In Librum De Bono Mortis Admonitio. Ubi praecipue De Habitaculis Animarum Post Mortem, deque libro IV Esdrae disceptatur.

Quanta libro de Bono mortis cum superiore de Isaac et Anima cognatio intercedat, prima illius verba satis declarant: quae quidem si quis strictius voluerit interpretari, forte non inconsulto unum esse affirmaverit operis contextum et quasi corpus, cujus liber primus alter dici debeat, alter secundus. Ecquid enim aliud sibi voluisse videtur Ambrosius, cum post librum de Isaac finitum in hanc sententiam: Ergo non timeamus mortem, etc., sequentem auspicatur hisce verbis: Quoniam superiore libro de anima sermonem aliquem contexuimus, faciliorem viam putamus de bono mortis conficere aliquid, etc.? Igitur quod in fine ultimae lucubrationis non satis fuse tractatum fuerat, id in hac uberius atque accuratius discutiendum proponitur.

Hic itaque ostendit sanctus Doctor quod bonum sit, quaeve utilitates mortis, quamque illa parum extimescenda. Propositum autem hoc suum satis accurata methodo persequitur. Etenim praemissa vitae ac mortis definitione, et nonnullis contra mortis utilitatem oppositis, quae postea diluit, triplicem inveniri mortem demonstrat, ejusque tertium genus quod in animae atque corporis separatione positum est, bonum esse ac felicitatis plenum evincit, et si quid metuendi vel incommodi habeat, id quidem non morti, sed nostrae ipsorum infirmitati ascribendum. Illud vero, si quid aliud, Viri sancti pietatem declarat, quod omnia ferme ipsius argumenta sacrorum codicum auctoritate nitantur, aut si quod etiam ex naturali ratione desumptum adhibeat, quod jam in simili causa allatum fuisset a philosophis, id numquam non divino quopiam testimonio confirmet. Hinc ansam nactus Christianos docet quam parum huic vitae omne genus miseriarum plenissimae adhaerendum, quamque studiose saeculo, exstinctis corporis delectationibus, cupiditatibus omnibus, mundique illecebris (Cap. 3, etc.) , moriendum, ut integrae sanctaeque vitae beneficio mors quam peccatum solum potest reddere formidabilem, non timeatur. Hoc ultimum subinde probat, maximeque totis tribus hujus opellae capitibus (Cap. 5, 6 et 7) . Ad extremum ubi animae immortalitatem asseruit, quinam futurus sit illius a corporis contubernio segregatae status, explicat; ac perorando fideles adhortatur, ut omni industria Deo conjungi, eique indivulso animo adhaerere satagant, quo post finitum istius vitae curriculum pervenire contingat ad patriarcharum concilium, sanctorum coelum, justorumque conventum, ubi servulis suis Dominus Jesus mansiones paravit, ut ubi ille est et non simus (Cap. 12) .

Ex omni autem operis hujus oeconomia cognoscere est, non solum eo nihil ad morum disciplinam accommodatius inveniri, verum etiam illud libro de Isaac plane synchronum esse, hoc est, editum anno circiter CCCLXXXVII. Neque vero hinc quoque videtur male conjici idem illud constare concionibus, quas ad eosdem quos superiores tractatus spectabant, habitas in librum convertit Ambrosius, indita inscriptione de Bono mortis, sub qua non semel citatur ab Augustino (Lib. IV, contr. duas epist. Pelag., cap. 11) . Et forte istis omnibus causis factum, ut in uno regiorum 0535 codicum ita inscriberetur: Liber tertius ex libro de Patriarchis, qui intitulatur de Bono mortis.

