CAPUT IV.

Quod omne id quod movetur natura, et non ab anima, per se movetur a suo generante, et per accidens ab eo quod removet impedimentum suae actionis.

Si enim accidit id quod natura et non: ab anima movetur, ab aliquo a se distincto per esse et diffinitionem, semper moveri, fiet manifestum quoniam in per se et per accidens secundum naturam et extra nataram fuerint causae diversae quae sunt magis essentiales motui quae sunt mobile et movens, est etiam in moventibus accipere ea quae dicta sunt. Moventia enim quaedam movent extra naturam, sicut quae movent violenter: et quaedam movent secundum naturam, sicut quae movent naturaliter. Exemplum autem eorum quae movent extra naturam et violenter, est in omnibus illis quae non movent ad hoc ut imprimant ei quod movent formam suaui secundum quam

movent, sicut vecti in machinis qui dicuntur manganelli, vel tribuchi, vel

Mixtae, movent lapidem: et sic chorda arcus movet sagittam, et sic manus projicit lapidem: talia enim omnia non sunt natura sua propria moventia grave, sed per impetum qui fit in eis, aliunde movent. Exemplum autem eorum quae movent naturaliter, est in omnibus his quae formam secundum quam sunt moventia, nituntur motu suo imprimere ei quod movent, sicut actu calidum movet potentia calidum, et sicut anima movet corpus prosequendo formam, quam concepit. Similiter autem est in omnibus aliis hujusmodi, et in consimilibus istis. Haec autem eadem divisio est de mobili, secundum quod est mobile. Illud enim est dupliciter mobile: aliud enim mobilium movetur secundum naturam, et aliud extra naturam et violenter. Et quod movetur secundum naturam, est per se moveri. Et quod movetur violenter, est per accidens, illud autem quod absolute et simpliciter movetur naturaliter, est illud quod habet in se susceptivam et passivam potentiam recipiendi formam, secundum quam movet motor suus per inchoationem ipsius formae in ipso: quoniam intendit ei suus motor imprimere per motum quo ipsum movet: et habet in se tale principium per se, et non secundum accidens, sicut potentia quale vel potentia calidum vel frigidum efficitur actu secundum qualitatem illam informative, ad quam. fuit ordinata potentia ejus: et similiter est de eo quod potentia quantum, aut potentia ubi. Dico autem absolute et simpliciter talia esse quae moventur naturaliter, praeter ea quae moventur violenter. Illa enim aliquid naturae habent in motu quo moventur, sed non. absolute moventur secundum naturam, sed secundum quid: et hoc declarabitur in tertio de Caelo et Mundo . Et voco principium passivum receptum in quo inchoata est forma agentis hoc modo quo dixi in primo horum librorum, quia omnis forma moventis inchoata est in materia: aliter enim non est materia propria, neque mobile proprium motori suo potius quam alii: oportet enim quod moventia inferant passiones suis propriis mobilibus, et agentia suis propriis passivis; et hujusmodi passivi et mobilis generale signum est quando in eo talis invenitur potentia, quae non indiget nisi uno determinato motore ut exeat in actum. Si enim plures exigeret motores, tunc non esset per se appropriata uni: et sic non esset alicujus agentis proprium, sicut figura hominis potentia est in semine hominis, et figura idoli potentia est in cupro eo modo quo cuprum est subjectum arti. Dico autem quod haec potentia insit illi passivo per se, et non secundum accidens: quia aliquando idem numero mobile movetur et quale et quantum: sed tunc alterum alteri accidit, et non est ei essentiale, sicut quando calidum potentia fit actu calidum: tunc enim ideo quod calor est dissolvens et extcnsivus, fit etiam id quod sit calidum majoris quantitatis: hoc forte non fuit de intentione agentis: sed ideo fit, quia talis extensio accidit calori quando est in materia dissolubili et extensibili. Hoc autem quod jam diximus, universaliter dicimus fieri in corporibus simplicibus quando moventur secundum locum: illa enim ab alio moventur extra naturam et violenter, et ab alio moventur secundum naturam sive naturaliter, sicut ignis et terra, quorum unum est leve simpliciter, et aliud grave simpliciter: et ideo magis manifesti sunt in eis motus dicti quam in elementis mediis. Moventur autem natura cum actus eorum quos imprimunt eis sua propria agentia, sunt potentia ipsorum, et in eis ipsis eo modo quo dictum est.

