CAPUT I.

Quae tractatus intentio, et quis motus sit

per se, et quis gratia partis , et quis per accidens: ei in quo declaratur quod species sunt immobiles, et quod motus non sunt in eis sicut in subjecto.

Cum autem nos jam locuti sumus de principiis rei mobilis, et de motu ipso, et de his quae consequuntur mobile et motum, in communi, relinquitur ut dicamus de speciebus motus, et de proprietatibus ipsarum specierum , et de his quae consequuntur omnem motum secundum quamlibet speciem: et tunc dicemus de comparatione motus ad motorem secundum quemlibet modum comparationis ejus ad ipsum, et sic finiemus tractatum libri Physicorum, Nos autem non possumus determinare species motus, nisi nos prius sciamus utrum in motu per se vel per accidens motus distinguatur per suas species, et in quibus et in quot praedicamentis fit motus: ei ideo scientiam istam inchoabimus in hoc quod. inquiremus de motu per se et per accidens: quia tunc inveniemus, quod motus

per se distingui habet in species, et non motus per accidens.

Quantum igitur ad praesentem spectat intentionem, sciendum, est quod omne quod transmutatur, uno trium modorum

transmutatur: aut enim transmutatur per accidens, ita quod illud nunquam potest moveri per se, sed semper accidit ei quod movetur per se, sicut quod musicus ambulat: musica enim nunquam potest ambulare, sed semper accidit homini cujus est ambulare,

Aut dicitur moveri gratia partis, quod, quidem per se non movetur, sed in toto, licet possit: per se moveri si pars separetur a toto: et hoc praecipue in parte a cujus dispositione totum, denominatur , sicut cum dicitur Socrates sanari, quia torax ejus vel oculi sanantur, quae tamen sunt partes totius. Et est in isto modo differentia: quia alia dispositio est quae in partibus parvis principaliter existens coafficit: totum corpus in parto illa, sicut est aegritudo quae est in dente vel in digito existens, si vehemens sit, coafficit totum corpus: et ideo illo parvo membro sanato dicitur sanatum esse corpus totum. Est autem aliqua dispositio quae sic est in parte, quod non coafficit totum corpus: et de illa non. est verum, quod parte mota moveatur totum, sicut si ali. quis denigretur in dente, et tamen non sequitur quod ipse secundum se de-. nigretur. Isto autem modus qui attribuitur toti motus partis, licet reducatur ad motum per accidens, eo quod non. convenit toti nisi gratia, alterius quae est pars, tamen quasi medium est inter motum per se et motum per accidens: quia convenit cum utro ciue. Cum motu enim per accidens convenit, quia convenit gratia alterius: cum motu autem per se convenit, quia pars cui convenit motus, dividi potest a toto, et tunc movebitur per se.

Aut etiam tertio convenit motus ab cui non. in eo quod secundum accidens pure moveatur, neque in eo quod ipsius aliqua pars moveatur, sed potius in eo quod ipsummet: movetur primum, hoc est, per se: et hoc est quod vocamus secundum seipsum mobile, sicut dicimus infirmum sanari, et grave moveri deorsum.

Et licet multi modi sint ejus quod est per accidens, tamen omnes reducuntur ad duos dictos. Et nostrae intentionis non est hic distinguere modos ejus quod est per accidens: quia hoc spectat ad primum. Philosophum , et nos non quaerimus hic aliquid quod est per accidens, nisi ut ostendamus species motus non accipi, penes ipsum.

Id autem quod movetur per se diversificatur: quin aliud est quod est per se mobile in uno motu, et aliud in quo ut alterabile per se, aliud est ab eo quod est mobile secundum locum, licet per accidens forte sint idem. Et in motu, unius generis praedicamenti aliud et aliud est mobile secundum diversas species specialissimas motus, sicut etiam alteratione aliud est quod per se est sanabile, et aliud quod propter se est calefactibile.

In his autem tribus modis motus licet dixerimus unum esse simpliciter et pure per accidens, et alium esse simpliciter et pure per se, et tertium esse medium: tamen ex hoc nolumus intelligi, quod sit inter per se et per accidens aliquid medium, sicut nec medium est inter substantiam et accidens. Sed aliud est: cum considerantur res oppositae quae sunt substantia et accidens, et per se et per accidens, et aliud cum modi accidentis et modi substantiae, et modi ejus quod est per se, et modi ejus quod est per accidens, considerantur. In rebus enim nihil est medium, in modis autem accidentis et per accidens nihil prohibet aliquid esse vicinius substantiae, et in modis substantiae nihil prohibet aliquid esse vicinius accidenti quam aliud, sicut diximus superius .