Verum quae S. Doctor de animarum corporibus suis exutarum statu, deque auctore a quo doctrina illa profecta est, sub scriptionis hujusce finem tradit, ea sane nos in duas non minimas difficultates conjiciunt. Primum enim si Doctoris nostri verba stricte atque ex apicibus interpretemur, cogemur liquido confiteri animas ipsius judicio in quibusdam habitaculis (Cap. 10) conclusas adusque generalem resurrectionem servari, eas ibi mercedem debitam operibus suis, sed ante diem ultimum minime reddendam exspectare, interim tamen illas vel bonis quibusdam, vel poenis affici (Ibid.) , prout ipsarum quaeque fuit commerita, postremo justorum laetitium per quosdam ordines esse digestam (Cap. 11) .

Mirum quidem non est hoc modo de animarum statu scripsisse Ambrosium, sed illud propemodum incredibile videri potest, quam in ea quaestione sancti Patres ab ipsis apostolorum temporibus ad Gregorii XI pontificatum, Florentinumque concilium, hoc est, toto ferme quatuerdecim saeculorum spatio, incerti ac parum constantes exstiterint. Non enim solum alius ab alio, ut in hujusmodi quaestionibus necdum ab Ecclesia definitis contingere amat, dissentiunt: verum etiam non satis cohaerent sibi ipsi; cum easdem animas claro divinae naturae conspectu frui quibusdam scriptorum suorum locis concedere, rursus quibusdam aliis id ipsum negare videantur. Hujus autem nostri instituti non est diversas illas antiquorum Patrum sententias hic congerere: cui plura hac de re cognoscere libuerit, Alphons. a Castro (Lib. III, adv. Haeres.) , Sixt. Sen. (Bibl. l. VI, Annot. 345) . Bellarm. (Lib. I de Beat. cap. 1 et seq.) , Petav. (Theolog. dogm. de Deo. cap. 13 et 14) , atque alios consulat licet. Illud tantum hoc loci admonemus, omnem illam sermonis diversitatem ex variis manasse principiis, quae sanctis illis viris sacraram paginarum lectio suppeditabat. Hinc est quod qui Millenariorum errorem amplexi sunt, ab iis eodem argumento futura ante corporum resurrectionem beatifica visio negabatur. Et quamvis qui secuti sunt magno studio eumdem errorem impugnarint profligarintque, tamen circa Dei visionem adhuc pendebant ancipites.

Etenim cum ad Christi precationem qua Patri supplicat pro electis, ut sint, inquit (Joan., XVII, 12) , mecum, etc.; cum ad Apostolicum illud: dissolvi, et esse cum Christo multo melius (Philip. I, 23) : cum ad istas voces, regnum coelorum, vitam aeternam, ac similes alias advertunt animum: sed prae caeteris cum eorum quorum obitus Christi resurrectionem antevertit, nec non eorum qui illis per Christum e limbo jam liberatis, vita cesserunt, discrimen examinant, tum vero minime dubitant beatum illum conspectum solutis animabus attribuere, idque potissimum ubi vel martyres solemni, vel alios praestantes viros funebri laudatione prosequuntur. At e contrario tum demum eumdem nequaquam videntur admittere, cum similitudines laborantium in vinea, Lazari, Divitis, ac sinus Abrahae considerant: sed maxime cum illa omnia perpendunt, quae in Scripturis docemur de postremo judicio, et universali resurrectione, quibus velut duobus cardinibus vertuntur omnes adhortationes promissionesque Christi in suis parabolis, apostolorum in canonicis epistolis, et uno verbo, Apostolo teste, omnis Christianorum fides; immo etiam spes beatorum Job ac Tobiae, comminationes prophetarum, non secus ac sanctorum orationes. Quin et fatentur ipsi scholastici animae gloriam id temporis haud mediocriter auctum iri, ita ut nec defuerint qui ipsam quoque intuitivam Dei visionem multo intensiorem perfectioremque fore asseverarent.

