Caput XI.

Praeceptum circumcisionis Abrahae datum quid significet; quidve etiam infantibus octavo die non circumcisis intentatum sit exitium? Sarae nomini una littera additur. Abraham in faciem cadit et ridet. Num idem dubitaverit? Ipsi pro Ismaele oranti annuit Dominus, ac filium ex Sarra promittit.

78. Et quia ad perfectum vocatur, oraculum perfectionis accipit. Circumcidatis, inquit, omne masculinum vestrum, et circumcidatis carnem vestram (Gen. 0493C XVII, 10 et 11) : perfecta autem circumcisio spiritalis est. Denique et lectio hoc docet cum dicit: Circumcidite duritiam cordis vestri (Deut. X, 16) . Et hic plerique ita accipiunt, ut sit: Circumcidatis omne masculinum vestrum, hoc est, mentem vestram; nihil est enim mente validius. Deinde quia masculinum etiam sanctum dicitur: Omnis masculus adaperiens vulvam sanctus Domino vocabitur (Exod. XIII, 12) . Quid autem mente sanctius, quae dat bonarum semina cogitationum, quibus aperit vulvam animae conclusam pariendi sterilitate; ut possit illas invisibiles 348 generationes edere utero illo videlicet spiritali, de quo dicit Esaias: In utero accepimus et parturivimus spiritum salutis (Esai. XVI, 18) ? Circumcisio ergo cordis intelligibilis, circumcisio 0493D etiam carnis mandatur sensibilis. Illa in veritate, ista in signaculo. Gemina itaque circumcisio; quia et animi et corporis quaeritur abstinentia. Denique Aegyptii quartodecimo anno circumcidunt mares, et feminae apud eos eodem anno circumcidi feruntur; quod ab eo videlicet anno incipiat flagrare passio virilis, et feminarum menstrua sumant exordia. 0494A Legis autem lator aeternae signaculum circumcisionis carnalis in solis maribus exigit, eo quod ad mixtionis usum vir muliere vehementior sit; et ideo ipsius impetum infringere voluit circumcisionis signaculo. Vel quia viri licito se errare credunt, si solo se abstineant adulterio: meretricios autem usus tamquam legi naturae suppetere putant; cum praeter conjugium nec viro liceat, nec feminae misceri alteri. Altiore autem interpretatione illud panditur, quod si mens purgata et circumcisa sit, exuta superfluis voluptatibus et cogitationibus restringit animam ad sui castimoniam, purisque sensibus infusam bonorum facit partuum generatricem.

79. Octavo autem die circumcidi puerum lex jubet, mystico utique praecepto, quia ipse est resurrectionis 0494B dies; dominica enim die resurrexit Dominus Jesus. Ergo si dies resurrectionis circumcisos nos et exutos inveniat delictorum superfluis, ab omni ablutos sorde, mundos a vitiis corporalibus, si hinc mundus exieris, mundus resurges. Circumcide igitur te non carne, sed vitio carnali. Et circumcide tuum non solum vernaculum, sed etiam pretio emptum. Si ad singula referas, vernaculi sunt motus naturales: pretio empti, ratione et doctrina acquisiti. Egent autem et illi et hi, tamquam virgulta, purgatione et incisione luxuriae; ne evagentur ut sterilia sarmenta, et obumbrent inutilia fructuosis. Velut quaedam omni vitio distenta multis incassum laborat: (( ita cavendum ne etiam nostra mens pluribus occupata, non solum bonos ingeneret partus, sed 0494C etiam inutilibus plerisque degeneret; simul ut vitis putata non facile silvescat, dissolvatur cito, sed posteritati reservetur. Nam et ingeniosi multa pariunt, quae utile est circumcidere, et qui doctrinam diligentia assecuti sunt, videre in se debent inscientiam.)) Mysterii autem ratio dilucida. Vernaculi enim Judaei pretio empti sunt gentes quae crediderunt; quia pretio sanguinis Christi redempta est Ecclesia. Ergo et Judaeus, et Graecus, et quicumque crediderit, debet scire se circumcidere a peccatis, ut possit salvus fieri: et domesticus, et alienigena, et justus, et peccator circumcidatur remissione peccatorum, ut peccatum non operetur amplius; quia nemo ascendit in regnum coelorum, nisi per sacramentum baptismatis. Nec proderit superioris justitia temporis, 0494D si in fine vitae justitiam dereliquerit. Ideo Paulus ait: Pretio empti estis; nolite fieri servi hominum. Sunt enim contraria; 349 quia servitus peccato contrahitur, et pretio peccatum remittitur.

