CAPUT II.

De causa formali et de diversitatibus ejus, ei de opinionibus quae sunt de ipsa.

Alio autem modo causa dicitur species, et exemplum: haec autem est etiam ratio diffinitiva ejus quod quid erat esse et hujusmodi genera, ut ejus quod est diapason, genus propinquum, est proportio dupli, quae est duorum ad unum: et genus illius proportionis quod continet genus dictum, est numerus sonorum: et ad hoc genus illius est numerus: et ultimum genus est forma proportionis in genere illo, et partes in diffinitione. Forma enim proprie loquendo est essentia quae quando habita fuerit per motum in materia, tunc constituit speciem secundum esse in rebus naturalibus. Dico autem, quod ipsa est proprie loquendo in se essentia, quia ejus actus et effectus et operatio propria in materia est esse actuale compositi, quod fluit ab essentia qua) est forma rei, sicut lumen fluit a luce, et essentia venit in materiam per motum: quia ipsa non est in materia actu ante motum, sed in potentia habituali tantum: et ideo forma naturalis triplex habet esse, cum ipsa tamen sit essentia simplex. Unum enim habet in privatione quod est formae confusae et imperfectae et indeterminatae, sicut nos in ante habitis explanavimus. Aliud autem habet osse in motu ipso in quo actus et potentia sunt sibiinvicem permixta: et hoc esse est ex fieri. Successivorum enim omnium esse fieri est: sed ipsa forma in motu quanto propinquior est principio motus, tanto plus habet de privatione j et quanto fuerit propinquior fini motus, tanto minus habet de priva- tione et plus de actu. Tertium antem esse se habet quando ipsa est terminus motus quod est esse quietum et perfectum: et illius actus est esse compositi quod significantes dicimus in verbo substantivo, quando dicimus hoc est aurum, et hoc est argentum.

Nos autem hic ponimus in descriptione formae quando habita fuerit per motum: ideo quia nos hic loquimur de formis naturalibus, quae non semper habent nec habentur quocumque modo, sed habentur aliquando, et non nisi per motum: omnis enim forma generabilium conjunctam habet sibi privationem: antequam enim insit forma asini vel fabae in materia, tunc est privatio in ea ad formam illam: cum autem jam est, tunc inest eidem materiae aptitudo suscipiendi etiam alteram formam: et haec est privatio ad illam, quae facit eam quae modo inest, aliquando non inesse, et inesse aliam cujus privatio infuit prius. Materia enim generabilium semper est privationi alicui permixta: et ideo nullam formam contingit semper inesse. Et ideo diximus quae quando habetur: habetur autem tantum per motum, ut diximus. Formae autem ingenerabilium et incorruptibilium insunt, et non aliquando habentur, et aliquando non habentur, sed semper habentur: et illae sunt species incorruptibiles, sicut forma caelestium, et aliquando intelligentiarum separatarum, quae quidem ab Antiquis proprie formae dicebantur: eo quod quasi foris manentes formabant inferiora secun dum proportionem aliquam formaruin suarum. Propter quod Plato dixit, quod formae inferiorum procedunt ex formis superiorum sicut ex quodam clymagio, hoc est, sigillo procedit forma in ceram: et has ipse formas seperatas dicebat. Inferiores autem generabilium formas vocat imagines: eo quod illae imilabantur secundum modum possibi-

ieiii ipsis. De his autem et hujusmodi dicero habemus in scientia divina.

Formae autem inferiores dicuntur multipliciter. Quia forma dicitur species ipsa, quia est causa et exemplum speciei in effectu. Videtur etiam forma, quia in causa formali effectus est similis et exemplatus ex causa: quoniam formalis causa facit id quod fit esse in effectu. Et differunt tamen species et exemplum, sicut differunt essentia absolute accepta, et esse quod est ex diffusione formae in materiam, sicut nos dicimus exemplum lucis esse lumen, quod diffusum est in aere, vel in alio perspicuo: et ideo species et exemplum non sunt separata per subjectum, sed. per intentiones et rationes eorum tantum. Haec autem forma est etiam rei vera quidditas: quoniam res constitutae in esse non habent hoc quod sunt a materia, sed a forma: quoniam materia est in potentia: et cum res est in potentia, non est hoc quod est, cum potentia sit ad opposita, et non habet se plus ad esse quam ad non esse: et si plus se habet aliqua materia ad esse quam ad non esse, hoc non est ex materia, sed ex dispositionibus quae quidem non dant esse formae, sed ex forma substantiali habet res hoc quod est: et ideo ipsa est propria rei quidditas: et cum diffinitur res, ratio diffinitiva dicens quid est res, sumitur ponos formam, sive ipsa concepta sit cum materia, sicut est forma naturalis, sive sit non concepta cum ipsa, sicut est forma mathematica et forma divina: et ideo forma dicitur ratio ejus quod erat esse quid, et dicitur quod erat melius quam quod est, ut notetur prioritas formae ad esse quod est actus ejus . Esse autem quid, est esse in forma determinante rei quidditatem.