Sicut autem istae tres differentiae, quod est per accidens pure, et quod est gratia partis, et quod est per se pure, sunt in mobili, et in eo quod movetur: ita sunt etiam in movente. Aliud enim est quod secundum, accidens movet. Aliud autem quod secundum partem in eo quod est aliqua pars movet. Aliud vero movet per seipsum primum, hoc est, essentialiter, ut medicus qui sanat per se. Cum autem manus percutit, homo percutit gratia partis. Et cum medicus aedificat, est per accidens pure. Et quia sicut est in movente et moto, quod aliquid in omni motu per se est primum, hoc est, proximum et essentiale movens: et aliquid est quod est primum, hoc est, proximum et essentiale: erit haec diversitas quae dicta est esse in moventibus et motis., etiam in aliis quae circumstant motum.

Quinque enim circumstant motum omnem, scilicet movens, et id quod movctur, et tempus in quo est motus, et ex quo, et in quod, quae duo ultima duo sunt termini motus. Omnis enim motus est ex quodam et in quoddam: et ideo sicut alterum est quod primum, hoc est, essentialiter movetur, ab eo quod per accidens et secundum partem movetur, sicut alterum est quod essentialiter movet, ab eo quod per accidens et secundum partem movet: ita est alterum ex quo vel in quod est per accidens, aut secundum partem. Sunt enim ista in motu, sicut diximus: quia dicimus quod lignum est quod movetur, et frigidum ex quo movetur, et calidum est in quod movetur quando calefit lignum.

Et ex hoc eliditur error eorum qui dixerunt quod motus est in specie, sive forma sicut in subjecto, ita quod forma moveatur. Motus enim calefactionis quando calefit lignum, in ligno est, et non in specie calidi: quia aliud est id quod movetur, et aliud est ex quo, et in quod est motus. Species enim quae est finis motus, neque movet, neque movetur, nisi forte dicimus quod movet intentionem efficientis, sicut forma et finis movet: sed non movet influendo motum materiae quemadmodum movet efficiens: unde licet efficiens per se et essentialiter sit idem specie cum forma quae est finis motus, nunquam tamen est idem numero cum ipso: et ideo species absque dubio non movet, neque movetur, secundum quod ipsa est finis motus, sive id. in quod, est motus: et voco speciem formam substantialem, vel qualitatis . Et locus etiam et quantum secundum quod termini motus in quos sunt motus, non moverit neque moventur.

Sed licet sint in omni motu per se movens, et quod per se movetur, et in quod per se movetur, et ex quo est per se motus: tamen motus magis essentialiter est conjunctus ei in quod est, quam ei. ex quo est: et ideo denominatur ab eo in quod est, et non ab eo ex quo est, sicut generatio dicitur denominata ab esse in quod est, et corruptio denominata a non esse in quod est. Et sic est de augmento et decremento et omnibus aliis denominationibus motus specialiter denominatio, sicut dealbatio, denigratio, calefactio, et infrigidatio, et sic de aliis omnibus. Causa autem ejus est, quod id ex quo est motus, motu abjicitur: et ideo motum nec informat nec denominat. Id autem ad quod est motus, acquiri-

tur, et ideo informat motum et denominat ipsum.

In tertio autem scientiae hujus libro diximus sufficienter quid est motus. Sed quod hic volumus esse notum, est quod species substantiales in quas sunt mutationes generationum, et passiones quae sunt qualitates in. quas alterantur quae alterantur, et locus in quem movetur id quod movetur localiter, sunt immobilia immobilitate negative dicta, ita quod nullo modo possunt moveri per se, sed. per accidens solum: et qui dicit talia moveri, non est loquendum cum eo in physicis: eo quod ipse negat motus principia, quae sunt diversa mobilia esse ab his in. quae est motus, et cum est immobilitas non esse motum. In fine autem motus ad quom motus est, est immobilitas et privatio motus: et hoc est quando speci. es acquisita est per motum: et tunc non est motus. Qui autem dicit talia moveri., dicit tunc motum esse maxime cum illa sunt: et cum illa sunt, est privatio motus; et sic dicit talis, quod cum motus privatio est, quod tunc maxime est motus: et haec insania dicere: et ideo cum tali non est loquendum, quia mente excidit: talia autem sunt scientia et color, et omnia talia ad quae est motus .

