque voluit Dominus fecit in coelo et in terra, in mari et in omnibus abyssis (Psal. 134. 6.) .

XVII. Si igitur quanta vult Deus facit et creat, Scite pariter et graviter hanc Origenis blasphemiam exaggerat Theophilus Alexandrinus in Epistola II. Paschali. Non ei sufficit, inquit, ista blasphemia, sed trans flumina Aethiopiae currum stultitiae suae dirigens, iterum furibundus exultat, tot dicens voluntate sua Deum condidisse rationabiles creaturas, quot poterat gubernare. Et post alia, At ille verbositatis seminarium contexit et replicat, et ait, Tanta fecit Deus, quanta poterat comprehendere, et sibi habere subjecta, suaque providentia gubernare. Et post exactam singulorum confutationem concludit, non tanta fecisse Deum, quanta poterat, sed quanta rerum necessitas et ordo expetebat.] 1131B impie Origenes ac nefarie fassus est, qui sic dixit, Non omnia quae voluit Deus fecit, sed ea tantum quae potuit continere ac comprehendere. Qui cum hoc dixit, ademit Domino cunctorum potentiam, quasi ex parte dimidia ei faciendi potestas daretur. Nam si continendi, ac sibi quae faceret subjugandi, non habet, ut ille aestimat, facultatem, nec creandi quidem scilicet potestatem habebit. Nam qui creandi facultatem habet, et subjugandi sibi creata, similiter habebit. Nos igitur beato pareamus Job, qui sic dicit ad Deum, Novi quod omnia potes, impossibile autem tibi nihil est (Job. 42. 2.) , et pie religioseque credamus, una cum his videlicet viris, qui a Deo docti sunt, eo quod Deus omnia potest, et creando voluntate creat, non natura, et quod quando vult creat, et quae vult et quanta vult et qualia vult, et nihil est impossibile voluntati ejus. Voluntatem vero Dei sine principio esse dicimus, sine principio 589 enim novit Dominus quae creaturus est, et quando facturus, et quanta 1131C et qualia creare moliatur.

XVIII. Theodoretus quaestione 5. in Genesin verisimile ait esse Angelos una 1132D cum caelo et terra conditos fuisse. Si quis vero ante caelum ac terram conditos dixerit, τῷ τῆς εὐσεβείας οὐ λυμαίνεται λόγῳ, non offendit, inquit, verbum pietatis]Et primas quidem dicimus fuisse creatas rationabiles substantias, quae caelestes habentur, et eas plurimas ac diversas substantia pariter ac virtute, sicut beatus David eas caeteris anteponens dicit, Laudate Dominum de caelis, laudate eum in excelsis. Laudate eum omnes Angeli ejus, laudate eum omnes virtutes ejus (Psal. 148. 1.) . Nam cum caelorum et Angelorum faceret mentionem, et potestates et excelsa nuncuparet, diversas eorum substantias edocebat, variasque pariter dignitates ac merita. Rursus etiam docet non eandem omnium esse naturam, cum dicit, Qui facit Angelos suos spiritus, et ministros suos ignem urentem (Psal. 103. 4.) . Ignem et spiritum cum Propheta dixisset, variis ac diversis usus est elementis, ut nos apertius edoceret, et ex sensibili videlicet exemplo. Eos etiam diversas habere substantias etiam beatus Paulus, caelestes terrenis anteponens potestates, dicit, Ut in nomine Jesu 1132A omne genu flectatur, caelestium, et terrestrium, et infernorum (Philip. 2. 10.) . Infernorum enim cum dixisset, solutas animas corporibus nominavit. Porro autem docet varias earum esse dignitates speciesque diversas, cum dicit, Qui est imago Dei invisibilis, primogenitus totius creaturae, quod in ipso creata sunt omnia, tam caelestia, quam terrestria, visibilia, et invisibilia, sive throni, sive dominationes, sive principatus, sive potestates (Col. 1. 13.) . Cum igitur caelestia terrenis anteponeret, mox adjecit etiam homines qui in Christo creati sunt, dicens: Et ipse est caput corporis Ecclesiae, qui est principium, primogenitus ex mortuis, ut fiat in omnibus ipse primatum tenens (Col. 2. 28.) . Similiter autem etiam Dominus noster Jesus Christus docet diversitatem substantiae spirituum eorum, qui a Deo recesserunt, ex quibus solet divina Scriptura daemones appellare, et principatus et potestates, cum dicit, Hoc genus non ejicitur nisi in oratione et in jejunio (Matth. 17. 20; Marc. 9. 28.) . In eo autem quod Dominus dicit, hoc genus, ostendit in 1132B ipsis varia esse genera substantiarum, speciesque diversas. Haec autem omnia dixi, ut divitias virtutis ostenderem. Nam si omnipotens divinitas est, necesse est etiam praedives habeatur.

XIX. Sed de invisibilibus quidem substantiis sufficienter dictum. Nunc vero In hoc errore mentis fuisse Origenem, testis etiam Hieronymus ad Avitum, Epistola 50 (nunc CXXIV) . Solem quoque, inquit, et Lunam, et astra cetera, esse animantia. Immo quomodo nos homines ob quaedam peccata his sumus circumdati corporibus, quae crassa sunt et pigra: sic et coeli luminaria talia vel talia accepisse corpora, ut vel plus vel minus luceant, et daemones ob majora delicta aereo corpore esse vestitos. ] de Sole simul et Luna, caeterisque luminibus oportet exponam. Haec enim nonnulli, mentis errore decepti, animalia rationabilia esse dixerunt. Quorum dementiam etiam nefarius Origenes secutus est, qui cum vellet ex divina Scriptura exemplum sumere, quae ibi de luminaribus 590 optime dicta fuerunt, haec ipse perperam, ut sibi libitum est, ausus est vertere. Sciendum est igitur, quod divina Scriptura nusquam eorum veluti animalium fecerit mentionem, sed luminaria facta fuisse dixit, et ob hoc solum creata, ut super terram lucerent, et essent hominibus signa temporum, mensium, et annorum. Sin autem nobis dixerint qui erroribus favent hujusmodi, cur non animalia sint 1132C luminaria, et rationabilia, cum de ipsis scriptum sit hoc modo, Astra autem non sunt munda in conspectu ejus (Job. 25. 5.) , hoc est Dei, audiant a nobis quod qui hoc dixerat, non dignus erat auctoritate. Quippe cum Dominus ad ipsum dixerit, quod nihil veri locutus es de famulo meo Job. Tamen etiamsi a beato dictum hoc fuisset Job, ne ita quidem firma probatio videbatur. Neque enim ex eo quod non munda sunt in conspectu Dei, ideo dicuntur animalia, alioquin etiam menstrua mulierum ab ipsis animalia nuncupentur, et leprosa domus, quoniam ne ista quidem munda sunt apud Deum secundum legem Moysi. Multa enim eorum quae sine anima sunt, ratione quadam saepe legimus immunda. Adjicit etiam Origenes illud quod a Propheta David dictum est, Sol cognovit occasum suum (Psal. 103. 18.) , necnon etiam illud quod Deus dixit ad Prophetam Esaiam, Ego omnibus stellis mandavi (Esa. 45. 12.) . Hoc autem facit confirmare volens nefandam haeresim 1133A suam. Dicit enim quod luminaria dudum fuerint intellectus et sensus, et quia negligenter versati sunt, sua postmodum virtute privati, ad ignea ista damnati sunt. corpora, ut super terram luceant.

XX. Similiter autem gentilium errorem approbare desiderans sic dicit, quod ideo posuit luminaria in firmamento Praeclare idem Theodoretus, quaestione 15. vanitatem hanc stellarum nec gentilium omnium fuisse ostendit, sed stultorum tantum et amentium, Τὸ δὲ «εἰς σημεῖα» οὐ κατὰ τοὺς ἀνοήτους νοῦμεν· τῆς γὰρ γενεθλιολογίας τὴν ματαιολογίαν οὐδὲ Πυθαγόρας, οὐδὲ Σωκράτης, οὐδὲ Πλάτων, οὐδὲ οἱ Στοἳκοὶ προσεδέξαντο. Εἰ δὲ οἱ τοῖς μύθοις ἐντεθραμμένοι τοῦδε τοῦ 1133D μύθου τὸ ἀσεβὲς ἐβδελύξαντο, τίς ἀν τοῖς θείοις πιστεύων λογίοις τῶν οὐ δυσσεβῶν μόνον, ἀλλὰ καὶ λίαν ἀνοήτων ἀνάσχοιτο λόγων; Quod dicitur in signa, non intelligimus secundum opinionem quorundam stultorum. Si quidem vanam illam de cujusque nativitate disceptationem nec Pythagoras, nec Socrates, nec Plato, nec Stoici receperunt. Quod si qui in fabulis educati sunt, hujus fabulae impietatem exsecrantur, quis divinis sermonibus credens haec non modo impia, sed valde etiam fatua recipiat? ] in signa, ut eorum hujusmodi motus nobis fata nostra significent. Discant igitur qui nefariam Origenis haeresim sequuntur, non sic accipere divinam Scripturam, neque evertere hujus intellectum, ut pro allegoria scilicet utantur historia secundum voluntatem suam. Nam cum dicentem terrae audiamus Jeremiam Prophetam, Terra, terra, terra, audi verbum Domini, scribe hunc hominem abdicatum (Jer. 22. 29.) , non ideo debemus dicere, quod quasi animali rationabilique terrae Propheta praecipiat. Solet etiam David Propheta hujusmodi corporibus imperare, cum dicit, Laudate Dominum de terra, dracones et omnes abyssi. Ignis, grando, nix, glacies, spiritus procellarum, quae faciunt verbum ejus, 1133B montes et omnes colles, ligna fructifera et omnes cedri (Psal. 148. 7.) . Non propterea docet nos, ut haec omnia rationabilia 591 esse credamus. Sed Origenes nunc ejusque socii dimittantur.

XXI. Nos enim etiam hoc a Scriptura divina didicimus, quod Deus caelestibus cunctis rationabilibus potestatibus Fato exploso, liberi arbitrii dogma confirmat, sunt enim opposita. Unde et illa apud Chrysostomum Orat. 2. de Fato, Deum inter et daemonem, seu fatum antitheta. Εἶπεν ὁ «Θεὸς, ἐὰν θέλητε, καὶ ἐὰν μὴ θέλητε,» κυρίους ἡμᾶς ποιῶν ἀρετῆς καὶ κακίας, καὶ ἐπὶ τῷ γνώμῃ τῇ ἡμετέρᾳ τιθείς. Ἐκεῖνος δὲ τί φησίν; ὅτι τὸ εἱμαρμένον οὐ δυνατὸν ἐκφυγεῖν, κἂν θέλωμεν, κἂν σπουδάζωμεν. Ὁ Θεὸς λέγει, «ἐὰν θέλητε, τὰ ἀγαθὰ τῆς γῆς φάγεσθε·» αὐτὴ δὲ λέγει, «κἂν θέλωμεν, μὴ ἦ δὲ ἡμῖν δεδομένον, οὐδὲν ὄφελος τοῦτο θέλειν.» 1134C Ὁ Θεὸς λέγει, «ἐὰν μὴ θέλητε προσέχειν τοῖς λόγοις μου, μάχαιρα ὑμᾶς κατέδεται·» αὐτὴ λέγει, «κἂν μὴ θέλωμεν, ᾖ δὲ ἡμῖν δεδομένον, πάντως σωζόμεθα.» Deus dicit, si volueritis, et si nolueritis, dominos faciens nos virtutis ac vitii, atque in voluntatis nostrae potestate constituens. Ille vero quid ait? quod fatum vitari nequeat, et si velimus, et si conemur. Deus dixit, si volueritis, bona terrae comedetis. Fatum dicit, 1134D et si velimus, si datum nobis non fuerit, hoc velle nihil prodest. Deus dicit, si verba mea attendere nolueritis, gladius consumet vos. Fatum dicit, et si nolimus, si datum nobis fuerit, omnino salvi sumus. ] dedit habere liberam voluntatem, sicut etiam hominibus in terra praestitit Nam nemo omnium qui rationem habet aut sensum, invitus poterit Deo vel sine voluntate servire, sed omnes ei sponte propria scilicet obsecundant. Alioquin si id non esset, neque laudatio eos, neque vituperatio sequeretur, aut crimen, sicut et in caeteris animalibus contigit inrationalibus. Omnes igitur contrariorum capaces habentur, tam boni dico quam pravi, boni quidem, cum id quod Deus vult faciunt: pravi autem, quod mandata Domini minime custodiunt. Et quod Angeli caelestesque virtutes, cum Dei minime praecepta contemnunt, laude potiuntur ingenti, testis est 1133C beatus David ita dicens, Benedicite Deum omnes Angeli ejus, potentes virtute facientes verbum ejus. Ad audiendam vocem sermonum ejus. Benedicite Dominum omnes virtutes ejus, ministri ejus facientes voluntates ejus (Psal. 102. 21.) . Ex hac igitur laudatione, id est ex observatione Domini praeceptorum, beata scilicet vita et perpetua fruuntur. Sed sicut omnes, qui Dei faciunt voluntatem, perenni beatitudine potiuntur, et laudes a Deo consequuntur aeternas, sic et e 1134A diverso cuncti, qui divina praecepta contemnunt, aeterna vituperatione damnantur.

