CAPUT X.

De epilogo rationum Xuthi Philosophi, et de solutione earum.

Quoniam autem nos non dicinius esse vacuum aliquid in natura, sicut patet ex praehabitis, oportet autem nos dicere, quod ea quae inducta sunt de raro et denso, sunt bene dubitatione digna, et ideo vere dubitata sunt. Sunt autem ista, quod nisi ponantur esse densum et rarum ex vacuo et pleno, turbatur caelum. Item aut non est motus omnino, aut oportet generatione eorum quae ex densis fiunt rara, et e converso, semper fieri aequalem in eadem hora: ut quantum de aere fit ex aqua, tantum in eadem hora de aqua fiat ex aere. Et manifestum est ex. praedictis dubitabilibus Xuthi Philosophi, quod si plus aeris ex aqua fieret, et non poneretur esse vacuum, tunc oporteret quod continue depellerontur ultimae superficies corporum semper in majorem locum, donec tumultuaret etiam expulsum caelum in majorem locum. Et c converso est quando plus de aqua fit ex aere: quia tunc necesse videtur quod constringantur ultima corporum in locum minorem, ita quod tandem contraheretur caelum quod est ultimum omnium:. Aut oportet quod supponamus alicubi aequaliter fieri mutationem unius ex alio in eadem hora, et e converso, ita quod omne corpus universi sit semper

. aequale: aut oportet quod nihil omnino moveatur: in omni enim eo quod movetur, accidit talis tumultuatio ultimorum et expulsio, sicut diximus, nisi in motu circulationis. Non autem propter motum circulationis positum est esse vacuum, quia circulatio non. recedit de loco suo; sed potius propter motum rectum positum est esse vacuum: non semper enim in circulum est loci mutatio, sed

etiam aliquando fit in rectum, iii igitur qui nominati sunt, propter hoc quod dictum est, aliquid vacuum esse dicunt. Et redit dictum eorum ad hoc, quod vacuum sit rarum: eo quod partes naturales implentes foramina quando res est densa, exuuntur ab ea intus, et adduntur ei extra: et ideo crescit in majorem quantitatem ex interpositione vacui inter partes suas. Quando autem fit densum ex raro, tunc paries materiae adduntur rei intus et implent foramina, vacuo interposito partibus rari: et sic nunquam fit rarum et densum, nisi additione et subtractione partium naturalium: et nos non loquimur de augmento animatorum, quia illud fit per additionem, sed loquimur de incremento rei, et de incremento facto per rarefactionem et condensationem.

Hoc autem modo Xuthus etiam Philosophus dixit fieri intensionem, quando scilicet de calido fiebat magis calidum: et hoc dixit fieri per subtractionem partium materialium frigidorum et appositionem calidarum: et hoc modo dixit de frigido fieri calidum, quia non videbat qualiter una potentia contrariorum esset. Hoc etiam dixit fieri in figuris: quia quando de arcu majoris incurvationis fiebat curvatio minor, id est, remissior arcus, vel e converso de remissiori intensior et magis curvatus: dicebat autem, quia recta) partes quae sunt in. majori arcu interpositae curvis partibus, contrahuntur et incurvantur: et tunc sit arcus contractior. Haec autem tria adaptabat in elementorum generatione: quia cum elementum fit ex elemento et parvum fit majus, et e converso, et calidum fit calidius, vel frigidum frigidius, et sic de caeteris qualitatibus elementorum habentium symbolum: et si non habent symbolum, tunc fit contrarium ex contrario. Et quia elementa rotunda sunt, fit minor arcus ex majori, vel e converso: et haec omnia, ut dictum est, ap-

positione et subtractione partium fieri dicebat Xuthus. Est autem advertendum, quod hanc additionem et subtractionem non (licebat fieri in corporalibus tantum, sed etiam tam in materialibus quam in formalibus simul.

