CAPUT XI.

Et est digressio declarans dicta Philosophorum in somnio, ei eas praecipue rationes quae inducuntur pro opinione Aristotelis.

Quia autem perfecte intendimus tradere hoc quod sentimus de materia ista, volumus summatim tangere sententias Philosophorum circa materiam istam. Non enim oportet certificare de his cum quibus posteriores non consenserunt. Fuit ergo sententia Epicuri, secundum quod Alexander tradit, circa materiam istam hoc quod dixit Empedocles, quod scilicet sine ratione necessitatis alia per litem et amicitiam, quae per similitudinem metaphoricam adhaeret rebus, aliquando res vel. universaliter vel particu- lariter congregantur, et per litem natulem universaliter vel particulariter disperguntur: et tunc fit generatio vel corruptio, vel universaliter vel particulariter. Tempus autem congregationis et segregationis, et tempus quietis a congregatione et segregatione, casui et fortunae subjicitur: et haec est sententia Epicuri, praecipue in caelo quod deum dicebat Empedocles, quia illud praecipue dicebat casui subjacere: eo quod nullam in eo invenit congregationem et segregationem: et ideo deum istum dicebat ignorare discordiam, sicut habetur in libro primo de Anima , quem scripsit Aristoteles. Videbat enim in caelo quamdam esse stellam, et quemdam circulum, et quaedam alia ad alias formas terminata: et cum ignoraret quis esset terminator materiae caeli ad tales formas, dixit quod casu omnia talia ad. tales formas determinata sunt: hoc ergo sic dicens dicit materiam aeternam esse, et praecipue in ea motum et quietem tempore casuali per liteni et amicitiam sub orbe lunae, sed caelum non esse perpetuum et formatum taliter, sicut videmus ipsum esse terminatum et formatum, nisi per casum et fortunam. Haec autem opinio ab Aristotele et a nobis tam in secundo quam hic improbata est. Cum enim tempus adhaereat motui, et materia ponatur esse perpetua, oportebit necessario esse motum aliquem, quo educitur de potentia ad actum: et illius motus necessario erit aliquis motor: et sic ibitur in infinitum: quia semper motor et motus erunt ante motorem et motum primum.

Ideo post istum venit Anaxagoras et dixit materiam esse aeternam, sicut et Epicurus: sed cum Epicurus negaret principia spiritualia moventia et poneret casualia corporalia, emendavit ibi opinionem Anaxagorae, et posuit intellectum agentem, cujus operatio ad res naturae est, sicut intellectus artificis ad artificiata: et dixit etiam materiam esse aeter-

nam, et unam esse materiam corporalium et incorporalium: et ideo caelum ex mixtura homogcniorum esse generatum, et post tempus aliquod etiam desiturum: et tempus dixit adhaerere naturae mixti illius sicut subjecto: et ideo dixit etiam tempus esse aeternum. Intellectum autem determinato tempore, et semper moveri propter seipsum, quia principium est, et suae actionis non esse causam quaerendam: nec tamen propter hoc mutari intellectum de potentia ad actum: et aliquando movet, et aliquando non movet: quia hoc non fit ex diversa dispositione intellectus ad id quod movetur, sed ex diversa dispositione materiae mixti ad intellectum: sicut sol semper quidem illuminat, non tamen semper id quod sub ipso est illuminatur, sed aliquando illuminatur cum disponitur ad hoc quod recipiat lumen solis: cum autem habet aliquod obstaculum inconveniens, tunc non illuminatur. Et si quaeratur ab Anaxagora quid facit materiam multipliciter sic diversimode disponi, ut aliquando recipiat motum ab intellectu, et aliquando non, nescivit dicere rationem, nisi casum et fortunam, sicut et Empedocles. In tanto convenit Anaxagoras cum Empedocle, sicut supra habitum est.

Post hos venit sententia de inani et atomis, quae in omnibus conveniunt cum Empedocle, nisi quod ille dixit materiam esse mixtum ex quatuor, isti autem atomos: et ille dixit concavum caeli plenum esse mixto, et illi ex multa parte vacuum: et quod ille dixit motum saepe incipere et desinere, illi autem dicebant motum semper esse et fuisse, et tempus et materiam esse aeternam, et nunquam incepisse, sed moventia principia dixerunt esse discordiam et amicitiam, sicut et Empedocles, Ex omnibus his necessario concluditur ex dictis supra inductis, quia si motus incipit, cum tempus ante sit, absque dubio motus erit ante primum motum: et hoc est inconveniens.

