CAPUT X.

Qualiter motus sit in tempore, et quid est motum esse in tempore: ex quo patet quod necessaria non sunt in tempore.

Quoniam autem tempus est metrum sive mensura motus, tunc oportet etiam quod sit mensura ejus quod movetur secundum quod refertur ad motum: oportet igitur declarare qualiter est mensura motus primo, et postea qualiter est mensura aliorum. Dico igitur, quod est mensura motus in hoc quod determinat quemdam motum partialem, qui ut pars mensurat totum motum, et per illum tunc numerat totum motum, Et illius exemplum est, quod cum nos volumus mensurare diurnum motum, primo accipimus motum unius horae vel momenti unius horae, et ad aequalitatem illius mensuramus motum duodecim horarum, et dicimus quod motus ille est diei artiticialis. Mensuramus etiam motum viginti quatuor horarum, et dicimus quod ille est motus diei naturalis. Facimus autem hoc primo in motu primi mobilis: eo quod ille aequalissimus et simplicissimus est in parti bus, sicut in sequentibus ostendetur: et ex illo referimus mensuram eamdem proportionaliter ad motus alios. Est autem hujus simile in ulna et panno: quando enim volumus scire totam quantitatem panni, supponimus quod ulna sit nobis certae quantitatis, et tunc applicamus ulnam panno, et ad aequalitatem ulnae accipimus quantitatem panni partialem, et replicando illam quantitatem circa omnes partes, ipsam mensura- mus quantitatem panni, et certificatur nobis tota quantitas: et oportet supponere quod quantitas aequaliter expansa sit in omnibus partibus panni, sicut etiam motus in omnibus partibus primi mobilis. Est autem motum in tempore esse idem quod motum mensurari a tempore, et ipsum, et esse ipsius. Dico autem ipsum mensurari, quando quantitas ejus mensuratur: esse autem ipsius, quia ipse secundum esse et secundum essentiam temporalis est, cum sit successivum quiddam. Hoc autem non est in aliis. Id enim quod fertur, mensuratur secundum quod habet quantitatem motus in se: sed tamen non secundum essentiam mensuratur tempore: quia non per se est in tempore, licet tempori eo exi stat. Hoc autem in eodem capitulo sermo declarabit. Mensurat ergo tempus motum simul quantum, et esse motus: et hoc est motui esse in tempore, sic a tempore mensurari et ipsum et esse ipsius. Hoc autem sic probatur per simile.

Manifestum enim est in aliis, quod hoc est esse in tempore motus omnis, quod mensurari esse ipsorum a tempore sive sub tempore. In tempore enim esse est alterum duorum, quorum unum est, quod res quae dicitur esse in tempore, tunc quidem sit quando tempus est, et propter hoc dicatur esse in tempore. Alterum autem, quod res dicatur esse in tempore ideo quia in tempore est, sicut quaedam dicuntur esse in numero. Hoc autem secundum adhuc dupliciter est. Dicitur enim aliquid in numero, sicut aliquid numeri existens conjunctum ipsi essentialiter sicut pars numeri, aut per se passio ipsius, et universaliter quod aliquid est numeri per modum dictum. Dicitur etiam aliquid, esse in numero, quia ipsius est numerus: eo quod, ipsum sit numerabile

per numerum. Quia aut cui tempus numerus est, sicut habitum est, erunt omnes isti in tempore per aliquem modum: ipsum enim nunc quod est indivisibile temporis in prius et posterius quae sunt partes temporis, sic sunt in tempore ut aliquid temporis ex natura essentialiter illi conjuncta, sicut unitas est in numero, et par et impar, et superfluum et diminutum et perfectum, quae sunt numeri aut partes, aut essentiales passiones essentialiter illi conjunctae, cum numerus cadat in diffinitione ipsorum. Haec igitur sunt numeri ali quid, et illa per eumdem modum sunt temporis aliquid existentia. Res autem quae sunt in tempore, sunt in ipso sicut in numero numerante eas: eo quod in se sunt materia numeri. Si autem hoc est verum, tunc oportet quod contineantur sub uno qui excellit ea sicut ea quae sunt in loco, continentur sub loco excellente localia: eo quod ambit ipsa et terminat.

Manifestum est itaque ex dictis, quoniam non est hoc in tempore esse, quando tempus est, et illa quae talia sunt, coexistunt, tempori. Sicut enim non est esse in motu idem quod esse quando motus est, neque est esse in loco quando locus est: ita nec est esse in tempore quando tempus est. Si enim daretur quod idem esset esse in aliquo, et esse cum ipso, tunc sequeretur quod omnes res essent in qualibet re: quoniam omnes res se concomitantes in esse sunt quando illae sunt: et secundum hoc totum caelum esset in grano milii, quia caelum est quando granum milii est. Constat ergo quod coexistere tempori res temporales accidit ex concomitantia temporis ad ipsa temporalia, illud autem quod est esse tempus rei proprium ex eo quod res est in. tempore sicut in innuere, hoc sequitur necessario: accidit enim ei quod est in tempore esse quoddam tempus, quod est quando illud est: quia li- cet non sequatur esse tempus universaliter, sequitur tamen esse tempus proprium illi: sicut ex esse hanc rem in motu, licet non sequatur motum esse universaliter et simpliciter, accidit tamen sequi hunc motum esse huic rei proprium.

