CAPUT II.

In quo per sensus experimentum ostenditur quod non omnia semper moventur, nec omnia semper quiescunt, nec quaedam semper moventur, nec quaedam semper quiescunt, ita quod nihil aliquando movetur et aliquando quiescit, sed potius est quod aliquando moventur et aliquando quiescunt.

Quartum autem membrum dicebat, quod universaliter omnia aliquando mo- ventur, et aliquando quiescunt: et quod

nihil est quod continue et semper moveatur, et semper quiescat, sicut dicebant Anaxagoras et Empedocles: copulandum est ad rationes quas antiquitus Antiqui adduxerunt. Contra hoc quidem accingi nos oportet. Nos enim in quinto et sexto et in septimo librorum ostendimus, quod omnis motus aliquando perveniet ad finem si rectus est: et illud valebit nobis ad declarandum, quod aliquid est quod aliquando quiescit, et aliquando movetur. Sed tamen adhuc altius ordinare volentes quaestionem, principium hujus disputationis adhuc iterato sumemus ab his quae nunc determinata sunt, hoc est, eamdem divisionem resumentes quam fecimus in capitulo praecedenti.

Dicimus igitur summatim, quod aut: omnia quiescunt, aut omnia moventur, aut alia quiescunt, et alia moventur. Et si hoc tertium membrum concedatur, tunc hoc non potest esse, nisi uno trium modorum.: aut enim omnia simul aliquando quiescunt, aliquando moventur, sicut fuit opinio Anaxagorae et Empedoclis: aut ita quod semper quiescunt, et nunquam, moventur: quaedam autem semper moventur et nunquam quiescunt, et nihil omnium est quod idem numero quiescat, et aliquando moveatur: aut ita est, quod quaedam entium aliquando quiescunt, aliquando autem moventur, eadem numero existentia: et nos non indigemus hic ut plures articulos repetamus de superiorum divisione. Quod quidem igitur non sit possibile ut omnia quiescant, et nunquam moveantur, sicut dixerunt Melissus et Zeno, ostensum est prius: sed adhuc quaedam dictis adjungemus. Si enim sic se habet, quod omnia quiescunt, tunc in rei veritate sic se habet sicut dicunt quidam, quod omne ens est infinitum et immobile: quia cum sit infinitum, non habet quo moveatur: in- finitum enim secundum locum occupat omnem locum, et infinitum secundum formam occupat omnem formam. Sed tamen quod omnia sint quiescentia, non videtur esse verum secundum sensum: sed multa entium quae sunt finita secundum materiam, videntur moveri. Et hoc etiam per varietatem probatur opinionis in eo quod comparatur ad res. Si enim ponatur alia opinio esse falsa sive universaliter aliqua opinio supponatur esse, tunc sequitur necessario, quod motus sit etiam: quia aut vera erit opinio de eo quod est Socratem sedere, et non sedere: aut oportet esse motum: quia cum opinio sit receptiva contrariorum, hoc est, veri et falsi, nisi per mutationem rerum oportet motum esse in rebus. Idem autem sequitur si sit phantasia: illa enim est vera vel falsa per eamdem rerum mutationem: et idem sequitur generaliter quando de re aliqua aliquando sic videatur, et aliquando aliter apud sapientes: quia hoc esse et fieri non potest per rerum mutationem. Phantasia enim et opinio sic variatae per res sunt motus quidam: licet enim phantasia et opinio motus quidam sint a sensu secundum actum facti.

