CAPUT III.

Hic est digressio declarans sententiam eorum qui dicunt tempus non esse nisi in anima.

Sunt etiam alii Philosophi qui videntes quod tempus habet esse, et quod non est motus, neque sphaera prima, dicunt ipsum non habere esse nisi in anima: et sunt illi qui dicunt, quod sicut ex rebus quae non sunt absolute in rebus, surgunt formae comparationum quae non sunt nisi in anima comparante, et non in rerum sunt natura: ita etiam dicunt hic, quod cum mobile sit in transitu spatii, accipit ipsum anima ante et post, et remanet in anima ante et post, licet in. re non sit remanens, et comparat quam cito est mobile de anteriori spatio in posterius. Et haec comparatio quae sic mensurat motum mobilis, vocatur tempus: cum tamen in re ipsa actu, non sit nisi hic, et potentia in ulteriori parte spatii, et quod prius fuerit in anteriori quod pertransit: et sic transitum illum comparando de anteriori in ulterius, et distinguendo per hoc quod est medium inter ante in spatio et post, facit anima tempus, quod est mensura motus qui. est velox vel tardus. Dicit autem ista sententia, ut refert Avicenna, quod in veritate tempus non est nisi aggregatio momentorum. Hujus autem signum esse dicit, quod percipitur tempus quando momenta aggregantur. Momenta autem designare sic vel aliter est in voluntate aggregantis et designantis. Verbi gratia, cum dicit, erit sic vel sic cras, vel post duos dies quando elevabitur sol: et posset si vellet aliud designare quodcumque esset momentum deierminans quamcumque solis elevationem. Cum autem mo- meritorum afferresraiionem sic dicant illi.

esse tempus, dicunt tamen quod anima comparat motum momento secundum successionem motus: et ideo tempus est per modum extensionis continuae: protenditur enim imaginatio vel alia vis animae in praeteritum ex praesenti vel in futurum: et hanc protensionem vocant isti temporis continuitatem.

Et ad hanc sententiam confirmandam plurimas inducunt, rationes, quarum mcdia breviter perstringam ad vitandum prolixitatem. Dicunt ergo, quod ex quo tempus est numerus motus ex priori et posteriori quod est in motu causatum, sicut prius et posterius in. moto, non sunt simul secundum actum, sed tantum, simul sunt in actione animae, ita tempus oportet esse in anima et non in natura. Sicut enim existere prius et posterius in motu se habet ad esse vel non. esse, ita se habet tempus ad esse et non esse: nunquam autem in. motu potest accipi prius quod cum illo sit posterius, quinimo prius in ipso non est, sed factum est, et posterius in ipso non est, sed fiet: id ergo quod accipit ista simul est anima. Adhuc numeri non est causa nisi materia numerabilis, et anima numerans: sed materia numerabilis in motu est prius et posterius: et illa non est, ut jam habitum. est: ergo numerus ejus non est in ipsa: ergo relinquitur quod solum sit in anima numerante. Adhuc autem, ut inquit ultra Aristoteles, nos non percipimus tempus nisi percipiendo motum in mente, sive in anima: hoc autem ideo videtur esse, quia tempus non consequitur nisi motum illum qui est in anima, et non alium: ergo non est nisi in anima, nisi est causa ejus quae est motus animae. Adhuc autem si motus caeli est causa temporis, et tempus est in caelo ut in subjecto per hujusmodi motum, tunc hoc modo deberet esse in cado quo motus est in caelo. Motus autem sic est in caelo, quod partes ejus sunt plures, et omnes

Ii artes sunt simul: quia et omnes partes caeli simul moventur, et non secundum prius et posterius. Ergo et omnes partes temporis simul sunt, et nulla secundum prius et posterius se habet ad alia: vel oportet tot esse tempora quot sunt partes motus et mobilis, quod est inconveniens: ergo tempus non videtur esse in motu ut in subjecto. Si autem forte dicat adversarius, quod tempus non causatur a motu caeli secundum quod motus est expansus in toto caelo, sed potius secundum quod aliquid ejus accipitur ut motum in ipso: verbi gratia, unus gradus, vel una stella, vel sol, vel aliquid hujusmodi quod est prius et posterius circulo per situs renovationem: et tunc non procedit ratio inducta. Dicemus quod tunc redit primum inconveniens: tunc enim in natura nunquam esse accipitur prius et posterius secundum actum. Et si sunt:, tunc sunt in anima comparante prius et posterius: et tunc iterum sequitur tempus in anima esse tantum.

