CAPUT XIII.

Et est digressio declarans probationem magis efficacem inter caeteras, quod mundus inceperit per creationem.

Jam nunc tempus esse videtur, ut circa mundi facturam nostram dicamus opinionem, et fidem, et rationibus eam confirmemus quantum possumus. Dicamus ergo laudes dandas creatori universi esse, quod mundus a primo creatore solo Deo incepit per creationem, dicentes etiam tempus et motum cum creatione primi mobilis incepisse, et cum creatione primi motus qui est primo mobili quod est caelum intrinsecus. Non enim aliquis

hominum sustinere posset quod mundus non esset aeternus, si etiam, ipse concederet quod tempus fuisset ab aeterno: propter hoc quod tempus est passio motus: et posito tempore aeterno sequitur motum fuisse aeternum: et tunc etiam sequeretur mobile fuisse ab aeterno: et cum ipsum motu suo sit causa generationis et corruptionis, sequitur et generationem et corruptionem fuisse ab aeterno, et per consequens totum mundum fuisse ab alterno secundum quod modo stat: et ideo dicimus tempus incepisse cum caelo, et caeli motu: sicut etiam supra ostendimus, ubi diximus non esse necessitatem in rationibus Aristotelis. Dicamus igitur Deum aeternitate praecedere mundum: et quotiescumque dicitur mundum fuisse ante et mundum post, non vocarit haec verba nisi ordinem aeternitatis ad tempus, et non tempus: et dicimus aeternitatem esse indeficientem sine principio, et sine fine durationem, et ideo ad tempus comparabile. Et propter hoc nihil omnino quaerunt, qui inquirunt causam quare tantum expectavit donec fecit mundum? quia si tot annis stetisset mundus, quot grana milii posset jacere in. concavitate circumferentiae primi cccli, vel etiam tot millibus annorum, eadem posset esse quaestio quae quaeritur hoc modo: et horum omnium ratio sufficiens habetur ex praehabitis. Redit ergo nostrum dictum ad hoc, quod Deus non praecessit mundum tempore, sed aeternitate, et quod tempus nullum fuit ante mundum, neque materia, sed cum materia et caelo et caeli motu incepit tempus eo modo quo superius explanavimus. Dependet autem scientia hujus problematis a scientia alterius, quod est, utrum per necessitatem naturae fluunt entia creata a prima, causa, vel per electionem voluntatis ? Et illud sciri non potest, nisi per primam philosophiam: sed quia alteram partem omnes supponunt

Peripatetici, et Aristoteles probat, quod per voluntatem et scientiam producit prima causa res, et ideo hic supponimus accipientes cum hoc propositionem in praecedentibus probatam, quod omne quod agit per voluntatem et scientiam, liberum est ad agendum si vult, et ad di mittendum actionem si vult. Et similiter liberum est ad agendum hoc modo vel illo quocumque modo voluerit, dummodo voluntas ejus et scientia sit causa ad causandum: et hoc quidem jam in praehabitis ex verbis Aristotelis habetur.

His autem suppositis, quod Deus ex nihilo fecit mundum: quia fecit mobile et primum motum, et materiam primam, et incorporavit ei omnium generabilium formas, et fecit ut illae per generationem continuam ex ipsa producerentur. Actus autem primae causae qui est creatio, in nullo erat subjecto: quia nec proprie loquendo actio est, sed potius fuit demonstratio rei in esse, postquam omnino nihil fuit secundum imperium suae voluntatis, et scientiae suae operativae intentionem.