Quod autem nos diximus probari motum esse per phantasiam et opinionem, intelligimus de phantasia et opinione secundum comparationem ad res: quia sicut oratio vera vel falsa est, non in eo quod ipsa est susceptibilis contrariorum, sed in eo quod suscipit contrarietatem cujus ipsa oratio est signum: ita etiam phantasia et opinio suscipiunt contrarietatem. Non enim phantasiam et opinionem hic accipimus secundum quod sunt in opinante tantum: quia rc uno modo se habente, potest opinio esse vera et falsa per deceptionem opinantium de ipsa, sicut est opinio de quantitate solis et stellis: quia qui sequitur sensum et deceptionem sensus, dicit solem esse monopedialem: et qui sequitur dcmonstratio-

nem, dicit ipsum majorem quam sit terra, uno modo se habente re ipsa. De intellectu autem et scientia non est eadem ratio: quia intellectus et scientia sunt de his quae sunt uno modo, et de necessitate invariabilia.

Istae tamen omnes rationes quas hic induximus a divisione superius posita, logicae sunt non habentes necessitatem: sed tamen in eis sunt propositiones praemissae majoris probabilitatis quam conclusio: et nos contra tales veritatis adversarios hic aliis rationibus non indigemus. Quia intendere et quaerere rationem de his habemus aliquid dignius quam sit ratio, ita quod sint nota per se ad sensum ad quem omnis propositio universalis certificatur, hoc est proprium ejus qui indiget mente et ratione: eo quod ipso amens et mente captus est: talis autem hominis proprium est male judicare inter melius et pejus, et inter credibile et non credibile, et inter principium et non principium; omnis autem acceptio quae fir-'' matur a sensu, melior est quam illa quae sensui contradicit : et conclusio quae sensui contradicit, est incredibilis: principium autem quod experimentali cognitioni in sensu non concordat, non est principium, sed potius contrarium principio. Similiter autem per omnem modum impossibile est quod omnia moveantur: et similiter adhuc impossibile est quod omnium entium quaedam semper moveantur, et quaedam quae semper quiescant, et nihil sit quod aliquando moveatur, et aliquando quiescat eorum quae sunt de numero entium. Ad omnia enim tria membra sufficiens est accipere unius acceptionis Iidem. Videmus enim ad sensum quaedam aliquando moveri, et aliquando quiescere eadem numero existentia. Licet enim visus aliquando decipiatur in quantitate visibilis, aut in eo quod videtur aliquando moveri, ad quod non movetur: tamen congregatio sensuum de eodem non decipitur. Et ideo tripliciter se habet judicium sensuum. Ali-

s quando enim decipitur visus, sicut quando judicatur ad visum de quantitate solis, vel

motu stellarum, qui dicitur scintillatio.

Aliquando enim non decipitur, sicut quando judicium plurium sensuum est de eodem, sicut quod aliquid aliquando movetur, et aliquando quiescit: et ideo judicium est aliquando praecise verum, et aliquando praecise falsum, sicut probatur in scientia de fallacia visus. Aliquando autem est dubium donec feratur demonstratio, quae certificat alteram partem. Sed causa de hoc quod diximus aliquid aliquando moveri, et aliquando quiescere, est praecise verum: et ex illo testimonio manifestum est, quod impossibile est quod omnia semper quiescant, vel quod omnia semper et continue moveantur, vel quod entia omnia sic se habeant, quod quaedam eorum semper moveantur, et quaedam semper quiescant, et nihil sit quod aliquando moveatur, et ali quando quiescat.

Reliquum ergo membrum superioris divisionis nobis considerandum est, utrum scilicet omnia entia sint possibilia ad utrumque, ad motum scilicet et quietem: aut quaedam sint impossibilia ad utrumque horum, et quaedam alia possibilia semper moventur, et quaedam alia semper quiescunt. Si enim hoc demonstraverimus, sufficienter elucoscent omnia membra superioris divisionis Hoc igitur demonstrandum est a nobis. Hoc igitur convenienter facere non possumus, nisi consideremus modos eorum quae movent, duo investigando de ipsis, quorum unum est, quod omne quod movetur habet motorem, sicut etiam per modum aliquem minus sufficientem ostendimus inprincipio septimi. Secundum est, quod omne quod movetur secundum locum, reducitur ad motorem qui non movetur omnino, et tamen est ineo quod movetur secundum locum: et hoc est primum movens, et primum mobile.