80. Haec igitur simplici expositione abundare ad intellectum opinamur. Ideoque nec cubos Geometricae, nec tetragonum numerum Philosophiae, confessionem, 0495A ut aiunt, Pythagoricam, nec semper virgines, ut appellant, hebdomadis numeros cura discutimus inani, nec mundum radio formamus, nec coelum in pulvere quaerimus, nec intra angustos abacos orbem concludimus: sed vera aperimus mysteria, unam salutem esse Christi resurrectionem. Complantemur ergo similitudini mortis ejus, ut mereamur resurrectionis consortium. Et vetus homo noster simul sit confixus cruci, ut corpus destruatur peccati.

81. Egregie autem infantiae in primis vagitibus circumcidi mares lex jubet, etiam vernaculos; quia sicut ab infantia peccatum, ita ab infantia circumcisio. Nullum tempus vacuum debet esse tutelae, quia nullum est culpae vacuum. Et infans revocandus a 0495B peccato est; ne idololatriae polluatur contagio, et ne adorare assuescat idolum, et exosculari simulacrum, parentis violare nidum, pietatem laedere. Simul ne quisquam infletur, quod sibi justus videatur, aetatis maturioris processu Abraham circumcidi jubetur. Nec senex ergo proselytus, nec infans vernaculus excipitur; quia omnis aetas peccato obnoxia, et ideo omnis aetas sacramento idonea.

82. Et erit, inquit, testamentum meum in carne vestra (Gen. XVII, 13) . Forsitan referatur hoc loco, quomodo spiritalem dicis circumcisionem, cum oraculum dicat: Erit testamentum circumcisionis in carne vestra. Quasi vero animae solius, et non passionum corporis exigatur temperantia. Nam et visus, et auditus, et odoris, et gustus, et tactus, et 0495C vocis ipsius quaeritur quaedam castimonia; quia et visus procacior habet crimen, et ideo scriptum est: Noli intendere fallaci mulieri, neque capiaris oculis, neque abripiaris palpebris (Prov. V, 2) . Et in ipso auditu crimen est si seducat te meretrix, et multo blandimento sermonis et laqueis labiorum suorum te alliget. Et in ipso tactu crimen est, ideo tibi dicitur: Ne multus fueris ad alienam, neque continueris amplexibus non tuam (Ibid., 20) . Et in voce culpa est. Laqueus enim fortissimus est homini sua labia, et abducitur a labiis sui oris. Et mel ipsum noli multum edere, ne evomas. Oportet ergo ut omnium sensuum 0496A acuta sit moderatio; ne aut impetus in vitium trahat, aut nimietas laedat, aut mora offensioni sit.

83. Non otiose autem, nec superflue plerique 350 hoc qui sequitur loco moveri videntur. Ecquid ita dixerit Dominus: Quoniam qui non fuerit circumcisus masculus, et qui non circumciderit carnem praeputii sui octavo die, interibit anima illa de genere suo; quia testamentum meum interrupit (Gen. XVII, 14) . Grave enim putatur quod infanti octo dierum negligentia parentum fraudi esset futura, ita ut interiret anima ejus; cum ipsa lex etiam homicidae (qui tamen non voluntarium facinus necandi hominis impleverit) civitates praescripserit (Josue. XX, 2 et 3) , ad quas confugiendo mereatur sanguinis impunitatem. Quomodo 0496B ergo aut illic ratio habetur fortuitae necis: aut hic ratio infantiae non habetur, in qua crimen non potuit esse aut dissimulationis, aut voluntatis; nisi forte putent aliqui, quia in morte filii gravius puniuntur parentes? Sed injustum putatur ut culpa nocentum inferatur poena innocenti, vel propter poenam nocentis innocens puniatur, aut fiat consors supplicii, qui dispar est merito. Unde aliqui putant quod de parente dicat exterminando, quod ejus intereat anima, non parvuli. Sed valde ambiguum est; licet suffragetur huic assertioni quod ait, quia testamentum meum interrupit. Itaque hoc ad intelligentem magis, quam ad infantem referendum videtur. Alii graviora parentibus vel silentio minitantem putant Dominum Deum, quo plus timeant majores, quando 0496C nec infanti parcitur.