XXII. Unde ille, quem divina Scriptura Diabolum nominare consuevit, et ejus pariter qui dicuntur Angeli, Diaboli lapsum alii quoque ad invidiam olim retulerunt. Sed cum verbis Cypriani, qui in eadem fuit sententia, totus hic locus mirifice consentit. Sic enim ille in libro de Zelo et livore: Hinc Diabolus, ait, inter initia statim mundi et periit primus et perdidit. Ille dudum Angelica majestate subnixus, ille Deo acceptus et carus, postquam hominem ad imaginem Dei factum conspexit, in zelum malevolo livore prorupit, non prius alterum dejiciens instinctu zeli, quam ipse zelo ante dejectus, captivus antequam capiens, perditus antequam perdens, dum stimulante livore, gratiam datae immortalitatis eripit, ipse quoque id quod prius fuerat amisit. Sic enim haud dubie legendum, neglecta Pamelii, qui ipse legentis, emendatione, quae Cypriani sententiam evertit.] cum primis hominibus inviderent, Adam dico et Evae, a beata vita, quam primum possederant, semetipsos alienarunt. Et homini quidem per deceptionem, quam ipsi penitus excogitarunt, persuaserunt peccantes, ut a mandato Dei protinus deviaret, semetipsos autem aeterno pariter supplicio subjugarunt, sicut et Dominus noster Jesus Christus docet, cum ad illos dicit, qui propinquo suo misericordiam denegarunt: Ite in ignem aeternum, qui praeparatus est Diabolo et Angelis ejus. Esurivi enim, et non dedistis mihi manducare, et cetera (Matth. 25. 41.) . Quod autem diabolus, vel ejus qui dicuntur Angeli, de creaturis caelestibus sunt, 592 rationabilibusque virtutibus, testis est beatus Petrus, cum sic dicit, Si enim Deus Angelis qui peccaverunt non pepercit (2. Petr. 2. 4.) . 1134B Similiter autem et beatus Paulus docet, dicens: Nescitis quoniam Angelos judicabimus (1. Cor. 6. 3.) ? Ne quis igitur arbitretur captus errore, quod isti ante peccaverunt quam hominibus inviderent, et post illud peccatum ad decipiendos homines devenere, sicut nefarius Origenes docebat: sed ut superius dixi, ex eo quod diabolus in serpentem transfiguratus Evam decepit. Quod autem ex illo diabolus, veritate penitus derelicta transtulit se protinus ad mendacium, ex quo Evam, ut dixi, peremit morte peccati, testis est Dominus noster cum dicit Judaeis non credentibus sibi, Vos ex patre diabolo estis, desideria patris vestri diaboli vultis facere. Ille homicida erat ab initio, et in veritate non stetit, quia veritas non est in eo, quando loquitur mendacium, de propriis loquitur, quoniam mendax est et pater ejus (Joan. 8. 44.) . Ergo cum dixisset Dominus, quod ille homicida erat ab initio, et quod in veritate non stetit, aperte docuit, quod ex eo diabolus a veritate decidit, ex quo primitus per fallaciam mendacii Evam errore deceptam morte 1134C praevaricationis occidit. Rursus etiam ideo dictum est, quod quando loquitur mendacium, de suo loquitur, quoniam primus ipse ficta fallacia etiam mendacium procreavit. Unde etiam ceteri, qui una cum ipso homini inviderunt, ipsius diaboli angeli nominati sunt, quasi ipse primus hujusce militiae caussa esset, et caput. Sed de istis quoque sufficienter dictum.

XXIII. Mundum Dominus cum crearet, caelum, inquam, 1135A et terram, et omnia quae in eis sunt, solum hominem secundum imaginem suam et similitudinem fecit, sicut Moyses docet, ita dicens, Et dixit Deus, Faciamus hominem secundum imaginem ac similitudinem nostram. Et cum Moyses hoc ex persona Dei dixisset, ipse protinus adjecit dicens, Et fecit Deus hominem, ad imaginem Dei fecit eum (Gen. 1. 26.) . Utrumque Moyses unum scilicet intelligens, tam imaginem dico , quam similitudinem, imagine nominata similitudinem penitus reticuit. Alioquin si non ita esset, nunquam postea dixisset Jacobus Apostolus in Epistola sua, cum doceret non debere uti lingua ad ministerium 593 mali hoc modo, In ipsa benedicimus Domino et Patri, et in ipsa maledicimus hominibus qui secundum similitudinem Dei facti sunt (Jac. 3. 9.) . Hominem igitur Deus omnibus dominari quae ipse creavit, tam in terra quam in mari, praeposuit: Expositionis hujus auctor in primis Diodorus Tarsensis, cujus verba sunt, Πῶς οὖν Θεοῦ εἰκὼν ὁ ἄνθρωπος; κατὰ τὸ ἀρχικὸν, κατὰ τὸ ἐξουσιαστικόν. Quomodo, inquit, imago Dei est homo? Secundum imperium et potestatem. Alii alia collegerunt, in quibus homo Deum aemulatur. Trinitatem quoque ipsam alii aliter in hominis anima expressam voluerunt. Alio enim modo Theodoretus quaest. 20. in Genesin. Καὶ γεννᾷ μὲν ὁ νοῦς τὸν λόγον, συμπρόεισι δὲ τῷ λόγῳ πνεῦμα, οὐ γεννώμενον καθάπερ ὁ λόγος, συμπαρομαρτοῦν δὲ ἀεὶ τῷ λόγῳ, καὶ συμπροἳὸν τῷ γεννωμένῳ, hoc est, Et mens quidem producit sermonem, procedit autem cum sermone spiritus, non generatus quidem quemadmodum sermo, sed perpetuo 1135D consequens sermonem, et cum eo dum editur procedens. Alio Ambrosius in libello, de dignitate humanae naturae, cap. 2: Non sicut ex Patre, inquit, generatur Filius, et ex Patre Filioque procedit Spiritus sanctus, ita ex intellectu generatur voluntas, et ex his item ambobus procedit memoria. Alio denique alii complures.] eo quod imago ipsius est homo, sicut et beatus Paulus docet ita dicens, Nam vir quidem non debet operire caput, cum sit imago et gloria Dei (1. Cor. 11. 1135B 7.) . Propter quod homo in cunctis inrationalibus antefertur animalibus quibus dominatur, per hoc ipsum etiam omnium dominus effectus est. Nam inrationabilia quidem animalia, sicut Moyses docuit, ex terra et aqua creata ex eis tam animam quam corpus habent: homo autem corpus quidem videtur cum ceteris habere commune; animam vero multo praestantiorem, sicut Moyses iterum dicit hoc modo, Et plasmavit Deus hominem de limo terrae, et insufflavit in faciem ejus spiritum vitae, et factus est homo in animam viventem (Gen. 2. 7.) .

XXIV. Homo igitur ideo potior omnibus est, quoniam sensibilem et rationalem animam habere, dignoscitur, et eam liberi arbitrii. Ergo quasi prudentes Moysem audiamus dicentem, quemadmodum Deus hominem creaverit. Sic enim nobis Moyses ceterique prophetae de Deo narrant, sicuti possumus intelligere. Neque enim homo est Deus, ex anima factus et corpore, ut manibus hominem formet et fingat, 1135C vel ex aere spiritum trahens, ut in faciem ejus insufflet, et sic eum vivificet. Omnia enim per unicum Verbum et Spiritum sanctum voluntate facit et fecit. Solent vero etiam prophetae non solum hominem, 1136A sed etiam caelum et terram, et quae in istis sunt praecepto Dei creata, opera manuum Domini nominare. Testis est David propheta ad Deum dicens, Et videbo caelos opera digitorum tuorum, lunam et stellas quae tu fundasti (Psal. 8. 4.) . Et iterum, In principio tu, Domine, terram fundasti, et opera manuum tuarum sunt caeli (Psal. 101. 26.) . Similiter autem et Isaias propheta ex Dei persona sic dicit, 594 Audi me, Jacob et Israel, quem ego voco. Ego sum ipse ego primus, et ego novissimus, manus mea fundavit terram, et dextera mea firmavit caelum (Esa. 48. 12.) . Et iterum, Sic dicit Dominus, caelum mihi sedes, et terra scabellum pedum meorum. Quam domum aedificabitis mihi, et qui locus requietionis meae? omnia enim ista manus mea fecit (Esa. 66. 1.) .

XXV. Est igitur homo, sicut divina Scriptura nos docuit, corpus quidem habens ex terra, animam vero sibi creatam ex nihilo, et eam sicuti sensibilem et rationalem, sic etiam immortalem, ut utrumque nos docet Testamentum, tam novum dico quam vetus. 1136B Nam et Dominus noster Jesus Christus ait, Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere: sed potius eum timete, qui potestatem habet animam et corpus perdere in gehenna (Matth. 10. 28.) . Igneum supplicium interitum nuncupavit. Nam quomodo fieri potest, uti quod penitus perit, et nusquam prorsus constare potest, aeternam perpeti valeat ultionem, cum Dominus iterum dicat: Et ibunt isti in poenam aeternam, justi autem in vitam aeternam (Matth. 25. 46.) ?

XXVI. Neque enim, ut Hieronymus libro 2. adversus Jovinianum scribit, ejusdem substantiae est, quod Manichaei solent docere, anima humana ac Deus. Manichaei ergo error hic fuit, et post eum Priscilliani. Origenis etiam fuisse, auctor idem Hieronymus, qui in epistola 61. ad Pammachium, Joannem Hierosolymitanum taxat, quod Manichaeum hoc nomine insimulans de Origene dissimularet, Producis, inquit, nobis Manichaeum, et abscondis Origenem.] Nec dicendum est, animam partem Dei esse, sicut imprudentum et indoctorum sermo habet. Nam si hoc ita esset, nunquam Deus partem suam perenni supplicio subjugaret, sed ne peccare quidem omnino ipsa potuisset quasi pars Dei, quippe cum Deus sit immutabilis semper sicuti natura, sic etiam voluntate. Et iterum, si anima nostra pars Dei esset, nullo penitus corporali vitio domaretur. Nam divinitas est semper invicta, et nulli unquam subditur vitio 1136C corporali.

