815 Praefatio.

1009A

1. De Poenitentia duos jam dudum scripsi libellos, et iterum scribendum arbitror. Primum, quia utile est vel quotidie veniam delictorum precari; deinde quoniam in illis duobus libellis adhortatio poenitentiae vel profectus est, si geratur; nunc autem quemadmodum agi poenitentia debeat, exprimendum 1009B est; nihil enim prodest agere, nisi ita agatur ut oportet. In quo sanctus David sequendum nobis proposuit magisterium, qui ideo mihi videtur gustasse peccatum ut doceret quemadmodum peccatum posset aboleri. Unde enim medicina, nisi de vulnere sumpsit exordium? Dum prima aetas generis humani docet alios quod sibi profuit, et quemadmodum vulnus suum sanaverit, aliis ostendit; usus artem fecit, et aegritudo magisterium. Ipsa est enim prima et valida secta medicinae, quam experientia, non conjectura formavit. Ideoque ab experientia ἐμπειρικοὶ primo medici sunt vocati, et ex ea secta caeterae derivatae sunt, atque ab ea usum quemdam suae sumpsere virtutis. Quid autem est ad cohortationem poenitentiae validius, quam quod sanctus propheta David 1009C peccatorum nostrorum nos docuit poenitere? Quis enim dedignetur humiliare se Deo, cum rex se humiliaverit? Aut quis dubitet affligere animam suam, cum propheta tantus afflixerit, solvens pretium lacrymarum pro redemptione peccati? Et quamvis toto scriptorum suorum corpore gerendae poenitentiae praecepta diffuderit (quis enim ejus psalmus non medicamentum est conscientiae peccatricis; cum alibi quemadmodum impulsus sit (Psal. CXVII, 13) , alibi quemadmodum conturbatus (Psal. XXIX, 8) , ostenderit: ut non solum quemadmodum sint sananda, sed etiam quemadmodum cavenda vulnera, demonstraret, et suo nos doceret exemplo? Quis autem stare se credat, ubi lapsus est etiam fortior) tamen in trigesimo septimo psalmo majorem vim 1009D doloris interni, et lamentabilis deplorationis expressit.

2. (Vers. 1.) Denique in exordio ipse nos titulus admonet hujusmodi praecepta formari; sic enim legimus: In commemorationem, inquit, diei sabbati psalmus David. Plena enim est poenitentiae definitio, commemoratio delictorum; ut unusquisque peccata sua velut quodam quotidiani sermonis castiget flagello, et commissa sibi flagitia condemnet. Sic enim docemur, dicente Domino: Dic iniquitates tuas, ut justificeris (Esai. XLIII, 26) . Et Apostolus ait: Ore 1010A confessio fit ad salutem (Rom. X, 10) . Sed forte moveat, quia non dixit peccatorum commemorationem; sed diei sabbati, aut (sicut alius habet) sabbatorum (Exod. XX, 8 et seq.) . Quid est autem sabbatum, nisi requies futurorum, levamen praesentium, quo Lex jubet hominum opera feriari, onera deponi? Quae sunt graviora onera, nisi nostra peccata? Haec deponantur 1010B in sabbatorum diebus, hoc est, in hoc vitae istius tempore. Septem enim diebus hebdomas omnis concluditur, sex diebus mundus ille formatus est, septimo die requievit Dominus ab opere suo, qui in nostra mansuetudine requiescit, 816 sicut ipse dixit: Super quem requiescam, nisi supra humilem et mansuetum (Esai. LXVI, 2) ? Absolve te ergo omni sabbato, et alleva pondus errorum; ut securus ad illius futuri sabbati requiem pervenire merearis. Nam si hinc peccata gravia portaveris, illic requiem non habebis. Exonera igitur tuam mentem, rejice omnia quibus conscientia gravatur et premitur, ne fiat fuga tua hyeme vel sabbato: vita haec in labore est, illa in requie. Leviorem te saeculi hujus reperiat consummatio, ne oneratus peccatis fugere non possis. Ante 1010C fuge, ut praevenias. Fugit saeculum, qui saeculi illecebris non tenetur, qui se omni cura ejus absolvit. Fuge etiam futuram iram, hoc est, judicii diem. Fugit eam qui egerit poenitentiam; sic enim definivit Baptista Johannes dicens: Generatio viperarum, quis vobis demonstravit fugere ab ira ventura? Facite ergo fructus dignos poenitentiae (Matth. III, 7 et 8) .

3. Audistis hodie legi quia Joannes baptizabat in Aenon, juxta Salim. (Joan. III, 23) . Aenon dicitur oculus suppliciorum: Salim ipse ascendens; hoc habet interpretatio. Qui ergo baptizari eligit, supplicia praevidet; et ideo confugit ad baptismatis sacramentum, ut peccatum omne deponat, ne obnoxius incipiat esse suppliciis. Et forte supplicia praevidet qui baptizatur baptismo poenitentiae; at vero ille gratiam 1010D spectat, qui baptizatur in Christo. Baptismus ergo Joannis, oculus suppliciorum est: baptismus Christi, oculus gratiarum. Tametsi in Aenon baptizabat Joannes, juxta ascendentem baptizabat; hoc enim et ista habet interpretatio, ut Salim dicatur ipse ascendens. Proximus ergo erat Christo, qui ejus nuntiabat adventum. Etenim Filius hominis qui descendit de coelo, ipse est et qui ascendit in coelum, ut impleret omnia. Sed quia qualis coelestis, tales et coelestes; et ille ascendit in coelum, qui terrena deponens consepelitur in Christo; ut cum Christo resurgat a morte peccati ad novitatem vitae, haereditatisque consortium; 1011A ut fiat, sicut scriptum est; Dei haeres, Christi cohaeres (Rom. VIII, 17) .