Post hos autem venit Plato et Socrates et Leucippus et alii quidam praecipui virorum de secta Stoicorum et Pythagoricorum: omnes isti in multis sequebantur, Pythagoram eo quod eum tota laudabat antiquitas Philosophorum: et isti spirituales substantias dixerunt esse datores omnium formarum motores materiae: et ut spiritualibus substantiis darent subjectum et habitationem, dixerunt quod illae virtutes quae intelligentiae a quibusdam vel dii vocantur, a prima causa creatae sunt cum caelo: et tempus incepit cum caelo, eo quod caelum simul productum et motum est, et tempus est numerus loci mutationis. Materiam autem dixerunt esse aeternam et subjectam motoribus diis: eo quod prima causa sementem omnium formarum tradidit ei, sicut intellectus artificis sementem habet formarum rerum, quae fiunt ex artificio. Et per motum caeli prima causa fecit movere deos sive intelligentias materias, ut praeparentur ad recipiendum formam, cujus semen est apud aliquem motorem orbis quem aliquem deorum vel intelligentiam vocaverunt. Dixerunt autem hi caelum et motores non esse ejusdem materiae cum clementis: quia materia secundum genus distingui habet per potentiam ad motum. Cum igitur, sicut dicit Aristoteles In libro Xii primae Philosophiae , caelum quod movetur circa medium, et elementa quae moventur recte, non sunt ejusdem materiae: et Ideo caelum et motores dixerunt non esse ex materia praejacenti, sed ex nihilo, sed alia fieri ex materia praejacenti. Sed ex his cum dicant materiam ab aeterno fuisse, necessario iterum erit conclusio, quia scilicet materia non. movetur modo cum ante non moveretur, nisi aliquo modo disposita, tunc motus erit ante primum motum. Concluditur iterum ex his hoc, quod

cum mobile sit materia et movens prima causa, et utrumque sit aeternum, quod non habent assignare rationem, quare non semper movet Deus materiam per creationem caedi, sicut modo facit. Vanitas enim est dicere, quod hoc fuit causa: quia si. in operibus naturae vanum nihil fit, cum opera Dei magis debeant esse perfecta quam opera naturae, omnino magis in operibus divinis nihil vanum fieri potest. Hanc autem sententiam a Platone tota accipit schola Stoicorum. Sunt autem omnes istae opiniones falsae, et ab Aristotele improbatae in Physicis, adhuc et in. prima philosophia irnprobabuntur. Post omnes autem hos princeps Philosophorum surrexit Aristoteles incipiens sectam Peripateticorum, haec omnia improbans, et dicens neque motum, neque mundum incepisse unquam in tempore aliquo praeterito, et nunquam ipsum esse desiturum in tempore aliquo futuro: cujus rationes licet fideliter posuerimus in praehabitis, tamen adhuc volumus redire, et summatim ponere rationes quibus a posteris Peripateticis haec opinio est probata: et sunt in universo septem collectae a Moyse aegyptio Judaeorum Philosopho, quae in diversis locis librorum Aristotelis colliguntur. Prima autem istarum et potior inter omnes, est illa quae in praehabitis capitulis istius tractatus est inducta et explanata, quod scilicet si. motus incepit, quod tunc incepit per motum et motorem qui. fecit novum motum postquam non fuit: et fundatur super hoc, quod omnis motus qui de novo incipit in eo quod ab alio movetur, et in eo quod a se movetur, incipit per motum quemdam alium qui. praecedit ipsum: et sic ibitur in infinitum in motoribus et motibus, nisi ponatur aliquis motus qui nunquam incipit etiam in aliquo tempore praeterito. Et hoc idem probavit Aristoteles per rationem temporis: quia si. dicatur incepisse, tunc ante hoc non fuit: sed cum dico ante hoc et post, dico tunc tempus: ergo tempus fuit ante motus i. ncep-

tionem: et cum omne tempus sit passio quaedam motus, oportebit motum esse ante inceptionem motus: et sic iterum ibitur in infinitum, nisi ponatur primus motus in nullo unquam tempore incepisse.

Secunda autem habetur ex hoc quod Aristoteles dicit ante finem primi Physicorum, et nos etiam supra in primo nostro librorum de auditu physico posuimus, quod materia est ingenerabilis et incorruptibilis: quoniam si generaretur, tunc oporteret quod generaretur ex materia: et sic materia esset materiae: et hoc iret in infinitum: et eadem ratione probat hoc si corrumperetur. Adhuc autem si generaretur materia in esse materiae, oporteret quod materia generata haberet formam dantem materiae esse materiae: quia ratio generationis secundum varietatem est acceptio formae quae dat generato esse secundum quod est generatum: et haec omnia sunt impossibilia apud omnem hominem habentem intellectum sanum in philosophia. Si autem materia est incorruptibilis et ingenii a, ipsa nunquam incepit in. aliquo tempore praeterito, et sic est aeterna. In vanum autem esset materia aeterna quae posset moveri, nisi esset motus quo movetur, et motor ejus aeternus: et cum vanum non sit in operibus Dei vel naturae, oportuit quod motus caeli qui movetur moveat materiam, et motores ejus sint aeterni. Et haec secunda ratio non est propria Aristotelis, sed etiam est aliorum Philosophorum: sed prima est ratio sua.

