Caput XII.

David peccatum suum Deo confitetur, composito psalmo L, cujus hic versus aliquot explicantur; imprimis quae sit magna misericordia, quaeve multitudo miserationum, inquiritur; tum docetur, solum Deum iniquitates nostras delere, quae cum latere non possint, exemplo David sunt confitendae. Demum Arianos in Manichaeorum impietatem recidere planum fit.

0911D

62. Miserere, inquit, mei, Domine, secundum magnam misericordiam tuam. (Psal. L, 3) . Nova, nisi fallor, fratres charissimi, conjunctio ista sermonis, ut magna misericordia diceretur. Non facile alibi lectum memini: et ideo quae sit magna misericordia, non facile dixerimus. Legimus tamen magnam Dei virtutem. Et ideo considerantes quae magna sit virtus, 0912A conjicere poterimus, quam misericordiam magnam voluerit designare. Legimus enim in sancto Hieremia: quis es, Domine? Tu fecisti coelum et terram, in magna virtute tua, et brachio excelso (Jerem. XXXII, 17) . Virtus ergo magna coelum fecit. Quae est virtus magna; Patris, an Filii? Magna utique Patris virtus est; ipse enim per Filium coelum fecit et terram, sicut habes: In principio fecit Deus coelum et terram (Gen. I, 1) . Sed tamen et Filius magna virtus est. Nam cum virtutem Patris Filium legeris (I Cor. I, 24) , sicut habes Christum Dei sapientiam atque virtutem, utique cum virtus Patris Filius sit, magna virtus est Filius. Quemadmodum igitur omnipotens denegatur, quem fatemur magnam Dei esse virtutem? Haec igitur magna virtus coelum fecit; quia coelum fecit et Filius, sicut habes: Omnia per ipsum facta 0912B sunt (Joan. I, 3) . Ergo si et Pater fecit et Filius, utique facti unitas operationis indicat unitatem. Non ergo operatio Patris et Filii discrepat. Si autem una operatio, una utique operationis potestas, et majestas una factorum est. Haec de Patre et Filio.

63. Quid ergo silemus de Spiritu, praesertim cum Scriptura nos divina non patiatur silere? Dat enim locus opportunissimum testimonium ad sancti Spiritus unitatem cum Patre et Filio 730 comprobandam, ut ejus quoque operationem ab opere Patris et Filii dissociare nequeamus. Legimus enim magnam virtutem Patris esse, quod coelum fecit; magnam virtutem etiam Filium esse, quoniam coelum fecit: nec solum fecit, sed etiam firmavit: Verbo enim Domini coeli firmati sunt (Psal. XXXII, 6) . Ergo si et fecisse et firmasse 0912C coelum magnae virtutis est, etiam Spiritum sanctum a majestate magnae virtutis separare non possumus; quia scriptum est: Et spiritu oris ejus omnis virtus eorum (Ibid.) . Namque cum coelum fieret et terra, superferebatur Spiritus; de quo alibi ait propheta David: Emitte Spiritum tuum, et creabuntur (Psal. CIII, 13) . De quo etiam alibi dixit: Quoniam videbo coelos tuos, opera digitorum tuorum (Psal. VIII, 4) . Non enim corporalibus digitis Deus coelum fecit et terram; sed Spiritus gratia septiformis, illo videlicet digito de quo habes in Evangelio: Quod si in digito Dei ejicio daemonia (Luc. XI, 20) . Hunc enim digitum alibi Spiritum dixit, sicut habes: Quod si in spiritu Dei ejicio daemonia (Matth. XII, 28) . Si igitur Spiritus Dei digitus est, quoniam brachium Dei Filius 0912D est, utique Spiritus cooperatus Patri et Filio per unitatem operationis coelum fecit et terram. Ideo enim digitum Filius nuncupavit, ut tamquam unius corporis, ita divinitatis exprimeret unitatem. Itaque si magna virtus coelum condidit, utique magna sapientia coelum condidit; quia scriptum est: Omnia in sapientia fecisti (Psal. CIII, 24) .

64. Didicimus igitur quae magna sit virtus, colligamus nunc quae magna sit misericordia. Si magna 0913A virtus coelos fecit, et magna misericordia debet esse de coelo, et magna justitia debet esse de coelo; justitia enim de coelo prospexit, et misericordia venit e coelo. Magna ergo facta misericordia, quia Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Joan. I, 14) . Ergo magna virtus coelos fecit, magna virtus coelos inclinavit, sicut legimus: Et inclinavit coelos et descendit (Psal. XVII, 10) . Quo ostenditur numquam divinitatis suae exsors fuisse Dei Filius, nec cum inter homines versaretur; quoniam etsi suscepit quod non erat, non destitit tamen esse quod erat. Itaque cum dicitur: Et inclinavit coelos, et descendit, non tam videtur de coelo descendisse, quam ipso descendisse cum coelo. Nam cum Pater Filium alloqueretur in terris situm, Angeli ministrarent, 0913B non tam mutasse videtur sedem Dei Filius, quam transtulisse. Ergo didicimus magnam esse misericordiam.

