CAPUT VI.

De necessario in disciplinis qualiter differat a necessario in physicis.

Est autem necessarium in disciplinis demonstrativis quod fuit Antiquis causa erroris, in quo est necessarium simpliciter propter suppositionem finis: licet enim scientia conclusionis finis in demonstrativis, tamen praemissa non. sunt necessaria propter conclusionem, sed in se habent necessitatem, et propter necessitatem earum conclusio est necessaria:

et cum ipsa habeat necessitatem rei, non attenditur in ipsis necessitas consequentiae tantum, sed potius necessitas rei quae consequitur, quae vocatur a quibusdam necessitas consequentis. Est igitur in ipsis processus a praemissis ad conclusionem, et conclusio est necessaria propter praemissas, et non e converso: et si procedatur a conclusione ad principia, non erit demonstratio propter quid, sed quia: et illa demonstratio non ponit necessitatem nisi consequentiae: quia ultima non sunt vera et necessaria propter prima, sed e converso: quia effectus nihil dat causae, sed potius causa effectui.

Videamus ergo de necessariis istis in quo conveniant et differant. Conveniunt autem in hoc quod tam in physicis quam in disciplinis est necessarium similiter, ita quod in utroque est principium et principiatum: et hoc patet. Si enim velimus concludere, quoniam rectilineus triangulus habet tres angulos duobus rectis aequales, nos accipiemus causam anguli trianguli rectilinei. Causam dico non inquantum est angulus, sed in quantum tantus quantus potest contineri duabus rectis lineis et a se inclinatis: et dicimus quoniam angulus trianguli rectilinei cujus exterior angulus duobus sibi non conjunctis in eodem triangulo inclusis est aequalis: et quia exterior cum sibi conjuncto est aequalis duobus rectis, et ideo necesse est quod interior conjunctus exteriori cum duobus interioribus sit aequalis duobus rectis, et hoc in com. 32 Geometrorum libro primo demonstratur. Unde si interior valet duos rectos, tunc oportet triangulum habere tres angulos aequales duobus rectis, eo quod duo anguli interiores valent unum exteriorem sibi non conjunctum: et sic necessaria est conclusio propter praemissas, et non e converso: quia non propter hoc quod triangulus habet tres duobus rectis aequales, duo exteriores aequipollent exteriori: quia sic idem esset causa et causatum, et principians et principiatum:

tamen bene sequitur, quod si triangulus non habet tres angulos aequales duobus rectis, quod non fuit causa recta per aequipollentiam, quod est interiorem cum duobus interioribus illi non conjunctis esse aequalem rectis. Sic ergo patet quod in disciplinis priora sunt principia sequentium, et ea quae sunt materialia, sunt principia finis: sed in his quae fiunt propter aliquem finem, sive in artibus, sive in physicis fiant, e contrario est. Ibi enim (ut diximus) finis movet efficientem, et ab efficiente infunditur materiae motus, et sic finis est principium totius: et ideo est ibi necessitas conditionis ex finis suppositione. Si enim finis erit, aut est: tunc necessario erit id quod est ante finem, aut est. Si vero id quod est ante aut non, fit sic vel sic secundum quod exigit finis, tunc non est finis, sicut in disciplinis sequetur bene destructi ve. Si enim non sit conclusio necessaria, non erit id quod est ante conclusionem, quod est principium conclusionis necessarium. Ita sequitur et hic destructive, si non sit materia in necessitate debita, tunc non erit finis: sed constructive necessitas materiae non est causa finis, sicut in disciplinis necessitas principiorum causa est conclusionis. Sicut enim in disciplinis principia se habent ad conclusionem, ita in his quae fiunt, finis se habet ad materiam et efficientem. Finis enim est principium in talibus, sicut ibi praemissae principia sunt. Sed differentia est in hoc quod finis est principium non omnium, hoc est, cognitionis, sed actionis et operis. In disciplinis autem principia sunt cognitionis et non actus: eo quod finis est forma actionis et intellectus operativi, et praemissae sunt formae speculativi intellectus et principia speculationis, sicut ante diximus. Si autem quaeritur per quem modum hoc possit esse, cum ante dictum sit quod praemissae sunt sicut materia conclusionis ? tunc enim conclusio erit sicut finis et forma, et ita in disciplinis conclusio debet esse principium sicut in his quae fiunt ab arte vel natura. Di-

cendum quod praemissae, sicut in ante habitis explanavimus, non sunt vera materia conclusionis, nec conclusio est forma sive finis praemissarum, sed effectus: sed potius praemissae ordinatae in materia et figura habentes in se virtutem medii ut medium causa est propter quid sunt formales quoad hoc ad conclusionem: sed in hoc similes sunt materiae, quia est in eis potentialiter scientia conclusionis. Secundum ergo assignatam differentiam necessitatis in artibus et physicis pro parte una, et in disciplinis pro parte alia necessitas in his quae fiunt, procedit, a fine autem omnia alia.