84. Mihi autem satis liquido patet dictum de uniuscujusque mente. Diximus enim masculi nomine mentem significari, quod sit validus mentis vigor, et animam in sui copulam trahat, sitque vehementior tamquam sexu potior, et virili validitate. Ergo haec ratio est, quod omnis mens quae non fuerit circumcisa a superfluis corporalibus, et purgata solemni munere, ut exuat se passionibus et vitiis, interibit. Non caro, inquit, interibit, non homo: sed anima illa interibit, quia potuit salva fieri, si habuisset purgationem. Nuda autem praesidii et incircumcisi 0497A cordis colluvione infirmior salutem generis sui non potuit servare. Omne autem genus videtur immortale, ut homo genus est, ut ullus species est. Homo semper dicitur, ullus non semper, immo non deficit ullus. Deficit qui fidem non habet, persona deficit unius, conditio vel nomen hominum non deficit. Ex diuturno igitur et innoxio in id quod temporale est et noxium peccator deducitur, qui mentis suae ascribere debet infantiae, quod incautus fuit et intemperans, vel remissionem peccatorum non acquisivit: Nisi enim quis renatus 351 fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei (Joan. III, 5) . Utique nullum excipit, non infantem, non aliqua praeventum necessitate. Habeant tamen illam opertam poenarum immunitatem, nescio an habeant regni 0497B honorem.

85. Sarae quoque una additur littera, hoc est, R, ut vocaretur Sarra (Gen. XVII, 15) . Quod utique par est, ut in superioribus, non unius adjectione pensari litterae. Non enim munus Deo est una littera, sed virtus litterae quae exprimit muneris divini gratiam. Sarra enim dicitur ἀρχὴ ἐμὴ, hoc est, potestas mea, vel principatus mei initium, vel regis. Sara Graece dicitur ἄρχουσα, latine quae regat. Illa mortalis, ista immortalis: illa specialis, ista generalis. Est namque in me prudentia, in me castimonia, in me virtus, in me justitia, me solum regunt, et mihi dominantur, et sunt mortales. Moriente enim me, solvuntur et moriuntur etiam illa. Quae autem prudentia generaliter dicitur, quae castimonia, quae fortitudo, 0497C caeteraeque virtutes principales, sed generaliter principales, et reginae quaedam immortales, in his potestas est, immortale illud principale, sicut est regina Ecclesia quae non me unum, sed universos regat. Ergo speciem in genus, partem in universitatem, corruptibilitatem in incorruptibilitatem conversam videmus: quae omnia Ecclesiae convenire certum est. Non enim specialis haec, sed generalis ratio est, nec partis, sed universitatis salus. Ideoque his praecedentibus cum unumquemque prudentia sua ad hanc principalem et diffusam per omnes salutem deduxerit, in qua fons sapientiae justitiaeque est, requiritur generatio, et ille perfectae partus jucunditatis, cujus nomen est Isaac. Nulla enim melior est voluptas, quam emendatae gratia conscientiae. Hinc Epicurei traxerunt summum bonum voluptatem esse, 0498A sed eam corporis magis inquinamento, quam sobrietate mentis aestimaverunt.

