CAPUT XVII.

De differentiis casus et fortunae, in quo est differentia et occasio.

Differunt autem ad invicem casus et fortuna sicut species et genus. Casus enim in plus est quam fortuna. Quidquid enim a fortuna est, etiam a casu est: sed non convertitur: non enim omnis casus est a fortuna: fortuna enim eo quod videtur aliquid conferre ad felicitatem, dicitur de his quibus inest bene contingere et male contingere in conferentibus ad vitam: et ideo non convenit actus quem in Ethicis diximus esse comparationem voluntatis: nihil enim actuale est nisi voluntas deliberativa, nec actus est nisi voluntatis circa ea quae conferunt ad vitam.

Et ideo oportet quod fortuna sit circa practicam partem vitae quae dicitur actualis. Et signum hujus est quod diximus ante: quia quidam dicunt, quod sic inest felicitati aut prope felicitatem, eo quod aliquid confert ad ipsam, sicut diximus: felicitas enim praxis quaedam est, eo quod est eupraxia: quia est actus perfectissimus secundum virtutem animi: ergo quibuscumque non contingit hoc modo agere, illis etiam non contingit aliquid facere a fortuna: et propter hoc nullum dicitur facere a fortuna, nisi quod habet intellectum deliberantem.

Unde nullum inanimatum facit aliquid a fortuna, neque infans qui adhuc non valet uti. intellectu deliberante, neque bestia: eo quodtalia propositum non habent.

Et ideo neque eufortunium neque infortunium accidit eis, nisi secundum metaphoram et similitudinem, sicut lapides ex quibus fiunt altaria vel imagines deorum Protarchus dixit esse bene fortunatos, eo quod adorantur et honorantur: copulati autem eis qui sunt eis similes, conculcantur pedibus. Adhuc autem sciendum est, quod etiam talibus non contingit aliquid secundum fortunam nisi, passive, cum aliquis circa aliquid operetur a fortuna, et non aliter. Et ideo fortuna eorum non est in actione sua, sedpotius in passione: eo quod ea quae fiunt circa ipsos ab operantibus per intellectum, sunt similia felicitati, cuidam.

Sed casus est in aliis animalibus ab homine operante per intellectum, sicut inquit aliquis, quod equus venit casu et salvatus est: quia perditus fuisset si non venisset, tamen venit propter hoc quod salvaretur. Et similiter tripus cecidit, eo quod remotum fuit id quod, sustentabat eam. Cadens autem cecidit sic ut esset apta sedes sedenti super eam: et hoc fuit casu, quia non. cecidit propter hoc.

Quare manifestum est, quod in his quae simpliciter propter aliquid fiunt, quando non fiunt propter illud quod accidit ex fieri eorum, sed causa eorum, est extra ipsa et intentiones eorum, tunc dicuntur fieri a casu. A fortuna autem, dicuntur fieri quaecumque de numero casualium fiunt apposito, in habentibus propositi usum quoad intellectum deliberantem.

Signum autem quod casus sit in his quae sortiuntur fines accidentales, est illud, quod est frustra et vanum. Frustra enim dicitur id esse quod fit propter aliquid, cum non sortitur finem intentum, sicut deambulatio qu ae fit propter depositionem ventris, frustra est quando non sequitur depositio: tunc enim deambulatio dicitur esse frustra facta, et frustra dicitur talis homo deambulasse, tanquam

hoc sit frustra, quod de se aptum est consequi aliquem iinem, et non consequitur ipsum quem aptum natum est consequi. Sicut autem diximus, finis duplex est, scilicet operantis, et operis. Finis autem operantis potest aliquando esse stultus, quando videlicet talis est ad quem nullo modo ordinatur ordinatio sua, et quem impossibile est eum consequi per operationem illam: et tunc non dicitur operatio vana vel frustra si non consequitur finem, quem ille stulte intendit. Sicut si aliquis dicat se balneari ut sol eclipsetur: non enim propter hoc balneatio est frustra si sol non eclipsabitur: quia per balneum non est talis finis aptus natus acquiri: et ideo deridendus est talis qui hoc intendit. Sed alius est finis operis qui frequenter obtinetur opere illo: et ideo tale opus est frustra si finem ad quem est non obtineat.

