Caput III.

Per fontem paradisi, Christum; per quatuor flumina inde orientia, virtutes cardinales, et quatuor mundi aetates designari.

12. Est ergo paradisus terra quaedam fertilis, hoc est, anima fecunda, in Eden plantata, hoc est in voluptate quadam vel exercitata terra, in qua animae sit delectatio. Est etiam νοῦς tamquam Adam: est et sensus, tamquam Eva. Ac ne haberes quod ad infirmum retorqueres naturae, vel ad obnoxiam in tolerandis periculis conditionem, considera quae habeat 0279D anima ista subsidia.

13. Erat fons qui irrigaret paradisum. Qui fons, nisi Dominus Jesus-Christus! Fons vitae aeternae est, sicut et Pater; quia scriptum est: 150 Quoniam apud 0280A te fons vitae (Ps. XXXV, 10) . Denique, flumina de ventre ejus fluent aquae vivae (Joan. VII, 38) . Et fons legitur, et fluvius legitur qui irrigat paradisi lignum fructuosum, quod ferat fructum in vitam aeternam. Hic ergo fons, sicut legisti, fons enim inquit, procedit ex Eden, id est, in anima tua fons est. Unde Salomon ait: Bibe aquam de tuis vasis, et de puteorum tuorum fontibus (Prov. V, 15) . Hic est fons qui procedit ex illa exercitata ut plena voluptatis anima: hic fons qui irrigat paradisum, hoc est, virtutes animae eminentissimo merito pullulantis.

14. Et dividitur, inquit, hic fons in quatuor initia. Nomen est uni Phison: hic est qui circuit omnem terram Evilath, ubi est aurum. Terrae autem illius aurum bonum est, ubi est carbunculus, et lapis prasinus. Et 0280B nomen secundo Geon: hic est qui circuit omnem Aethiopiam. Et flumen tertium Tigris: hic est qui vadit contra Assyrios. Et flumen quartum est Euphrates (Gen. II, 10 et seq.) . Haec igitur quatuor sunt flumina, hoc est, secundum Hebraeos. Ganges autem secundum Graecos, qui fluit contra Indiam. Geon autem Nilus, qui circuit terram Aegypti vel Aethiopiam. Mesopotamia autem dicitur, quod Tigris et Euphrates incluserint eam; eo quod inter duo haec flumina constituta sit, quod etiam longe positis nomen ipsum et opinio communis expressit. Sed quemadmodum fons dicitur Sapientia Dei. Fons enim est secundum Evangelium dicens: Si quis sitit, veniat ad me, et bibat (Joan. VII, 37) ; fons est et secundum prophetam qui ait: Venite et edite de meis panibus, et bibite vinum 0280C quod miscui vobis (Prov. IX, 5) . Sicut ergo fons vitae est Sapientia, fons gratiae spiritalis: ita fons virtutum est caeterarum, quae nos ad aeternae cursum dirigunt vitae. Ex hac igitur anima quae culta est, non ex ea quae inculta fons iste procedit, ut irriget paradisum, hoc est, quaedam diversarum fruteta virtutum, quarum sunt quatuor initia in quae sapientia ista dividitur. Quae sunt quatuor initia virtutum, nisi unum prudentiae, aliud temperantiae, tertium fortitudinis, quartum justitiae (Plato, lib. IV, de Repub.) ? Quae etiam sapientes istius mundi ex nostris assumpta, in suorum scripta librorum transtulerunt. Itaque sicut fons sapientiae, ita etiam flumina ista quatuor quaedam ex illo fonte manantia sunt fluenta virtutum.