86. Quid est autem quod ait: Et cecidit in faciem Abraham, et risit (Gen. XVII, 17) ? Et hic reverentia significatur, quod timuit Deum velut libero risu laedere, quamvis risus laetitiam declararet viri justi qui tantis gratulabatur promissis. Non enim dubitantis hic risus, sed credentis fuit. Simul quia cadunt ante Deum omnia, et mutantur et transeunt, sola illa immutabilis stat semper substantia. Aut fortasse et in hoc mysterio prophetavit Abraham Dominum Jesum; quod per susceptionem dominici corporis et resurrectionem tanti complenda oraculi gratia foret. Adorat igitur non elementum terrae de quo dictum est: Et adorate scabellum ejus, quoniam sanctum est (Ps. 0498B XCVIII, 5) . Ubi enim corpus, ibi et aquilae quae adoraverunt versantem in corpore.

87. Et dixit, inquit, in corde suo: Si centum annorum nascetur filius, et si Sarra nonaginta annorum pariet (Gen. XVII, 17) ? Graecus ἐν τῇ διανοίᾳ posuit, ut possimus 352 aestimare quia cordi suo quasi alternanti secum dixerit: Si centenario nascetur filius, et nonagenaria pariet? Hoc est aetas generandi praeteriit, sed Deo omnia sunt possibilia; et ideo facile etiam istud, ut senibus revocet juventutis annos, vires refundat, sterilibus det foecunditatem.

88. Nec illud praetereundum, quod promissa sibi generatione legitima respondit Abraham Deo: Ismael vivat hic in conspectu tuo (Gen. XVII, 18) . Justi est 0498C etiam pro peccatoribus intervenire; et ideo vel hoc credant Judaei, quia et pro ipsis intervenit, si tamen credant. Hoc est enim vivere in conspectu Dei, digna Dei Verbo negotia gerere; oculi enim Domini super justos.

89. Unde et Dominus ait: Etiam. Ecce Sarra uxor tua pariet tibi filium . . . . De Ismael autem exaudivi te (Ibid. 19 et 20) . Etiam cum dicit, confirmat promissa; confirmativum etenim verbum est. Et ideo prius generationem Ecclesiae confirmat futuram; ut verum cognosceret Propheta quod de Ismael se audisse dixit Deus, providens quia caecitas Israel ex parte haberet contingere, donec plenitudo gentium intraret, et sic omnis Israel salvus fieret. Itaque sicut testamenta hominum prius haeredem ferunt, postea legatum exprimunt, melioribus haereditatem, 0499A inferioribus legata: ita in Domini testamento, unde et nos hunc morem accepimus, haeres scribitur natura bonus, nobilis, legitimo creatus conjugio; legato donatur inferior.

90. Promittitur autem generatio sequenti anno (Ibid., 21) , ut advertas quam generationem polliceatur Dominus, hoc est, non illam uteri corporalis Sarrae, sed istum partum Ecclesiae, qui esset futurus. Denique et infra ait: Revertar ad te in futurum, et erit Sarrae filius (Gen. XVIII, 10) . In quo utrumque possumus accipere, et hunc conventum Ecclesiae, et fidelium resurrectionem.

91. Tertiodecimo quoque anno quod circumciditur Ismael, ratio evidens; quia is qui incipere habet uti cognitione feminae, ante debet recidere in se ardorem 0499B libidinis: ut a superfluis abstineat commixtionibus, 0500A conjunctioni tantum se legitimae reservet.

92. Mentem quoque sapientis hospitalem esse decet; ut etiam aliis impertiat sui gratiam, et prudentiae suae fructum aliis quoque dividat, atque ita bonis epulentur doctrinae cibis, epulumque ejus exhibeat desiderantibus.

93. Tum praeterea nesciat nisi secundum naturam vivere, in cujus instituto et ordine Dei lex est. Nulli se transversariae cupiditati miscere noverit, solius sapientiae praeoptet copulam. Mandatis Dei saeculi istius gloriam, et quamdam praesentis laudis haereditatem praeferre nesciat; atque ut altaribus Domini suas immolet utilitates, ita judicii ignem non excipiat, neque reformidet; sed magis etiam ut alios eripiat, elaboret.

0499B