Genera autem hujus formae sunt formae communiores quae continent formas proprias: quoniam cum datur ratio diffinitiva, oportet quod ipsa incipiat a ge-

nero primo: quia quidditas propria componitur a forma communi quae est genus, et a forma propria quae est differentia constitutiva speciei: et sic oportet quod sicut resolutio generis propinqui stat in genere communiori, et procedit resolutio usque ad genus generalissimum, quod eodem modo incipiat compositio quidditatis a generalissimo: quia quod ultimum est in resolutione essentiarum, primum est in compositione earum. Hoc autem modo se habet diapason ad proportionem dupli: quoniam nota qua) est diapason, sicut dicitur in musicis, componitur ex proportione duorum tonorum ad unum. Genus autem continens hanc proportionem est numerus sonorum: et quia harmonica aliquo modo est sub arithmetica, genus quod est remotius illo est numerus. Hoc autem modo quidditatis se habent partos diffinitionis in diffinitione positae ad fotum diffinitum.

Non lateat autem quod si forma generaliter sumitur, dicetur forma omne illud quod informat ad esse aliquod secundum actum: et sic dividitur forma in formam substantialem, et formam accidentalem. Forma vero substantialis adhuc dupliciter dicitur, scilicet quae est substantia et quid dicit, et quae est accidens et dicit quid. Substantialis autem quae est substantia et dicit quid, est sicut lapideitas in lapide, et anima in corpore animato: sed substantialis quae non est substantia, sed dicit quid, est sicut color forma generalis est albedinis et nigredinis, et sicut quantitas ad bicubitum et tricubitum. Non enim sequitur si aliquid dicatur substantiale, quod ipsum continue sit substantia: quia substantiale modium est inter substantiam et accidens, et accidentale similiter. Videtur enim substantiale quod habet modum substantiae et rem accidentis, et quod habet rem substantiae et modum accidentis: similiter autem acci-

dentale dicitur aliquando quod habet rem substantiae et modum accidentis. Sicut dicimus accidere homini, quod est Socrates: quia non convenit ei gratia hominis, sed per hoc quod homo habet esse in subjecto individuo quod est Socrates.

Accidentalis autem forma est multiplex. Aliquando enim dicitur forma quae eadem subjecto cum figura, differens secundum rationem, ut forma idoli est figura idoli. Sed forma dicitur comparatione ad formatum, quod est ad intra, hoc est, ad subjectum comparare formam: figura autem dicitur secundum quod est terminatio quanti, quod est comparare eam ad extra, ubi in exterioribus subjecti convenit lineatio quanti quae in se claudit totum quantum: et haec forma inter accidentales magis est propria. Videtur autem generaliter aliquando omnis affectio subjecti secundum aliquod accidens forma: et hoc modo dicitur forma compositioni contingens simplici et invariabili essentia consistens: quia accidens non contingit nisi composito, et per se non variatur, sed potius subjectum recipit variationem per ipsum. Abusive autem dicitur forma ordinatio multorum ad unum quod est sicut movens, sicut dux forma exercitus. Et aliquando dicitur forma ordo vivendi, sicut dicimus legem praescribere formam vitae.

Nos autem hic non intendimus nisi de forma naturali: et de illa oportet scire, quod secundum Avicennam et sequentes eum, est aliquando simplex, et aliquando composita. Dicit enim quod forma est in simplicibus essentia eorum sicut in elementis. Et in compositis est completio quae non est simplex. Unde dicit quod aliquando natura rei est juncta ex multis virtutibus, sicut Immanitas quae retinet in se vires naturae corporis et vires animae. Et ex hoc surgunt duae opiniones circa formam substantialem, quarum una dicit quod ipsa est simplex, alia au- tem dicit quod sicut est in materia secunda, quod in ipsa est virtus primae materiae et praeter haec disposita est: ita est in forma, quod secunda forma habet in se omnium praecedentium formarum vires et essentias: et hoc videtur velle etiam Aristoteles , ubi dicit quod eadem est ratio animae quae figurae: quia sicut figura prior est in consequente sicut trigonum in tetragono, ita vegetabile est in sensibili et sensibile in rationali: et hoc modo esse est in vita, et esse forma est prima. Et si nos colligamus omnes formas, tunc prima erit esse, et secunda erit forma quae est corporis quantitate determinati, et tertia erit corporis habentis contrarium, et quarta erit corporis mineralis, et quinta vitalis, et sexta sensibilis, et septima rationalis.