XXVII. Sicut ergo qui ita credunt, impie credere comprobantur: sic etiam illi, qui Duo hic perperam docebat Origenes, et animas seorsim olim conditas, 1136C et in corpora deinceps cum aliquid peccassent, tum dimitti. Quod utrumque contra eum scribens, redarguit inter ceteros Antipater Bostrensis cap. 7. Ὁ ποιήσας τὸν ἄνθρωπον ἀπ᾽ ἀρχῆς ἅρσεν καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτοὺς, οὐ πρῶτον κατ᾽ αὐτὸν νόας, ἐξ ἁμαρτιῶν ἀνθρώπους. Qui hominem fecit, ab initio masculum et feminam fecit eos, nec primo mentes secundum ipsum, et ex peccatis homines. Et paulo post: Οὐκ ἐξ ἁμαρτιῶν καὶ ἀποπτώσεως πληθυνθὲν, ὡς ἡ τούτων διδάσκει γραφὴ, ἀλλ᾽ ἐκ τῆς τοῦ θεοῦ εὐλογίας, ὡς ὁ προφήτης ἐδήλωσεν· εἰ γὰρ ἐκ παραβάσεως, καὶ ἐκ τῆς τοῦ καλοῦ ἀποψύξεως τὸ τῶν ἀνθρώπων πληθύνεται γένος, οὐκ εὐλογία, ἀλλὰ κατάρα 1137D μᾶλλον ἂν δικαίως λεχθείη. Non ex peccatis, neque ex transgressione multiplicatur, sicut horum scripta docent, sed ex Dei benedictione, sicut Propheta testatus est. Nam si ex transgressione, rectique desertione multiplicatur hominum genus, non benedictio, sed maledictio potius merito diceretur. Quod ipsum Theophili quoque Alexandrini fuit argumentum, Catena in Genesin, Codice regio 810. Ὅτι οὐ δι᾽ ἁμαρτίας, ὡς Ὠριγένει ἔδοξε, καταβεβλημέναι αἱ ψυχαὶ σώμασι συνεπλάκησαν, ἐχρησάμεθα τῷ Μωσέως ῥήματι λέγοντος τοῖς υἱοὶς Ἰσραὴλ, Κύριος ὁ Θεὸς τῶν πατέρων ὑμῶν προσθείη ὑμῖν σήμερον ὡς ἐστὲ χιλιοπλασίως, καὶ εὐλογήσαι ὑμᾶς καθότι ἐλάλησεν ὑμῖν· οὐ γὰρ εὐλογία κατὰ Ὠριγένην ἐστὶν ἡ τῶν σωμάτων ποίησις, ἀλλὰ κατάρα πλανωμέναις ψυχαῖς. Quod non ob peccatum, ut Origeni visum est, dejectae animae corporibus implicitae sint, ex Moysis verbis didicimus, filiis Israel dicentis, Dominus Deus patrum vestrorum addat ad hunc numerum millia multa, 1138D et benedicat vobis, sicut vobis locutus est. Neque enim benedictio secundum Origenem, est corporum productio, sed maledictio errantibus animabus. ] animas dicunt ante corpora factas fuisse, multum a pietate distare 1137A inveniuntur. Unde impius Origenes, Gentilium captus errore, et ab eo nolens penitus abscedere, novarum etiam studens auctor esse sectarum, conjecturis 595 illorum alio modo translatis edocuit, de quibus in praesenti disputandum esse non arbitror, ne nos multum verborum mittamus in sylvam. Quia igitur ad confirmandam haeresim suam nefariam praedictus Origenes ex divina Scriptura sumere conatur exempla, redarguamus eum, Scripturam penitus ignorasse divinam, et eam sine sensu docuisse. Nam cum ipse diceret in principio creaturae initio caelum cum terra creatum non esse corpus firmum, sicut hoc quod videtur, sed omne hoc sensibilem rationalemque esse substantiam, et eam unius ejusdemque naturae, in his rationabilibus sensibilibusque substantiis etiam animas hominum comprehendens, et post haec animalium, quae sexta die creata sunt, faciens mentionem, in ea hominem quoque creatum reperiens, suum jam non potuit affirmare figmentum, neque propriam roborare fallaciam: 1137B sed quasi illorum quae ante docuerat penitus fuisset oblitus, invitus fatetur animas creatas esse, et eas iterum incorporeas. Respondeant igitur nobis qui nefandam Origenis haeresim venerantur et colunt, et ejus expositiones de divina Scriptura ad caelum usque summis praeconiis tollere moliuntur, quomodo animae sine corporibus possint intelligi, cum Moyses nos doceat dicens, Et fecit Deus hominem, ad imaginem Dei fecit eum, masculum et feminam fecit eos (Gen. 1. 27.) . Nam hoc omnibus clare patet, quod animae sexus utriusque capaces esse non possunt, nisi sola copora, quae graviora noscuntur. Quomodo iterum et illud dictum audire poterunt solae sine corporibus animae, Crescite et multiplicamini (Gen. 1. 28.) . Siquidem, etiam secundum ipsum Origenem, incorporalium natura neque multiplicari potest, neque crescere. Vel quomodo sine corporibus animae creatae in caelis habitare poterant, cum Deus benedicens illis, quos fecerat masculum et feminam, sic 1137C dixerit, Crescite et multiplicamini, et implete terram (Ibid.) . Sed Origenes iterum ejusque socii dimittantur.

XXVIII. Quia igitur nonnulli sunt, qui dementia capti dicunt, quod Tertio loco eos pariter refellit, qui animas ex traduce propagari autumabant, hoc est, interprete sancto Hieronymo, Epist. XXVIII, Ut quomodo corpus ex corpore, sic anima nascatur ex anima, et simili cum brutis animantibus conditione subsistat. Qua de re cum ancipites aliquando fuerint in Ecclesia sententiae, in eam nunc omnes consentiunt, quam noster hoc loco adstruit, animas a Deo singulas creari, et formatis corporibus infundi.] ex una anima primi hominis Adam anima Evae mulieris assumpta sit, nonnulli etiam quod ex solo Adam cum seminis jactu in omnes qui ex eo nati fuerunt animae transmissae sint, et alii quod ex Eva sola magis animae fuere translatae, et sic in parentibus ad eorum liberos deductae sint, respondendum est his hoc modo: Cur ergo Adam, qui primus de terra creatus est, secundum carnem de costa quae ex ipso fuerat sublata, in spiritu Dei prophetando dicebat, Hoc nunc os ex ossibus meis, et caro de carne mea: haec vocabitur mulier, quia ex viro suo sumpta est (Gen. 2. 23.) , nusquam fecit animae mentionem? Nam si anima quoque esset ex anima secundum illorum vanas opiniones, nunquam profecto hoc 1138A Adam praeterisset. Nam sicut os ex ossibus meis, et caro de carne mea, dicebat, sic etiam 596 anima ex anima mea dicere potuisset. Sed tantum hoc dixit quod sibi videlicet sciebat ablatum. Porro autem consentiens Moysi etiam Zacharias propheta sic dicit, Extendens caelum et fundans terram, et fingens spiritum hominis in ipso (Zach. 12. 1.) . Nam si non ex supposita materia crearetur hominis caro, sicut etiam Adam et Evae, et sic postea in ipso anima non ex supposita materia, tanquam Adam pariter et Evae, nunquam propheta Zacharias ita dixisset, Et creans spiritum hominis in ipso (Ibid.) . Apertius autem Salomon in Ecclesiaste docet, animas a Deo praestari omnibus quae ab ipso creantur ex supposita materia corporibus, solutionem humanae compositionis enarrans, cum dicit, Et convertetur pulvis in terram suam, et revertetur spiritus ad Deum qui dedit eum (Eccl. 12. 7.) . Cum hoc Salomon dixisset, aperte docuit quod Deus pulveri, quem ad creandum hominem de terra 1138B tulerat, spiritum praestitit non habenti. Ideo autem tantum spiritum ad Deum reverti dicitur, licet utriusque sit creator Dominus, tam carnis quam spiritus, quoniam non ex supposita materia et spiritum creat, sicut et corpus: et iterum, quod una cum Deo homo videtur operari ad nativitatem corporis procreandi, spiritum autem solus procreat Deus, quippe cum hominum quidem sit subministrare materias, Dei autem creare hominem. Quod autem Deus est qui format ea quae in uterum semina jaciuntur, sicut etiam cetera diversa vivificat, quae ab agricolis seruntur in terram, testis est beatus Job cum dicit ad Deum, Manus tuae fecerunt me, et plasmaverunt me (Job. 10. 8.) . Eadem etiam David propheta dicit. Rursus etiam Deus Hieremiae Prophetae sic dicit, Priusquam te formarem, in utero cognovi te (Jer. 1. 5.) . Similiter autem Isaias Propheta de populo, qui Jacob nomine vocabatur, inter cetera etiam sic dicit: Dominus qui redemit te, et qui formavit te ex utero (Esa. 44. 24.) . Apertius autem etiam beatus Paulus ad Hebraeos scribens docet, 1138C quod non sicuti corpora ex successione descendunt, sic etiam spiritus, hoc est, nostrae animae, cum dicit: Patres quidem carnis nostrae habuimus eruditores, et reverebamur, non multo magis obtemperabimus patri spirituum, et vivemus (Hebr. 12. 6.) ? Quoniam Deus cum benediceret primis hominibus, hoc est Adam et Evae, dixit, Crescite et multiplicamini, et implete terram (Gen. 2. 28.) : hac de caussa parentes patres carnis Apostolus nominavit, et quoniam non ex supposita materia creatas a Deo animas habemus, ideo Deum patrem spiritum appellavit. Cuncta igitur sicut primitus creata sunt, sic etiam per dies singulos procreantur, alia quidem ex supposita materia, sicut animalium irrationalium animae, alia autem non ex supposita, sicut hominum animae. Sed et de anima nobis sufficienter dictum.

XXIX. Illos igitur primos homines, Adam dico et Evam, licet Hinc Theophilus Alexandrinus 1139C in Codice quem diximus 810. Μέσος οὖν ὁ ἄνθρωπος τῶν δύο ἐγένετο· οὔτε θνητὸς ὁλοσχερὴς, οὔτε ἀθάνατος καθόλου, δεκτικὸς δὲ ἑκατέρου. Medius, inquit, inter duos homo factus fuerat; nec mortalis omni ex parte, nec totus immortalis, sed capax utriusque. Copiose autem et eleganter eadem edisseruerat Theophilus 1139D alter, libro II. ad Autolycum, his verbis: Οὔτε φύσει θνητὸς ἐγένετο, οὔτε ἀθάνατος· εἰ γὰρ ἀθάνατον αὐτὸν ἀπ᾽ ἀρχῆς ἐπεποιήκει, θεὸν αὐτὸν ἐπεποίηκει· πάλιν εἰ θνητὸν αὐτὸν ἐπεποιήκει, ἐδόκει ἂν ὁ Θεὸς αἴτιος εἶναι τοῦ θανάτου αὐτοῦ. Οὔτε οὖν ἀθάνατον αὐτὸν ἐποίησεν, οὔτε θνητὸν, ἀλλὰ δεκτικὸν ἀμφοτέρων, ἵνα ῥέψῃ ἐπὶ τὰ τῆς ἀθανασίας, καὶ τηρήσας τὴν ἐντολὴν τοῦ Θεοῦ, μισθὸν κομίσηται παρ᾽ αὐτοῦ τὴν ἀθανασίαν, εἰ δὲ ἂν τραπῇ ἐπὶ τὰ τοῦ θανάτου, αὐτὸς ἑαυτοῦ αἴτιος ᾖ τοῦ θανάτου· ἐλεύθερον γὰρ καὶ αὐτεξούσιον ἐποίησεν ὁ θεὸς τὸν ἄνθρωπον. Nec natura mortalis factus est, nec immortalis. Immortalem quippe si fecisset, Deum illum fecisset: si mortalem rursus illum fecisset, mortis ejus auctor et caussa videretur. Nec immortalem igitur illum fecit, nec mortalem, sed amborum capacem: ut ad immortalitatem vergeret, utque mandatum servando, mercedem ab eo acciperet immortalitatem. Quod si ad mortem converteretur, sibimet mortis auctor 1140C foret, liberum siquidem et sui juris hominem Deus creavit.] immortales secundum animam creatos 1139A esse dixerim, mortales vero secundum corpus, 597 nunquam tamen mortem gustassent, At Pelagius Adam dicebat, sive peccasset, sive non peccasset, moriturum fuisse. Non potuit igitur, quod praefati sumus, Libri hujus auctor haberi, quod suspicati 1140D sunt in censura sua Corbeienses.] siquidem mandatum Dei servare voluissent, sicut beatus Enoch meruit. Hic namque licet mortalis esset, tamen translatus est, ut mortem penitus non videret. Quod autem mortales secundum corpus creati sunt Adam et Eva, ut dixi, testis est Moyses cum dicit, Et plantavit Deus paradisum in Eden ad orientem, et posuit ibi hominem quem plasmavit, et produxit adhuc de terra omne lignum pulchrum ad visum, et bonum ad edendum, et lignum vitae in medio paradisi, et lignum ad cognoscendum bonum et malum (Gen. 2. 8.) . Nunquam vero Deus lignum vitae in paradiso plantasset, si quidem Adam immortalis secundum carnem creatus fuisset. Rursus autem si Adam et Eva immortales essent secundum carnem creati, nunquam audissent a Deo, Crescite et multiplicamini, et implete terram (Gen. 1. 18.) . Nam qui manducare, et bibere, et coire, crescere, et terram implere jussi sunt, hi penitus immortales esse non poterant, sicut etiam Dominus noster 1139B Jesus Christus docens Sadducaeos dicebat, Filii saeculi hujus nubunt et traduntur ad nuptias. Illi vero qui digni habebuntur saeculo illo et resurrectione ex mortuis, neque nubent, neque ducent uxores. Neque enim ultra mori poterunt: aequales enim Angelis sunt (Luc. 20. 34.) .