Adhuc autem rationes inducemus, sed nos oportet praescire, quod nos abhorremus rationes aliquorum, qui se jactant probasse quod nullo modo probaverant: et dicunt quod fortioris agentis est et perfectior est modus operationis: est autem prima causa perfectissimum agens: ergo habet perfectissimum modum actionis: sed modus perfectior agendi est agere sine subjecta materia quam cum materia subjecta: ergo causa prima agit materia non subjecta: sed materia non subjecta non potest esse generatio: ergo non agit per generationem, sed potius per eductionem entis de privatione pura sine negatione quae est nihil omnino: et sic agit de nihilo existentia, et sic creat: quia creare est de nihilo aliquid facere . Ista enim ratio de facili refellitur dicendo, quod non est in potentia primae causae si non facit ea quae impossibile est fieri, sicut si non facit contradictoria simul vera, vel contraria simul esse vera in eodem: et sic posset etiam dici, quod non agit ex subjecta materia: quia hoc fieri non potest: et hoc non dicitur in potentia in causam primam, sed potius in subjecta materia et re facta, quae alium modum facturae quam illum qui nunc est, sustinere non potest.

Omissis igitur his, dicimus ad probandum nostram intentionem quam posuimus in principio istius capituli, quod omne compositum quod est terminatum et perfectum per formam perfectiorem, et terminatorem suum in forma illa, habet esse extra se. Hujus autem probatio est in omnibus elementis et elementatis: et in elementatis quidem constat, quod perfectior et terminator rerum compositarum ex materia et forma est generans ipsa: eo quod generans producit id quod generatur in similitudine formae et substantiae. In elementis etiam constat: quia formae elementorum secundum quod tradit Aristoteles et Avicenna, et nos probabimus in libro Meteororum et in prima philosophia, ab orbis virtutibus fiunt et a loco: tanta enim distantia ab orbe facit hoc ignem, et alia distantia facit aliud aerem, et similiter de aqua et de terra. Similiter autem est de omnibus caelis et stellis: illae enim omnes sunt compositae et materia et forma sicut et omne corpus: oportet ergo necessario, quod id quod terminat ea, ad minus secundum naturam sit ante ea et extra ea: et non potest aliquis dicere, quod talia non. sint formata et terminata, cum omne compositum aliquam habeat causam suae compositionis: quia compositum illud aut est prima causa, aut a, prima causa, aut ab aliquo quod est a causa prima per unum medium vel per plura. Et constat quod ipsum non est causa prima: quia prima causa est simplex, et non composita. Si autem detur quod est a causa prima, vel ab aliquo quod est a causa, prima, tunc

sequitur quod habet extra se causam terminantem et concipientem, quae praecedit ipsum tempore et natura, vel natura solum. Hoc habito, procedo ulterius inquirendo causam omnis diversitatis quae est in orbe, tam in substantia quam in motibus. Video enim quod est in orbe stella, et quod est in orbe circulus, et est in orbe id quod movetur motu unico, et est in orbe quod movetur millibus plu. ri. bus uno, et est in orbe varium, et est in orbe corpus uniforme per totum, sicut nos probabimus in secundo libro de Caelo et Mundo: et est in orbe stans et non motum nisi per accidens, ut stella: et est in orbe motum, sicut circulus deferens stellam: et quaero ergo hujus omnis diversitatis causam. Si enim dicatur quod materiae diversitas est causa diversitatis formae, erit multipliciter inconveniens, et sufficiunt ad hoc in praesenti inconvenientia tria . Quorum unum est commune omnibus praehabitis: quia in eis diversitas materiae est ex diversitate formae potius quam e converso: eo quod nihil diversificat materiam nisi quod perficit et terminat eam: nihil autem perficit et terminat materiam nisi forma. Aliud autem est, quod si diversitas materiae esset causa diversitatis formae, oporteret quod adhuc esset aliqua causa diversitatis materiae: et ideo iterum illud esset ante materiam caelorum: quia faciens diversitatem in aliquo per naturam est ante illud in quo fit illa diversitas: et illud iterum, esset idem, aut diversum. Et si esset idem eodem modo se habens, non posset facere aliam diversitatem. Propositio per se nota est in quam consensit Aristoteles et post eum omnes Peripatetici, quod ab uno simplici non est. unum simplex. Est igitur inconveniens, quod diversitas formae proveniat ex diversitate materiae in caelis et caelestibus corporibus. Tertium autem inconveniens est quod sequitur ex illo, quod oporteret in caelo esse qualitates activas et passiones quae