65. Itaque si magna misericordia est descendisse de coelo, quae sit multitudo miserationum distinguere atque intelligere debemus. Sequitur enim: Et secundum multitudinem miserationum tuarum dele iniquitatem meam (Psal. L, 3) . Non enim idem significat uterque versiculus; sed illud ad Incarnationem refertur, hoc vero quod sequitur, ad eas referendum videtur quas Dei Filius in carne suscepit injurias, quia jejunavit, quia esuriit, quia flevit, quia vapulavit, quia crucifixus, quia mortuus, quia sepultus est. Haec enim carnis, non divinitatis insignia sunt. Et necessarium fuit, ut aerumnarum multitudinem miserationum 0913C multitudo depelleret, profutura nobis Dominicae certamine passionis.

731 66. Non enim sua peccata delebat, quia peccatum nullum fecerat; sed quia peccatum factus est, nostra erant delenda peccata, sicut David dixit: Dele iniquitatem meam. Quid est dele? Videamus hoc verbum; non enim otiosum est. Denique et alibi ait: Ego sum qui deleo iniquitates tuas, et memor non ero (Esai. XLIII, 25) . Sunt profecto alte impressa quaedam conscientiae nostrae ulcera delictorum, et quaedam mentium nostrarum animorumque vibices, quae errorum nostrorum obducuntur ulceribus. Habet ergo culpa characteres suos et apices, quibus proditur: quod non ingenio nostro affingimus, sed prophetica auctoritate signamus. Scripta est ergo; et ubi scripta sit vide: In pectore, inquit, cordis tui (Jerem. 0913D XVII, 1) . Hoc est, ibi scripta est culpae series, ubi etiam forma virtutis; non in tabulis lapideis, sed in tabulis cordis carnalibus. Sed quae bona sunt non atramento scribuntur, sed spiritu Dei vivi: quae autem vitiosa, graphio ferreo et ungue adamantino. Talis propemodum scriptura, qualis est poena peccati. 0914A Scribitur illa graphio ferreo, hoc virga ferrea coercetur, sicut scriptum est: Reges eos in virga ferrea (Psal. II, 9) . Alia est illa virga recta, virga regni tui (Psal. XLIV, 7) : haec supplicio coercet noxios, illa innoxios gubernat imperio. Ergo scripta est culpa: videamus ubi. Non foris, sed intus in corde tuo et in pectore tuo. Sicut enim prope est verbum in ore tuo, et in corde tuo: sic infidelibus in ipso corde exprimitur figura peccati, et erroris effigies. Intus igitur est culpa, intus et virtus. Et ideo Dominus: Sentio, inquit, de me virtutem exisse (Luc., VIII, 46) : ut ostenderet quae bona sunt, de interiore procedere, et contra quae mala sunt, de interiore prodire. Non enim quod intrat, inquit, in os, coinquinat hominem; sed quod exit de ore (Matth. XV, 0914B 11) . De corde enim tuo cogitationes procedunt; et ideo cave ne de corde tuo malae cogitationes prodeant, quae te posteriore tempore arguant et accusent. Non enim Deus testimoniis ad revincendum te argumentisque indiget: tua te ipsa culpa accusat et prodit.

67. Deinde bene in hoc psalmo David dicit: Et delictum meum contra me est semper (Psal. L, 5) . Vae enim mihi quod latere cupio, et latere non possum! Quomodo enim latebo, qui inscripta in pectore meo gero meorum indicia delictorum? Nudabitur in illo judicii die uniuscujusque pectus, testimonium reddente omnibus conscientia sua, et invicem accusantibus cogitationibus, aut etiam defendentibus, in die qua judicabit Dominus occulta hominum. Quis pudor ille, cum prodi omnibus coeperit quod putabamus occultum; cum aperire se coeperit uniuscujusque imago 0914C delicti, ut unusquisque sui criminis serie revincatur? Quis pudor cum illum quem despicabilem in hoc saeculo judicabas, videris esse praelatum; illum servum tuum, illum quem juxta saeculi hujus astutias ineptum et inhabilem arbitrabaris, simplicitatis suae divitiis cognoveris honoratum? Ergo dum vivimus, confugiamus ad eum qui potest delere peccatum. Nec vereare quod graphio ferreo 732 scriptum est, et ungue adamantino; hic enim portas ferreas adamantinasque confregit, nec timeas culpam fateri.

68. Confessus est David, agnovit iniquitatem suam, agnovit errorem; et ideo ait: Quoniam iniquitatem meam ego agnosco (Ibid.) . David agnoscit, et tu non agnoscis? David fatetur, et tu negas? Paulus se nocentem 0914D clamat (I Tim. I, 15) , et tu innocentem te asseris? Non est igitur maximus erubescendi locus, quando cum plurimis peccati mixta consortia sunt; si sequamur tamen studium corrigendi. Neque rursus paveas, ne culpae confessio teneatur ad poenam. Bonus enim et misericors Deus non solum culpas ignoscere confitentibus, sed etiam praemia corrigentibus 0915A impertire consuevit; si tamen unusquisque sibi donari petat, quod intelligit non latere. Dic ergo iniquitates tuas, ut justificeris (Esai. XLIII, 26) . Dei vox ista est volentis ignoscere: Dei vox ista est promittentis, quod tuum velit delere peccatum.