XXX. Probatum est sufficienter, ut reor, hominem secundum carnem creatum esse mortalem, aperte Domino docente, mortales esse eos qui coitu tali nuptiisque laetantur. Unde Enoch qui placuit Deo, postquam diversis ex uxoribus liberos procreavit, translatus est, ut mortem penitus non videret, sicut etiam beatus Paulus Hebraeis scribens dicit, Fide Enoch translatus est, ne videret mortem (Heb. 11. 5.) , nam ante translationem Deo placuisse perhibetur. Sic igitur possumus dicere etiam de Adam et Eva, quod si praeceptum Dei mandatumque servassent, etiam post liberorum procreationem, gustato ligno vitae, immortales jugiter permansissent, non egentes 1139C in posterum victus, et incrementi vel nuptiarum. Sin vero quidam imperitia capti in eadem perseverant, dicentes quod Adam et Eva, semel accepta licentia comedendi ab omni ligno quod erat in paradiso, praeter unum tantum quod a Deo fuerat interdictum, cum inter omnia etiam de ligno vitae comedissent, immortalitatem consequerentur, discant quod qui immortalis factus est, cibo penitus non eget. Adam igitur et Eva siquidem immortales naturaliter essent, nunquam de ligno gustassent, quod a Deo prohibitum fuerat, quippe cum immortales desiderium escae non habeant, sicut etiam beatus Paulus testatur hoc modo, Non est regnum Dei cibus et potus (Rom. 14. 17.) . Regnum 1140A autem Dei mortalium non est, sed immortalium, sicut etiam Dominus noster Jesus Christus docuit 598 dicens, Qui autem digni habebuntur saeculo illo et resurrectione ex mortuis, neque nubunt, neque ducunt uxores, neque enim ultra mori poterunt, aequales enim Angelis sunt (Luc. 20. 35.) . Adam igitur et Eva, si quidem mandatum Dei servassent, nunquam profecto gustassent mortem. Mandato autem minime servato, non ex immortalibus mortales facti sunt, sed cum mortales essent, promissa sibi a Deo immortalitate semetipsos alienarunt. Unde Adam audivit a Deo, Terra es, et in terram ibis (Gen. 3. 13.) , id est, corruptibilis es, et in corruptelam ibis, cum jam indignus esset de ligno vitae manducare, et perpetuo vivere. Ut autem rursus dicam quod Adam et Eva, si in servando mandato Dei perseverassent, non habuissent discretionem manducandi de-ligno vitae, usque ad illud videlicet tempus, quo Deus ipsis revelaturus erat: qua ex caussa etiam a ceteris lignis fuerat separatum, cum in medio esset paradisi positum, ubi etiam lignum 1140B illud, quod scientiam habebat boni et mali, fuerat constitutum, ut interdictum lignum tangere metuentes, etiam a licito caverent manducare. Nam hoc etiam Deus aperte docuit, dicens: Ecce Adam factus est quasi unus ex nobis ad cognoscendum bonum et malum. Et nunc ne forte tendat manum, et tollat de ligno vitae, et comedat, et vivat in aeternum (Gen. 3. 22.) . In quo dixit Deus, Ecce factus est cognoscens bonum et malum: et, nunc ne forte tendat manum, ostendit quod antequam experiretur mali scientiam, non poterat ex semetipso intelligens acceptum de ligno vitae sumere. Et non mirum, cum etiam Adam dixerit, cum de uxore prophetaret hoc modo, Haec vocabitur mulier, quia ex viro suo sumta est, et propter hoc derelinquet homo patrem et matrem, et adhaerebit uxori, et erunt ambo in carne una (Genes. 2. 23.) .

XXXI. Non solum hoc, sed etiam cum audissent Deum sibi dicentem Adam et Eva, Crescite et multiplicamini, et implete terram; ante inobedientiam quid 1140C esset liberorum creandorum cupiditas, penitus ignorabant. Dicit enim Moyses, Erant autem ambo nudi, tam Adam, quam uxor ejus, et non erubescebant (Gen. 2. 25.) . Non Moyses hoc dixit, quasi illi incontinentiae caecitate decepti, pudorem spernerent nuditatis: sed ostendit eos tanquam infantes necdum cupiditatem coeundi habere. Unde post praevaricationem nuditate perspecta, non totius dico corporis, sed illius partis, quam etiam Cham Noe dormiente viderat, tunc demum creandorum liberorum cupiditatem adepti, et intelligentes nuditatem suam, ficorum foliis verenda texerunt.

XXXII. De Bono mortis extat liber Sancti Ambrosii, qui et in aliis passim plurimus est in hoc argumento. Remedium hanc videri, non poenam, ostendit lib. 2. de Abel et Cain cap. 10. Nam si innocentes, inquit, moriuntur qui gradum a peccatis revocare noluerunt, vel inviti tamen finem non naturae, sed culpae adipiscuntur, ne plura delinquant, quibus vita foenus est delictorum. Si autem bonae spei compotes sunt, migrare magis quam deficere credendi sunt. Et de Bono mortis cap. 7: Gravius est ad peccatum vivere, quam in peccato mori, quia impius quamdiu vivit, peccatum auget: moriatur, peccatum deserit. Plerique criminum suorum absolutione laetantur. Emendaturi sunt, recte: si perseveraturi in eis, stulte, quia longe illis plus damnatio profuisset, ne incrementa facerent peccatorum. ] Deus igitur consulens hominibus, cum 1141A sciret eos ad malitiam pronos, et 599 voluptatum ac desideriorum carnis amatores, et vellet ad honestam potius revocare virtutem, sinit usque ad tempus aliquod dominationi mortis addici. Quippe cum nihil aliud nosset tam facile homines coercere posse quam mortem, mortis enim metu plerumque multi a malitia penitus abstinere noscuntur. Unde mundanae leges non aliter possunt pleraque hominum vitia resecare, nisi interminatione mortis et poenae. Omnes enim hujusce vitae communis amore detenti, cavent peccatorum praestare caussas, ne carere ea delinquentes propria voluntate credantur. Non igitur hominibus mortem datam pro malorum vice dicimus, sicut ratiocinantur indocti, sed ad delendam mortis pravitatem. Nam si victuri perpetuo homines essent, nunquam profecto eorum malitia finiretur. Rursus etiam cur pro malorum vicissitudine mortem datam esse credam, cum si quis centum homines fere vel amplius occiderit, tot et tantis homicidiis exaequare nullam valeat ultionem?

1141B XXXIII. Non igitur malignis tantum hominibus, ad delendam eorum pravitatem, bona mors esse dicitur, sed etiam justis utilis. Sicut enim malus peccare desinit hac luce privatus, sic etiam justus dormiens assiduis impugnationibus, afflictionibus, et miseriis animi liberatur. Soluto enim proprio corpore justi anima ultra nullis postea premetur angustiis, non miseriis animi subjacebit, non necessitates videbit, non persecutiones sustinebit, non ultra insurgentia sibi carnis vitia patietur, non ultra urgebit in dies singulos agmen suggestionum malarum, non ad luctam nudabitur. Nihil secum trahens saecularium sollicitudinum, non carnis maceratur abstinentia caussa certaminum, non ultra certat, non cursu contendit aut caestu, non jam luctatur cum principatibus ac potestatibus, spiritibusque nequitiae, sed stadium ei solutum est, certamen destitit, et adepta victoria ad percipiendam coronam justitiae protinus properat, beatam in caelis et aeternam metam consequi, cum 1141C receperit immortalem carnem suam. Idem autem et beatus Paulus talia bella perspiciens, quae ab invisibilibus inimicis justis hominibus indicuntur, metuens ne quorundam forte prudentiam aut malitia commutaret, aut dolus sanam falleret mentem, provocandae virtutis gratia, suadebat ut omnes hanc vitam spernerent temporalem, utique sic dicens, Audentes igitur semper, et scientes, quoniam dum sumus in corpore, peregrinamur a Domino (2 Cor. 4. 6.) . Unde peregrinari volens a corpore, et finem imponere properans certamini suo, et in praesentiarum esse cupiens apud Deum, vociferatur dicens: Ego enim jam delibor, et tempus resolutionis meae instat. Certamen bonum certavi, cursum consummavi, fidem servavi, in reliquo reposita est mihi justitiae corona, quam reddet mihi Dominus in illa die justus judex, non solum autem mihi, sed et omnibus 600 qui diligunt adventum ejus (2. Tim. 4. 6.) . Solet etiam beatus Job malorum omnium solutionem mortem saepius appellare, cum dicit, Mors vero requies: conclusit enim Deus contra ipsum.

1141D XXXIV. Sin autem nonnulli dicere voluerint, Quomodo fieri potest ut mors homini requies sit, cum beatus David dixerit, Mors peccatorum pessima (Psal. 33. 22.) ? discant non ideo sic dictum esse, mors peccatorum pessima, quasi peccatis etiam terminus imponatur ac finis, sed quod post mortem delictorum suorum caussa gravissimas ipsi subeunt ultiones. Similiter autem beatus Job sicut requiem, sic etiam somnum mortem nominare consuevit, cum dicit: Quare ubera suxi? nunc utique dormiens quiescerem, et somni securitate fruerer cum regibus consiliariis terrae, qui gloriabantur in gladiis, aut cum principibus, 1142A quibus multum fuit aurum (Job. 3. 12.) . Porro Esaias Propheta, cum jussus a Domino regem Babylonis mortuum lamentaretur, communem hanc et temporalem mortem somnum nominavit, dicens, Omnis terra clamat cum laetitia, et ligna Libani supra te gratulata sunt, et cedri Libani dicent, Ex quo tu dormisti, non ascendit qui succidat nos. Infernus ab imis amaritudine captus est occurrens tibi (Esa. 14. 7.) . Pariter etiam Daniel Propheta dicit, Et multi dormientium in terra e pulvere surgent, isti in vitam aeternam et isti ad opprobrium et ad confusionem aeternam (Dan. 12. 2.) . Idem autem etiam beatus Paulus docet cum dicit, Nolumus autem ignorare vos, fratres, de dormientibus, ut non contristemini sicut et ceteri qui spem non habent. Si enim credimus quod Jesus mortuus est, et resurrexit, ita et Deus eos qui dormierunt per Jesum adducet cum eo (1. Thess. 4.) . Multis igitur testibus edocti, quod mors ista communis mala non sit, jam longe valere dicamus qui mortem malam appellant.

1142B XXXV. Dicimus autem quod in bonum Deus praestitit primo homini Adam sudores pariter ac labores, quos de terra pateretur, quippe cum non aliter invisibiles inimicos, contra quos habemus continuam luctationem, veneranda fide superare possimus, nisi corporis laboribus fatigati. His enim docemur per divinam Scripturam nosmetipsos hostium fallacia liberare, et aut salvam custodire virtutem, aut amissam perinde renovare. Sic enim beatus David virtutem quam perdiderat recuperare festinans, docet dicens, Sacrificium Deo spiritus contribulatus, cor contritum et humiliatum Deus non spernet (Psal. 50. 39.) . Et iterum, Laboravi in gemitu meo, lavabo per singulas noctes lectum meum, in lacrymis meis stratum meum rigabo (Psal. 7. 7.) . Et iterum, Genua mea infirmata sunt prae jejunio, et caro mea mutata est propter oleum (Psal. 108. 24.) . Docens etiam quemadmodum virtutem servare debeamus, dicit, Ego autem cum mihi molesti essent, induebam me cilicio, et humiliabam in 1142C jejunio animam meam (Psal. 34. 13.) . Similiter autem Dominus noster Jesus Christus discipulos suos docebat non aliter aut salvam, ut dixi, servari, aut perditam revocari 601 posse virtutem, nisi per labores corporis et dolores. Sic enim ait, Ingredimini per angustam portam, quia lata porta et spaciosa via quae ducit ad interitum, multi sunt qui ingrediuntur per eam: quia angusta porta et arcta via quae ducit ad vitam, et pauci sunt qui inveniunt eam (Matth. 7. 13.) . Ideo et beatus Paulus cum rogaret Dominum, ut ab ipso penitus ille discederet, qui stimulum carnis infigere conabatur, non impetravit, sed magis audivit a Domino, Sufficit tibi gratia mea, virtus enim in infirmitate perficitur (1. Cor. 12. 9.) . Unde laetus postea dicebat, Libenter ergo gloriabor in infirmitatibus meis, ut inhabitet in me virtus Christi. Propter quod placeo mihi in infirmitatibus meis, in contumeliis, in necessitatibus, in persecutionibus, et angustiis pro Christo. Cum enim infirmor, tunc potens sum. Ideo autem docens, dicit, 1142D Propter quod non deficimus. Sed licet is qui foris est noster homo corrumpatur: tamen is qui intus est renovatur de die in diem. Nam quod in praesenti est momentaneum et leve tribulationis nostrae, supra modum in sublimitate aeternum gloriae pondus operatur in nobis, non contemplantibus nobis quae videntur, sed quae non videntur. Quae enim videntur temporalia sunt: quae autem non videntur aeterna sunt (1. Cor. 4. 16.) . Sic igitur dicimus primos homines, Adam et Evam, a peccato suo fuisse salvatos per labores corporis et dolores, quos eis Dominus praestiterat, pro beneficio scilicet animarum. Unde postea nusquam facit 1143A eorum divina Scriptura, quasi peccaverint, mentionem.