Nos autem haec omnia, solventes dici-, nius procedentes ex subjectis quae determinata sunt in primo hujus scientiae libro, et siippoiiemus quatuor propositiones ex quibus omnia superius dubitata solvere possumus: quarum una est, quod una est materia contrariorum et calidi, et frigidi, et aliarum omnium physicarum contrarietatum, sicut sunt rarum et densum, et grave et leve. Secunda est, quod cum aliquid generatur, quod illud generatur existens in actu ex eo quod est in potentia praeter alicujus extrinseci additionem: actus enim totus est in potentia in materia, sicut ostendimus in primo libro. Et si dicatur agens dare formam patienti, hoc non est aliter nisi quia sua actio in passivo est educens de potentia ad actum id quod est in materia: et haec omnia manifesta sunt, si ea quae in fine primi libri diximus ad memoriam revocentur. Tertia alitem propositio est, quod materia non est separata a contrariis et formis, sed semper conjuncta alicui contrariorum, et alicui formarum, et praecipue materia simplex quae est materia elementorum. Quarta vero est, quod ipsa est numero et subjecto una, sed esse ejus est alterum et alterum quando conjungitur uni vel alteri contrariorum, sicut quando contingit quod est sub calore vel frigore. Igitur ex dictis dico, quod corporis est eadem materia magni, et parvi quando fiunt ista ex raro et denso, et non ita quod alia materia addatur parvo ex quo fit magnum, vel aliqua materia subtrahatur magno ex. cujus subtractione fiat parvum: hoc autem manifestum est: cum enim ex aqua fit aer, et dicamus

quod ex essentia aqua? fiat aer, tunc materia est transmutata in majorem quantitatem non accipiens additionis aliquid, in partibus materialibus, sed id quod in materia erat potentia, hoc factum est actu: et tamen c converso fit iterum aqua ex aere materia facta minoris quantitatis praeter alicujus appositionem vel subtractionem: et sic aliquando transmutatur ex parvitate in magnitudinem, aliquando ex. magnitudine in parvitatem, et hujusmodi causa agens non est quidem nisi frigus, aut calor: vel quia substantialis forma aquae in densiori et habente magis partes constantes vult esse quam substantialis forma aeris, quae habet partes quae sunt extensi oris quantitatis, et ideo majorem requirunt locum praeter vacui interpositionem: et materia aquae habet partes minoris quantitatis: et ideo compressioris et minoris loci praetor alicujus partis materiae subtractionem: potest enim una numero materia susceptibilis esse majoris et minoris quantitatis praelier appositionem vel subtractionem, ut diximus. Similiter etiam cum multus aer aliquando fit in minori corpore compressus, et aliquando etiam, in majori, et fit ex minori major, et e converso: quia cum materia istorum utrorumque potentia est, scilicet majus et minus, ipsa sit utraque agentibus in se contrariis, quae sunt calidum et frigidum. Sicut enim eadem est materia, cum ex calido fit frigidum, eo quod una susceptibilis contrariorum sine acceptione vel abjectione aliquarum partium: et sicut una est, cum e converso ex calido fit frigidum, vel ex frigido fit calidum: sic et una est cum ex calido fit magis caildum nulla parte facta calida, quae non fit in materia, prius calida, et ei. apposita ut fieret magis calida. Sed omnis pars materiae quae prius fuit calida mutata est per intensionem caloris, et facta, est mauis calida. Et hoc est sicut circulatione majoris vel amplioris circuli et ambitu ejus quando fit per majorem incusationem minoris circuli, sive di- eatur circulatio esse eadem numero cum priori, vel etiam alia: quia de hoc modo non est quaestio: semper enim illae duae circulationes fiunt in eadem materia: et in nullo alio factus est ambitus minoris circuli, quod non esset subjectum majoris circulationis prius, sed esset rectum, sicut dixit Xuthus, quod rectum quod fuit interpositum curvis, et fecit majorem ambitum, esset incuruatum in minori circulo: et ideo esset circulus minor majoris curvitatis, quia plures haberet partes curvas: non enim majus vel minus in deficiendo aliquo vel apponendo, sed potius, ut diximus, transmutatione totius materiae de potentia ad actum. Non enim potest accipi secundum magnitudinem scintilla vel Hamma ignis, quae non sit calida, aut lucens, sive alba: et ideo cum incenditur scintilla, non est haec, quia partes frigidae quae sunt in ipsa, igniantur, et ita efficiatur calidior, eo quod plures quam prius habeat partes calidas, sed potius, quia tota materia ex minori calido quod. potentia calidius est, transmutatur in calidi tale in majorem. Sic igitur prior inest calor posteriori ut potentia est in actu: quare etiam magnitudo et parvitas corporis sensibilis fiunt circa materiam eamdem, et extenditur materia in quantitatem majorem non accipientem aliquid additionis in partibus materialibus, sed quia materia potentia est utraque istarum quantitatum, et potentia est densum et rarum. Sicut enim diximus, una est istarum materia sicut et aliarum praehabitarum contrarietatum. Est autem ut semper et absolute densum quidem grave, eo quod partes ejus sunt simul compressae in parva quantitate et loco. Harum autem semper est leve, quando simpliciter et absolute est rarum: eo quod partes ejus sunt remotae ab invicem: eo quod sunt magnae quantitatis et magni loci.