Causa autem quod non manifestatur in talibus quid sit ea movens, est quia potentia ponitur esse multipliciter: et ideo non expresse scitur a quibusdam a quo ignis moveatur sursum, et a quo terra moveatur deorsum. Hoc autem demonstrabimus in simili. Potentia enim passiva quae receptiva est actus et complementi, dicitur dupliciter: quia nos dicimus, quod secundum, alium modum potentiae receptivae est potentia sciens ille qui adhuc addiscit et eget ut doceatur, et secundum alium modum potentia est sciens ille qui jam habet scientiam in habitu, sed non. considerat secundum actum: prior enim qui eget doctrina, non habet potentiam. in qua fit complementum, nisi per inchoationem: quia est in potentia sua habitus conf usus non adunatus, qui est in primis principiis scientiarum quae homo scit per naturam. Secundus autem habet habitum, et potest agere actiones habitus quando voluerit, nisi sit impeditus: et ideo primus est per se potentia sciens: sed. secundus non est per se potentia sciens in actu, sed potius per accidens impeditur ab opere scientiae: et generale est in utroque istorum modorum, quod semper sit actu id quod est potentia, quando simul sunt activum et passivum. Si enim docens secundum suam doctrinam tangat et informat potentia scientem quae potentia scit, per se efficitur actu doctus et sciens. Similiter cum removens impedimentum simul sit cum sciente non considerante, efficitur sciens actu considerans: sic enim addiscens ex potentia esse ad discentem fit alterum aliquid a potentia, quia efficitur in actu. Cum autem sic habet actum sciendi et non sit aliquid quod prohibeat ipsum, tunc secundum actum et complementum quod recipit, operabitur, hoc est, considerabit secundum actum de scibilibus quae jam didicit. Si enim ita non diceretur, tunc sequeretur necessario quod post scientiam acceptam inesset sibi adhuc ignorantia, quae secundum contradictionem habet se ad scire: et sic si-

mul sciret et non sciret: quia non valens considerare cum non habeat impedimentum, est ignorans: et hoc est impossibile: ergo oportet dicere quod habens scientiam secundum actum considerat, si non habet impedimentum. Si autem nos quaeramus quid moveat eum ad considerandum inter duo moventia, scilicet utrum moveat eum ad considerandum ille qui docet eum et generat in eo scientiam, vel ille qui removet ei impedimentum postquam doctus est, invenimus quod docens ipsum movet cum per se ad considerandum: quia dat ei formam, ad quam, necessario consequitur considerare si non impediatur: sed removens obstaculum, movet eum per accidens: quia motus ejus non dat ei considerare, nisi per accidens: eo quod considerare inerat ei prius si impedimentum non habuisset. Si autem aliquis objiciens dicat, quod sciens seipsum movet ad considerandum, et sic non indiget motore removente impedimentum: quia impedimentum considerationis suae non est nisi voluntas sua: et ideo quando vult, tunc considerabit. Dicemus quod hoc per accidens est, sicut medicus sanat seipsum, et non in quantum medicus efficitur sanus, sed in quantum aeger: ita et hoc. Iste enim remotor est impedimenti sui non in quantum est effectus depotentia considerante actu considerans, sed accidit hoc ex. illo quod in potestate habet impedimentum removere.

