Caput IV.

Abraham ab adulterii crimine ob susceptum ex ancilla filium defenditur: nempe quod ab humana fragilitate non esset immunis, et tunc Chaldaeorum superstitiones vix reliquisset: deinde quod in legem ut pote necdum latam non peccaverit: postea quod non libidine, sed amore prolis inductus sit; ubi multa contra adulterium disputantur: defenditur ultimo quod illud ipsum mysterium non peccatum fuerit. Ad extremum quaeritur an decuerit circumcisionem institui postea revocandam, et minimum in se perfectionis continentem.

0428D

22. Sed fortasse dicat aliquis: Quomodo Abraham nobis imitandum proponis, 290 cum de ancilla susceperit filium? Aut quid sibi vult hoc esse, ut tantus vir huic errori fuerit obnoxius, cujus tanta opera 0429A miramur? Et ideo ne quodam more navigantium locum hunc quem plerique vadosum putant, declinasse videamur, rationem ejus explanare cordi est. Non abnuo quod Abraham de ancilla susceperit filium; ut cognoscas quoniam non superioris cujusdam naturae ac substantiae fuit Abraham, sed unus e numero et fragilitate universorum hominum. Denique et de regione Chaldaeorum vocatus est, quos superstitioni vanae intentos esse magis quam caeteros accepimus; et ideo majorem invenit gratiam apud Deum, quia superioribus renuntiavit, ad priora se extendit, ut sequeretur Deum. Propositus est enim ad imitandum tibi, ut et tu advertas, quod si peccatis renunties, possis emereri Domini misericordiam.

23. Movere tamen aliquos potest, quod jam cum 0429B Deo loquebatur, et ad ancillam introivit, sicut scriptum est: Quia dixit Sara ad Abram: Ecce conclusit me Dominus, ut non pariam: intra ergo ad ancillam meam, ut filios facias ex illa (Gen. XVI, 2; 32, q. 4, c. Dixit Sara) . Et ita factum est. Sed consideremus, primum quia Abraham ante legem Moysis, et ante Evangelium fuit: nondum interdictum adulterium videbatur. Poena criminis ex tempore legis est, quae crimen inhibuit: nec ante legem ulla rei damnatio est; sed ex lege. Non ergo in legem commisit Abraham, sed legem praevenit. Deus in paradiso licet conjugium laudaverit (Gen. I, 28) non adulterium damnaverat. Non vult enim mortem peccatoris, et ideo quod praemii est pollicetur: quod poenae, non 0430A exigit. Mavult enim mitibus provocare, quam terrere saevioribus. Et tu peccasti cum gentilis esses, habes excusationem: venisti ad Ecclesiam, audisti legem: Non adulterabis (Exod. XX, 14) , jam excusationem delicti non habes. Tamen quoniam cum his mihi sermo est, qui ad gratiam baptismatis nomen dederunt, si quis tantum crimen fecit, sciat sibi tribuendam veniam; sed quasi ei qui crimen commiserit, in reliquum tamen abstinendum noverit. Denique illi adulterae quam in Evangelio obtulerunt scribae Pharisaeorum, 291 ignovit quidem Dominus superiora, sed ait: Vade, et amodo vide ne pecces (Joan. VIII, 11) . Quod cum illi dicit, tibi dicit. Fecisti gentilis adulterium, fecisti catechumenus? Ignoscitur tibi, remittitur tibi per baptismum. Vade, et 0430B post haec vide ne pecces. Habes unam Abrahae defensionem.