15. Phison igitur prudentia est, et ideo habet bonum aurum, splendidum carbunculum, et prasinum 0280D lapidem. Aurum enim pro inventis prudentibus frequenter accipimus. Unde et Dominus per Prophetam ait: Dedi illi aurum et argentum (Oseae II, 8) . Et David de prudentibus dicit: Si dormiatis inter meaios 0281A cleros, pennae columbae deargentatae, et posteriora dorsi ejus in specie auri (Ps. LXVII, 14) : eo quod veteri et novo qui inhaeserit Testamento, in ipsa secreta sapientiae Dei disputationis possit ubertate procedere. Hoc ergo bonum aurum dicit, non illud monetale quod corruptibile ac terrenum est. Habet etiam splendidum, inquit, carbunculum, 151 in quo quidam animae nostrae vivit igniculus. Habet et prasinum lapidem, qui viride quiddam atque vitale coloris sui specie ostentare videtur. Virent enim arbusta quae vivunt, arescunt contra quaecumque moriuntur: viret terra dum floret, virent et semina dum prorumpunt. Et bene primo loco hic fluvius positus est Phison, qui secundum Hebraeos Phison dicitur, hoc est, oris mutatio; quia non unam gentem circumfluit, 0281B sed etiam per Lydiam fluit. Non enim angusta quaedam, sed dives utilitatum prudentia est, quae pluribus prosit. Ideo prima, ut si quis de paradiso fuerit egressus, velut quoddam eum prudentiae flumen excipiat, ne cito possit arescere: sed per hanc ad paradisum facile revertatur. Hic fluvius a multis hominibus frequentatur, pulchritudinemque et fertilitatem maximam habere perhibetur. Et ideo prudentia in specie hujus accipitur, quae plurimos fructus attulit in Domini adventu. Atque in extrema terrarum fluit, quia per Sapientiam omnes homines sunt redempti. Unde et dictum est: In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum (Ps. XVIII, 5) .

16. Secundus est fluvius Geon, juxta quem lex 0281C data est Israelitis, cum essent in Aegypto constituti; ut ex Aegypto recederent, et succincti lumbos ederent agnum, quod insigne est temperantiae. Castos enim et sanctificatos oportet Domini pascha celebrare. Et ideo juxta istum fluvium legitima primo observantia constituta est; quia significat nomen hoc quemdam terrae hiatum. Sicut igitur terram et quaecumque vel purgamenta vel frondes in ea sunt, hiatus absorbet: ita castitas omnes corporis passiones abolere consuevit. Meritoque ibi primum observantiae constitutio, quia per legem absorbetur carnale peccatum. Bene ergo Geon, in quo figura est castitatis, circumire terram Aethiopicam dicitur; ut abluat corpus abjectum, et carnis vilissimae restinguat incendium. Aethiopia enim abjecta et vilis Latina 0281D interpretatione signatur. Quid autem abjectius nostro corpore? Quid tam Aethiopiae simile, quod etiam nigrum est quibusdam tenebris peccatorum?

17. Tertius est fluvius Tigris, qui vadit contra Assyrios, ad quem praevaricator Israel captivus est ductus. Hic fluvius dicitur velocior esse omnibus, 0282A quem incolunt Assyrii, hoc est dirigentes hoc enim significat interpretatio. Ergo quicumque fortitudine animi praevaricantia corporis vitia captivaverit dirigens ad superna, iste hujus fluminis similis aestimatur. Et ideo etiam fortitudo de illo qui est in paradiso, fonte emanat. Fortitudo autem quodam cursu rapido resistentia quaeque transverberat, nec aliquibus cursus ejus impedimentorum haeret obstaculis.

18. Quartus est fluvius Euphrates, qui Latine fecunditas atque abundantia fructuum nuncupatur, praeferens quoddam insigne jutitiae, quae omnem pascit animam. Nulla enim abundantiores 152 videtur fructus habere virtus, quam aequitas atque justitia, quae magis aliis quam sibi prodest, et utilitates suas 0282B negligit communia emolumenta praeponens. Plerique Euphratem ἀπὸ τοῦ εὐφραίνεσθαι dictum putant, hoc est a laetando, eo quod hominum genus nullo magis quam justitia et aequitate laetetur. Causam autem cur caeteri qua commeant fluvii, describuntur regiones locorum, qua Euphrates commeat, non describantur, illam accepimus, quia aqua ejus vitalis asseritur, et quae foveat atque augeat. Unde eum Auxen Hebraeorum et Assyriorum prudentes dixerunt: contra autem fertur esse aqua aliorum fluminum. Deinde quia ubi prudentia, ibi et malitia: ubi fortitudo, ibi et iracundia: ubi temperantia plerumque, ibi intemperantia est, aut alia vitia sunt: ubi autem justitia, ibi concordia virtutum est caeterarum; ideo non ex locis qua fluit, hoc est, non ex parte cognoscitur. Non enim pars est 0282C justitia, sed quasi mater est omnium. In his ergo fluminibus quatuor virtutes principales quatuor exprimuntur, quae veluti mundi istius incluserunt tempora.

