CAPUT III.

De probationibus Peripateticorum, quod motus sit perpetuus.

Incipiamus igitur primum disputare contra hoc ex his quae nos supra in tertio Physicorum disseruimus, ex. his quae supponi habent in omni demonstratione tanquam principia, ex quibus est procedendum. Dicimus igitur ex supra dictis, quod motus est endelechia, hoc est, perfectio mobilis sive ejus quod movetur secundum quod movetur. Cum autem omnis perfectio non sit nisi in eo quod perficitur ipsa, secundum principia perfectionis ejusdem ad hoc quod motus sit, oportet esse ea quaepossible est moveri, quae sunt subjecta motus secundum quemlibet motum et quietem. Hoc etiam sine resumpta diffinitione motus quilibet concedit et confitetur: quia per se notum est quod perfectio non est nisi in perfecto: et ideo ad hoc quod motus sit, necesse est esse mobile quod movetur moto, illo, qui dicitur esse perfectio ipsius secundum quemlibet motum. Non enim alteratum hoc est, alteratione movetur, nisi id quod est alterabile secundum quod alterabile est: nec ferri potest secundum locum, nisi illud quod est secundum locum mobile, secundum quod est mobile secundum locum.

Sic autem est per eamdem rationem de movente: quia motus est atiam actus moventis, ut diximus supra: licet aliter sit actus mobilis, et aliter actus moventis: et ideo sicut motu existente, necesse est mobile esse, ita eodem motu existente, necesse est movens esse, cum movens et mobile sint principia: motus, prius natura, vel tempore, vel utroque modo necesse est esse motivum, et mobile prius quam motum: sicut combustibile prius esse necesse est quam motum combustionis qui est comburi: et per eamdem rationem necesse est combustivum esse prius quam comburere. Hoc autem dupliciter est: quia in omnibus motibus qui sunt ad formam, sicut est augmentum, diminutio, et alteratio, oportet quod mobile sit aute motum secundum duplicem, potentiam, quarum una est ad esse, et altera ad motum: quia non augetur nisi quod possibile est augeri., et non alteratur nisi quod possibile est alterari: et ante hanc potentiam oportuit illud quod augetur et alteratur esse: non autem est nec possibile fuit ipsum esse si ipsum esse incepit, eo quod omne quod esse incepit, a potentia essendi procedit ad actum. In motu, autem locali id quod est secundum formam substantialem, statim operatur motum, nisi aliquid sit quod prohibeat, ut inferius probabimus: et ideo id quod movetur localiter, non est primo, et postea movetur localiter, sed. statim localiter movetur, si nihil fuerit prohibens motum ejus. Exilis autem omnibus volumus concludere, quodsi nos ostenderimus motum localem qui causa est omnium motuum, esse perpetuum, quod tunc oportebit dare, quod id quod movet ipsum, est perpetuum secundum substantiam: et id quod movetur ipsum esse perpetuum.

Si enim non essent perpetua, et ideo motus non esset perpetuus: hujus causa esse non posset, nisi altera duarum cau-

sarum., quarum una est, quod dicerentur ista generata et facta esse secundum substantiam, cum non essent: aut quod essent haec duo perpetua, sed movens non moveret ipsum mobile propter aliquod impedimentum.

Si autem detur quod propter priorem istarum causarum, quod motus semper non fuit: quia scilicet oportuit prius fieri unumquodque mobilium ante suum motum, cum mobile ponatur non esse, tunc oportuit facturam illius mobilis esse secundum processum de potentia ad actum: sed factura illa generatio est: ergo generatio fuit ante illum motum, qui per hypothesim positus fuit esse primus. Est autem generatio finis motus, sicut supra diximus saepe: ergo ante generationem est motus: ergo etiam ante generationem primi mobilis est motus: ergo etiam motus est ante primum motum: quod est impossibile: ergo non fuit haec causa, quod motus non esset semper in omni praeterito tempore, quod primum mobile oporteret prius generari in esse, et postea moveri: quia absque dubio sequeretur quod quaedam mutatio esset ante illam quae est accepta, quod sit prius omni motu, secundum quam mutationem factum est id quod movetur primo motu: quod est impossibile et non est intelligibile.

Si autem dicatur quod ea quae sunt principia motus, ut movens et mobile, etiam erant in omni tempore praeterito, ita tamen quod non existebat motus: tunc oporteret quod hoc fuerit propter causam secundam superius enarratam, scilicet quod hoc ideo fuit, quia movens non movit mobile, aut non movebatur propter aliquam dispositionem in altero, vel in utroque inventam, quod impedivit ne movens moveret, vel mobile move- retur: et hoc in primo motore et primo mobili, et scientibus et imperitis videtur irrationale: eo quod primum movens et primum mobile non possunt talibus impedimentis subjacere, etiam secundum vulgus. At vero si aliquis per subtiles ratione magis ingrediatur considerando proprietates primi motoris, et primi mobilis, tunc necessarium est, quod illi magis videatur irrationale hoc quod dictum est. Si enim dicatur quod in primis et perpetuis quaedam fuerunt mobilia secundum substantiam existentia, et alia fuerunt moventia existentia secundum substantiam, et tamen non erat motus, eo quod impedimentum erat movendi in movente vel mobili, vel in utroque: tunc aliquando primum movens est movens, et aliquando non, et primum mobile aliquando movetur, et aliquando non, sicut dixerunt Anaxagoras et Empedocles, quod aliquando est motus et aliquando quies: tunc antequam movens moveat, et mobile moveatur, vel utrumque disponatur ad alterum et accedat ad ipsum, oportet mutari per alterationem primum movens, vel primum mobile, vel utrumque: oportuit enim si aliquando movit et aliquando non, quod aliqua fuit causa quietis. Cum autem quies sit privatio motus, oportuit quod ante hanc quietem fuerit motus: ergo ante illum qui positus est esse primus motus, esset alius motus. Et hoc jam impossibile esse probatum est. Nulla enim causa esse potest, quod prima causa non semper moveret, nisi aliquid moveret ad quietem: et tunc oporteret illam dispositionem tolli per motum alterationis: alteratio autem non potest esse primus motus, sicut nos in sequentibus probabimus: ergo oporteret alium motum localem esse causam, hujus alterationis: et sic aliquis esset motus localis prior motu locali primo: quod sicut jam ostendimus, est impossibile.