24. Secunda illa est, quod non ardore aliquo vagae succensus libidinis, non petulantis formae captus decore, ancillae contubernio conjugalem posthabuit thorum, sed studio quaerendae posteritatis et propagandae sobolis. Adhuc post diluvium raritas erat generis humani: erat etiam religionis, ne quis non reddidisse debitum videretur naturae. Denique et Lot sancti filiae hanc causam quaerendae posteritatis habuerunt, ne genus deficeret humanum; et ideo publici muneris gratia privatam culpam praetexuit. Nec otiosum est quod uxor auctor facti inducitur; ut excusetur maritus, ne vago raptus errore credatur: 0431A simul ut discant mulieres diligere viros, nec agitari vana suspicione pellicatus, aut invidere privignis, si ipsae liberos non susceperint. Uxori bonae cordi erat excusare apud virum sterilitatem suam; et ne causa esset viro quod is liberos non haberet, suadet ut intraret ad ancillam. Hoc fecit Lia, hoc Rachel postea. Disce mulier zelum deponere, qui saepe mulieres in furorem incitat.

25. Sed et vos moneo, viri, maxime qui ad gratiam Domini tenditis, non commisceri adulterino corpori (qui enim se jungit meretrici unum corpus est) nec dare hanc occasionem divortii mulieribus. Nemo sibi blandiatur de legibus hominum (33, q. 4, cap. Nemo) . Omne stuprum adulterium est, nec viro licet quod mulieri non licet. Eadem a viro, quae 0431B ab uxore debetur castimonia. Quidquid in eam quae non sit legitima uxor, commissum fuerit adulterii damnatur crimine. Ergo advertistis quid debeatis cavere, ne quis sacramentis se indignum praebeat.

26. Accipite etiam aliud, quia hujusmodi intemperantia solvit charitatem conjugii, superbas ancillas facit, iracundas matronas, discordes conjuges, concubinas procaces, inverecundos maritos. Simul ut de domino conceperit ancilla, spernit dominam suam tamquam ditior partu: domina se despici dolet, maritum auctorem injuriarum suarum arguit. Denique Sara ipsa marito ancillae suae potestatem dederat, et postea dicit ad eum: Injuriam accipio ego ex te: ego dedi ancillam meam in sinum tuum; ubi autem videt conceptum esse, spreta sum, inquit, coram 0431C ab ea: judicet Deus inter me et te (Gen. XVI, 5) . Quantus dolor, quam gravis querela sit feminarum lectione exponitur. Da improvidum et levem maritum qui morigerari nesciat, et divortii causas exhibet. Sed Abraham, vir moderatus et prudens: Ecce, inquit, ancilla tua in manibus tuis, utere ea quomodo tibi placuerit (Ibid., 6) . Maluit enim uxorem tenere, quam famulam. Nec hoc tamen plenum remedium. Accepit potestatem irata uxor, et immoderatius ultione permissa utitur. Quod si Sara moderationem non tenuit, quae tenebit? Ideoque scriptum est: Et afflixit eam Sara, et fugit a facie ejus. (Ibid.) Duo sunt quae comprehendit 292 Scriptura; ut et dominae gravem indignationem exprimeret, et ancillae tumorem ac superbiam. Quod afflixit eam Sara, ad 0431D iracundiam affligentis refertur: quod Agar fugit, contumeliam servili patientia non ferebat, quae sibi herilis contubernii vindicabat fastigium: indignata est injuriam, quae induerat insolentiam. Denique interroganti angelo quo iret, respondit: A facie Sarae dominae meae ego fugio (Ibid., 8) . Et hoc tumoris immodici, ut prius nomen Sarae diceret, postea dominam significaret. Illud ad injuriam praemissum, 0432A hoc ad expressionem personae additum. Non placuit angelo ancillae insolentia; et ideo dixit illi: Revertere ad dominam tuam (Ibid., 9) . Utique non latuisset angelum, si vi suppliciorum victa fugisset, et magis reprehendisset verberantis saevitiam, quam fugientis discessionem: sed ut ostenderet quia tamquam superba fugiebat, ne superba esset dominae, addidit: Et humilia te sub manibus ejus (Ibid.) . Opto igitur ut hoc vitium nullus incidat: sed si quis inciderit, discat ancillam suam humiliare uxori suae; ne dum vult ancillam vindicare, excludat uxorem.

