CAPUT VI.

Qualiter universalia sint in sensu notiora quoad nos, in quo est digressio declarans intellectum ejusdem.

Via enim procedendi ex notioribus nobis et certioribus in certiora naturae et notiora, est innata nobis praecipue. In scientia enim naturali non eadem sunt, quae sunt nota nobis, et quae sunt nota simpliciter apud naturam. Et quia in physicis notiora nobis sunt communia, et notiora naturae sunt simplicia, ideo necesse est nobis procedere per hunc modum.

Sicut enim diximus, ea quae nobis in physicis sunt magis nota, sunt confusa: et cum nos diviserimus haec confusa communia, posterius per divisionem ipsorum fiunt nobis nota principia specialia quae sunt speciales causae efficientes, et elementa quae sunt speciales formae et materiae quae ingrediuntur in esse rei specialis.

Et propter illam causam oportet nos procedere ex. universalibus notis nobis in singularia quae sunt nota apud naturam. In physicis enim totum secundum sensum notius est sua parte: universale autem est totum quoddam, eo quod multa in se comprehendit quae multa sunt partes cujusdam totius: ergo uni- versale in physicis notius est particulari secundum sensum.

Hoc idem autem secundum quemdam. modum patiuntur etiam diffinita comparata suis diffinitionibus: quia diffinitum est ut totum constitutum ex diffinientibus, sicut circulus qui est totum constitutum ex eis quae diffiniunt ipsum, quae sunt, quod est figura plana, una linea contenta, in cujus medio est punctum, a quo omnes lineae ductae ad circumferentiam sunt aequales. Quae autem sunt unita in diffinito tanquam in toto constituto ex. diffidentibus, diffinitio dividit in singularia quae sunt partes diffinientes. Et quia mixta in sensu notiora sunt quam distincta, totum diffinitum in physicis notius est in sensu quam diffinientia. Apparet autem hoc in apprehensionibus puerorum: quia illi prius per apprehensionem accipiunt commune quam particulare: un. de in principio omnes viros vocant patres, et omnes foeminas vocant matres, et posterius confortata aetate discernunt eum qui vere pater est a viris aliis, et eam quae vere est mater a faeminis aliis.

Ad haec autem quae dicta sunt intelligenda, oportet scire quod aliud est universale physicum, et aliud universale simpliciter a quo est processus in demonstratis et mathematicis et in divinis. Universale enim a quo est processus in mathematicis et in divinis, est simplex conceptus rerum ei simplex rei quidditas quae in intellectu est et non in sensu: et ideo hic est natura notior secundum intellectum, et est notius apud naturam secundum quod principium cognitionis intelligibilis est natura et quidditas rei simplex. Et particulare seu speciale posterius est notum per illud et ex illo: eo quod in discursu syllogistico processus est ab universali, quod est ubique et semper, ad particulare. Et hoc modo nos hic non loquimur de universali, sed po- tius de universali quod est secundum esse acceptum in particulari.

Est enim, ut Plato ait, triplex universale, scilicet ante rem acceptum, et in re ipsa acceptum, et post rem ab ipsa re abstractum. Ante rem autem universale est causa universalis, omnia causata praehabens potentia rerum in seipsa. Universale autem in re est natura communis secundum se accepta in particulari. Sed universale a re acceptum per abstractionem, est intentio formae et simplex conceptus mentis, quae de re per abstrahentem intellectum habetur. Et ideo natura in physicis aequivoca est ad naturam communem re quae principium est intelligendi ipsam: quia natura in physicis est illa quae producit rem materialem ex naturalibus principiis ejus. Illi enim naturae notius est id quod operatur ex. principiis suis, quam communis conceptus rei, quem non operatur nisi per consequens: quia cum ex hoc quod est homo generatur hoc quod est homo, terminus generationis est suppositum particulare, et per consequens generatum est commune: et ideo natura hic non vocatur a quo non convertitur consequentia: quia illa natura non est operans, sed potius principium cognoscendi per intellectum id quod est posterius in intellectu. Ex quo patet quod non est contrarietas aliqua doctrinae istius ad illam quae est in Posterioribus Analyticis, ubi dicitur quod prius natura est prius secundum intellectum, quod hic posterius natura vocatur: quia aequivocatio est in natura.

Sed nota quod cum natura ista quae producit res ex suis causis, operetur per causas, oportet quod causae essentialiter res componentes sint notiores apud naturam quam res composita: quia aliter non uteretur natura elementalibus principiis pro instrumentis suae compositionis: et sic optime notum apud naturam est elementum ex. quo operatur, et post hoc optime notum est compositum quod componit, Et si nos faceremus res natu-

rae ex eisdem ex quibus facit eas natura, idem esset apud naturam operantem notum, quod esset apud nos notum. Sed quia nos non facimus eas, ideo elementa naturae quae facit res naturales sunt apud nos posteritus nota. Sed in artificialibus imitamur nos naturam: quia, nos facimus artificiatum ex forma et materia artis: et cum ipsa forma sit in anima artificis, est forma quae est elementum artificiati apud artificem magis nota quam artificiatum.