19. Primum igitur tempus ex mundi principio usque ad diluvium prudentiae fuit, quo in tempore justi numerantur Abel a Deo justus dictus (Matth., XXIII, 35) ; et Enos, hoc est homo ad imaginem Dei factus, qui speravit invocare nomen Domini Dei; et Enoch qui dicitur Latine Dei gratia, raptus ad coelum; et Noe qui et ipse justus, et quaedam requiei directio.

20. Secundum tempus est Abraham et Isaac et Jacob, reliquorumque numerus patriarcharum, in quibus casta et pura quaedam temperantia religionis effulsit. Immaculatus enim Isaac per repromissionem Abrahae datus est filius, non tam corporalis partus 0282D quam divinae munus praeferens indulgentiae, in quo vere immaculati figura praecessit, ut Apostolus docet dicens: Quia Abrahae dictae sunt repromissiones, et semini ejus. Non dicit, et seminibus, tanquam in multis sed sicut in uno, et semini tuo, qui est Christus. (Gal. III, 16) .

0283A 21. Tertium tempus est in Moysi lege et caeteris prophetis. Deficiet enim me tempus enarrando de Gedeon, Barac, Samson, David, Salomone, et Samuel, et caeteris prophetis, Anania, Azaria, Misael, et Daniel, Elia, et Elisaeo qui per fidem devicerunt regna, operati sunt justitiam, perceperunt repromissiones, obstruxerunt ora leonum, extinxerunt virtutem ignis, effugaverunt acies gladii, evaluerunt de infirmitate, fortes fuerunt in bello, castra ceperunt exterorum (Heb. XI, 32 et seq.) . Non immerito igitur in his species fortitudinis est. Secti enim sunt, sicut infra habes, tentati, in mactatione gladii mortui. Circumierunt in caprinis pellibus, egentes, angustiati, et doloribus afflicti, quorum meritis non erat dignus orbis. In solitudinibus errantes, in montibus, in speluncis, 0283B et in foveis terrae (Ibid. XVII, 38) . Recte igitur in his speciem fortitudinis collocamus.

22. Secundum autem Evangelium digna est figura justitiae quia virtus est in salutem omni 153 credenti. Denique ipse Dominus ait: Sine modo; sic enim decet nos implere omnem justitiam (Matth., III, 15) : quae quidem parens caeterarum est fecunda virtutum. In quo quamvis aliqua harum quas diximus, principalis est virtus; in eo etiam caeterae praesto sunt; quia ipsae sibi sunt connexae concretaeque virtutes. Nam utique Abel justus, et fortissimus ac patientissimus Abraham, et prudentissimi prophetae: Moyses vero eruditus in omni sapientia Aegyptiorum, majorem honestatem aestimavit Aegypti thesauris opprobrium Christi. Et quis sapientior quam Daniel? Salomon 0283C quoque sapientiam poposcit, et meruit. Dictum est ergo de quatuor virtutum fluminibus, quorum potus est utilis. Et quia Phison aurum bonum terrae, et carbunculum, et lapidem prasinum habere dictus est, hoc quoque quale sit consideremus.

23. Videtur enim nobis tamquam aurum bonum Enos, qui prudenter Dei nomen scire desideravit. Enoch autem qui translatus est, et mortem non vidit, carbunculus quidam est lapis boni odoris, quem operibus suis sanctus Enoch Deo detulit, gratiam quamdam factis, et moribus spirans. Noe vero tamquam prasinus lapis vitalem colorem praetulit. Siquidem diluvii tempore solus velut ad futurae constitutionis vitale semen in illa arca est reservatus. Ergo bene paradisus qui pluribus fluminibus irrigatur, secundum 0283D Orientem est, non contra Orientem, hoc est, secumdum illum Orientem cui nomen est Oriens, id est secundum Christum, qui jubar quoddam aeternae lucis effudit, et est in Eden, hoc est, in voluptate.