CAPUT III.

De diversitatibus causae efficientis et opinionibus quae sunt de ipsa.

Amplius autem species tertia causarum est, unde est principium: principium autem motus est causa motus in alio a se quod est materia et mobile. M. otus autem hic dicitur omnis exitus de potentia ad actum, qui actus sit per formam quae venit in materiam. Principium autem motus duplex est, sicut dicit Avicenna, scilicet praeparans et perficiens. Praeparans quidem est id quod praeparat et disponit materiam ad hoc quod suspiciat formam, sicut est motus spermatis in praeparationibus quibus praeparat sanguinis menstruum in praeparationibus suis ad formam suscipiendam, quam virtutem quidem moventem et praeparantem habet sperma ex spiritu qui est in ipso qui defert et vehiculum est virtutis formativae. Movens autem perficiens est id quod tribuit formam constituentem species naturales verissime per suam essentiam movendo et efficiendo: et hoc quidem est extra materiam et extra numerum prin. cipiorum naturalium, ut inquit Avicenna: nec pertinet ad physicum verissimo cognoscere istam diversitatem agentis, sed sufficit ei ut sciat quod efficiens est una causarum naturalium quae praeparat et attribuit movendo species materiebus naturalibus: et non dubitet quin praeparator sit principium motus: et quin perficiens sit etiam principium motus: quia ipsum est quod verissime trahit materiam de petentia, ad. actum: praeparans alitem movens ideo ponit Avicenna, quia in natura non omnis materia susceptibilis est omnis formae: neque omnis forma est actus cujuslibet materiae: quia secundum dispositiones materiae formae infunduntur a datore, ut dicit Plato. Et quia non omnis forma cujuslibet est materiae, ideo oportet naturalem cognoscere et materiam et formam si debeat scire perfecte substantiam rei naturalis, ut diximus in antecedentibus istius libri. In hac autem sententia plures sapientium Avicennae contradicunt dicentes in materia inter principia naturalia esse principium efficiens, quod verissime trahit materiam de potentia ad actum. Et ut nos plenius hanc contradictionem videre possimus, ponamus aliquas rationes pro utraque parte.

Ilafiones igitur pro Avicenna sunt hae. in genere enim causae efficientis necesse: est unum esse efficiens primum: aut efficiens necesse est, quod sit per suam essentiam efficiens: cujus exemplum est sicut si nos poneremus calorem habere esse separatum a substantia: tunc enim calor per suam essentiam calefaceret, sicut lux per suam essentiam lucet: sicut autem calor tunc esset primum efficiens in calefacientibus omnibus, et lux in lucentibus: ita necesse est in universitate tota efficientium esse unum quod est simpliciter efficiens esse omnium rerum: et necesse est quod illud efficiat ipsum per suam essentiam. Cum autem ordo sit in efficientibus, secundum non habet virtutum efficiendi nisi per virtutem primi, quae influxa est ei, sicut in octavo hujus scientiae probabitur libro. Et tertium similiter, et sic usque ad ultimum. Ergo sola forma et essentia primi efficit in omnibus aliis, sicut sola etiam essentia caloris calefacit in omnibus calidis, et sola essentia lucis lucet, in omnibus lucentibus: ergo secundum et tertium per hoc quod addunt essentiae et formae primi, non efficiunt, sed praeparant ut facilius et aptius recipiat formam quam attiibu. it ei primum.

Adhiic aulem secundum movens non dicitur nec est movens, nisi quia habet speciem primi moventis: et eodem modo tertium non dicitur movens, quia habet speciem secundi in quantum est secundum, sed quia habet speciem primi moventis: quia aliter tertium esset secundum, cum proximum sit secundo, et non esset tertium: igitur a primo movente ab esse in tota universitate moventium erit una species motoris primi: ergo sua specie omne quod est habens esse in natura perficitur secundum esse et educitur de potentia ad actum: ergo ipse solus qui est primmm efficiens, sua specie educit de potentia ad actum: et omnia alia sunt praeparantia materiam.

Adhuc autem quod est agens praetor agens primum, sunt qualitates primae vel aliqua qualitas causata ab ipsis. Constat autem quod aliqua qualitas cum sit accidens, non attribuit formam substantialem his quae sunt secundum naturam: quia forma, substantialis causaretur ab accidentibus, quod est impossibile, cum accidens causetur a subjecto, et sit vestigium quoddam substantiae.

Adhuc si omne calidum egreditur a calido primo, et frigidum a frigido primo, et ita necesse est, quod omne esse secundum egrediatur ab esse primo. Constat autem, quod esse primum est efficiens primum. Ergo omno esse egreditur ab ipso. Cum autem egreditur ab ipso, non. egreditur ab ipso nisi sicut ab efficiente per essentiam. Ergo ipsum solum per suam essentiam efficit omne esse. Hoc autem etiam habetur per verbum illud quod dicitur in. libro deC ausis, quod causa secunda habet a causa prima, et quod est, et quod causa est. Plura autem de hoc dici habent in scientia primae philosophiae.