Adhuc autem est objectio Galeni : quia si. tempus non est nisi in caelo per motum caeli, tunc illi qui. nihil percipiunt de motu caeli, nihil percipiunt de tempore. Sunt ergo aliqui incarcerati nati sub terrae claustris, qui. nunquam motum caeli viderunt nec perceperunt. Illi ergo nihil perceperunt de tempore, quod falsum est: quia percipiunt tempus per motum animae. Si autem quis diceret Galeno, quod percipitur motus non animae, sed rerum exteriorum: et ita tempus non est in anima per motum animae, sed potius per motum rei exterioris. Sic enim intelligere de natura temporis imponit Galenus Aristotelem, et arguit eum instanti arii ferens huic dicto, et dicens quod saepe imaginamur res stantes, et in ipsis et super ipsas movetur imaginatio nostra: et in illo motu percipimus tempus: tempus ergo causatur a motu animae etiam stantibus rebus immobilibus in natura: ergo esse naturale erit tempori esse in anima per motum

animae, et non per motum rei. Adhuc autem cum tempus est numerus motus, unitates quibus constituitur hic numerus, aut sunt designatae per animam, aut sunt unitates rei extra animam existentis,

cum res quae numeratur motus sit, et motus sit necessario unus, est sua unitas una in toto motu.: ergo non est ex illa numerus. Si autem dicat quod sunt unitates partium, redit pristinum inconveniens, quia non existentium in natura, non sunt unitates in. natura: partes autem motus non sunt existentes in natura i redit ergo quod unitates constituentes num enim qui est tempus, sunt designatae per animam solam: ergo non est tempus nisi in anima.

Augustinus etiam disputans an tempus sit in anima, quaerit si tempus sit extra animam, ubi sit ? praeteritum enim cum non sit, nusquam est in rerum. natura: futurum etiam cum nondum sit, non habet esse in rerum natura: ergo si tempus sit in rerum natura extra animam, hoc erit praesens. Quaeramus ergo quid sit praesens ? Hoc autem est, cujus nihil praeteritum et nihil futurum est: hoc autem non est annus, vel mensis, vel dies, vel hora, vel aliqua pars horae divisibilis. Ergo praesens non est nisi indivisibile: sed indivisibile nunc nec est tempus, nec est pars temporis: ergo ratione illius non erit tempus extra animant. His rationibus et quibusdam aliis videntur quidam magnae auctoritatis viri inducti, ut dicant tempus non esse nisi in anima. In tantum ut etiam Averroes dicere videatur, quod tempus est extra animam, in mobili scilicet per motum in potentia, et complementum ejus in acto. sit ab anima et in anima.

Sed contra hoc objicit Avicenna, et plures alii Philosophorum: dicunt enim quod secundum fias rationes omnes, motus non esset in rerum natura, sed in anima solum i quia prius in ipsa non est, nec posterius. Cum ergo videamus motum esse ad sensum, in rerum natura, extra animam erit, et tempus aliquid extra animam. Adhuc autem ridiculum videtur id quod est una quantitas continua esse in anima solum, quia nullius quantitatis et simplex est: constat autem quod tempus est una quantitas continua. Adhuc autem si tempus esset in anima, tunc diceretur passio animae, et non passio motus: nec participaret passiones veri continui et veri discreti, quae omnia falsa sunt. Mirum etiam est de istis hominibus qui dicunt numerum formalem quo numeramus, esse extra animam: eo quod constituitur ex unitatibus rerum existentibus extra animam: et dicunt tempus esse numerum in anima existentem, cum sit numerus acceptus a partibus motus, quae nullo modo sunt in anima. Si enim essent in anima partes motus, tunc motus esset in anima: et in quo est motus localis, illud movetur: oporteret ergo quod anima moveretur localiter: et ideo absurda videtur esse ista opinio. Adhuc autem vident quod anima uno modo se habet ad omnem motum: si ergo tempus dicunt in animam, debent concedere quod tempus se habet uno modo ad omnem motum, et non ad unum prius, et alium posterius: et hoc negatum, est a Peripateticis qui volunt quod tempus primo sit in motu caeli, et per consequens sit mensura motuum aliorum. Nos autem dicimus tempus esse extra animam, tamen inductas rationes posterius cum aliis determinabimus: quia praehabitis quibusdam facilius solventur.