Caput X.

Cum dicitur Abraham, semini tuo dabo terram hanc; ei vera beatitudo promittitur: magis tamen praefiguratur Ecclesia, cujus typus in Sara sterili, ut Synagogae atque haeresum in Agar ancilla exprimitur. Quae debeat esse sapientis vigilantia; et quid sit, quod Abrahae Deus pollicetur illis verbis, augebo te valde, etc.

0489C

68. Post haec secutum est oraculum Dei dicentis: Semini tuo dabo terram hanc, a flumine Aegypti usque ad flumen magnum Euphraten (Gen. XV, 18) . Qui futuram gloriam demonstraverat, debuit etiam conferenda virtutum merita polliceri. Ipse enim et adjutor laborantium, et remunerator innocentium est. Aegyptus hic nomen non regionis, sed fluminis est. Sic enim veteres Nilum vocabant, sive quod ipse regioni nomen dedisset, sive quod regionis accepisset vocabulum. Denique et poeta graecus testificatur 0489D ita esse, dicens:

Στῆσα δ᾽ ἐν Αἰγύπτῳ ποταμῷ νέας ἁμφιελίσσας. (Homer., Odyss., Ξ)
Angustum autem et vile est, ut putemus quod coelestibus signis terrena spoponderit. Itaque consideremus ne forte perfectam beatitudinem et consummationem 0490A bonorum meritorum promiserit. Perfecta enim beatitudo ex tribus istis videtur subsistere, corporis, atque animae, et accidentibus bonis, quae Graeci ἐνόντα dixerunt; ut sit corporis castimonia, patientia, vel temperantia, sit animae prudentia, atque justitia. Aegyptus igitur flumen corporalia videtur significare. Unde et Geon (Gen. II, 13) dictus est ipse fluvius; quia de terra figuratus est homo. Euphrates autem quae sunt animae; eo quod fons sit justitia caeterarum virtutum, quae virtutes alias illuminet. Prudentia enim sine justitia nocet: fortitudo quoque nisi eam justitia temperet, intolerabilis insolentia est, furori quam rationi proprior, dominationi quam libertati. Sobrietas et temperantia privata bona sunt, nec ulli usui, nisi justa erga Deum reverentia, et fidei 0490B mente pietatem colas. Justitia sola est quae virtutes omnes complectitur, et commendat omnes. Accidentia quoque sunt negotiationes, mercaturae, et agriculturae, competentia quaestus laborum operumque ruralium. Sunt etiam corporis accidentia salubritas, et 345 commoditas valetudinis, decus, fortitudo, quae ex tempore accidunt, et cum aetate mutantur.

69. Non mediocrem hanc triplicem gratiam putes. Habes enim perfectionem perfectam in Evangelio. Nam cum dicit Dominus Jesus legisperito illi: Diliges Dominum Deum tuum (Matth. XXII, 37) , animae justitiam mandat tenendam. Etiamsi honorari parentes justum est, quanto magis parenti omnium deferr debet honorificentia? Rursus cum dicit: Non occides, non adulterium, non furtum facies, non falsum 0490C testimonium dices (Matth. XIX, 18) , virtutes corporis servandas admonet. In posterioribus vero dicens: Nemo est qui relinquat domum, aut parentes, aut uxorem, aut filios propter regnum Dei, et non recipiat septies tantum nunc in hoc tempore, in saeculo autem venturo vitam aeternam possidebit (Luc. XVIII, 29 et 30) ; nonne incrementa bonorum accidentium cum animae corporisque remuneratione promittit?

70. Haec quae simplicibus verbis sacra Scriptura exprimit, magno quodam cothurno Aristoteles (Lib. I Ethic. c. 8) et Peripatetici personant, atque extollunt. Pythagoricum quoque dogma esse testificantur sui. Sed quis illorum aequavit Abraham tempore? Quis auctoritate et sapientia Dominum, cujus oraculo Abraham triplicis hujus gratiae munus agnoscit?

0490D 71. Dantur autem ei tamquam in disciplinam alienigenae nationes; ut mens aequi observantissima recidat vitia, emendet errata. Magis tamen evidens Ecclesiae declaratur mysterium, quia per apostolos ejus qui sunt Israelitae, quorum patres, et ex quibus patribus Christus secundum carnem sub lege factus 0491A est, congreganda Ecclesia foret credituris populis nationum. Quos non otiose decem numero significavit, sed ut ostenderet quod illi ante perfidi, ubi mensuram pietatis implessent, profecto essent fidei adepturi coronam.

72. Denique sequitur quia Sara uxor Abrahae sterilis fuerat (Gen. XXVI, 1) : erat autem ei ancilla Aegyptia cui nomen Agar quod ad Ecclesiam pertinere in ea expositione quam de moralibus scripsimus, apostolicis docuimus exemplis (Lib. I de Abraham. c. 4) . Ecclesia enim sterilis videtur in hoc saeculo; quia non saecularia parturit, nec praesentia, sed futura, hoc est, non ea quae videntur. Hujus ancilla est Synagoga, vel omnes haereses, quae servos, non liberos creat. Ideoque Agar dicitur habitatio. 0491B Etenim temporalis spem fovet, non perpetuae possessionis gratiam tenet. Itaque ut non insolens partu corporeo fiat ancilla ejus, et jus Ecclesiae sibi vindicet, dicitur ibi: Ejice ancillam et filium ejus; non enim haeres erit filius ancillae cum filio meo Isaac (Gen. XXI, 10) .