69. Tibi peccavi, David dicit, et malum coram te feci. Hoc est, etsi homines non vident, sed tu vides; etsi homines me dijudicare non possunt, quia participes delictorum sunt; tu tamen judex es singulorum, quia expers es delictorum. Quamlibet in corde intimo cogitationes noxiae lateant, coram te tamen sunt, qui potes dicere: Quid cogitatis mala in cordibus vestris (Matth. IX, 4) ? Nempe Christus hoc dicit. Qui ergo novit quid in corde sit scriptum, potest delere quidquid in corde conscriptum est. Cui se 0915B fateatur noster David non solum in seipso, sed etiam in primo homine peccasse, dum praecepta divina temerantur.

70. Quo licet advertere, fratres dilectissimi, quemadmodum omnes haereses, dum se impugnant, in se recurrant. Itaque Ariani dum Patris et Filii separant potestatem, in eum furiose exitum disputationis incurrunt, ut cum Manichaeis eorum concurrat assertio, illi enim dicunt alterum Deum esse veteris, alterum novi Testamenti. Quam profanam assertionem Ecclesia sancta condemnat, quae unum Deum legit; quia unus Deus Pater ex quo omnia, et nos in ipsum: et unus Dominus Jesus per quem omnia, et nos per ipsum (I Cor., VIII, 6) . Utique omnipotens potestas et una Patris et Filii declaratur; ut nec Patrem 0915C a novi Testamenti gratia secernamus, nec rursus ab instauratione mundi Filium separemus.

71. Denique consideremus utrum idem Deus utriusque sit eonditor Testamenti. Nempe omnes in primo homine peccavimus, et per naturae successionem, culpae quoque ab uno in omnes transfusa successio, est. In quem ergo peccavi, in Patrem, an in Filium? Utique in cum qui mihi credidit, quod non servando peccavi. Mandatum est homini, ut ab omnibus gustaret quae erant in paradiso, sed lignum scientiae boni et mali non tangeret (Gen., II, 17) . Adam ergo in singulis nobis est. In illo enim conditio humana deliquit, quia per unum in omnes pertransivit peccatum. Video summam mihi creditam; video quae praevaricationis aera 733 contraxerim, 0916A dum vetita et interdicta degusto. Hinc debeo commissae sortis usuram; quia creditum mandatorum coelestium foenus intemerata fides servare non potuit.

72. Agnovimus creditum, agnoscamus etiam creditorem. Creditoris nempe jus est ut exigat et relaxet; et ideo idem relaxat, qui jus habet exigendi. Cum igitur in Evangelio Christus dixerit mihi: Remissa sunt tibi peccata tua (Luc. V, 20) ; nonne eumdem intelligo dominum sortis, quem arbitrum veniae recognosco? Aut si Pater credidit, et Filius relaxavit, non per unitatem, ut nos dicimus; sed, ut Ariani asserunt, per distantiam potestatis: alius ergo Deus credidit, alius relaxavit? Unde incurrunt, ut Manichaeorum perfidiam non evadant. Deinde unum dicendo bonum Deum, advertant quos laqueos dementiae 0916B suae incidant. Si bonus est, qui credidit, quomodo non est bonus, qui relaxavit? Ergo cum illis partem habeant Ariani, in quorum assertionem perveniunt. Nec mirum si is qui semel deviare coepit a vero, nexibus se alieni erroris involvat.

73. Et ideo una est sententia, quae haereticorum omnium machinas destruat, ut unius potestatis, 734 majestatis atque virtutis Trinitatem esse credamus; et ideo ab eo quod Filius fecit, non separemus Patrem; nec ab eo quod Pater mandavit, Filium segregemus. Ita enim fiet, ut non alterum Deum veteris, alterum novi Testamenti inducamus; sed per unitatem potestatis et Filius in Patre, et Pater intelligatur in Filio; et Filius foeneretur in Patre, et Pater relaxet in Filio. Nam et Pater dimittit 0916C peccatum: Filium dimisisse jam diximus.

74. Accipite quia dimittit et Pater. Dimitte, inquit, nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris (Matth. VI, 12) . Utique ex persona nostra hoc Filius Patri dicit. Nec ideo dicit, quasi dimittere ipse non possit; sed ideo dicit, ut tu unitatem potestatis intelligas.

75. Denique si auctoritatem quaeris in Filio: Jam vos, inquit, mundi estis propter sermonem quem locutus sum vobis (Joan., XV, 3) . Dimittit sermone, dimittit imperio: sed cum ratione dimittit dicens: Vade, et posthac vide ne pecces (Joan. V, 14) . Habes auctoritatem, quia vetera donavit: habes judicium, quia futura praescripsit.

0915D