In oppositum, autem hujus scientiae contra praedicta omnia, sunt plurimi Peripateticorum dicentium, quod causae effi- cientes naturales, et educunt eas de potentia ad actum utentes his rationibus .

Quia omni eo modo quo movetur materia, movetur ab aliquo tangente ipsam: movetur autem aliqua forma educente ipsam de potentia ad actum: ergo movetur aliquo tangente ipsam. Quod autem tangit ipsam, non est extra naturalia. Ergo intra numerum naturalium est quod educit materiam de potentia ad actum.

Adhuc autem generans univoce est generans proximum et non generans primum: sed. et generans univoce est quod educit materiam in similitudinem formae et rationis et substantiae: ergo generans proximum educit materiam in similitudinem rationis et formae et substantiae. Quod autem educit materiam in similitudinem rationis et formae et substantiae, educit eam de potentia ad actum. Ergo generans proximum educit materiam de potentia ad actum: ergo intra naturalia est quod perficit materiam.

Adhuc autem infra in septimo hujus scientiae libro probabitur , qucd inter movens et motum non est medium: sed omne perficiens materiam est movens eam: ergo inter perficiens et materiam quae perficitur, non est medium; ergo id quod perficit materiam, immediate junctum est materiae et est in ipsa: hoc autem quod est in materia, est intra naturalia. Ecce haec est scientia utrarumque opinionum, et eligat unusquisque quod vult.

Nos autem dicimus prout nobis videtur, quod utraque istarum opinionum vera est secundum aliquem modum: absque dubio enim una est forma omnium moventium a primo usque ad ultimum in uno genere motus: sed haec forma dupliciter consideratur, scilicet secundum essentiam, et secundum esse. Et essentia quidem una est in omnibus moventibus: esse autem ipsius secundum quodlibet moventium est aliud et aliud. Qualiter au-

temhocsit, ponemus duo exempla: unum quidem In natura, et altorum in arte. In natura quidem est exemplum lux, quae est una in essentia secundum quod est in aere et in corpore terminato: et tamen in aere est lumen, et in corpore terminato color albus vel viridis vel niger secundum diversitatem corporis terminati: et in omni corpore terminato est una essentia lucis, non tamen est unus color propter diversitatem esse ejus quod habet in diversitate specierum. Et propter hoc dicit Aristoteles quod lux est colorum hypostasis, et hypostasisiomnium colorum est una: et id quod formale est in omnibus coloribus, est unum: sed tamen quia recipiens diversimode recipit, esse lucis variatur: et ideo diversificantur colores. Hoc modo loquendo una est essentia formalis contrariorum colorum, albi videlicet et nigri sed propter esse diversum efficiuntur contrariae species colorum. In artibus autem exemplum, est in regula aedificii: illa enim essentialiter una est, et tamen aliter recipitur rectitudo ejus a ligno recto, et aliter a nodoso: et ideo aliud est esse ejus in recto, et aliud in nodoso: cum tamen essentia una regulet utrumque, et propter esse diversum efficitur diversa, et quasi contraria aedificatio nodosl ad aedificationem recti. Sic ergo intendimus dicere, quod una est essentia qua movet primum movens et omnia consequenter moventia: sed haec essentia diversum habet esse secundum quod est participata a primo movente, et a consequenter moventibus: et quanto plus distat a primo motore, tanto plus conjungitur materiae diversitati dispositionum, et facilius Impeditur. Et ideo quantum ad essentiam qua movet primum movens, verum dicit Avicenna, quia sic solum primum moveris educit de potentia ad actum et perficit materiam. Sed quantum ad esse verum dicunt alii contradicentes sibi.

Et scias quod primum movens et secundum et sic deinceps non distinguuntur penes essentiam qua movent per se:

quia illa est una in omnibus eis, ut diximus: sed distinguuntur penes esse quod est diversum in ipsis: et etiam in rei veritate causa verius movet per esse quam per essentiam: et ideo verius est, quod causa naturalis perficit, quam quod non perficit, sed causa divina. Hujus etiam causa est, quod sequens causa non destituitur aliqua operatione essentiali; nullam autem essentialem sed tantum praeparativum haberet, si secunda causa non nisi praepararet: unde et Aristoteles dixit, quod virtus formativa rerum est in semine rerum naturalium, et movet magis per esse quam per essentiam: et tamen diversificatur magna diversitate, licet procedat a vera essentia tota virtus motiva, sicut virtus regulae variatur in his quae secundum se melius et minus obediunt tegulae: et virtus lucis variatur et in terminato et secundum diversitatem superficierum corporis terminati. Et per hoc patet solutio ad omnia quae pro utraque secta inducta sunt.

Scias autem quo et effici ens dicitur non. tantum perficiens vel praeparans, sed etiam coadjuvans, sicut efficiens dicitur deliberans in consilio, et adjutor ad hoc quod aliquid fiat: sed deliberans et dans consilium, speciem quae est ratio operis persuadet, et ita dat movens ad opus in animabus aliorum: coadjuvans autem dicitur ille qui partem habet in opere vel in facultate ad opus, et non propter alterum. Et haec dicta sunt de causa efficiente.