Oportet tamen scire, quod licet in hoc , loco diversi Philosophi pro eodem accipiant frustra, et vanum, et otiosum: tamen habent apud Latinam, linguam istam differentiam: et est frustra hoc quod jam dictum, quod videlicet fit intentione obtinendi finis ad. quem etiam de se ordiantum est, et tamen non consequitur illum finem. Vanum autem proprie est, quod de se non est aptum natum ut sit alicujus utilitatis vel nocumenti causa, sicut est motus digiti praeter indigentiam et intentionem. Otiosum, autem dicit opus demonstrans vanitatem operantis: et ideo sonat hoc vitium quoddam in operante: leves enim otiosa faciunt: et ideo otiosum et vanum idem sunt subjecto, sed. differunt secundum rationem, ut dictum est: sed id quod est frustra, proprie loquendo etiam, secundum substantiam differt ab utroque ipsorum.

Casus autem qui ex se praeter intentionem accidit, secundum suum nomen venit ab eo quod est frustra: cadit enim operatio in casu ad finem non interitum, sed in eo quod est frustra cadit a fine intento: et ideo utrumque istorum videtur ex se accidere, cum finis sit extra intentionem: et ideo etiam quod nos vocamus casum, Graeci vocant ex se accidere. Cujus exemplum est cum cadit lapis de submota columna quae sustentabat eum: hic enim cadit non ut percutiat vel vulneret, sed cadit proprio pondere, cum remotum sit sustentans ipsum ut descendat. Vulnerat autem ideo quia habuit caput objectum descensui ejus: et ideo vulnerare extra intentionem est lapidis cadentis et columnam deficientis. A per se ergo et casu cecidit lapis ut vulneret tunc. Aliquando tamen cadit ut vulneret, quando projicitur ad vulnerandum aliquem. Casualis autem casus qui vulnerat, dicitur a quibusdam vanus vel frustra, eo quod sit finis non intentus: quia vanum et frustra est, quod non habet finem intentum: sed hoc dictum secundum nostram linguam est minus proprium. Sic ergo differt casus a fortuna generaliter.

Sed maximam quam potest habere differentiam casus ad fortunam, habet in operibus naturae: cum aliquid, in operibus naturae fiat extra naturae intentionem, et est sicut digitus sextus, vel duo capita in uno corpore, vel carentia digiti, vel aliquorum membrorum: tunc enim non a fortuna dicitur fieri, sed a casu, et ab eo quod est per se et frustra, secundum quod quidam per se frustra vocant casum. ista igitur est alia differentia casus et fortunae quam praedicta, quia fortuiti eventus causa est tota extra: quia finis fortuitus fotus est extra eum cui accidit. Sed casus in opere naturae quamdam causam habet, intra quae videlicet est materialis vel diminutio materiae vel corruptio alicujus principiorum in mate- ria, sicut nos infra, dicemus. Ego tamen in isto exemplo non multum video proprie esse casum, nisi large sumatur: et ideo etiam ipse Aristoteles talia etiam nata in libro de Animalibus vocat occasio nata et non casualiter nata. Casus enim est causa per accidens. Occasio enim minus dicit quam causam, et est, ut diximus, quando propter aliquod accidens aliquid causatur, sicut in moribus dicimus aliquem dare occasionem quando innuit vel negligit aliquid propter quod aliquis damnificatur . Et ita est in talibus naturae operibus, quod abundantia materiae dedit occasionem producendi digitum sextum, et diminutio fecit diminui in aliquo membrorum, et debilitas caloris vel intemperantia quae munt in semine alterius corruptionis, fecit occasionem: et aliquando divisio secundinae fecit jungi duo corpora et conglutinari: et ideo secundum veritatem quam tradit Ptolemaeus in libro de nativitatibus, nativitates tales occasionatae sunt in causa particulariter movente, quae est vis formativa seminis et praeparatio materiae ad formam: sed cum sunt intentae in causa universaliter movente, quae est qualitas proveniens ex situ et respectu stellarum in hora qua semen cadit in matricem. Et ideo principia dant geneatici, quibus praedicantur et praenoscuntur tales nativitates: et expertum est quod talia principia frequenter eveniunt. Dictum est igitur in tantum quid sit per se, et quid frustra, et quid casus, et quid fortuna, et quam habeant ad invicem differentiam.