Non diffitetur certe magnus Augustinus (Serm. 220 et 238, in Natali Mart.; In Psal. XXXVI, XLIII, CXVI; lib. XII de Civit. c. 9; lib. XX, c. 14, 15, 16; In Gen. lib. XII, cap. 34 et alibi) aegre admodum capere se quonam pacto divinae conspectu naturae potiri illae animae queant, quandoquidem ad eum toto nisu atque impetu non ferantur, ad bonum creatum, corporis scilicet societatem, adhuc propensissimae. Aliunde vero cum hujusmodi propensionem Deo subditam esse posse animadverteret, nec non fore etiam ut post resurrectionem eaedem animae administrandi corporis cura distineantur, hisce causis permotus post inquisitas varias solutiones tandem in Retractationibus (Lib. I, cap. 14) , animo etiam tum dubio et ancipiti se esse, ac nihil super hoc definire audere non dissimulat. Augustinianum hoc principium secutus Bernardus (Serm. 3 et 4 de omnib. Sanct.; Serm. 4 in Dedic. Eccl.) ita ejus cancellos transiliit, ut justorum spiritibus solam humanitatis Christi visionem seu cognitionem concedere videatur: ad quem hac in sententia propius accedere putamus neminem, quam auctorem Quaest. ad Orthodoxos (Quaest. 75) , quae hactenus inter Justini opera fuerunt editae. Lectoris est, unde profecta sit illa consensio, judicare Caeterum proferuntur non pauca Bernardi testimonia (Lib. I, de dil. Deo; Serm. de S. Malach., et de Obit. Humb.; Serm. I in Pentec. 2; de Ascens. 6; in Cant. ep. 98 et 266, et alibi) , quibus ipsum justis demortuis nequaquam negare Dei visionem astruatur.

Quae cum ita sint, non esset cur miraretur quisquam, si aliorum Patrum instar Ambrosius quoque diversis principiis ductus, a sanctis Deum videri quandoque concederet, quandoque negaret Verum cum locus in hac materia nullus reperiatur celebrior aut difficilior eo de quo agimus, videmur nobis recusare non posse, quin eumdem magis sedulo discutiamus. Primo itaque extra controversiam est corporeas habitationes hic non intelligi ab Ambrosio, quippe qui passim tum alibi, tum in hoc libro constanter animam spiritali natura esse praedicet; unde sequitur eam corporali loco non indigere. Deinde reproborum animas ea re torqueri asserit, quod videant ju tis quaedam habitacula, quibus illae post universalis judicii diem excipiendae sunt, ab angelis custodiri. Et haec sunt dubio procul gloriae domicilia quae propterea oportet corporea esse, quod animae 0537 denuo suis corporibus quae locum utique corporeum implebunt, sint copulandae. Postremo significat (Cap. 10 et 12) de primis illis habitationibus a Christo dictum: In domo Patris mei mansiones multae sunt (Joan., XIV, 2) . Quis autem nesciat per mansiones illas nihil aliud designari, nisi varios gloriae gradus quos beatorum animae qui divino fruuntur conspectu, in coelis adipiscuntur? Quocirca id minime absurdum fore putamus, si quis affirmet sanctum Praesulem, cum domicilia illa et distributam in septem ordines sanctorum beatitatem tanta animi contentione explicat, potius Dei visionem in rebus certis ponere habereque, quam eamdem inficiari. Nonne, amabo, huc etiam facit, quam indidem ducit, illa collectio? Ergo quia justi, inquit (Cap. 11) , hanc remunerationem habent, ut videant faciem Dei, et lumen illud quod illuminat omnem hominem, etc. Nec semel hoc loco pronuntiat animas justorum cum Christo futuras, haud dubie in felici illa Dei contemplatione, quam apertis verbis Gratiano, Valentiniano, ac Theodosio adjudicat (Orat. de Obit. Valent., et de Ob t. Theod.) .