Tamen aliquis jam dubitavit super hoc utrum passiones et passibiles qualitates sunt motus, sicut albedo quae est passio corporum alborum: eo quod infert eis passionem. Et fuit ratio suae dubitationis, quod tales qualitates quasi continue variantur in corporibus in quibus est actio et passio, sicut sunt corpora physica inferiora. Et isto nescivit quod. subjectum est quod mutatur, et ex. mutatione subjecti consequitur variatio talium passionum et form aram. Si enim diceretur qualitas talis mutatio, tunc oporteret etiam dicere, quod mutatio est in mutationem: quia mutatio aliquando est in albedinem vel aliam passionem: et hoc nos infra ostendemus esse impossibile: et ideo dicimus quod albedo non est motus alterationis, sed albatio.

Cum ergo, sicut diximus, sic duo termini motus, ex quo, et in quid, absque dubio etiam in illis est distinctio praedicta, scilicet per accidens, et gratia partis, et per seipsum, et primo sive essentialiter. Sed nos non. distinguemus hic nisi in eo in quod est motus: quia hoc dat speciem motui: et non distinguemus ea in termino ex quo est motus: quia superfluum esset a nostra intentione, cum abjiciatur a motu, et nullam det motui speciem vel nominationem. In eo autem quod fit album, sunt ista tria. Id enim quod fit album, dicimus mutari in. id quod intelligitur, eo quod accidit albedinem intelligi: et hoc est per accidens pure: eo quod intelligibile secundum quod hujusmodi non est terminus motus, sed potius a motu et materia separatur per intellectum. Dicitur autem in colorem mutari gratia partis: quia pars coloris est album. Et in loci mutatione dicitur aliquis moveri, in Europam, quia pars Europae sunt Athenae: vel in Germaniam, quia pars Germaniae est Colonia. In album autem colorem per se mutari dicitur. Ista igitur inveniuntur in mobili, et in movente, et in. moto, et in eo ad quod est motus, quae essentialia sunt motui.

Tempus enim causatur a motu: et ideo cum quaerimus de speciebus motus, non est necessarium, ut de ipso ponamus distinctionem, licet etiam ista tria sint in ipso: quia est motus in tempore terminato, et in anno, et in parto anni . Sed quia movens per hoc quod in specie convenit cum ipso in quod est motus, ali-

quid facit ad speciem motus cognoscendam, propter hoc locutionem fecimus de ipso, licet sit extrinsecum motui. Intrinseca autem essentialia sunt id quod est materiale, ut mobile: et id quod est formale, ut id in quod est motus. Et ideo ad cognoscendum speciem motus sufficit in his tribus consideratio distinctionis praehabitae.

Manifestum est igitur ex praedictis quomodo quidem aliquid per se movetur, et quomodo quidem secundum accidens, et quomodo secundum aliud, sive gratia partis, et qualiter ipsum primum quod essentiale est et in movente, et in eo quod movetur. Et manifestum est quod motus sicut in subjecto non est in specie ad quam est motus, quaecumque sit illa, sed est sicut in subjecto in eo quod movetur: et hoc est esse motum ut in subjecto immobili quod secundum actum fit: quia actus mobilis in quantum mobile est motus, ut in. tertio libro est declaratum.

Mutatio quidem igitur quae est secundum accidens, dimittatur: quia in omnibus est generibus, et est semper, eo quod infinitas habet causas: et continue est, quia una earum terminatur ad aliam: qui enim factus est albus, factus est similis alicui et dissimilis alicui, et forte didicit: et sic est in aliis mutationibus, eo quod mutatio per accidens modis multis fit, et non ad artem redigibilis.

Illa vero quae non est secundum accidens, ita est per se, et non est in omnibus generibus, nec in omnibus speciebus generum, sed est in contrariis tantum, et in mediis contrariorum, et in contradictione, et hujusmodi fides et probatio est ex. inductione motuum: quia generatio et corruptio et alteratio et aliae mutationes hoc modo habent fieri. Id enim quod mutat id quod movetur ex medio, mutat

ipsum ex eo sicut ex contrario: quia nos supra ostendimus, quod medium contrariorum non est sicut subjecta natura medium, sed potius sicut id. quod habitualiter habet aliquid de utroque contrario : et ideo mutans ex ipso utitur ipso sicut contrario ad utrumque: quia medium quodammodo est ultima et extrema, per hoc quod participat aliquid de utroque: et ideo extrema comparata ad medium, et ipsum comparatum ad extrema dicuntur contraria, sicut vox media dicitur gravis quae comparatur ad ultimam in subtilitate, sive in acumine: et dicitur acuta et subtilis, quando comparatur ad extremum in acumine sive subtilitate. Et similiter fuscum dicitur album, quando comparatur ad nigrum, et idem dicitur nigrum quando comparatur ad album. In talibus ergo contradictoriis et mediis species mutationum quae sunt per se species motus, inquiremus.