Ex his manifestum est quod natura novit animalia per animam et corpus organicum physicum, et novit corpus organicum physicum per complexionantia ipsum, et novit complexionem per elementorum in ipso mixtionem, et mixtionem novit per elementa mixta, et elementa novit per corporis primi motum, qui movet elementa ad. hoc quod misceantur, sic quod est notum apud naturam est semper opus naturae per elementa sua propria. Et si. natura novit universale, tamen hoc sit natura communis, novit illud per hoc quod ipsum est consequens opus suum quod producitur, scilicet compositum, et sic novit ipsum posterius. Et eodem modo si. novit causam quae communis est, ipsa novit eam per elementum quod est propinquum rei et proprium. Et principium communissimum adhuc novit per posterius quam causam. Natura vero si novit diffinitum, ipsa novit ipsum per principia per quae constituit ipsum. Novit ergo per diffinienda: et sic diffinienda sunt priora apud naturam componentem res quam. diffiniunt. Hic ergo est processus notitiae naturae quae componit res, et ex principiis accipit notitiam earum, ita semper quod illa sint ei notissima, quibus proxime utitur in opere compositionis: et illa sunt remotiora a notitia naturae, quae consequuntur ad illa, sive consequantur ex parte principiorum sive ex parte compositorum. Principia enim communia consequuntur ad elementa, et universalia consequuntur ad res par-

ticulares quas natura operatur. E converso autem est in natura ad quam fit resolutio secundum viam naturae simplicis: et ideo in via resolutionis principium prius est quod est simplicius, et hoc est natura prius: sed natura aliter accipitur, sicut dictum est.

His habitis, intelligendum est quod acceptio nostra secundum sensum est tri-. plex. Est enim acceptio secundum sensum particularem tantum, et est acceptio secundum communem simul et particularem, et est acceptio secundum sensum particularem et communem et aliquam cognitionem confusae rationis in sensu vel cognitionis, quae loco rationis est, quae a quibusdam dicitur aestimativa, quae est pars animae sensibilis. Acceptio autem sensus particularis, non est nisi sensibilis proprii, sicut coloris, vel vocis, vel. odoris, vel alicujus alterius. Acceptio autem sensus communis est subjecti, in quo liniuntur sensata propria. Dicimus autem hoc album esse dulce, et hoc croceum esse amarum, sicut fel. Acceptio autem rationis permixtae sensibus, aut aestimationis in brutis, est super rei. naturam in qua sunt accidentia, quae sunt sensata propriorum sensuum, et cujus est magnitudo subjecta sensibilibus propriis quae accipitur per sensum communem. Et per illam accipit puer quod vir homo est pater, et non asinus: et agnus accipit quod ovis est mater, et non lupus.

Et si. nos invenire volumus quae istarum acceptionurn sit prima, oportet nos distinguere inter individuum vagum et inter individuum signatum. Vagum enim individuum non dicitur vagum, eo quod in natura non sit determinatum: quia natura determinatur quando dicitur, aliquis homo, et aliquis hos: sed dicitur vagum, eo quod ipsum per accidentia sensibilia non est demonstratum, sicut hic homo, ethic bos. Dicamus ergo quod individuum vagum est, cujus natura contracta et particulata certificatur per suppositum indeterminatum. Signatum autem est, cujus contrahitur natura et

particulariter certificata in supposito determinate demonstrabilia ut hic homo demonstrato Socrate. Individuum autem vagum aliud est speciei, et aliud generis et aliud generis altioris, et aliud generalissimi, ut aliquis homo, et aliquod animal, et aliquod animatum, et aliqua substantia. Et non dico quod sit aliud et aliud in supposito incerto quod habet potius propter naturam: quoniam alii naturae signatur substare cum dicitur aliquod animal, quam cum dicitur aliquis homo: et iterum alii, cum dicitur aliqua substantia.