XXXVI. Quod autem Deus dimiserit eis peccatum, sicut etiam Cain qui primum peccaverat indulsit, cum dixisset ad eum, Peccasti, quiesce: ad te reversio ejus, hoc est peccati, et tu dominaberis ei (Gen. 4. 7.) , aperte Moyses ostendit per humanitatem seu misericordiam, quam Deus ipsis postea libenter indulsit. Quid enim dicit Moyses? Et fecit Dominus Deus Adam et uxoris ejus tunicas pelliceas, et vestivit eos (Gen. 3. 12.) . Nam si Dominus ipsis peccatum non dimisisset, nunquam profecto per semetipsum vestiret eos tunicis, Latini sermonis ratio postulabat, ut quas diceret. Itaque manifestus est Hellenismus, unicus fortasse in hoc genere, sed aliorum generum alia sunt plurima, quae translatum ex Graecis librum ostendant.] quibus illis ipse perfecerat. Ne quis igitur easdem pelliceas tunicas quas habuerunt, humanum corpus existimet, De hac Origenis expositione scribit Epiphanius ad Joannem Jerosolymitanum Epistola LX. (Nunc LI.) apud Hieronymum. 1143D Praetereo frivolam ejus expositionem super tunicis pelliceis, quanto conatu, quantisque egerit argumentis, ut tunicas pelliceas humana esse corpora crederemus: qui inter multa ait, Numquid coriarius aut scordiscarius erat Deus, ut conficeret pelles animalium, et consueret ex eis tunicas pelliceas Adam et Evae? Manifestum est ergo, inquit, quod de corporibus nostris loquatur. Et si hoc ita est, quomodo legimus ante pelliceas tunicas et ante inobedientiam, et de paradiso ruinam, Adam loquentem, non secundum allegoriam, sed vere, Hoc nunc os de ossibus meis, et caro de carne mea (Gen. 2. 23.) ? Et paulo post, Aut quae corpora contegebat Adam et Evae foliis ficus postquam comederunt de arbore vetita?] sicut impius Origenes exposuit. Nam ante istas quas dixi pelliceas tunicas ipse Adam carnem habere se docuit dicens, Hoc nunc os ex ossibus meis, et caro de carne mea (Gen. 2. 23.) . Pelliceas igitur tunicas datas a Deo fuisse dicimus propter asperitatem vitae, vel quod tanquam se 1143B exercentibus ad virtutem 602 eas dabat quae congruae videbantur, ut discerent non aliter posse vincere invisibiles inimicos, nisi laboribus corporis. Et quod post praevaricationem, quam in paradiso admiserat, perseveravit jam in posterum usque ad finem vitae suae obtemperans Deo, testis est Salomon, cum de sapientia ejus, quae ipsum in timore Dei servavit, diceret hoc modo, Haec primum fictum patrem orbis terrarum, cum solus creatus esset, custodivit, et liberavit a delicto, dedit autem et fortitudinem dominandi omnibus (Sap. 10. 1.) . Similiter autem etiam de salute Evae beatus Paulus docens ita dicit, Adam enim primus formatus est, deinde Eva, et Adam non est seductus, mulier autem seducta in praevaricatione fuit. Salvabitur autem per filiorum generationem, si permanserint in fide et discretione et sanctificatione cum sobrietate (1. Tim. 2. 13.) .

XXXVII. Quod dixit, per filiorum generationem, cum filiorum generatione significavit. Solet enim divina 1143C Scriptura praepositiones plerumque mutare. Testis est Patriarcha Joseph de somnio ad Eunuchum dicens, Non per Deum explanatio ejus (Gen. 40. 8.) , id est, non a Deo. Similiter autem etiam beatus Paulus cum ad Hebraeos scriberet, dicit, Per quem etiam fecit saecula (Hebr. 1. 2.) , pro eo quod est, cum quo etiam fecit saecula. Neque enim subministratorem dicimus Patris esse Filium, propter hoc dictum quod est, per quem etiam fecit saecula, sed magis cooperatorem. Non ergo Eva propter liberos salvabitur suos, neque ejus soboles matris caussa 1144A damnabitur, aut patris Adam, sicut imprudentium aestimat opinatio. Nam unusquisque hominum, quasi liberi arbitrii sit, ex suorum qualitate gestorum, aut laudandus nimis, aut vituperandus habebitur. Simili modo etiam in die judicii, aut justificandus erit, aut supplicio subjugandus, sicut et beatus Paulus docet ita dicens, Omnes enim nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut referat unusquisque propria corporis prout gessit, sive bonum sive malum (2. Cor. 4. 10.) .

XXXVIII. Aperte deinceps originale peccatum et parvulorum baptisma 1144C impugnat, quae duo postmodum haeresis Pelagianae capita fuerunt. Quare non immerito hic admonet censura Corbeiensis, Sollicite lege, vide quid lateat. Quod vero hinc confici putant, Rufino adscribi hunc librum non potuisse, (( 1144D Minime vero; neque enim de Aquileiensi Rufino, sed de cognomine alio Caelestius loquitur, puta Syrum illum, quem narrat Marius Mercator in Commonitorio, hanc inimicam rectae fidei quaestionem . . . . . Romam primum invexisse. Nec ignoramus quae de ipso disputant eruditi. Sed Aquileiensis apud Pammachium non fuerit.)) frivolum erit, si verum est quod Caelestius in Actis Carthaginensibus respondisse dicitur, se a Rufino didicisse quod peccati tradux non sit, quemadmodum ex Actis ipsis recitat 1144D Augustinus, De peccato originali cap. 3. Caelestius dixit, De traduce peccati me dubium esse: ita tamen, ut cui donavit Deus gratiam peritiae consentiam, quia diversa ab iis audivi, qui utique in Ecclesia Catholica constituti sunt Presbyteri. Paulinus Diaconus dixit, Dic nobis nomina ipsorum. Caelestius dixit, Sanctus Rufinus Romae qui mansit cum sancto Pammachio. Ego audivi illum dicentem, quod tradux peccati non sit. Sed hoc omisso alia non desunt, ut praefati sumus, cur opus hoc Rufino vel Pelagio minime conveniat.] Quod autem liberi non pro parentibus puniantur, neque parentes pro liberis, aperte rursus edocuit Deus, cum ad Moysen prophetam diceret, Non morientur patres pro filiis, neque filii pro parentibus: unusquisque in peccato suo morietur (Deut. 24. 16.) . Porro autem arguens Deus imprudentiam filiorum Israel, eo tempore quo apud Chaldaeos secundum scelera sua captivi erant, et causabantur non de se penitus, sed de parentibus suis, quasi illi totius eorum 603 nefandi sceleris fuissent caussa, Deum de captivitate sua criminabantur injuste, cum 1144B dicerent, Via Domini non est recta, quoniam patres nostri comederunt uvam acerbam, et filiorum dentes obstupuerunt, dicit ad eos per Ezechiel Prophetam, Vivo ego, dicit Dominus, si ultra fuerit jam dicta parabola ista in Israel, quoniam omnes animae meae sunt, sicut anima patris, sic et anima filii meae sunt: anima quae peccat, ipsa morietur (Ezech. 18. 3.) . Et iterum, Filius, inquit, non accipiet iniquitatem patris, neque pater accipiet iniquitatem filii (Ezech. 18. 20.) . Et iterum, Unumquemque vestrum secundum viam suam judicabo vos, domus Israel, dicit Dominus (Ibid., 30.) . Cum dixisset Deus, Vivo ego, si ultra fuerit dicta parabola ista in Israel (Ezech. 18. 3.) , aperte docuit non eos in eadem imprudentia permanere.

XXXIX. Post haec igitur Dei testimonia, insaniunt qui per unum hominem Adam omnem orbem terrarum iniquitatis flagitiorumque condemnant. Nam qui haec dicunt, aut injustum Deum pronuntiant, aut certe 1144C Deo diabolum aestimant fortiorem, eo quod naturam, quam Deus creavit bonam, eam diabolus per praevaricationem Adam et Evae malam potuerit efficere, si quidem praevaricatione primi hominis Adam, et ejus uxoris Evae, omnes homines peccato obnoxii sunt, semetipsos profecto debent agnoscere esse cupidos delictorum, quippe cum sint ipsi voluptatum amatores, et carnis, non debent eorum caussas aliis adnectere, quorum ipsi videntur fuisse auctores. Aut certe dicant nobis qui sese esse prudentes existimant, neque ea quae dicunt intelligere possunt, neque 1145A de quibus disputant sentire noscuntur, cur Adam et Eva, cum primo ceciderint, secundo cadere minime apposuerunt, si eorum natura ex praevaricatione facta peccatrix a malis se penitus abstinere non poterat. Neque enim meminit usquam divina Scriptura quasi ipsi secundo peccaverint, sicuti de Cain, quod secundo peccavit, narrare non distulit. Quippe cum etiam de Abel, quod a peccatis fuerit alienus, aperte docuerit. Quid vero etiam de Enoch atque Elia dicent, quod cum bene placuissent Deo, translati sunt, ut mortem penitus non viderent, non ab Adam praevaricatione prohibiti permanere immortales, cum per eosdem clare docuerit Unigenitus Deus ante carnalem adventum suum spem ipsam resurrectionis? Quid etiam de Noe dicent, quem Deus justum esse testatur? nec non etiam cum suis omnibus hic eamdem salutem meruit, quam nos quoque per baptisma promeremur, sicut beatus Petrus in sua Epistola docet, cum dicit, In quo et his qui in carcere erant spiritibus veniens praedicavit, qui increduli 1145B fuerant aliquando, expectabat Dei patientia in diebus Noe, cum fabricaretur arca, in qua pauci, id est, octo animae salvae factae sunt per aquam, quod et vos nunc simili forma salvos facit baptisma (1. Petr. 3. 5.) .

XL. Sin vero, ut ipsi asserunt, propter peccatum Adam moriuntur infantes, dicant nobis cur statim baptizati mortem gustare permittuntur? 604 Quippe cum omnes qui baptizati sunt, et propter hoc filii Dei facti, peccatum habere non possunt. Et si quidem propter peccatum Adam baptizantur infantes, qui ex parentibus Christianis nati sunt, baptizari minime debebunt, et quasi sancti perinde haberentur, quia de parentibus sunt fidelibus procreati, sicut beatus Paulus docet hoc modo dicens, Alioquin filii vestri immundi sunt, nunc vero sancti sunt (1. Cor. 7. 24.) . Similiter autem etiam beatus Joannes dicit de procreandis filiis, quia simul atque nascuntur inluminationem sanctificationis ab Unigenito 1145C Verbo percipiunt, cum dicit, Erat lux vera, quae inluminat omnem hominem venientem in mundum (Joan. 1. 9.) . Baptisma igitur infantes non propter peccata percipiunt, sed ut spiritalem procreationem habentes, quasi per baptisma in Christo creentur, et ipsius regni caelestis participes fiant, sicut beatus Paulus docet hoc modo, Si qua in Christo nova creatura (2. Cor. 5. 17.) . Et iterum, Sin autem filii et haeredes, haeredes quidem Dei, cohaeredes autem Christi (Rom. 8. 17.) . Unde Cornelius, qui testimonio Dei justitia nitebatur, quippe baptisma spiritus sicut et Apostoli perceperat, et sancti Spiritus particeps erat, quo in se inhabitante peccatum penitus habere non poterat, necessario tamen etiam illo baptismate, quod per aquam traditur, dignus habitus est, ut secundum beatum Paulum complantatus propter mortem similitudinis Christi, etiam ipsius resurrectionis cohaeres existeret.