Tertia autem ratio colligitur ex his quae dixit Anaxagoras in primo de Coelo et Mundo, quod scilicet quidquid, nunquam subiacet corruptioni, nunquam fuit generatum, cum omne generabile sit corruptibile: et quod non est corruptibile, non sit etiam generabile: sed. id quod nullum habet contrarium, nunquam subjacet corruptioni: ergo quod nullum habet contrarium., nullo modo erit generabile: caelum autem nullum habet contrarium: ergo caelum est inge- ncrabilo: et quod est ingenerabile, est perpetuum: ergo caelum et perpetuum: et similiter motus ejus et motor: et sic iterum videtur sequi mundum fuisse

aeternum, vel ab aeterno: quia existente causa existit effectus: et cum motus caeli sit causa generationis perpetuae, et hujus corruptionis super materiam quae perpetua est: videtur ergo, quod mundus semper steterit sicut monstratur.

Quarta ratio quae etiam fortis valde visa est multis Peripateticorum, fuit haec propositio per se manifesta, quod omne illud quod incipit in tempore aliquo, illius possibilitas praecedit suum fieri tempore. Si ergo mundus incepit in tempore, oportuit quod sua possibilitas praecesseritmundumtempore. Non autem potest dici, quod fuerit necessitas existendi mundum: quia omne quod fit antequam fiat, possibile est fieri, et non necessarium: nec potest dici, quod fuerit impossibile mundum fieri antequam mundus fieret. Quaeratur igitur, in quo sicut in subjecto fuerit possibilitas? Et constat, quod non nisi in natura mundi quae est cum tempore: quidquid autem sic est cum materia, indiget corpore moto quod extrahat ipsum de potentia ad actum: ergo ante mundum fuerunt corpora mota educentia ista corpora istius mundi de potentia ad actum: et contra hoc est derisio quae non potest intelligi. Fuit autem quidam ex defendentibus quod mundus incepit, nomine Algazelus, qui dixit se solvisse hanc rationem per hoc quod dixit verum esse quod omne quod de novo incipit, est in potentia antequam incepit, sed non necesse est in potentia causae materialis, sed. in potentia causae efficientis: et sic potentia qua potuit esse mundus antequam fieret, fuit in Deo benedicto mundi creatore. Sed iste decepit seipsum, quia argumentatio procedit de potentia causae materialis: et de hac verum, est quod omne quod incipit de novo, est, ante tempus in potentia causae materialis: ei ideo solutioni illi. ego non consentio: sed: inferius aliam

tentabo solutionem inducere. Istae autem sunt rationes quae praecipue sunt antiquorum roripatcticoru. nl , et quibus potissime innituntur.

Posteriores autem invenerunt alias quatuor quas his addiderunt, quarum tres ponit Moyses aegyptius, et una eis additur ab Averroe Cordubensi in commento libri Physicorum Aristotelis. Unde quinta ratio est, quod si detur creator fecisse mundum, ita quod ipse fuerit ante mundum non creans ipsum, tunc absque dubio fuit non creans mundum: ergo de non creante factus creans actu: ergo mutatus est: et est in ipso potentia, quod ipse aliquid fiat: omne enim tale agens indiget alio quod semper agit, quod extrahat ipsum de potentia ad actum, quod est absurditas magna.

Sexta vero est, quod omne agens quod agit in una hora et non in alia, habet impedientia in opere vel excitantia ipsum ad opus: et impedimentis quidem sublatis, vel excitantibus positis in ipso, tunc agit: quia remotio impedimenti dat operandi facultatem, et collatio excitantis dat ei voluntatem ad operandum, sicut supra induximus et probavimus de omni eo quod agit actionem novam, sive sit non animatum, sive animatum: ergo si non habeat primum talia impedientia et excitantia, non aget actionem novam: sed cum sit creator aeternus, erit actio ejus aeterna: quia actio est substantia sua, vel comitatur substantiam: quia aliter non esset agens primum. Ergo ipse semper perpetue agit: ergo mundus qui est actus ab ipso, fuit semper.

Septima ratio, quae fundatur super hoc quod sua actio necessario est perfectissimo modo quo fieri potest, ita quod nihil, vanum vel frustra sit in ipsa. Si autem expectasset facere mundum, hoc esset vanum, cum a principio potens et sapiens fuerit ad mundi facturam: quia sua sapientia aeterna est, sicut et sua substantia: ergo ab aeterno fuit mundus.

Octava antem est quae fundatur super propositionem quamdam quae in sequen- tibus probabitur, quod scilicet omnis motor exteriori rei habet alium motorem ante se, quo movetur ut moveat: probatur autem in sequentibus, quod omne quod de novo fit, habet extra se motorem ad esse. Cum igitur mundus sit, habebit extra motorem moventem ad esse mundi: ergo et ille habebit extra se alium, quo ille moveatur ut moveat: ergo si prima causa fecit mundum, prima causa habebit extra se motorem, qui movet ipsum ad mundi facturam, quod est absurdum nimis aisti mare: ergo mundus non est factus. Haec ergo sunt fere quae dicunt Antiqui in probatione aeternitatis mundi, quae ideo diligenter sunt collecta, ut videamus utrum demonstrationes sunt necessario concludentes, vel sunt rationes probabiles, quae licet in multis teneant, non tamen habent contrarias ostendentes earum falsitatem.