Et ideo si erit domus supposita, necesse est haec materialia fieri aut existere praesentialiter, aut esse futura. Aut universaliter loquendo si finis supponatur, necesse est existere lateres in tectis et lapides in fundamentis, si domus esse vel fore supponitur, non tamen finis propter illa, si vocetur causa finalis, sed si vocetur causa disponens, tunc bene potest dici propter illa, sed melius dicitur finis esse in illis: sed tamen si materialia non essent sub dispositione debita universaliter, tunc non esset finis, sicut domus non est, si lapides et ligna non sunt, nec serra erit nisi sit ferrum dentatam: quia etiam in disciplinis bene sequebatur, si conclusio non est, nec principia sunt necessaria: sicut si triangulus non. habet tres angulos aequales duobus rectis, non erit rectus aequipollens angulus, qui rectis aequipollere supponebatur in praemissis. Manifestum est igitur ex dictis, quod necessarium est in physicis ex conditione finis, et etiam est in. eis necessitas quae dicta est, sicut materia et motus materiae qui. est dispositio ipsius,

Manifestum est etiam quod utraeque causae, scilicet materialis, et finalis quae est formalis, dicendae sunt a physico, sed magis illa cujus gratia fit totum quod fit, quia illa est principium in physicis, sicut jam dictum est, causa materiei secundum quod subjicitur motui materia, et secundum quod movetur ab efficiente, sed non e converso materia est causa finis, non sicut superius diximus: quia est causa ejus sicut subjectum, et hoc secundum esse finis, et non secundum quod est finis vel causa finalis. Principium enim quod est finis, est etiam principium a diffinitione quam ipse dat formam dando, quae ponit rem intra fines et terminos sui esse secundum formam, eo quod forma est in omnibus physicis finis, et etiam principium a ratione secundum quod ipsum est ratio rei ex qua scitur res et cognoscitur. Non enim scitur res nisi per terminos essentiales, in quibus est suum esse: hos autem dat finis qui est forma, sicut dictum est, et ideo est dictum in secundo de Anima, quod diffinitiones sumuntur a fine. Sicut enim in artibus necessitas tota oritur ex fine, quoniam si domus hujusmodi est quae est cooperiens ab imbribus et salvans divitias, oportet haec materialia sic fieri ex necessitate et esse praesentia, et hoc est in arte quae imitatur naturam, In arte autem quae juvat naturam, etiam sic est, quia ideo quod sanitas Socratis est talis, oportet haec materialia sic fieri ex necessitate, et esse sicut purgationes et sudores et hujusmodi. Eodem autem modo si homo est talis secundum materiam, oportet utique esse ea quae sunt materia ejus, sicut carnes, et ossa, et hujusmodi: et si sunt carnes et ossa, oportet esse ea quae sunt ante ea materialia, sicut humores: et si humores sunt, oportet convenire elementa ad mixturam, et sic semper quod posterius est causa: quia propter quid est prius.

Pars autem materialis quae est necessitatis ordinandae ad formam, illa fortassis necessaria est etiam in ratione et diffinitione: quia in physicis quibusdam ita est, quod non tantum materia declaratur esse necessario per consecutionem quae est ex forma, sed etiam ipsa necessaria per se est et pars essentiae, sicut materia earum quae intrant in diffinitionem, sicut serra nescitur nisi diffinitio dicat materiam et formam. Ita est in omnibus physicis quae subjacent motui secundum suum esse. Quaedam autem sunt physica per relationem ad motum quem non habent tales.

Et est generaliter notandum, quod in physicis alterum duorum oportet esse, scilicet aut quod diffinitio detur per formam declarantem materiam secundum consecutionem ad ipsam, aut quod in diffinitione ponatur materia. Si enim diffiniatur species physica, diffinietur per genus et differentiam, et genus est forma generalis, quae non est nisi materia in generali: et sic posito genere sequitur necessitas materiae in genere: differentia autem ultima est propria forma, et ad illam consequitur propria materia,: et ideo dictum est, quod formae physicae conceptae sunt cum materia. Si autem diffiniatur aliqua passionum vel operationum physicarum, oportet poni materiam in. diffinitione: quia operatio illa est su pra determinatam materiam, et passio si- militer. Exemplum, primi est, quod si homo diffiniatur, non recipitur materia in diffinitione ipsius, sed ad utrumque diffinientium supponitur et consequitur necessitas materiae: quoniam si animal. est, necessario erit materia animalis: et si. rationale et mortale, oportet esse materiam corporis ad medium complexionis inter omnia corpora magis accedentem. Exemplum autem est in diffinitionibus digestionum etindigestionum, quae atiam quarto Meteororum ponuntur, cum dicitur, quod digestio est complexio a proprio et naturali calore ex coiitrajaccentibus passionibus. In hac enim diffinitione ponitur efficiens cum materia, cum tamen efficiens ex fine et materia moveatur propter ipsum. Altero ergo istorum modorum diffinitio naturalis concepta est cum materia: sed diffinitio mathematica neutro modo cum materia est concepta: quia si dicam triangulum esse, non consequitur alicujus materiae generalis vel specialis materia ad illud esse necessaria. Similiter si dicam rectum quod est passio anguli quaedam, non cadit in diffinitione ejus materia. Eodem autem modo et multo amplius est in difnitionibus substantiarum, et passionum quae sunt metaphysica: eo quod illa per esse et rationem separata sunt a motu et materia. Haec igitur sunt, quae dicere volumus in hoc secundo libro scientiae Physicorum,