XLI. Quia igitur quidam Scripturarum inscientia divinarum, in nefariam et injustam de Christo vocem 1145D audent erumpere, asserentes eum pueros minime baptizatos aeterni ignis poenae deputare, qui assolet in Scripturis gehenna nominari: discant ex divinis Scripturis, quod ignis aeterni poena innocentibus, ac penitus peccatum ignorantibus, praeparata non sit, sed eis qui legem Dei praevaricati noscuntur, sicut beatus Paulus docet hoc modo, Scimus quoniam quaecunque lex loquitur, his qui in lege sunt loquitur (Rom. 3. 19.) . Et iterum, Per legem enim cognitio peccati (Ibid. 20.) . Et iterum, Ubi enim non est lex, 1146A nec praevaricatio (Rom. 4. 15.) . Et iterum, Peccatum autem non imputatur, cum lex non est (Rom. 5. 13.) . Et iterum, Sine lege enim peccatum mortuum est, ego autem vivebam sine lege aliquando (Rom. 7. 8.) . Similiter et Deus Moysi de juvenibus legem condens dicit, Vivo ego, et vivit nomen meum, et implevit gloria Domini omnem terram, quia omnes viri qui vident gloriam meam, et signa quae feci in Aegypto, et in deserto isto, et tentaverunt me decies, et non audierunt vocem meam, quoniam non videbunt terram quam juravi patribus eorum, nisi filii eorum qui sunt mecum hic hodie, quicunque nesciunt bona nec mala, omnis juvenis expers, his dabo terram (Num. 14.) . Pariter etiam Dominus noster Jesus Christus de parvulis docet, quod ab omni peccato sint alieni, cum dicit, Amen dico vobis, nisi conversi fueritis, et efficiamini sicut parvuli, non intrabitis in regnum coelorum (Matth. 18. 3.) . Et iterum ad discipulos suos dicit, Sinite parvulos venire ad me, 605 et nolite prohibere eos, talium enim est regnum Dei. Amen dico vobis, quicunque 1146B non acceperit regnum Dei sicut parvulus, non intrabit in illud. Similiter autem etiam beatus Paulus dixit, Nolite pueri effici sensibus, sed malitia parvuli estote (1. Cor. 14. 11.) . Et iterum de Esau et Jacob docet sic dicens, Cum necdum nati essent, nec aliquid fecissent boni vel mali (Rom. 9. 12.) . Pueri igitur, sicut ipsa divina Scriptura perdocuit, quasi penitus innoxii, neque malitiam prorsus experti, boni etiam, vel mali discretionem ignorantes, ignis aeterni poenae minime mancipantur, quippe cum ignis aeternum supplicium impiis et peccatoribus praeparatum est. Sed et isti quidem cum sua imperitia dimittantur.

XLII. Rursus autem docentur, quod in novissimo dierum unigenitus Deus Verbum, voluntate Patris et Spiritus sancti, complacuit homo fieri. Et quod voluntate Patris factus est, aperte docuit beatus Paulus ita dicens, At ubi venit plenïtudo temporis, misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret, et adoptionem filiorum 1146C reciperemus (Gal. 4. 4.) . Et quod etiam Filius volens factus est homo, similiter beatus Paulus edocuit dicens, Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit formam servi accipiens (Philip. 2. 6.) . Et quod voluntate pariter Spiritus sancti factus est homo, testis est Angelus, qui virgini Mariae evangelizavit, sic dicens, Spiritus sanctus veniet super te, et virtus altissimi obumbrabit te. Ideo quod nascetur sanctum, vocabitur Filius Dei (Luc. 1. 35.) . Et iterum in somnis idem Angelus ait ad Joseph, Nam quod nascetur ex ea de Spiritu sancto est (Matth. 1. 20.) . Similiter autem beatus Matthaeus dicit, Inventa est in utero habens de Spiritu sancto (Matth. 1. 18.) .

XLIII. Factus igitur homo unigenitus Deus Verbum, ex Maria quidem semper virgine corpus accipiens, animam rationabilem sibi creando, ejus substantiae cujus nostra est, ex ipsa semper Virgine nascitur homo, sicuti Isaias prophetando dixit, Ecce Virgo in utero accipiet et pariet filium (Esa. 7. 1146D 14.) . Semper autem Virginem dixit sanctam Mariam, quoniam sicut virgo concepit, sic etiam virgo permanens peperit. Nam quomodo signum quod datum est a Deo Achaz verum erit? Si igitur non permaneret virgo post partum, et quod virgo concepit, minime credendum est. Quid enim dicit Evangelista de Joseph? Et non cognovit eam donec peperit filium suum (Matth. 1. 25.) , id est, non noverat certius quod ipsa erat Virgo, quae Christum paritura praedicta est, nisi post partus editionem documenta virginitatis 1147A ejus manere agnovisset intacta. Necnon etiam ex consequentibus et adnunciis Christi signis, Angelis, stella, Simeone, 606 Anna vel Magis, admonitione quoque Angeli, qui ad ipsum locutus est hoc modo, Surge, accipe puerum et matrem ejus (Matth. 2. 13.) . Non dixit uxorem tuam, ut scire posset quod Christi caussa Virgini Mariae datus fuerat ut minister. Unde Dominus signum virginitatis confirmare volens, post resurrectionem a mortuis, clausis ad Apostolos ingressus est ostiis, ostendens se ossa et carnem habentem.

XLIV. Propterea autem Christus proficiebat aetate et sapientia, ut probaretur quod vere factus homo fuerit, sicut Lucas Evangelista docet cum dicit, Puer autem crescebat et confortabatur, plenus sapientia, et gratia Dei erat super ipsum (Luc. 2. 40.) . Et iterum, Et Jesus proficiebat sapientia et aetate (Ibid. 52.) . Si igitur Jesus Christus animam non habuisset, Hoc de illis testatur Epiphanius Haeresi 69. Οὐ βούλονται καταδέξασθαι ψυχήν αὐτόν. Nolunt Christum animam suscepisse. Nec praeter Epiphanium qui hoc de Arrianis proderet, alium noverat Augustinus. Sic enim profitetur ipse 1147D in Haeresi 49. In eo, inquit, quod Christum sine anima solam carnem suscepisse arbitrantur, minus noti sunt, nec adversus eos ab aliquo inveni de hac re fuisse certatum. Sed hoc verum esse, et Epiphanius non tacuit. Postea autem non defuerunt qui confirmarent, ut Theodoretus lib. 5. Haereticarum Fabularum cap. 10. Ἀρεῖος δὲ καὶ Εὐνόμιος σῶμα μὲν αὐτὸν ἔφασαν εἰληφέναι, τὴν θεὸτητα δὲ τῆς ψυχῆς ἐνηργηκέναι τὴν χρείαν. Arrius vero et Eunomius corpus quidem assumpsisse illum dicunt, sed divinitatem animae usum exercuisse.] sicut nefarii aestimant Arriani, aut rursus animam quidem habuisset, et non tamen rationabilem, Theodoretus idem post superiora: Ὁ δὲ Ἀπολινάριος ἔμψυχον μὲν ἔφησεν εἶναι τοῦ σωτῆρος τὸ σῶμα, οὐ μὲν τὴν λογικὴν ἐσχηκέναι ψυχήν· Περιττὸς γάρ ἦν, φησὶν ὁ νοῦς, τοῦ θεοῦ λόγου παρόντος. Apollinarius porro Servatoris corpus animatum quidem esse aiebat, sed animam ratione praeditam non habuisse: mens enim supervacanea, inquit, ubi 1148C Deus verbum adest. Qua illius haeresi pluribus confutata, Theophilus Alexandrinus in haec verba concludit, Epistola 1. Paschali: Atque ita ipse disputationis ordo convincat, nihil a Domino imperfectum esse susceptum, sed assumtum ab eo hominem plene perfecteque 1148D salvatum.] sicut Apollinaris 1147B definivit insaniens, nunquam profecto sapientia proficere poterat. Quippe cum caro sine anima sapientia proficere non possit. Sed neque Dei unigenitus Filius indiget augmento sapientiae, cum ipse sit totius nostrae sapientiae distributor.

XLV. Quod autem sicut corpus, sic et animam Dominus noster Jesus Christus habuit, aperte nos docent Evangelistae, dicente Angelo ad Joseph, cum esset in Aegypto, Surge et accipe puerum et matrem ejus, et vade in terram Israel, mortui enim sunt qui quaerebant animam pueri (Matth. 2. 20.) . Et iterum, quando Dominus noster Jesus Christus aiebat, Nunc anima mea conturbata est (Joan. 12. 27.) , et iterum, Tristis est anima mea usque ad mortem (Matth. 26. 38.) , et iterum, Sicut novit me Pater, et ego novi Patrem, et animam meam do pro ovibus (Joan. 10. 15.) , et iterum, Propterea me Pater diligit, quia ego pono animam meam, ut rursus eam recipiam. Nemo tollit eam a me. Sed ego pono eam sponte; potestatem habeo 1147C ponere eam, et potestatem habeo iterum accipere eam (Ibid. 17.) . Similiter et beatus Petrus, testimonium David prophetae ad Christum referens, ita dicit ex persona ipsius Christi, Quoniam non derelinques animam meam in inferno, neque dabis sanctum tuum videre corruptionem (Act. 2. 28.) .

XLVI. Per multa igitur testimonia docet divina Scriptura quod unigenitus Dei Filius factus est homo. Et primum quidem, ut humilitatem doceret caelestes virtutes, ac terrestrem hominem nunquam debere superbiae vitio laborare, sicut diabolus et ejus Angeli, ut de caetero videntes filium hominis formam servi habentem, nunquam in sensum superbiae venire cogitarent, sicut beatus Paulus docet cum 1148A dicit, Hoc enim sentite in vobis, quod et in Christo Jesu, qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum 607 exinanivit formam servi accipiens (Philip. 2. 5.) . Et qualem istam formam? Non caelestium virtutum dicit, sed terreni hominis, quae omnibus rationabilibus substantiis habetur humilior, quasi quae ex anima rationabili et terrestri corpore sit creata. Unde adjicit dicens, In similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo, humiliavit semetipsum factus obediens usque ad mortem (Philip. 3. 7.) . Et ipsius iterum mortis qualis? quae apud homines omnibus deterior est. Namque adjicit dicens, mortem autem crucis (Philip. 2. 9.) .

XLVII. Ne quis autem, audiens beatum Paulum dicentem quod humiliavit se usque ad mortem, passionem crucis Deo adnectat, sicuti nefarii faciunt Arriani. Sine passione enim unigenitus Deus est, ac penitus passioni subjacere non potest. Quaecumque igitur de Christo humilia verba dicuntur, haec omnia 1148B adnectenda sunt servi formae.

XLVIII. Postea autem, ut ostenderet quantam haberet circa sua opera dilectionem, cum Dominus esset, maluit accepta servi forma fieri tanquam unus ex nobis. Et iterum, quod homo factus pro impiis et peccatoribus obire mortem dignatus est, sicut beatus Paulus docet cum dicit, Ut quid enim Christus, cum adhuc infirmi essemus secundum tempus, pro impiis mortuus est? Vix enim pro justo quis moritur. Nam pro bono forsitan quis et audeat mori. Commendat autem suam caritatem Deus in nobis, quoniam cum adhuc peccatores essemus, Christus pro nobis mortuus est (Rom. 5. 6.) . Similiter autem, quod etiam his qui credunt in ipsum, spiritalem adoptionem filiorum largitur et donat, et efficit regni sui coelestis haeredes, sicut ipse Dominus noster Jesus Christus docens dicit, Amen, amen dico tibi, si quis non denuo natus fuerit, non potest videre regnum Dei (Joan. 3. 3.) . Unde Sic habet uterque Manuscriptus. Sed res exigit, ne auctor secum ipse pugnet, ut legatur non sunt. Supra enim docuit infantes in peccatis non esse, nec propter peccata baptizari, sed ut regni coelestis participes fiant. Quod ipsum cum dicerent Pelagiani, recte adversus illos lib. 3. extremo argumentatur Hieronymus. Hoc unum dicam, inquit, ut tandem finiatur oratio, aut novum vos debere symbolum tradere, ut post Patrem et Filium et Spiritum sanctum baptizetis infantes in regnum caelorum, aut si unum et in parvulis et in magnis habetis baptisma, etiam infantes in remissionem peccatorum baptizandos in similitudinem praevaricationis Adam. ] infantes, quia in peccatis sunt, merentur 1148C etiam baptismatis gratiam, ut in Christo nova generatione creati, etiam regni ejus cohaeredes efficiantur, secundum beatum Paulum, Si qua in Christo nova creatura (2. Cor. 5. 17.) .