Quoniam autem id quod est in tempore, est sicut in numero, tunc oportet quod tempus aliquod accipiatur pius omni eo quod est in tempore: oportet enim quod tempus excellat ipsum secundum utramque extremitatem, eo quod tempus accipitur infinitum: omne autem quod est in tempore, accipitur finitum habens principium et finem secundum naturam. Et inde patet quod nihil est dictu quod quidam dicunt, quod dupliciter est aliquid in tempore, ita quod commetitur se toti tempori, sicut totus caeli motus simul acceptus: et aliquid est in tempore quod mensuratur parte temporis, sicut hic motus finitus vel ille. Sicut enim nihil est dictu, quod aliquid accipitur numeratum ab ulna quod adaequatur omnibus ulnis in nullo numero acceptis, sed in panno indefinite extensis: ita nihil est dictu, quod aliquid est in toto tempore, quod toti. se tempori commetitur. Non enim major certitudo et numerus est in quantitate omnium ulnarum non numerandum quantitatem panni, quam, in ipsa quantitate panni: et sine causa diceretur ulna applicari panno, nisi ex numero ulnarum panni quantitas certificaretur. Ita etiam totum tempus indistinctum adjacens motui, sine causa adjacerct ei, nisi numeraret ipsum: et si numerat ipsum, tunc primo adjacet parti, et per illam metitur totum: et tunc verum est quod omne illud, cui primo adjacet numerus qui est tempus, excellitur secundum naturam a tempore secundum utramque extremitatem: et sic tempus est pius omni eo quod est in tempore: unde necesse est omnia quae sunt in tempore, sub tempore contineri: sicut et omnia

ea quaesiuit in aliquo sicut in continente, sicut quae sunt in loco, continentur sub loco.

Necesse est etiam quaecumque sunt in tempore, aliquid pati a tempore, hoc est,

ab eo cui. sicut numerus adjacet tempus, hoc est, a motu: et ideo quidem per accidens patiuntur a tempore, sed patiuntur per se ab eo cui convenit tempus: sicut dicitur quod omnia senescunt in tempore, et quod oblivio accidit propter tempus: et non dicitur quod aliquid addiscit propter tempus, neque quod novum, id est, innovatum est propter tempus, neque quod bonitatis et emendationis sit causa tempus. Tempus enim est causa corruptionis per se, hoc est, per id cui per se convenit tempus, id est, per motum. Sed generationis causa non est nisi per id quod convenit ei per accidens. Et hujus causa est, quia tempus est numerus motus. Motus autem distare facit id quod movetur secundum substantiam in principiis componentibus ipsum, et hujus ratio inferius dicetur.

Ex praedictis autem manifestum est, quod ea quae semper sunt secundum substantias, secundum quod sunt semper immutabilia, non sunt sub tempore. Necessaria enim in esse immutabilia sunt, et illis nihil abjicitur, nec acquiritur. Ergo in illis nec est praeteritum, nec futurum, sicut sunt corpora caelestia, quae licet mobilia sunt sicut in tempore vel in nunc temporis, tamen secundum substantiam sunt necessaria, et quoad hoc aeterna quidem sunt intransmutabilia, eo quod non continentur quoad substantiam suo tempore, neque esse eorum sub tempore mensuratur. Hujus autem signum est, quia nihil patiuntur a tempore, sicut ea quae sunt in tempore.

Dubitabit autem aliquis fortasse an aliae res quae sunt generabiles et corruptibiles, sunt in tempore secundum secundum substantiam ipsarum . Hoc autem videtur, eo quod sub-

stantia ipsorum transmutatur, et ita aliquid abjicit in praeterito, et acquirit aliquid in futuro. Ad hoc dicunt quidam, quod substantia eorum est in nunc temporis: eo quod una manet substantia ipsorum secundum quod consideratur in principiis substantialibus heri et hodie et cras, licet quoad variationem qualitatum sit in tempore: quia in illis continuam recipit variationem: unde etiam dicit Aristoteles in quinto Physicorum, quod non est eadem sanitas in mane et vespere. Sed si quis subtiliter intelligat et intus inquirat, substantia talium variatur, si accipiatur in esse physico: habent enim talia formam in materia transmutabili, ideo recipiunt in substantialibus variationem: cujus signum est, quia paulatim corrumpuntur, et opera sua debilitantur: sed tamen bene concedendum videtur, quod substantia talium est in momento temporis: eo quod ipsa est ut una et ut plura secundum esse variata, sicut variatur temporis nunc. Nec aliquo modo concedendum videtur quod substantia immutabilium corporum, sicut sunt corpora caelestia, sit in nunc temporis, secundum quod est nunc temporis: quia substantia eorum in formis nullam recipit variationem, cum nunc continue varietur: et ideo substantia secundum quod est lata, sive secundum quod fertur, est in nunc temporis: cum supra probatum sit secundum doctrinam Aristotelis et Peripateticorum, quod nunc temporis est numerus ejus quod fertur secundum quod fertur. Quod autem sit mensura taliter mutabilium in substantia, in fine tractatus de tempore ostendetur.