Hoc antem quod diximus, invenimus esse verum in omni genere motoris et mobilis. Vi. dem. us enim, quod omnia quae movent et agunt, quod quaedam eorum agunt et movent singulariter ad unum, et unum motum movent. Quaedam autem movent et agunt secundum contrarios motus. Potentiae enim naturales non agunt nisi unum: eo quod natura est ad unum tantum, sicut ignis calore suo non nisi calefacit, et nunquam infrigidat, quando agit essentialem operationem. Nix autem infrigidat, et nunquam essentiali actione calefacit. Potentiae autem rationales et comprehensivae generaliter quae sunt potentiae animae rationalis et sensibilis, sicut scientia et ratio, et hujusmodi sunt activae contrariorum. Et aliquando quidem in naturalibus potentiis videtur aliquid simile esse potentiis sensibilibus et rationalibus, quae dicuntur comprehensivae: quia frigidum aliquo modo calefacit per accidens, quando accipitur ut conversum, et propellens et excellens ante se calidum circumstans et ambiens ipsum et constringens in centro rei frigidatae: sed hoc est per accidens, sicut etiam sciens, licet ipse per se consideret recte, tamen voluntarius peccat aliquando, quando nec operatur secundum eam quae est in ipso scientia, sed potius revertitur ab ipsa, et utitur ea ad contrarium. Sed de his nihil ad praesens, nisi tantum quod sunt agentia naturaliter ad unum, et illa sunt naturalia: et sunt agentia voluntarie et continue ad opposita. Et illa quae sunt agentia naturalia, non possunt esse causa quietis et motus, nisi mutentur per diversas dispositiones secundum quas aliquando movent, aliquando non movent. Illa autem quae agunt per cognitionem, ut videtur, pro libitu agunt, et sunt aliquando causa quietis, et aliquando motus causa: eo quod in ipsis est quiescere et moveri pro voluntatis arbitrio. Sed tamen hoc non est verum: quia etiam in illis oporteret esse diversas conceptiones, si aliquando deberent mo-

vere, et aliquando non. movere: quia una numero et eodem modo conceptione manente, non erit animal causa motus, neque manente uno numero appetitu secundum speciem quae movet appetitum, diversarum autem conceptionum et appetituum causa est id quod occurrit in varietate temporis et motus perfecti per corpus: ergo ante renovationem conceptionum et appetitum erit motus in tempore et a corpore. Redeamus ergo ad propositum generaliter sumendo, quod si quaecumque, sive animalia, sive naturalia, possibilia sunt movere et moveri, et facere et pati, non penitus, neque omni modo sunt possibilia sicut movere et moveri, et facere et pati: sed oportet ea esse disposita, et sic habere se, et proxima et immediata esse, et sibi fieri, quando movere et moveri incipiant. Cum autem haec non moverent et moverentur, sicut necesse habet dicere, qui motum non dicit perpetuum, tunc per alterationem secundum dispositiones illas efficitur unum motivum, et alterum mobile: et per illam alterationem inerit eis tanquam hoc sit movens secundum actum, et alterum, motum secundum actum.

Si ergo dicatur non semper motus esse, et tamen movens et mobile dicatur semper existere, tunc oporteret dicere quod movens et mobile non semper sic se habent ut sufficienter disposita ad hoc quod unum sit movens, et alterum sit mobile secundum actum, ita scilicet quod unum sit nunc actu movens, et alterum sit nunc actu motum: tunc manifestum est, quod incepit motus secundum actum, quod oportuit mutari secundum dispositiones illas movens et motum., vel alterum corum, et tunc secundum superiorem, rationem oportebit motum esse ante primum motum.

Hoc autem et alia ratione est necessariurn: quia scilicet motum et movens secundum actum sumpta sunt secundum aliquid. Relationes autem non innascuntur nisi per aliquam in altero relativorum, vel in utroque factam mutationem, sicut in quinto libro hujus scientiae diximus . Si igitur non semper sit movens secundum actum, neque semper motum secundum actum, oportebit quod sint facta movens et motum per transmutationem: erit ergo, sicut supra probatum est, mutatio ante primum motum: et si mutatio est ante primum motum, tunc etiam motus erit ante motum primum, qui est causa illius mutationis. Ecce istae sunt rationes Aristotelis et quorumdam Peripateticorum, prout melius intellexi, probantium quod non est motus factus.