Quod si rem penitius introspiciamus, Ambrosium reperiemus saepenumero iterasse atque astruxisse hoc principium, animae quominus Deum cernere queat, sola corruptibilis corporis vincula impedimento esse. Id cum aliis ejus in operibus frequenter occurrit, tum in hoc loco non ambigue declaratur ubi ait: Tunc revelata facie gloriam Domini speculari licebit, quam nunc animae corporis hujus concretis visceribus involutae, et quibusdam carnis hujus maculis. . . sincere videre non possunt (Cap. 11) . Quapropter cum hic legimus ab illis remunerationem debitam (Cap. 10) exspectari, quidni intelligere nobis liceat secundam cum suis corporibus conjunctionem, eorumdem corporum gloriam, ultimi judicii sententiam, electorum omnium consummationem, ob quam, uti alio loco scribit, sancti ingemiscunt? Quamvis enim, inquit, de suo merito sint securi, tamen quia adhuc futura est redemptio totius corporis Ecclesiae compatiuntur. Cum enim adhuc membra patiuntur corporis sui, quomodo alia membra licet superiora non compatiantur (Epist. 39, ad Oront.) ? Quod porro de suo merito securi (Cap. 11) praedicantur, quomodo cum alio loco lib. II de Cain et Abel (Cap. 2, num. 9) conciliari queat, intelliges ex nota infra ad cap. 11 subjecta.

Non est autem praetermittendum inter scriptores sacros Ambrosio in statuenda animarum beatitudine, petendisque ex apocrypho Esdra testimoniis, omnium simillimum esse Auctorem Operis imperfecti in Matthaeum apud Chrysostomum. Judicabit lector num inde duci possit aliquid argumenti confirmandae illorum sententiae, a quibus iste in auctorum Ecclesiae Latinae album refertur (Homil. 34) .

Jam veniendum ad alterum caput, quod videlicet Ambrosius quidquid hic de animabus a corporea societate expeditis tradit, ex libro qui Esdrae quartus inscribitur, sit mutuatus. Non dubitat quidem S. Praesul eum librum inter Scripturas canonicas recensere, illique parentem ascribere prophetam Esdram, quem divinitus afflatum, quidquid sibi a Spiritu sancto revelatum esset, litteris consignasse memorat. Denique profitetur et crebro repetit divina illum pollere auctoritate, nec ulli eorum qui nostris in Bibliis continentur, habendum inferiorem. Neque vero hic tantum ita loquitur, verum etiam in pluribus aliis lucubrationibus, ut puta Commentario in Lucam (Lib. II) , secundo libro de Spiritu sancto (Cap. 7) , Oratione de Obitu fratris Satyri ( Circa fin.), ad extremum epist. ad Orontianum (Ep. 38) , quem ut diligenti ejusdem lectione substantiam animae spiritalem atque immortalem esse cognoscat, adhortatur.

Moventur plerique omnes neoterici quod sanctus Doctor ad eum modum locutus fuerit de libro quem omni ex parte apocryphum esse autumant, id est, cujus, ut aiunt, non tantum obscurus auctor, et Spiritu sancto dictante scripsisse non creditur: sed etiam cujus obscura in Ecclesia auctoritas; tum quia nullo umquam canone vel apud Judaeos vel in Ecclesia recepta sit, sed communi Patrum consensu rejecta; tum quia varii in eo reperiantur errores, cujusmodi est, quod de animarum promptuariis narrat, et similia. Illi quidem Hieronymi auctoritatem jactant, qui adversus Vigilantium disputans, eumdem quasi ab Ecclesia minime receptum repudiat, quamvis nondum sibi lectum, cum haec scriberet. Sic enim ille: Tu vigilans dormis, et dormiens scribis, et proponis mihi librum apocryphum, qui sub nomine Esdrae a te et a similibus tuis legitur. . . . quem ego librum numquam legi. Quid enim necesse in manus sumere, quod Ecclesia non recipit? Adhuc vehementius alio loco (Epist. ad Domnion. et Rogat.) non tantum in quartum invehitur, sed etiam in tertium, cum tamen ii qui sanctum nunc in ea opinione ducem sequuntur, huic libro sese non tantopere infensos exhibeant. Addunt nonnulli nequaquam magnum illum Esdram, scribam ac legis doctorem, cujus tertium esse opinantur, quanti auctorem videri, sed alium cognominem.

