CAPUT VII.

De probatione, quod idem nunc et indivisibile est in toto tempore.

Et quia jam nos ostendimus continuum non componi ex indivisibilibus, oportet illinc nos loqui de nunc indivisibili, quod accipitur in tempore, utrum sit unum et idem, ut postea videamus an in ipso possit esse motus. Si enim ipsum sit indivisibile ut unum, tunc si dicatur motum esse in ipso, et motum esse indivisibilem: et hoc nos ostendemus in sequentibus esse falsum. Dico ergo quod duplex nunc est in tempore: unum quidem secundum seipsum nunc dicitur, et alterum quod est tempus breve compositum ex praeterito propinquo ad praesens, et ex futuro quod conjungitur propinquo praesenti: et hoc vulgariter nunc et apud Grammaticos dicitur, ideo quia praesens componitur ex praeterito et futuro: et hoc non secundum seipsum vocatur nunc, sed secundum alterum quod est praesens: quia habet conjunctionem cum parte praeteriti et cum parte futuri: et cum nos quaerimus, utrum idem sit ? intelligimus de eo quod secundum seipsum dicitur nunc: et hoc est idem simplex, quod solum de tempore potest accipi.

De illo ergo loquentes dicimus, quod necesse est in ipso nunc, quod non secundum alterum, sed secundum seipsum et principaliter nunc dictum est esse indivisibile, et ratione necesse est quod hoc in omni tempore sit idem ipsum : et nos quidem ostendemus quod ipsum est idem, et ex hoc concludendus quod est indivisibile. Quod autem sit idem, sic probatur. Cum enim duo tempora, scilicet praeteritum et futurum, continuentur aliquo quod est finis unius et principium alterius, eo quod omne continuum sic continuatur, oportet quod aliquid sit ultimum praeteriti, ita quod nulla pars praeteriti sit, et quod aliquid sit ultimum futuri, ita quod nulla pars futuri sit : et ideo ultimum continuans utrumque. In praeterito quidem nihil est futuri per modum partis, et in futuro nihil est praeteriti : et quod sic neutrius pars est, hoc esse diximus in quarto libro terminum utriusque : quia est finis unius et principium alterius : sic utrumque tempus terminatur ad ipsum.

Si ergo demonstretur quod talis est terminus hujus per se, et quod nihil futuri in praeterito, et nihil praeteriti in futuro, et quod est idem ipsum secundum sensum, licet differat in ratione, secundum quod est finis unius, et principium alterius, tunc simul cum illo declaratum est, quod idem nunc est indivisibile : quia si esset divisibile, cum ipsum sit tam futuri quam praeteriti terminus, oporteret etiam quod esset pars utriusque temporis : quia id quod dividi potest, est pars quantitativa continui : et sic cum sit causa praeteriti et futuri, ut dictum est, sequeretur quod alia pars praeteriti esset in futuro, et quod alia pars futuri esset in praeterito : et ideo necessario sequitur, quod si idem est in praeterito et futuro, quod sit indivisibile, nec pars praeteriti, nec pars futuri.