materiam caeli diversilicarent ad hoc quod una pars ejus susciperet formam stellae et alia non: et si hoc esset, tunc etiam eaedem qualitates aiterareiit materiam ad transmutationem de forma in formam: et sic caelum esset generabile et corruptibile, quod absurdum est, et improbatur in primo de caelo et mundo. Non igitur restat aliquid dicendum, nisi quod compositum totum corpus In forma et materia, ab aliquo quod est causa sui, productum sit in tota illa diversitate quam videmus in Ipso: et sit ideo non generabile et non corruptibile, quia elongatum est a contrariis, sicut etiam absque dubio dixit Aristoteles in pluribus Iocis, et nos subtiliter hoc in Caelo et Mundo proponimus investigare.

Ulterius ergo quaero, utrum elementum ab illa sui causa quae producere ipsam jam probatum est, producatur sicut a causa agente per naturam et necessitatem, sicut calor producitur ab igne, aut llgura in speculo a luce et objecto speculo, aut producitur ab ipsa per scientiam et voluntatem et electionem? Si autem dicatur, quod producitur sicut a natura et per modum necessitatis, sicut vestigium in. pulvere a pede, tunc illa natura est forma agentis: et cum illa sit unica, tunc non producit nisi unicum, sicut ante probatum est. Nos autem in orbe magnam videmus diversitatem. Si autem dicatur quod producitur in osse per electionem et voluntatem, tunc possibile erit, quod sint in magna diversitate per illam propositionem quam ante probatam sumpsimus, quod agens per voluntatem liberum, est agere actiones diversas: et tunc causa diversitatis orbis non erit nisi sapientia praeordinans et praeconslituens secundum idealem rationem diversitatem orbis. Cum autem producat in forma et materia, ut ante probatum est, constat quod non producit ex alia materia quae sit ante materiam orbis, nec ex alia forma, nec ex alio composito:

quia oporteret quod hoc Iret in infinitum, cum eadem ratione illam materiam et formam produceret ex materia et forma, vel ex utroque: ergo producit ex nihilo: hoc autem nos vocamus creationem: ergo ex nihilo creatus est orbis, et per eamdem rationem alia sunt educta de nihilo, et praecipue materia prima.

Hoc habito, videamus utrum natura tantum, vel natura et duratione aeternitatis prima causa sit ante mundi facturam: et dicamus quod duorum quorum alterum nec in substantia, nec in actu mutabile est, et alterum in actu est mutabile et non in substantia, non est mensura una, sicut probavimus in quarto libro, tractatu de aeternitate. Sed prima causa nec in substantia nec actu mutabilis est: caelum autem actu et non substantia. Ergo non mensuratur mensura una. Cum igitur aeternitas sit mensura Dei et caeli secundum quod movetur, mensura est tempus, ut in quarto probatum est, Deus erit aeternus, et mundus temporalis: aeternitas autem praeit tempus, ut causa causatum: ergo Deus aeternitate praeit mundum: et hoc est quod volumus probare.

Amplius quandocumque duo sic se habent ad invicem, quod unum tantum natura praecedit alterum, tunc primum est aliqua natura sequentis, et intrat in ipsius substantiam: sed prima causa non est alia natura componibilis cum alicujus creati substantia, sicut per se patet, et dicit Philosophus, quod primum regit res omnes praeterquam commisceatur cum eis: ergo prima causa non est solum ordine naturae praecedens sua creata, sed etiam esse et duratione. Sic igitur probatur et mundus osse creatus, et Deum duratione aeternitatis praecedere mundum. Hanc igitur nostrae opinionis habuimus rationem: et si nos tam fortem rationem non haberemus, nihil opinaremtur circa materiam istam: quia faedum et turpe est In philosophia aliquid

opinari sine ratione. Videtur autem nobis ista ratio melior esse omnibus rationibus Aristotelis: nec tamen dicimus quod sit demonstrativa, nec putamus demonstrabile esse vel unum vel. alterum. Quia jam etiam in praecedentibus locuti, fuimus de exitu temporis in esse, et de exitu materiae in esse, ideo non inducemus hic rationes ampliores.