Non defuerunt tamen qui de hoc opere aequius benigniusque judicarent. Etenim eo non solum erroris nihil contineri existimarunt, sed etiam auctoritatem ejus praecipuam esse in Ecclesia, quippe quae nonnulla inde petita precibus suis inseruerit (In Missa fer. 3 Pentecost. et in festis Mart.) , et quominus illud ad calcem Bibliorum excuderetur, non prohibuerit. Quin etiam eumdem hunc librum inter canonicos descriptum in quibusdam antiqui aevi mss. reperire est, non tamen in omnibus, nec sine discrimine aliquo. Namque in quodam pervetusto codice qui nostra in Bibliotheca asservatur, compactis in unum duobus canonicis libris Esdrae, secundus a primo capite hujusce quarti sumit exordium, haud dubie quia ejus illud initium est: Liber Esdrae prophetae secundus: tum ex ejus atque tertii libri capitibus inter se permixtis quatuor libelli conficiuntur. Doctissimus Faber, Ludovici XIII praeceptor (Epist. ad card. Baron.) , quemdam ejusdem quarti libri ms. adeo discrepare ab editione deprehendit, ut varias ejus lectiones card. Baronio transmittendas putaret. Quae diversitas forte in causa est, cur nonnulla ab 0539 Ambrosio ex eodem libro citata in edito minime reperiantur. Inventus est denique auctor quidam hujus aetatis, qui duos ultimos librorum Esdrae canonicos ac divinae auctoritatis esse crederet, hancque suam opinionem etiam scripto firmare niteretur (Genebr. Chron. l. II, ad an. mundi. 368) . Verum quidquid ejus rei sit, constat non solum ex antiquis Patribus Ambrosium ita sensisse. Clemens Alexandrinus (Lib. III, Strom.) Esdram citato quarto illius libro prophetam salutat, eumque non absimili modo Auctor Operis imp. super Matthaeum laudat (Loc. sup. cit.) , ac demum ad eumdem alludere videtur Cyprianus (Ad. Demetr.) .

Quapropter neutiquam nobis mirum videtur, quod Ambrosius libri quem bona fide, ut ex aliis ejus commentationibus patet, pro canonico habebat, hic auctoritatem commendaverit, extuleritque. Id siquidem, ut ipse profitetur, eo consilio factitabat, ut gentiles qui Christum ejusque discipulos acceptae a Platone et illis philosophis suae doctrinae insimulabant, mendacii argueret, cum ipsum Platonem potius ab Esdra, aliisque nostris auctoribus mutuatum quidquid boni de statu animarum post mortem docuerat, planum faceret. Ethnicis nova non erat hujusmodi criminatio. Celsus eam Origeni (Orig. l. VII, cont. Cels.) multis ante annis in eodem prorsus argumento objectarat. Cum autem Ambrosii temporibus adhuc non parum valeret idololatriae quam Symmachus auctoritate sua tuebatur, potentia; dubium non est quin tunc eadem calumnia renovata fuerit. Quocirca minime mirum videbitur, si ad convellendum mendacium, quod funditus Christianam fidem eversum ibat, S. Doctor quantopere valuit, scriptoris hujus auctoritatem praedicavit. Atqui alia quoque addit sacrarum paginarum testimonia, quibus invicte superbis illis gentilibus demonstret Platonem et Socratem suum ex istis limpidissimis veritatis fontibus multa hausisse, quae postea ipsi diluto variarum fabularum coeno corruperint. De Platone quidem adeo constans est eum bene multa sive ex sacris codicibus, ut hic docet Ambrosius, sive, ut volunt alii, a Pythagora, qui et ipse Judaeos sapientes audierat, didicisse; ut vulgatum fuerit de ipso illud Numenii Pythagorici dictum: Τί γάρ ἐστι Πλάτων ἢ Μοϋσῆς ἀττικίζων;

 

 

0539B