Est autem adhuc intelligendum, quod considerare secundum actum est a forma scientiae quam iste accipit a sciente: et ideo quando doceris dat ei scientiam, tunc cum scientia dat ei omne quod sequitur ad scientiam i et ideo docens per se movens est in utroque motu, sicut supra diximus. Similiter autem per omnem modum se habet in physicis quantum ad moventia corpora simplicia, quae sunt quatuor elementa. In talibus enim id quod est actu frigidum, potentia est calidum, antequam generetur et fiat secundum actum calidum. Cum autem gene- ratum est et accipit formam calidi, et fit

ignis, tunc operabitur operationem calidi, quae est ardere, nisi habeat aliquid quod ipsum impediat ab operatione: unde ab eo a quo accipit formam ignis et caloris, ab eodem accipit omnem operationem et omnem proprietatem, quae sequitur formam ignis et caloris. Similiter autem se habet et tunc grave et Iove. Leve enim fit ex gravi per hoc quod grave est leve in potentia: et tunc fit leve a generante ipsum a gravi: sicut quando fit ex aqua aer, vel ignis: vel quando fit ex terra alterum illorum. Grave enim primum potentia est leve, et tali potentia quam vocamus per se potentiam passivam et receptivam, in qua per inchoationem solam est forma levis. Cum autem jam est leve secundum complementum, tunc habebit ab eodem generante omnia quae sequuntur levitatem, quae sunt motus ad superius, et locus superior, nisi aliquid impediat. Actus enim consequens levitatem est in aliquo ubi determinatum esse, et hoc est sursum: sed aliquando prohibetur, quando detinetur in loco contrario: sicut quando ignis vel aer clauditur in vase, vel retinetur in materia deorsum cadente, sicut est de igne in lignis: et sicut diximus de motu secundum locum simplicium corporum, ita etiam se habet in quanto secundum motum augmenti vel diminutionis, et in quali secundum motum alterationis. Signum autem hujus est, quia nos videmus quod quantum generans ei quod generatur, largitur de sua forma, tantum largitur ei de suo loco et de suo motu. Cum enim ignis agit in grave quod est terra, primum dissolvit ipsum, et tunc elevat ipsum parum, et postea dissolvit et rarificat ipsum plus et plus: et cum omnino ipsum ignivcrit, tunc adjuvat sibi id quod generavit in loco suo naturali: et ideo locus et motus datur a generante sicut forma: sed forma datur principaliter, et locus et motus dantur per consequens, sicut ea quae propria accidentia sunt formae datae per generatio- nem: et licet ita sit ut dictum est, tamen propter hoc quod latet hoc in corporibus simplicibus, quaeritur a Platone et a quibusdam aliis, quare in suum proprium locum moventur gravia et levia, quando sunt extra ipsa ? cum non videatur distinctus ab eis motor intrinsecus vel extrinsecus, sicut in animalibus et in his quae moventur violenter distinctus motor invenitur. Causa autem quare moventur in propria loca quando non sunt prohibita, nulla alia est, nisi quia ex forma accepta a generante ipsa apta nata sunt inesse, et non alibi ubi sunt sua generantia, et hoc esse forma levi et gravi: unde per essentiam est leve sursum, et gravo deorsum, et levi sursum moveri, et gravi deorsum moveri, sicut diximus.

Sed potentia levo et potentia grave dici fur multipliciter, sicut dictum est de potentia sciente. Cum enim adhuc est sub forma aquae et terrae secundum actum est grave, tunc quodammodo potentia est leve: quia materia sua susceptiva est formae levis: et quando jam factus est aer vel ignis, et habet in se formam levis, tunc aliquando convenit ipsum esse potentia leve. Convenit autem aliquando, quod propter aliquod impedimentum neque sursum est, nequo sursum ascendere potest, sed continue quando ablatum fuerit impedimentum, tunc agit actum levis, et tunc fit sursum, per hoc quod ascendit. Similiter autem est de quali, quando de generatione deductum est ad formam qualitatis generatae, tunc in actu immutat secundum illam, sicut superius diximus, quod sciens mox considerat, nisi aliquid prohibeat ipsum. Similiter autem quod est actu factum quantum, mox extenditur in majorem locum, nisi aliquid prohibeat ipsum. Illud autem quod est movens sive removens id quod sustinet et prohibet generatum ne agat operationem sua) formae, illud potest dici movens et

