CAPUT IV

De solutionibus rationum Empedoclis, quod natura potest agere propter finem certum, licet non deliberet de ipso nisi cognoscat ipsum.

Inconveniens autem est quod dicit Empedocles et caeteri dicentes, quod casus est causa rerum naturalium, propter hoc quod videtur eis nihil operari ad finem certum, nisi quod praeconcipit finem et deliberat de ipso, et postea cogitando et ratiocinando dirigit opus in finem illum. Et quia natura non habet in se praeconceptionem finis et deliberationem et ordinem per ratiocinationem, ideo negant ipsam operari ad finem certum et determinatum: hoc enim est maximum inconveniens, et instantia hujus in arte mechanica. Postquam enim aliquis adeptus est artem perfecte, non deliberat, nec praeordinat qualiter secundum artis principia operetur. Sicut enim operatio sua est cum addiscit artem, et est haec operatio tarda, sicut apparet in his qui discunt citharizare: illi enim primo deliberant et praecogitant de proportione chordarum, et quae prius et quae posterius sit tangenda, et quantum, et tunc operatur tarde et cum timore: postquam autem didicerit, non praecogitat, quin- imo cum praecogitare inceperit, in artis opere impediretur et titubaret, sed. movetur ex arte sicut ex natura quadam. Et hoc modo est de opere naturae, quod absque dubio certissimum est, licet non praeconcipiat, quia habet in se incorporatas artem primi motoris moventem in eo: et hoc est ac si nos diceremus, quod ars navigandi quae est in anima nautae, incorporata esset lignis navis: tunc ars ejus incorporata dirigeret navim sicut modo facit ars nautae, sed tanto certius operaretur, quanto tunc esset forma arti navi magis essentialis et intrinseca. Hoc autem maxime manifestum est in medico qui curat seipsum secundum artem medicinae quae est in. ipso. Illi enim licet in quantum medicus non curetur, sed in quantum aeger, tamen curatur per artem quae est in ipso, et ars quae in ipso dirigit ipsum in quantum est aeger in finem sanitatis. Huic autem comparatur optime opus naturae, quod habet in se formam agentis primi, quae est in ipso incorporata et intranea, et deducit ipsum ad finem certum et determinatum. Ad hoc autem intelligendum, sciendum est quod omne movens in natura reducitur ad motum moventis primi, et per formam illius movet omne movens secundum. Primum autem movens est movens per intentionem et intellectum: et ideo praeordinat omnia ad finem determinatum: ordo autem ille influitur naturae non per modum cognitionis et intellectus sed potius per motum illum quo est principium motus et operationis: et ideo in eodem ordine ad finem est in. materia naturali in seminibus, quo est in motore primo, licet habeat aliud esse hinc, et inde, et alterius sit rationis. Et hujusmodi exemplum est in eo qui sapiens est et dat consilium ad opus aliquod, et adjungit praeceptum ut fiat: audientes autem non sunt sapientes, nec possunt percipere rationem consilii, cum formam consilii apprehendunt prout est principium operis, et vis praecepti urget eos ut impleant id quod ex consilio ordinatum est

fieri a sapiente. Ita enim etiam est in operibus naturae, in quo sicut sapiens omnia ordinans ad certos fines est motor primus. Causae autem naturales in superioribus corporibus et inferioribus sunt sicut ministri formam consilii et ordinem recipientes et incorporantes sibi, et non accipiunt rationem ordinis et deliberationem et intellectum, quae sunt in motore primo, et loco praecepti primi motoris accipiunt virtutes naturales de necessitate inclinantes et deducentes ad finem certum et determinatum: aliter enim non contingerent fines certos virtutes illae, sicut est videre in calore naturali, qui nisi haberet in se ordinem naturalium virium inclinantium ad certum finem, ipse interimeret omne illud in quod ageret. Nunc autem hoc non facit, sed terminat ad speciem carnis et ossis et hujusmodi: et ideo quod alterat calor, hoc habet in quantum est vis corporalis elementi et ex necessitate: quod autem deducit ad formam, hoc habet a forma et ordine motoris primi. Et hujusmodi exemplum est de eo qui dirigit sagittam ut vulneret: sagitta enim habet quod vulnerat ex necessitate materiae propter acumen sui teli: quod autem percutit in certum locum et nequaquam in alteram partem deflectitur, hoc habet ex intentione et ordinatione dirigentis sagittam: et sic est in operibus naturae: quia quod qualitates primae alterant et movent materiam et transmutant, absque dubio sub necessitate est, et hoc habent in quantum sunt virtutes corporales: sed hoc quod actiones eorum terminantur ad fines determinatarum specierum in commixto et in natura, hoc habent ex virtute formae quae ex primo motore influitur omnibus moventibus in natura .

Scias autem, quod licet finis aliquis sit in quem natura ordinat, opus suum ac si. illum finem praecoiiceperit, et ille est finis ad quem movetur continuo motu et uno, sicut est forma specifica finis generationis: tamen sunt multi fines qui sequuntur necessitatem materiae, qui sunt non naturales, sicut dissolutio sequitur commixtum, et mors sequitur animatum, ad quos fines natura conjuncti non movet, licet aliquo modo moveat ad ipsos simplex quod est in commixto: cum enim movet ad hoc quod distet a suo contrario, et ita veniat ad defectionem suae speciei et locum in quo salvatur forma simplicis, tunc per consequens movet ad dissolutionem commixti, et ad mortem: et hoc modo quidem simplex desiderat finem certum in natura: sed ad hoc consequens dissolutio et mors non sunt fines naturales, nisi forte per consequens, sicut jam dictum est. Quod igitur natura sit causa rerum naturalium, et sit sic causa sicut propter aliquem finem determinatum et certum movens, manifestum est ex dictis.