XLIX. Nam propterea etiam virtutes coelestes per solam fidem creantur in Christo, quia et istas quoque omnes in semetipso renovavit, et propter hoc enim qui in Christo credunt, nova creatura dicuntur, quia Unigenitum Deum Verbum similiter cum servi forma quam habet, venerantur et colunt. Quod autem creatae sunt caelestes virtutes in Christo, testis est beatus Paulus dicens, Instaurare omnia in Christo, quae in coelis et in terra sunt in ipso (Eph. 1. 10.) . Rursus etiam sicut caput Ecclesiae dicitur, sic etiam 1149A coelestium virtutum omnium caput esse monstratur. Quid enim dicit beatus Paulus? 608 Quia in ipso inhabitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter, et estis in illo repleti, qui est caput omnis principatus et potestatis (Coloss. 2. 9.) . Et iterum, propterea factus est homo, ut damnato in carne peccato, relinqueret nobis exemplum quemadmodum quisque debeat carnalibus superatis vitiis non ultra diaboli fallaciis decipi. Et iterum, ut per servi formam mediator sibi et Patri et Spiritui sancto et sese dignis, sic in perpetuum eos custodiat pacis vinculo, sicut beatus Paulus docet hoc modo, Quia in ipso complacuit omnem plenitudinem habitare, omnia in ipsum pacificans per sanguinem crucis ejus, sive quae in terris, sive quae in coelis sunt (Coloss. 1. 19.) .

L. Sicut igitur tantorum bonorum ipse caussa omnibus credentibus fuit, sic etiam non credentibus fit justus retributor. Ideo igitur per multa testimonia nos docent divinae Scripturae, quod nolit Deus mortem impii et peccatoris, nisi ut convertatur et vivat. 1149B Quamdiu igitur sumus in hac vita, possumus poenitentiam agere, et futuram illam beatam vitam sempiternam mereri. Neque enim jam post corporis solutionem poenitentiae relinquitur locus, cum David propheta sic doceat dicens ad Deum, Quia non est in morte qui memor sit tui, in inferno autem quis confitebitur tibi (Psal. 6. 6.) ? Et iterum, Non mortui laudabunt te, neque omnes qui descendunt in infernum (Ps. 113. 17.) . Quod autem Christus judicaturus sit vivos ac mortuos, docet aperte beatus Paulus sic dicens, Omnes enim nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut recipiat quisque propria corporis prout gessit, sive bonum sive malum (2. Cor. 5. 10.) . Ideo enim dicitur Christus in dextera Patris sui sedere quasi judex tam vivorum quam mortuorum, et quod Pater neminem judicat, sed omne judicium Filio dedit, aperte Dominus noster Jesus Christus edocuit.

LI. Rursus etiam docemur quod resurgant mortui in eadem carne, in qua etiam in utero matris formati 1149C sunt, in corpore pariter ac figura, sicut beatus Paulus ad Corinthios scribens dicit, Sed dicit aliquis, Quomodo resurgent mortui? quali autem corpore venient? Insipiens, tu quod seminas non vivificatur, nisi prius moriatur, et quod seminas, non corpus quod futurum est seminas, sed nudum granum, puta tritici aut alicujus ceterorum. Deus autem dat illi corpus sicut voluit (1. Cor. 15. 35. et 36.) . Hoc cum Apostolus dixisset, quod Deus dat illi corpus, Apud Graecos locus fortasse fuerit huic argumentationi, qui ἠθέλησε legunt, aut ἤθελεν, non perinde apud Latinos, qui sicut vult constanter legunt, non sicut voluit. August. Epist. 146. ad Consentium, Deus autem illi dat corpus quomodo voluerit, quod idem est.] non sicut vult, sed sicut voluit, ostendit quod sicut a principio creatus est homo, sic etiam in resurrectione resurget, neque habitu, neque corpore permutato, sicut Dominus noster Jesus Christus, postquam resurrexit a mortuis, Idem enim corpus ex sepulchro extulit, quod conditum fuerat. Sed quanto majore cum gloria, declarat Theophilus Alexandrinus verba usurpans Psalmi 92. in Codice regio 211. Ὁ Κύριος ἐβασίλευσεν, ἐνεδύσατο εὐπρέπειαν· ἐπειδὴ γὰρ ἔλαβε φθαρτὸν σῶμα, εὐπρέπειαν ἐνεδύσατο ἀναστὴσας αὐτό, οὐ φθαρτὸν ἀλλ᾽ ἄφθαρτον. Ὁ Κύριος ἐβασίλευσεν, εὐπρέπειαν ἐνεδύσατο· ἔλαβε γὰρ ἀναστήσας πάλιν τὸ ἑαυτοῦ σῶμα, κατὰ τὴν οἰκείαν ἐπαγγέλειαν, Λύσατε τὸν ναὸν τοῦτον, καὶ ἐπὶ τρισὶν ἡμέραις ἐγερῶ αὐτόν. Ὃ ἔγειρε τοίνυν ἐνεδύσατο σῶμα· ἔλεγε 1150C γὰρ, Οὐκ ἐγκαταλείψεις τὴν ψυχήν μου εἰς ᾅδην, οὐδὲ 1150D δώσεις τὸν ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθοράν· ἔτι δὲ καὶ ἡ σάρξ μου κατασκηνώσει ἐπ᾽ ἐλπίδι. Ἀναστάς ἐν τῷ μνήματι οὐκ ἔμεινε· καὶ μείνας ἐν τῷ μνήματι οὐκ ἴδεν διαφθοράν, οὐκ ἐκράτησεν αὐτοῦ ἡ διαφθορά, ὁ ἄφθαρτος λόγος τὸ φθαρτὸν ἀνέστησε σῶμα εἰς ἀφθαρσίάν. Dominus regnavit, decorem induit: quia enim corruptibile corpus adsumpsit, decorem induit, suscitans illud non corruptibile, sed incorruptibile. Dominus regnavit, decorem induit: adsumpsit enim resurgens iterum proprium corpus, prout ipse praedixerat, Solvite templum hoc, et in tribus diebus excitabo illud. Quod excitarat ergo induit corpus. Dicebat enim, Non derelinques animam meam in inferno, nec dabis sanctum tuum videre corruptionem. Resurgens non mansit in monumento: sed et in monumento manens non vidit corruptionem, corruptio illi non est dominata, Verbum incorruptibile corruptibile corpus suscitavit ad incorruptibilitatem. ] nec corpus nec figuram penitus immutavit. Nam sicut granum 609 frumenti amisso corpore suo nudum seminatum et mortuum, sic iterum cum eodem corpore quod amiserat resurgit: sic etiam homo in resurrectione mortuorum, etsi truncatus 1150A aliqua corporis parte mortuus est, tamen sicut primitus in utero matris suae creatus est, sic in ipso corpore ac figura resurget, sicut beatus Paulus iterum docet hoc modo, Nam et qui sumus in tabernaculo, ingemiscimus ingravati eo quod nolumus exspoliari, sed supervestiri, ut absorbeatur quod mortale est a vita (1. Cor. 5. 4.) . Et iterum, Oportet enim corruptibile hoc induere incorruptelam, et mortale hoc induere immortalitatem (2. Cor. 15.) . In eo quod dicit Apostolus quod nolumus exspoliari, sed supervestiri, ostendit quod nunc unusquisque nostrum habet corpore et carne vel figura indutus vitam et gloriam et incorruptelam, ut sicut ferri materia candens, gloria ignis induta, naturam propriam minime commutat, sic etiam sancti coelesti gloria induti, quod habent in hac vita corpus et figuram non deponunt: sicut etiam Dominus noster Jesus Christus in monte gloriam induens, quod erat homo minime commutavit. Sed haec de probanda fide divinae Scripturae testimoniis sufficienter nobis dicta.

1150B LII. Quoniam igitur qui Arrii vel Eunomii nefandas haereses sectantur et dogmata, ad blasphemandum Unigenitum filium Dei per dies singulos suas acuunt linguas, edocti semper divinae Scripturae simplicitatem adulterare, et verbis quibusdam perversis, quae ex communibus descendere sensibus consuerunt, contaminare similiter veritatem, ut ex parte syllogistica sophismatum nefandam haeresim suam confirmare videantur, sophisticas nobis de Deo interrogationes praetendunt, a substantia Patris Unigenitum Filium alienare conantes, necessarium duco ex hisdem communibus sensibus eorum haeresim nefandam destruere: ut ex quibus probationem habere se putant, ex hisdem etiam ipsis redarguantur. Et priusquam incipiam enumerare eorum de Filio adversus nos interrogationes, quas ingentes et arduas arbitrantur, ad ipsos volo dicere, quia quodcumque fari volueritis de Nativitate Filii Dei ex Patre, temporalibus usi verbis, ejus Nativitatem, ut ipsa se 1150C habet, probare minime poteritis, quoniam Unigeniti Dei Verbi Nativitas, cum sit naturalis ac sine principio, ut ipsa se habet comprehendi non potest. Nam si omnia verba prolata tempus significant, aut praesens scilicet, aut praeteritum, aut futurum, Deus autem Unigenitus horum est creator, ejus profecto Nativitas temporalibus verbis approbari non potest, atque ideo necessario, fidem divinarum Scripturarum sequentes, ex ea debemus sumere probationis exempla.

LIII. Cum igitur nos interrogaverint, utrum Deus procreaverit Filium, necne, et acceperint 610 a nobis responsum, procreavit, statim adjiciunt interrogationem hujusmodi, quam Graeci dilemmatam vocant, Invitus, an sponte? Hoc autem faciunt, ut si dixerimus, invitus, mox adjiciant, Quod si invitus procreavit Filium, quomodo non est impium de Deo hoc dicere, quod generationis necessitati subjungatur? Sin autem sponte dixerimus, illi rursus adjiciunt quod 1151A sibi libitum est, Ergo si sponte procreavit, quasi voluntate Filius procreatus, inter ipsum et omnia cetera, quae Dei pariter voluntate creata sunt, nulla penitus haberi discretio poterit. Sed non respondendum est, quod ipsi scilicet audire desiderant, sed magis hoc modo dicemus, Neque sponte procreavit, neque invitus. Cum igitur accepto hoc responso, a conclusione sua iniqua in posterum penitus exclusi fuerint, et quaesierint a nobis quemadmodum procreaverit, tunc illis ita respondebitur, Naturaliter, quod est supra omnem voluntatem ac necessitatem. Et siquidem intellecto responso nostro quieverint, bene et optime. Sin vero dixerint, non esse planum responsum, et nos contra interrogabimus eos simili modo interrogationis eorum, Utrum sponte Deus bonus sit, an invitus: Ipsi quoque nobis respondebunt, timentes ex utraque parte inlicitam responsionem, Neque sponte, neque invitus, sed ea scilicet natura, quae supra voluntatem est et necessitatem. His igitur responsis, quibus utentur ipsi de Deo quod bonus est asserentes, 1151B hisdem nos quoque quod Deus procreavit, adprobamus, Nam sicut bonus est Deus, neque voluntate, neque necessitate, sed ipsa natura, ut bonitate privatus nunquam reperiatur: sic etiam Filium habet natura. Neque enim potest Deus unquam privari Unigenito Deo Filio suo. Et haec quidem dicta de Unigenito Deo comprobando abunde sufficerent, si cum prudentibus sermo esset, eo quod naturaliter habet ex Patre nativitatem.