Hoc habito, sciendum est quod cognitio quae est perceptio sensus cum permixtione aliqua rationis vel aestimationis est accipiens sensibile per accidens: et casus ejus est supra materiam communem in supposito diffusam: haec enim natura communis est universale acceptum in re secundum esse. Cum autem omnis distinctio cognoscibilis necessario sit facta sub aliquo communi quod prius accipitur secundum cognitionem, oportet quod antequam diffinite cognoscatur hic vir esse pater, cognoscatur vir esse pater: et antequam cognoscatur vir esse pater, oportet quod homo cognoscatur esse pater. Et tunc iterum ad hoc, quod cognitio patris hominis sit cognitio aliquo modo distincta, oportet quod ante eam sit cognitio communis, sub qua est distinctio illa quae est cognitio animalis. Et per hunc modum aute illam est cognitio animati, et cognitio cadens super commune diffusum et confusum in supposito, prius cadit super individuum generis quam super individuum speciei. Hoc autem Avicenna egregie probat per eum quem videmus de longe. De hoc enim primo perpendimus quod substantia est: et secundum quod deprehendimus motum ejus, cognoscimus quod animal est: et tunc post hoc per rectitudinem staturae cognoscimus quod est homo aliquis: et tandem per collationem individuantium quae impossibile est in aliquo invenire, accipi- mus quod est Socrates vel Plato. Sicut autem in eo quem videmus longe, distincta est cognitio semper sub confusa: ita est in eo quod cognoscimus sensibiliter secundum naturam talis cognitionis sensibilis, licet non percipiamus. Quod autem nunc dictum est in exemplo de eo quem eminus aspicimus, congrue supra manifestatum est in priorum infantium cognitione: hi enim quamdiu propter fluxum cerebri cognitionem non habent adunatam, non percipiunt differentias sensibilium: et stat ideo corum cognitio in communi indistincta. Cum autem paulatim siccatur cerebrum, adunatur cognitio, et remanent in eis sensibilia propria, per quae distinguuntur cognita per sensum: et tunc determinantur cognitiones eorum.

Ex istis est advertere quoddam valde notabile: quoniam licet proximum apud distinctam cognitionem individui sit species, et post hoc genus, et tandem ultimo occurrit generalissimum: tamen apud confusam sensus cognitionem indistinctam, primum est natura generaliusiini, et post hoc subalternum genus, et post hoc genus, et tunc specialissimi natura, et sub illius natura distincte accipitur individui cognitio. Et prima quidem cognitio deservit intellectui res solvendi, et in illa nihil est in sensu nisi primum: et quidquid resolutione accipitur ab illo, est in intellectu. Sed intellectuum sive intelligibilium illorum unum est proximius sensui quam aliud per modum qui dictus est. Secundus autem, modus cognitionis totus est in sensu, et est per viam compositionis, ubi proceditur a simpliciori indistincte ad compositius distinctum. Et ille processus est scientiae naturalis proprius, et nullius alterius scientiae: cpiia nulla alia hoc modo accipit universale pro confuso secundum esse in particulari nisi ipsa. Et ideo universale secundum solam ipsam est in sensu notius. In aliis autem quae resolutoria? sunt, universale est simplex natura quae a sensu est separata. Et ideo universale in ipsis nequa-

quam est in sensu, sed in intellectu. Ex his satis patet qualiter universale notius est in sensu quoad nos et occultius in natura: et particulare manifestius in natura et occultius in sensu quoad nos. Sed oportet scire quod particulare dupliciter consideratur secundum duo quae sunt in ipso. Est enim in particulari perfecto esse secundum naturam: et haec est natura quae vocatur esse speciei in individuo, secundum quod dicit Boetius, quod species est totum esse individuorum, Et est in particulari suppositum quod substat huic naturae quae est esse ejusdem suppositi. Esse autem perfectum secundum naturam est intentum e natura producente res per se. Sed quia hoc esse non potest subsistere nisi in supposito, ideo per accidens, hoc est, propter illud producitur natura etiam suppositum. Et hoc est quod supra diximus, quod natura, per accidens operatur individuum secundum quod est individuum, sed per se intendit esse perfectum. Et hoc est quod dicit Philosophus egregius Aristoteles, quod natura intendit esse divinum, et propter illud agit quidquid agit.

Ex his patet qualiter intelligi debet dictum Averrois , scilicet quod opus naturae est species, et non hoc particulare, neque esse in genere: quoniam si particulare intenderet, tunc destrueretur opus ejus: et si intenderet universale in genere, tunc sufficeret ei qualecumque esse in genere: et utrumque istorum est falsum. Intendit ergo esse in specie, ut ipse dicit: quia hoc esse est perfectum, et divinum, et perpetuum. Et nisi praedicto modo intelligatur, non erit verum dictum Commentatoris: quia si vere sufficeret esse in specie tantum, tunc pro nihilo esset multitudo individuorum: et ideo eisdem rationibus dicit Avicenna, quod intendit individuum vagum, quod est speciei individuum, sicut est aliquis homo, et aliquis hos, quia hoc individuum est perpetuum et in esse perfectum.