Probemus ergo quod necesse est idem esse ipsum nunc quod est terminus utriusque temporis. Si enim non est idem, tunc dabitur quod alterum est. Si autem alterum est, cum sit in tempore, oportebit quod illa nunc quae altera sunt in tempore, aut immediate se consequantur in tempore, et tangant se in ipso, aut non immediate sequentur, ita quod sint separata per aliquid intercidens medium inter ea. Si autem detur quod nunc quae altera sunt consequenter se tangunt in continuo tempore, tunc oportet per ea quae in principio hujus sexti dicta sunt, quod continuum tempus sit ex indivisibilibus : et quae consequenter se tangunt in continuo, uniuntur per formam continui : hoc autem est impossibile, quod continuum sit ex indivisibilibus : ergo nunc altera non sunt consequenter in continuo tempore. Si autem esse dicantur separata ab invicem in continuo tempore, tunc oportet quod aliquid inter ea incidat medium sui generis. Medium autem oportet quod sit de genere extremorum : et ideo inter duo non incidit medium nisi tempus : omne enim continuum talis naturae est, quod oportet quod inter duo extrema sit medium, quod est de genere illorum extremorum : unde inter duo puncta non intercidit punctum, sed linea, et inter duas lineas non intercidit nisi superficies, et inter duas superficies non intercidit nisi corpus : cujus causa est, quia continuum fluit ab indivisibili : et ideo ab indivisibili quod est unius generis, non fluit continuum quod est alterius generis. Sic ergo cum omne medium intercidens inter duo indivisibilia sit unicum et unius generis cum ipsis, oportet quod etiam inter duo nunc separata non intercidat nisi tempus. Indivisibile enim non intercidit nisi inter duo indivisibilia: quia sic indivisibile consequenter esset in divisibili, et sequeretur idem quod prius. Constat autem quod si tempus intercidat medium, hoc tempus est divisibile. Ostensum est autem quarto libro hujus scientiae, quod omne corpus est divisibile. Si ergo dicatur hoc totum esse nunc, scilicet duo indivisibilia diversa cum tempore quod intercidit, sicut ponit adversarius ipsum nunc esse divisibile : et si ipsum nunc est indivisibile, tunc erit in tempore, sicut pars continui temporis. Est autem ipsum in praeterito et futuro : ergo in praeterito est aliquid quod per substantiam et subjectum pars futuri est, et in futuro est aliquid quod est pars praeteriti : quia illud nunc necesse est componi ex praeterito, praesenti et futuro : ergo aliquid factum est in futuro, et aliquid futurum est in facto : ex quo sequitur quod illud quod jam praeterit et est perfectum, fit adime in potentia ad hoc quod fiat et futurum sit: quod est valde inconveniens. Hoc autem totum sequitur ex hoc, quod nunc secundum quod dividitur praeteritum a futuro, eo quod est principium unius et finis alterius, determinat praeteritum et futurum in utroque per aliquid existens idem in subjecto.

Adhuc sequitur aliud inconveniens, et est hoc, quod nunc quod sic separatur a nunc per tempus intercidens, nunc non est per se dictum, sed dictum per alterum : quia per illud nunc non est divisio unius temporis ab alio, cum ipsum componatur ex utroque : quia in principio hujus capituli posuimus nos de ipso velle investigare. Adhuc autem et tertium sequitur inconveniens : quia ipsius nunc quod posuimus esse indivisibile, aliquid est factum, et aliquid est futurum, et non semper est idem quod factum est, et quod futurum est : quia id quod factum est, abiit et non est : id quod futurum est, nondum est: et sic ex duobus non entibus componitur nunc, quod habet entitatem solum in tempore, quod est. valde inconveniens. Sequitur autem adhuc quarto, quod ipsum continuans partes temporis non est idem simul : et si ipsum

non est idem simul, non est continuatio partium temporis ad idem : et sic tempus erit non continuum.

Si enim dicatur nunc praedicto modo componi, tunc est divisibile in multa sicut tempus : quia omne tempus in multa potest dividi : quiasi omnia haec impossibilia est convenire ipsi nunc, tunc oportet dicere quod idem est nunc quod est in utroque tempore, scilicet futuro, ut terminus utriusque existens : et si idem est, tunc manifestum est quod est indivisibile. Si enim esset divisibile, tunc oporteret quod componeretur ex tempore intercidente : et tunc contingerent eadem inconvenientia quae dicta sunt prius. Unde indivisibile ipsum esse per se manifestum est, et ex indivisibilitate sua probatur esse idem secundum substantiam suam, licet diversas habeat rationes secundum quod est finis unius et principium alterius. Manifestum est igitur ex his quae dicta sunt, quod aliquid est in tempore quod est indivisibile, et idem quod vocamus ipsum nunc.