LIV. Sed quoniam isti, tanquam canes arrepti rabie qui contra dominos quoque saeviunt, passione insaniae per ignorantiam concitati, contra Filium Dei blasphemare nituntur, si quando aliquid de ipso venerationis audierint, et exclusi fuerint a solita contra eum blasphemia, perseverantiam tamen malitiae suae, quam contra Filium semper exercent, minime amittunt, sed rursus contradictiones alias excogitare conantur, Nativitatem Unigeniti Verbi ex Deo, quae sine principio est, ac naturalis habetur, 1151C destruere molientes, quasi contra eum semper pugnare cupientes, necessarium puto etiam ceteris illorum vanis interrogationibus respondere, ne quaestionum propositarum violentiam nos effugere videamur. Interrogant igitur item nos, Si omne quod desiit et coepit. Si nos responderimus quod omne quod desiit et coepit, mox adjiciunt ipsi, Desiisse nasci filium auctor iste non renuit. Sed aliter Augustinus contra eosdem Arrianos disputans in Epistola 174. ad Pascentium: Quid ergo dicemus, inquit? Si natus est filius Dei de patre, jam pater destitit gignere: et si destitit, coepit. Si autem coepit gignere, fuit aliquando sine filio. Sed nunquam fuit sine filio, quia filius ejus sapientia ejus est, quae candor est lucis aeternae. Ergo semper gignit pater, et semper nascitur filius. Exstat Theodori monachi libellus hoc titulo, Ἀπόδειξις ὅτι ὁ πατὴρ 1152D ἀεὶ γεννᾷ, ὁ δὲ υἱὸς ἀεὶ γεννᾶται. Demonstratio quod Pater semper gignit, Filius vero semper gignitur. In quo quidem inter cetera sic ratiocinatur: Ἔτι δὲ ἐπεὶ τὸ γεννᾶσθαι τὸν υἱὸν οὐκ ἄλλο σημαίνει, ἢ τὸ ἔχειν τὴν ὕπαρξιν ἐκ τοῦ πατρός· ἀεὶ δὲ πατρόθεν ἔχει τὴν ὕπαρξιν· ἀεὶ ἄρα γεννᾶται. Ad haec quia gigni filium aliud non significat, quam essentiam habere a patre, a patre autem semper habet essentiam, semper utique gignitur. ] Desiit nasci Filius, necessario ergo 611 coepit, et si coepit, erat aliquando quando non erat, et si erat quando non erat, non habet locum ex Dei substantia habere eum Nativitatem, quippe cum Dei substantia, ut sine principio, ac semper ac similiter habens, augmentum vel diminutionem non capiat. Sed non est ita respondendum illis, quod omne quod desiit, et coepit: quoniam non omne quod desinit, jam et initium habet. Non solum autem hoc, sed et non omne quod principium habet jam et desinit, quoniam et Deus volens coelestes facere virtutes initium non habet: factis vero istis, velle eas facere desinit, ac propter hoc igitur non omne quod desinit, habet initium. Et iterum 1151D factae caelestes virtutes, etsi initium habent substantiae, nunquam tamen esse desinunt, ac per hoc non omne quod coepit jam et desiet. Ergo quoniam probatum est, quod non omne quod desinit et coepit, et ideo, desinit nasci Unigenitus Deus Filius, attamen non habet Nativitatis initium. Nam absque initio est ex Patre nativitas Filii, quippe cum naturalis scilicet habeatur.

1152A LV. Rursus interrogant nos, si solus cum esset Deus, genuit filium, ut si responderimus quod solus cum esset genuit, statim hoc adjiciant, Ergo si solus cum esset genuit, erat aliquando quando non erat filius. Similiter autem si responderimus quod non solus, mox adjiciant, Et quomodo fieri potest, ut id quod semper una cum ipso fuit natum proprie nominetur? quoniam, ut ipsi dicunt, ipsa nativitas suspicionem praestat aliquando penitus non fuisse, propter hoc ipsum quod dicitur natus. Haec autem dicunt ignorantes quantum intersit corporalibus temporalibusque sensibus audere de Deo quodcumque pronuntiari. Quippe cum is de quo agitur, quasi qui absque initio sit, necessitatibus temporum subjacere non possit. Ideo igitur nos quoque illos consulamus, quodammodo ipsorum interrogatione utentes, ut sic figmentum suum, quod Graeci sophisma vocant, illis apertum fiat ac planum. Dicite nobis vos, Solus cum esset Deus misericordias genuit, an non? quoniam beatus Paulus patrem misericordiarum Deum nominat, 1152B ita dicens, Benedictus Deus, et pater Domini nostri Jesu Christi, pater misericordiarum (2. Cor. 1. 3.) . Et si ausi fuerunt dicere, quod solus cum esset genuit, nos quoque ipsis ita respondebimus, cur non sit impium ac nefarium dicere quod fuit aliquando Deus absque misericordiis, quippe cum Deus misericordiarum fons habeatur, et nunquam pravitatis pater fuisse credatur, ut cum primum misericordiarum pater non esset, earum postea fieri pater inciperet. Sin vero, vitantes hanc apertam de Deo blasphemiam, dixerint, Non fuit aliquando solus absque misericordiis, respondebimus ipsis etiam hoc modo, Sicut igitur 612 Deus nunquam solus sine misericordia, factus est postea misericordiarum pater: sic etiam non solus antea, postea Unigeniti Filii pater efficitur. Semper enim Deus pater est Unigeniti sui Dei Verbi.

LVI. Sin autem rursus, in sua vanitate durantes dixerint, quia id quod natum est, substantiam significat 1152C deitatis, Deus autem Pater non natus est, et Filius natus, una eademque Patris et Filii esse substantia non potest: discant quod non natum substantiam minime significat. Nam si non natum nato videtur esse contrarium, substantiae autem contrarium nihil est, profecto non natum minime potest esse substantia. Et aliter si substantia in eo quod est asseritur, non natum autem in eo quod non est, quia non natum est, profecto non natum substantia non est. Et iterum, si substantia per semetipsam constare dinoscitur, non natum autem non per se constat, sed de substantia dicitur quae non nata est, profecto non natum non est substantia.

LVII. Rursus etiam si dixerint, Si Pater non natus est secundum substantiam, Filius vero natus est, nati et non nati una non potest esse substantia: discant adhuc, quod non necessario substantiarum modus diversas facit substantias. Neque enim, quia dicitur Deus Pater esse non natus, dicitur autem et immortalis similiter, et incorruptibilis, ideo diversas 1152D habebit substantias, quippe cum non sit unum idemque non natum et immortale vel incorruptibile, caeteraque his similia. Sicut igitur haec cum de Deo dicuntur, diversas substantias minime significant, sic neque natum et non natum diversas substantias unquam facient. Neque enim quia Adam quidem non natus est, Seth autem natus, ideo diversa est eorum substantia.

1153A LVIII. Sin autem perseverarint, dicentes quod id quod est sine initio etiam non natum est, et quoniam Filius natus est, sine initio esse non potest: discant quia si non quid sine initio est, id omni modo etiam non natum est, eo quod non si quid initium habet, id omni modo etiam natum est, quoniam Dei misericordiae sine initio habitae, non etiam innatae sunt, quippe cum patrem habeant Deum. Similiter autem caelum et terra, cum initium habeant, non sunt nata, sed creata. Neque enim si quid est creatum, hoc omni modo natum est. Nam si idem creatum et natum, superfluo docuit Evangelista Joannes, ita dicens, Quotquot autem acceperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri (Joan. 1. 12.) , siquidem qui semel creati sunt hoc habent ut etiam filii Dei fiant. Sicut igitur creatum et natum idem non est, sic etiam non creatum et non natum idem non esse potest, eo quod Dei misericordiae, cum sint, non tamen sunt innatae.

LIX. Cum iterum nos interrogaverint, 613 quomodo 1153B Deus unus, simplex cum sit et incompositus, Pater simul et Filius et Spiritus sanctus esse potest: discant quod non propterea Deus amittit esse simplex et incompositus, quoniam habet unum Unigenitum Verbum substantivum aequale sibi per omnia, similiter et Sapientiam substantivam aequalem sibi per omnia. Sed si quidem, ut ipsi putant, ideo compositus est, quod voluntatem habeat, et istam non aequalem substantiae, quippe cum non idem sit substantia et voluntas: nos tamen non imitamur eorum sententiam. Sed pie dicimus et religiose, quod etsi voluntatem Deus habeat, et istam non aequalem substantiae, tamen ab omni est compositione alienus.

LX. Quia igitur apud se videntur adhuc esse sapientes, cum per omnia nimis inepti probati sint, hoc etiam nos interrogant, Quomodo fieri potest, ut unus Deus, una substantia, Pater et Filius nominetur, quoniam hi qui hoc dicunt, unum ac solum Deum Filium simul et Patrem per unam partem 1153C orationis pronuntiare assolent, quasi Sabelliani, quia Patrem cum Filio confundebant, Deum idcirco voce composita υίοπάτορα Filiopatrem appellabant, quod aversati sunt Orthodoxi. Athanasius in Expositione fidei. Οὔτε γὰρ υἱοπάτορα φρονοῦμεν, ὡς οἱ Σαβέλλιοι, μονούσιον, καὶ οὐχ ὁμοούσιον. Neque enim Filiopatrem sentimus, sicut Sabelliani, Solisubstantialem, et non Consubstantialem. In Ecclesia autem catholica Deus υἱοπάτωρ propterea non dicitur, quia in uno Deo tres numero ejusdem substantiae personas agnoscit, et contra quam de Sabellianis dictum est, μονόυσιον respuit, ὁμοούσιον amplectitur.] Graece dicatur υἱοπάτωρ, discant non in eadem diu debere perseverare stultitia. Neque enim, quia unus est Deus Pater, ejusque Filius, ac pariter una substantia Patris et Filii, idcirco debet Deus υἱοπάτωρ vocari, quippe cum non unum personarum numero dicamus, sed substantiae communi vocabulo. Namque Adam simul et ejus filius Abel, unus homo, cum esset alter, unaque pariter eademque substantia, propter naturae communionem, nunquam υἱοπάτωρ vocati sunt, sed ne vocari quidem hoc nomine poterant. Quod autem duo numero simul homines unus homo dicuntur communione, ut dixi, et societate naturae, testis est 1154A famulus Dei Moyses ita dicens, Et fecit Deus hominem, secundum imaginem Dei fecit eum, masculum et feminam fecit eos (Gen. 1. 27.) . Itidem Dominus etiam noster Jesus Christus se unum et Patrem simul appellat propter aequalitatem unitatemque substantiae, sic dicens, Ego et Pater unum sumus (Joan. 10. 30.) . Unus igitur Deus, Pater et Filius et Spiritus sanctus, propter unitatem, aequalitatemque substantiae.

LXI. Nam sicut sensus noster sermo fieri 614 non potest, quippe cum sermonis nostri pater habeatur ipse, neque e diverso sermo sensus unquam fiet, sed neque nostra sapientia sensus ac sermo. Sed est iterum sensus generans sermonem, et non ipse generatur: similiter autem et sermo generatur tantum, non generat: pari ratione et sapientia neque generat, neque generatur. Sensus autem noster cum sit sapiens, et sapientiam habeat, quasi rationabilis sermonem tantum generat. Sapientia iterum non generat sermonem; sed est cum sensu vere pariter ac sermone. Sic Deus Pater nunquam Filius fieri potest, 1154B neque e diverso Filius Pater, sed neque Spiritus sanctus Filius aut Pater. Rursus etiam Deus Pater genuit quidem Unigenitum Deum Verbum, ipse autem non est natus, Filius vero natus est quidem, non etiam genuit. Spiritus autem sanctus neque natus est, neque genuit. Sed ut apertius dicam, sicuti Dei Patris misericordiae, cum natae sint a patre non nato, conglutinatam penitus habent innativitati patris generationem: sic etiam substantivus Unigenitus Filius Dei conglutinatam penitus habet Patris ingenerationi nativitatem, quippe cum splendor gloriae sit, et forma Dei substantiae. Sic enim etiam beatus Paulus ad Hebraeos scribens dicit, Qui est splendor gloriae, et figura substantiae ejus (Hebr. 1. 3.) . Splendorem igitur Patris Filium cum Paulus dixisset Apostolus, probavit aperte quod ex substantia Patris Filius est, et quod inseparabilis vel indivisus Patri Filius habetur, et quod semper una cum Patre est. Figuram rursus Dei substantiae memorans, docet 1154C quod aequalem habet Filius Patris substantia. Et iterum, sicuti Dei Patris immortalitas, unum cum Deo Patre non nata, non dicitur nata, neque ipsa pariter generare: sic etiam Dei substantivus Spiritus neque natus est, neque genuit. Ac per hoc igitur tres personas Patris et Filii et Spiritus sancti fatentes, unam credimus propter unitatem substantiae Trinitatis esse virtutem. Similiter autem propter indivisionem naturae, Patrem et Filium et Spiritum sanctum, unum Dominum, unum Deum Omnipotentem, Creatorem, Provisorem, semper se ac similiter habentem: cui honor et gloria in saecula saeculorum. Amen.

1153 Explicit Haec 1154D igitur, ut apparet, libri hujus in fronte fuerat inscriptio: quam etsi spuriam videri jam ostensum est, retinendam tamen, ne libro nomen deesset, tantisper censuimus, donec sinceram ac legitimam dies aperiat. Nec omittendum, libros de fide sub Rufini nomine duos saltem fuisse, quod intelligimus ex Joanne Diacono, qui in Exodi Exposit. librum 2. citat his verbis: Rufinus in lib. 2. de Fide: Populus Israel in columna nubis per diem, et per noctem in columna ignis, quia dux itineris praecedebant, ut baptismi gratiam per nubem, et dona sancti Spiritus per ignem ostenderet, quia Apostolus Paulus in nube patres baptizatos scripsit, et Spiritum sanctum ignem esse, Apostolorum Acta declarant. ] Rufini Presbyteri Provinciae Palaestinae Liber de Fide, translatus de Graeco in Latinum sermonem.