Rationes autem positionis illius, quod forma sit simplex, sunt: quia compositum est ex materia et forma, et talis non est compositio formae. Amplius forma cum sit alterum componentium, oportet quod ipsa sit simplex: quia aliter compositio iret in infinitum. Adhuc autem differentia forma est simplex: ergo forma est simplex. Adhuc autem si forma in quantum forma esset composita, tunc omnis forma esset composita: ergo prima forma esset composita, quod est inconveniens: quia tunc oporteret quod ante primam formam esset forma. Adhuc autem si formae esset forma, tunc non stabit illa compositio: sed. forma erit formae si est composita: ergo forma non est composita.

Alia autem opinio quae dicit formam esse compositam, dicit non omnem formam esse compositam, sed secundam, et tertiam, et sic deinceps: et haec hic utitur his rationibus. Quin id quod virtutem et operationem habet modo aliquo, hoc est in ipso per essentiam: sed prima forma in. secunda virtutem et operationem habet: ergo est in ipsa per essentiam. Prima autem harum proposi-

tionum patet per rationem mixtio in quo sunt per essentiam miscibilia, eo quod virtutem et operationem habent in ipso. Secunda autem probatur inductive: quia vivum est virtute in sensibili, et esse in vivo, et sic de aliis. Adhuc autem species forma est: et constat quod ipsa componitur ex genere et differentia, sicut per diffinitionem patet: et eodem modo probatur de genere, quod ipsum est compositum, cum tamen sit forma generalis: cum enim, ut inquiunt, omnis forma sit generalis vel specialis, omnis forma est composita.

Sed ad hoc sine praejudicio dicimus, . quod duplex est forma, scilicet quae est ut pars essentiae, et quae est ut totum. Illa autem quae est ut pars essentiae, est duplex, scilicet quae est sicut forma, et quae est sicut intentio. a re abstracta, et utraque istarum est simplex: sed una est sicut forma materiae quae est forma, quae facit in actu materiam, et est pars compositi: altera autem est sicut differentia rei constitutiva, quae est intentio qualitatis essentialis quae de re abstrahitur secundum quod sub forma ultima significatur: forma autem quae est sicut totum, illa est composita, et illa est genus vel species, quorum utrumque compositum est et diffinibile per aliquem modum: et hoc non habet dubium nisi de genere generalissimo, quod non videtur esse diffinibile per genus et differentiam, eo quod non habet genus ante se, nec differentiam, quia aliter iretur in inlinitum: sed constat ipsum esse composi- tum per hoc quod plura habet in se, per hoc quod habet quid et quale, sicut patet cum dicitur, substantia ens per se ens. Ens igitur et per se ens dicunt duo quae sunt de esse substantiae, et sic de aliis praedicamentis. Sic etiam dicamus de omnibus formis: genus enim licet pars sit diffinitionis, tamen totum est potentialiter continens totum esse, et species est quod actualiter totum habet esse rei. Sic ergo videtur nobis, quod forma et est simplex et ex composita. Quod au- tem objicitur, quod prima est in secunda, et sic deinceps, dico quod est in ipsa sicut potentia hoc modo quo trigonum est in tetragono: et tamen compositionem essentialem non facit in ipso cum essentia tetragoni, quia non sunt in. tetragono distinctae essentiae trigoni et tetragoni: sed essentia tetragoni virtute est trigonum, ita forma sequens licet essentia sit simplex, tamen virtute colligit praecedentes formas in seipsa.

Sunt tamen quidam concedentes omnes sequentes formas esse compositas propter rationem inductam. In hac sententia est Avicenna et quidam alii physici. Sed nos movet in oppositum hoc quod sequens nunquam dividitur a praecedente, licet praecedens aliquando dividatur a sequente: et ideo sequens nihil diversum habet a praecedente, sed est quasi essentia unica virtute multiplicata, secundum quod fluit a praecedentibus quae sunt in ipsa non ut diversa, sed ut essentia una: hoc enim modo etiam differentiae sequentes quae simplices sunt, virtute continent primas.

Et quod objicitur quod id cujus virtus et operatio est in aliquo, essentialiter salvatur in ipso, dicendum quod hoc verum est in. his quae sunt unum per modum mixtionis, et illorum virtutes non. operantur pure actu simplicium, sed potius operantur actu mixti: sed ita non est in forma secunda et tertia: quia actus formae primae melius est in secunda, quam in prima. Melius enim et nobilius est rationale quam ens tantum, et melius nunc sensibile quam vegetabile, et adhuc meliori vita vivit rationale quam sensibile: quia in talibus potestativis formis ea quae sunt praecedentium, sunt sequentium excellenter et eminenter. Et ideo per modum compositum non se habent hujus formae, sed potius se habent per modum reduplicatorum quia praecedens non distinguitur ab essentia sequentis, nec miscetur ei: sed potius quasi reduplicata constituit formam sequentem: et ideo sequens est

essentia una simplex et praecedens. Et per hoc patet solutio ad. omne quod objicitur: nos tamen de ipsis in prima philosophia amplius dicemus.