non movens, sicut ille qui divellit columnas domus, aut qui dejicit lapides qui jacuerunt super columnas: aut ille qui emittit aquam contentam in vase. Illo enim secundam accidens movet, sed per se non movet. Movere autem secundum accidens dico sicut paries dicitur pilam sphaericam movere, quando repercutitur projecta ad parietem: hanc enim projiciens per se movet, sed per ipsum movet ipsam paries: et similiter movet ipsum generans dando ei formam, dat ei omnia formam generantis consequentia. Sed auferens impedimentum movet ipsum per accidens nihil dando sibi, sed tantum impediens id quod jam inest ea removendo. Jam enim per formam sibi datam inest ei esse illud quod per se consequitur formam datam, licet impediatur ab exteriori. Iste tamen sermo quem hic fecimus de movente, licet sit generalis secundum omne genus motus, complebitur specialiter de movente secundum locum in tertio de Caelo et Mundo, ubi cum perscrutatione diligenti inquiremus de motibus levis et gravis. Manifestum igitur ex dictis est, quod nihil horum simplicium corporum movet seipsum, sicut antiquitus opinatus est Plato, et post eum Galenus, et in processu temporis Seneca. Sed omnia talia sui motus in se habent principium, non quidem movendi se active et faciendi et recipiendi hoc a generante ipsa, et dante eis formam cujus est motus et locus ad quem moventur.

Recolligaiiius igitur inductionem nostram dicentes, quod omnia quae moventur, aut natura moventur, aut extra naturam, sive violentia quod idem est. Quod autem extra naturam moventur omnia, moventur a quodam motore qui est extra ipsa per diffinitionem et esse. Eorum autem quae natura moventur, iterum quamcumque moventur a seipsis, sicut anima- lia moventur a motore aliquo distincto ab

eo quod movetur per diffinitionem et non per esse. Et similiter ea quae non moventur a seipsis et moventur natura, ut gravia et levia, moventur et ab aliquo motore, qui distinctus est ab eis per esse: quia aut moventur a generante et faciente leve et grave in forma levis et gravis, aut ab eo quod solvit et removet ab eis impedientia et prohibentia, ut agant actum gravis et levis. Omnia igitur quae moventur, ab aliquo movebuntur distincto ab ipsis per diffinitionem et esse, aut per diffinitionem solum: et hoc est quod volumus declarare.

Nec aliquis iniretur si tantam quaestionem determinamus per inductionem : ''scimus enim quod inductio non certificat quantumcumque universaliter inducatur, nisi praedicatum ab omnibus particularibus inductis participetur essentialiter: quia tunc particularia participant praedicatum per se, et universalis recipiet praedicationem per se praedicati ejusdem: quia licet probemus quod quilibet triangulus in particulari est albus, non possumus probare quod triangulus universaliter et necessario est albus: quia convenit quemlibet album non esse. Et ideo forte mirabitur aliquis, quod sumus contenti inductione: quamvis enim induxissemus hic particulariter omnia mota ubi, nisi prius in principio septimi induxissemus demonstrationem de universali, quod scilicet omne quod movetur, ab alio a se distincto movetur. Nec hic fecimus inductionem ut probaremus universalem quam hic demonstravimus, sed potius ut excluderemus quaestionem Platonis et Galeni et Senecae contingentem de corporibus simplicibus, quae videntur per se moveri ad Ioca sua quando sunt extra ubi prius. Nos enim diximus quod tunc moventur a motore qui. est motor per accidens: eo quod et ipsa non sunt in potentia per se, sed per accidens, cum jam per se habeant formam per quam ascendant.

et sunt in loco sursum vel deorsum, sed impediuntur ab aliquo per accidens et non per se.