27. Ergo Abraham et unus de populo erat gentili, et causa posteritatis introierat ad ancillam; quia uxor ejus sterilitatem suam obumbrare cupiens, auctor ejus facti fuerat viro: et tamen non otiosum est 0432B quod post hoc Deus statim, quia alia ejus opera probaret, vel hujus facti poenitentiam, dixit illi: Ego sum Deus tuus, emerere in conspectu meo, et esto sine querela (Gen. XVII, 1) , quasi adhuc plene non emeruisset, qui desperaret sterilis partum uxoris, et de ancilla posteritatem quaereret. Esto, inquit, sine querela, hoc est, irreprehensibilis; ut de te non queratur uxor, nec quisquam tua facta reprehendat. Mutat enim nomen, littera addita, ut de Abram vocaretur Abraham, hoc est, de patre vano, sicut habet Latina interpretatio, vocaretur pater sublimis, pater electus; vel de patre fieret et pater filii. Vanus erat cum Deum nesciret: electus factus est postquam cognovit Deum. Pater erat cum de ancilla prolem haberet: sed pater filii non erat; quia non erat ei filius, qui non erat legitimo susceptus conjugio. Peperit Sara, 0432C et factus est pater filii. Circumcidi jubetur accepturus veri seminis haereditatem. Nonne evidenter circumcisio carnis praeceptum est castimoniae, ut aliquis resecet libidinem carnis, et indomitas luxu ac lascivia refrenet cupiditates? Etenim circumcisionis vocabulo id praescribitur, ut omnis impuritatis foetor abstergatur, et incentivum libidinis auferatur. Duabus usi sumus defensionibus.

28. Tertia quoque est quam nobis Apostoli Pauli tribuit auctoritas, qui ait: Illa quae gessit Abraham ut de ancilla susciperet sobolem, in figuram facta sunt, et secundum allegoriam dicta. Allegoria est cum aliud geritur et aliud figuratur; sicut etiam ipse Apostolus docet dicens: Sub lege volentes esse, legem non legistis? Scriptum est enim, Quoniam Abraham 0432D duos filios habuerit, unum de ancilla, et unum de libera; sed is quidem qui de ancilla, secundum carnem natus est: qui autem de libera 293 per repromissionem: quae sunt per allegoriam dicta. Nam haec sunt duo testamenta: unum quidem a monte Sina in servitutem generans quod est Agar (Galat. IV, 21 et seq.) , duos populos ostendens de Abrahae generatione manare: unum Judaeorum, qui legis syllabis serviat; eo quod 0433A de ancilla in servitutem videatur esse generatus: alterum Christianum, qui ad remissionem peccatorum coelestis gratiae libertatem acceperit. Quod ergo putas esse peccatum, advertis esse mysterium, quo ea quae posterioribus erant futura temporibus, revelabantur. Denique addidit: Vos autem, fratres, secundum Isaac promissionis fili iestis (Galat., IV, 28) . Ideo, inquit, nolite quaerere opera legis; quoniam non justificatur homo ex operibus legis, nisi per fidem Jesu Christi (Galat. II, 16) . Et ut scias quia Christianis dixit: Et nos, inquit, in Christum Jesum credimus; ut justificemur ex fide Christi, et non ex operibus legis (Ibid.) . Agnoscamus ergo quoniam haec quae in figuram contingebant, illis crimini non erant: nobis autem erunt, si ad correptionem nostram scripta 0433B cavere nolimus: sed magis id agamus, ut cum simus liberae filii, quae est Sara, ne legis laqueis serviamus, cum Abraham liberam tenuerit, ancillam ejecerit.