Et ego dico, quod oportet addere his dictis, quoniam natura generans et producens res est duplex, scilicet quae est sicut causa generationis universalis rerum, et ea quae est sicut causa particularis. Est enim caelum cum partibus suis et imaginibus et motibus generans universaliter hominem et plantam et caetera omnia: particulare autem generans est sicut hic homo. Est autem verum, quod natura universalis movet in particulari: et est intentio particularis naturae producere hunc: et ideo termini generationis particularis sunt, quod hoc procedit ab hoc. Et hoc patet, quia actus particularis naturae quiescit hoc producto: finis autem est quo habito quiescit agens: et ideo finis particularis naturae est in hoc signato quem finem per unum generationis actum attingit, et est destructibilis hic finis. Finis autem naturae universalis est esse divinum perfectum, quem finem in omnibus particularibus per successionem attingit: et ideo est perpetuus suus finis secundum naturam: et haec natura nunquam producit suppositum signatum nisi per accidens, scilicet ut ipsum substet esse divino: hoc igitur est naturae. Et patet ex his liquide, qualiter universale notius est in sensu in solis physicis, et quod magis universale magis notum est in sensu, et quod e converso est in eo quod notum est apud naturam operantem et producentem res naturales.

Sed quia nos supra diximus, quod eumdem modum sustinent nomina diffinitorum ad diffinitionem eorum quam habent universalia ad particularia sua in physicis, oportet nos explanare id: quia cum diffinitum sit minus commune quam diffiniens, et diffinitum magis notum sit sensu et occultius in natura quam diffiniens, videbitur minus commune notius esse in sensu et occultius in natura quam magis universale: et hoc est contra praedicta. Sed sciendum est quod universale accipitur ut simplex natura separa-

ta, et accipitur ut totum confusum in particulari. Cum enim universale sit unum in multis et de multis, ut dicit Aristoteles, potesl accipi secundum quod in multis non divisim ab eis, et sic est per modum totius mixti in eis et confusi. Si autem accipitur ut est de multis praedicatum de ipsis, tunc ipsum est natura simplex, quae quidem accepta ut de multis est et non est in eis, sed separata est ab ipsis, et est ubique et semper. Omni eodem modo se habet diffinitum ad diffinicntia: possunt enim diffidentia accipi ut naturae simplices constituentes diffinitum sive esse diffiniti: et hoc modo cum natura constituat esse diffiniti, oportet quod elementa ex quibus constituit illud esse, sint notiora et certiora apud ipsam quam diffinitum constitutum: et hoc est quod diximus supra. Alio autem modo accipiuntur diffinienda non ut naturae constituentes esse diffiniti, sed potius ut confusa quaedam et unita in esse diffiniti: et hoc modo diffinitum in sensu notius est per rationem contra inductam: quia quidquid distinguit acceptio sensus, oportet quod sub aliquo communi distinguat, quod prius est acceptum in sensus acceptione: unde cliffinientia quae acceptio sensibilis distinguit, oportet quod sub unione eorum quam habent in diffinito distinguat, sicut distinguit partes sub forma totius: et hoc modo acceptio diffiniti per sensus, est similis acceptioni universalis per sensus: et. acceptio diffinicntium prout sunt partes diffiniti, similis est acceptioni particularis sub universali. Et hoc iterum est in solis acceptionibus physicis, quia in aliis opposito modo se habent, ut dictum est.

Ad hoc autem intelligendum dicit satis bene Averroes triplicem esse composi- tionem in rebus naturalibus . Est enim compositio universalis ex particulari, sicut compositio generis ex speciebus, et est compositio diffiniti ex partibus diffinientibus, et est compositio individui: et quia compositio individui est, necessarium est quod duae aliae sint compositiones. Et dicit quod compositio individui notior est secundum sensum quam partes ejus: aliae autem duae notiores secundum intellectum quam partes isparum: et hoc verum secundum intellectum nostrum quem diximus esse in physicis secundum viam sensus acceptum: et ideo dicit quod propter tertiam compositionem quae est in sensu, duae aliae sunt apud intellectum. Et hoc ego sic intelligo, quoniam individuum habet esse speciei in supposito, ut dictum est . Potest ergo accipi comparatio esse speciei ad suppositum. Et haec comparatio necessario facit in individuo compositionem unam, quae respondet compositioni universalis ad particulare in intellectu procedente eadem via: quia quantum ad continentiam omni eodem modo stat species sub assignato genere sicut particulare sive suppositum stat sub esse speciei quae est in ipso. Potest etiam accipi esse speciei ut componitur ex causis suis quae sunt potenlia et actus: et hoc necessario"secundam compositionem facit in se esse individui, cui respondet apud intellectum diffiniti compositio ex diffinientibus quae sunt per modum potentiae et actus in ipso: et hac via apud intellectum physicum qui procedit in via sensus, diffinitum notius est quam diffinienti Haec igitur quia sufficiunt ad explanationem dictorum de prooemiis istius libri, dicta sufficiant.