73. Sed etiam in singulis Sara est, et in singulis Agar. Sara virtus vera est, vera sapientia: Agar autem est versutia, tamquam ancilla perfectioris virtutis. Alia enim sapientia spiritalis, alia sapientia hujus mundi. Ideo etiam Aegyptia scribitur; quia philosophica eruditio abundavit in Aegypto. Denique et Moyses eruditus erat in omni sapientia Aegyptiorum, sed abjecit eam praeferens Aegypti thesauris opprobrium pro 346 Christi nomine. Nam si illam 0491C judicasset alicujus momenti esse sapientiam, non utique dixisset: Precor, Domine, non sum dignus ante hesternam et nudiustertianam diem, neque ex quo coepisti loqui servo tuo; gracili enim collocutione, et tardiore lingua ego sum (Exod. IV, 10) . Denique quasi inerudito respondetur ei quod erudiretur a Domino: Ego aperiam os tuum, et instruam te quod debeas loqui (Ibid., 12) .

74. Praeclarum autem mysterium, quod lex non satis plena erat; ut persuaderet populis, et gentes vocaret, vel quia clausa foret usque ad Christi adventum, qui exponens nobis prophetica oracula, et proferens Lectionis veteris testimonia, veluti quoddam os legis aperuit; ut fidei clamor in totum perveniret orbem. Unde et mystice ait Sara: Conclusit 0491D me Dominus ut non pariam; intra ergo ad ancillam meam, et filium facies ex illa (Gen. XVI, 2) . Quo agnoscas in praedestinatione fuisse semper Ecclesiam Dei, et paratam fidei fecunditatem, quando juberet Dominus prorumpere, sed voluntate Domini certo reservatam tempori. Denique sic scriptum est: Tempore accepto exaudivi te, et in die salutis adjuvi te (Esai. XLIX, 8) . Advertimus itaque quod festinabat 0492A fides Ecclesiae, sed conclusa erat ejus fecunditas. Quo verbo demonstratur quoniam exspectabat partus sui tempora; quia quod conclusum est aperiri solet. Qua ratione conclusa fuerit, docet te Apostolus dicens: Conclusit enim Deus omnia in incredulitate, ut omnibus misereatur . . . . (Rom. XI, 32) Ut non volentis neque currentis, sed miserantis Dei (Rom. IX, 16) esset gratia; ne te ipsum justificares, sed omnia tribueres Deo qui te vocavit. Nemo ergo pigrescat, et excusationem praetendat desidiae suae, quo serius credat, quia scriptum est non volentis, neque currentis esse. Consideret enim quid additum sit, Sed miserantis, inquit, Dei. Talem te ergo praebe bonis studiis et prompta fide; ut Deus tui misereatur, et vocet te sicut Ecclesiam vocavit dicens: Palam factus 0492B sum non quaerentibus me, apparui iis qui de me non interrogabant (Esai. LXV, 1) .

75. Et recte praemissa sunt inferiora, ut meliora sequerentur. Peperit ancilla servos, ut eos Ecclesia liberos faceret, et de servitute populos ad libertatem vocaret, de culpa ad innocentiam, de offensa ad gratiam. Singulorum quoque hominum si spectes ordinem, non omnes a perfectis inchoaverunt, nec apud omnes tempore prima est, sed merito antiquior perfecta virtus. Prudentis igitur mentis est considerare quamdiu imperfecta est anima, quae sunt secum deliberet, ut vel in posterioribus se exerceat virtutum disciplinis, donec exercitii usu valescat. Dum vero se erroris involucris exuerit, et ab omni enodaverit offensione, consummatam sui purgationem exhibens, 0492C tunc suo nitatur ordine magnos partus edere.

76. Praeterea dicitur Abrahae: Esto sine reprehensione (Gen. XVII, 1) ; cui dabatur spiritus sapientiae sanctus, integer, bene mobilis, immaculatus. Oportet igitur viri sapientis animam die noctuque in exercitio jugi specula praetendere, numquam somno 347 indulgentem, perpetuis vigiliis intentam Deo ad comprehensionem rerum earum quae sunt, et singularum causarum cognitionem. Sed etiam futurorum interpres sapientia est, scit praeterita, et de futuris aestimat. Scit versutias sermonum, et solutiones argumentorum. Signa et monstra scit antequam fiant, et eventus temporum et saeculorum. Non potest igitur bonus atque perfectus non esse qui hanc acquisierit; quia et omnem habet virtutem, et imago bonitatis 0492D est. Unde et saeculi istius sophistae traxerunt definitionem hujusmodi, quod sapiens vir bonus dicendi peritus sit.

77. Redeamus nunc ad donum Dei quo nihil plenius. Quid enim melius sapientia? Quid pejus vanitate? Quid deterius superstitione? Ideoque tamquam ei cui promiserat plenitudinem perfectionis, ait: Augebo te valde, et ponam te in gentes, et reges de te 0493A erunt (Gen. XVII, 6) : quia ejus qui fidelis est, totus mundus divitiarum est, et augetur, non minuitur ut stultus. Ponitur in gentes Abraham, hoc est, fides ejus ad gentes transfertur, et reges saeculi qui crediderunt, et se subjiciunt Domino Jesu cui dicitur: Tibi offerent reges munera (Ps. LXVII, 30) . Nec illud absurdum, quia ex genere Abrahae non solum reges erunt dignitate, verum etiam illi reges qui peccato non serviant, nec vincat eos malitia, supra quos regnum mors non habeat. Mentis quoque bonae cognovimus reges esse et principes inventiones, quae sicut Abraham mediocris quidem generationis proventus non habet, sed abundat regalibus. Cui data est terra in possessionem: ut dominetur corpori, nec sit captiva carnalium voluptatum, sed quasi famulatu 0493B debito obnoxia caro menti serviat. Secundum personam autem Abrahae evidens mysterium Ecclesiae, quae totum orbem fidei haereditate possedit, bene pater electionis dicitur, pater fidei, pater piae confessionis.