29. Quo loco (Gen. XVII, 10) plerosque moveri scio: si enim bona est circumcisio, hodieque teneri debuit: si inutilis, mandari non debuit, divino praesertim oraculo. Sed cum Apostolus dixerit Paulus (Rom. IV, 11) : Quia Abraham signum accepit circumcisionis: utique signum non ipsa res, sed alterius rei est, hoc est, non veritas, sed indicium veritatis. Denique ipse exposuit et expressit dicens (Ibid.) : Signum accepit circumcisionis, signaculum justitiae et fidei. Unde non incongrue intelligimus quia circumcisio corporalis signum circumcisionis est spiritalis. 0433C Ergo signum mansit donec veniret veritas. Advenit Dominus Jesus, qui ait: Ego sum via, veritas, et vita (Joan. XIV, 6) . Quia non partem exiguam corporis in signo, sed totum circumcidit hominem in veritate, signum detraxit, veritatem induxit; quia postea quam venit quod perfectum est, quod ex parte erat, evacuatum est; et ideo cessavit circumcisio partis, ubi refulsit circumcisio universitatis. Jam enim non ex parte, sed totus homo salvatur in corpore, salvatur in anima. Scriptum est enim: Qui vult post me venire, abneget seipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me (Matth. XVI, 24) . Haec est perfectio circumcisionis; quia per corporis oblationem redimitur anima, de qua ipse Dominus ait: Qui perdiderit animam suam propter me, inveniet eam (Luc. IX, 24) .

0433D 30. Superest illa nunc quaestionis portio, utrum debuerit pars praemitti, cum esset ventura perfectio. Qui locus facilis est ad diluendum, si consideremus quibus pars mandata sit, quibus servata perfectio. Pars enim mandata est secundum legem populo Judaeorum, illi dura cervice, illi infirmo, illi qui 0434A Deum suum non cognovit. Cum ergo partem non potuerit sustinere, quomodo perfectionem servare potuisset? Ut si puerulum litteris imbuas, a singulis litterarum elementis 294 inchoandum est tibi, ut a singulis apicibus ad syllabas, a syllabis eum per ordinem ad nomina, orationemque deducas. Nec potest mare quisquam navigare intrepidus, nisi qui ante in fluminibus navigaverit. Denique si quid aut conficiendi itineris, aut levandi oneris puero velis provectiorique mandare, numquid aequanda onera sunt, aut aequandus labor? Ita igitur noveris his perfectionem circumcisionis esse servatam, qui a Christo instituti, validioribus idonei viderentur; ut fideles probarentur, quorum multitudo innumera crucem tolleret; suamque pro Christo animam devoveret, et increduli 0434B non possent resistere, qui in totius corporis immolatione quaeri salutem putarent, qui exignum circumcisionis suae sanguinem salutarem arbitrarentur.

31. Considerandum autem quod in praeputio positum vocavit Deus, in praeputio adhuc manenti legitimi filii promissa est haereditas; ut non Judaeorum tantummodo patrem, ut ipsi asserunt, sed omnium credentium auctorem per fidem credas. Sara quoque ante circumcisionem viri in unius litterae adjectione non mediocri remuneratione benedicitur, ut principatum virtutis et gratiae haberet; de qua nationes et reges gentium spondet futuros, ut in ipsa typus non Synagogae, sed Ecclesiae constitueretur. Quod autem promisso ex ea filio, risit Abraham, non incredulitatis, sed exsultationis indicium fuit. Denique 0434C procidit in faciem, qui adoravit, et credidit, et adjecit: Si mihi centum annorum nascetur filius, et si Sara nonaginta annorum pariet. Et dixit: Ismael hic vivat in conspectu tuo (Gen. XVII, 17 et 18) . Non est incredulus in promissis, nec avarus in votis. Hoc est, non dubito quod facias, ut et centum annorum seni dones filium, et naturae auctor naturae metas relaxes. Beatus cui ista donantur: sed tamen etiam hic Ismael quem habeo de vernacula, si vivat in conspectu tuo, abundat mihi gratia. Denique Dominus et probavit ejus affectum, et petitionem non abnuit, et sua promissa firmavit.