Amplius sicut circuli circulatio quando conducta et curvata est in minus, nullum accipit aliud concavum quantum ad partes materiae de novo sibi additas ab extrinseco, vel in quibus nova generata sit curvitas cum prius essent rectae in majori circulo existentes, sed concavum et curvum quod immixtum erat sibi in omnibus partibus, hic amplius incurvatur: sic et ignis, quia quidquid est de igne, est calidum: et sic magis calidum omnibus partibus materialibus intonsis in calido, sic etiam est in circulo: quia omnis congregatio in minorem vel correctio sua in majorem est ipsius materiei: quia una et eadem subjicitur incurvationi et directioni. Et si in mundo toto fiat congregatione generatio, oportet quod ista fiant circa eamdem materiam numero per esse alterum et alteterum numero differentem. Sunt enim duo consequentia tam rarum quam, densum: grave enim durum et densum sequuntur, et leve et molle rarum sequuntur. Hujusmodi autem oppositum deberet esse si verum esset quod dixit Xuthus. Cum enim rarum majoris sit quantitatis quam densum, et quod majoris est quantitatis, ei pius additum est in partibus materiae, sicut dixit Xuthus, deberet rarum esse et durum et grave: quia quod habet pius de materiae partibus, hoc habet easdem magis confectas et ita duras, et ita gravius. Per oppositam autem causam densum deberet esse molle et leve. Accipiamus autem hic molle et durum in generalibus significationibus eorum, prout durum et omne id quod non cedit tangenti, et molle quod cedit quocumque modo cedat. Subtiles autem, distinctiones istorum in quarto Meteororum determinari habent. Quando autem durum et molle non accipiuntur pro his quae absolute dura et mollia sunt, et densum et rarum non accipiuntur pro his quae absolute et simpliciter sunt densa et rara, sed etiam pro his quae sunt quodammodo et respective densa et rara: tunc aliquando dissonant

ea quae sequuntur ipsa. Non enim semper illud quod durius et densius est, etiam gravius est: quia plumbum gravius est ferro, et tamen ferrum darius est plumbo et densius. Ex dictis etiam patet quod falsum est quod dixit Xuthus, densum et rerum esse quantitates materiae: cum ex quantitate non sequantur qualitates contrariae causatae ab ipsa. Ex denso autem et raro sicut ex causis contrariis quae dicta sunt, sequuntur.

Ex praedictis ergo inani festum est, quod nec aliquid discretum, neque separatum est vacuum, neque simpliciter est vacuum, neque commixtum in raro et denso, neque est etiam in potentia hoc modo quo dixit Xuthus, quod esset in potenti. a, et non actu: quia semper esset immixtum., et non sic actu separatum vacuum. Dico autem ipsum non esse potentia, nisi aliquis vocet vacuum ipsam materiam quae est aliqua causa illius quod fertur, et loci mutationis, sicut subjectum dicitur esse causa: secundum hoc enim materia una quae subjectum gravitatis est et levitatis, dicetur vacuum: sed tunc non debuit poni vacuum causa motus sicut densum et rarum, quia illa sunt activa et factiva mollis, materia autem non. Sed potius debuit dici, quod vacuum esset causa motus ex eo quod corpora susceptiva motus localis recti in quantum sunt susceptibilia rari et densi: et cum rarum et densum secundum suam contrarietatem, sint activa motus, durum et molle quae sequuntur de Ipsa., non se habent ad motum localem ut activa, sed pollus ut passiva facientia ad motus facilitatem vel difficultatem i quia motus rectus facilis est per molle quod cedit, et difficilis vel impossibilis per durum. Et ut generaliter dicatur, magis sunt durum et molle secundum suam. contrarietatem causa alterationis quam loci mutationis. Sic igitur ex syllogismo patet, quod materia est una contrariorum: et cum rarum et densum sint contraria, quod una est materia eorum quae est causa istorum contrariorum. Patet etiam hoc ex signo infallibili, quod causantur ex una materia sine additione et subtractione: eo quod in omnibus partibus ejusdem materiae inveniuntur, sicut praeostensum est. Quod autem non sint quantitates additae, sed qualitates ex situ partium materiae causatae, ex hoc probabitur quod causantur ab ipsis qualitates contrariae quae sunt durum et molle, et grave et leve. De vacuo igitur quomodo est, et prout ipsum dicitur materia, et quomodo non est, prout ipsum dicitur esse separatum extra caelum, vel infra ipsum existens, sit hoc modo quo diximus determinatum.