4. Vera ergo medicina est gerere poenitentiam: quae tunc legitime praedicata est, quando medicus venit e coelo, qui non exasperaret vulnera, sed sanaret. Bonus medicus, qui docuit quemadmodum in hac terra corporis nostri remedia quaereremus; cum flos nobis herbae salutaris oriretur, qui de peccato damnavit peccatum in carne. Antidotum ergo facta est caro, quae erat venenum ante peccati: quia erat illecebra peccatorum. Audi quemadmodum antidotum caro Dei fit: Verbum factum est caro (Joan. I, 14) ; misit manum in cavernam aspidum, venenum evacuavit, peccatum abstulit; id est, de peccato damnavit peccatum in carne.

1011B 5. Et ut hoc possit plenius considerari, ipsum Apostoli capitulum recenseamus. Namque ita scriptum est: Deus mittens Filium suum in similitudinem carnis peccati, de peccato damnavit peccatum in carne; ut justificatio Legis impleretur in nobis, ut 817 non secundum carnem ambulemus, sed secundum spiritum (Rom. VIII, 3 et 4) . Venit ergo Dei Filius in similitudine carnis peccati: non utique in similitudine carnis venit, qui veram carnem suscepit; sed in similitudine carnis peccati, id est, carnis peccatricis. Facta enim erat fraude et veneno infusa serpentis caro nostra, caro peccati. Postquam est obnoxia facta peccato, facta erat caro mortis; quia erat morti debita. Hujus carnis jam reae, jam praejudicatae similitudinem Christus in sua carne suscepit; 1011C quia etsi naturalem substantiam carnis hujus susceperat, non tamen contagia ulla susceperat: nec in iniquitatibus conceptus, et natus est in delictis, qui non ex sanguinibus, neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri; sed de Spiritu sancto natus ex Virgine est. Quid ergo est: De peccato damnavit peccatum in carne? Utrum de similitudine carnis peccati; an quia peccata nostra Christus non usu, sed qualitate suscepit: non crimine, sed suae misericordiae sacramento; et peccatum pro nobis factus est, qui peccatum ipse non fecit? An vero quia etiam de ista carne peccati, hoc est, nostra hac obnoxia et praejudicata damnavit peccatum in carne, docendo quemadmodum in carne positi non secundum carnem ambulemus, sed secundum spiritum? Peccatum 1011D quippe est secundum carnem ambulare; quia luxui, et voluptatibus, et lasciviis, et carnis cupiditatibus vivit, qui secundum carnis sapientiam conversatur; sapientia enim carnis inimica est Deo: unde qui in carne sunt, Deo placere non possunt. Ideoque peccatum damnat de peccato qui se a carnis vitiis abluendo, secundum spiritum vivit, totus Deo deditus, et coelestibus intentus oraculis: propter quod Christus advenit, ut non suam, id est carnis, sed Dei faceret voluntatem. Si quis ergo illum sequatur, ut faciat quae placent Deo, et carnis suae comprimat appetentiam, imitator est Christi.

1012A 6. Quid senserimus, expressimus. Qui legis, elige quid sequaris. Nullus error, ubi simplex pietatis affectus, atque omnis fidelis est sensus. Damnavit peccatum Christus, suscipiendo similitudinem carnis peccati, ut delicta nostrae carnis aboleret. Damnavit peccatum, ut peccata nostra in sua carne crucifigeret; factus pro nobis ipse peccatum, ut nos in ipso essemus justitia Dei, qui eramus captivitas mortis, et praeda serpentis. Ergo pietatis est susceptio peccatorum ista, non criminis. Per hoc peccatum nos Deus aeternus absolvit, qui Filio suo proprio non pepercit, et peccatum eum fecit esse pro nobis. Deinde damnavit peccatum Christus in carne de ipsa carne peccati, quae judicabili quodam vigore et auctoritate censoria, odit vitia quae amare consueverat, 1012B et horret impudicitiam, quam voluptatem putabat. Segregat se a lasciviis, abdicat a cupiditatibus, renuntiat criminibus atque flagitiis, propulsat avaritiam, quae virilitatem quamdam carnis effeminat. En tibi illum Christi imitatorem, et ipsum de peccato peccatum in carne damnantem. Sic curro, inquit, non ut in incertum, sic luctor, non ut aera caedens: sed castigo corpus meum, et servituti redigo; ne cum aliis praedicaverim, ipse reprobus efficiar (II Cor. IX, 26 et 27) .

818 7. Non superflue, ut arbitror, evagati sumus; quia et hoc ad medicinam hominis pertinebat. Cui medicinae prospiciens Deus sicut terram istam salubres herbarum atque arborum succos ferre praecepit, quibus carnis vulnera curarentur; ita etiam 1012C praeceptis salutaribus replevit divinarum seriem Scripturarum, quibus infirmitas animae sanaretur. Itaque quam grave est, ut muta animalia medicari sibi noverint, et vulneribus suis herbas salubres requirant, deligere non refutent; et hominum industria non requirat, quibus etiam medicus est missus, qui medicinae salutaris in veteribus Scripturis semina demonstraret, et nova ipse deferret? Quam multa itaque salubria sunt, quae noxia perfunctorie judicantur? De ipsa terra sumamus exempla.

8. Serpens alit venenum, morsus noxios habet, vulnerat carnem; sed in ipso quoque ejus veneno antidotum reperies, si requiras. Denique caro ejus exuritur, cujus pulvere theriaca conficitur, qua veneni vis consuevit hebetari, ut nocere non possit. 1012D Non terra ergo in vitio, quae serpentem generat; sed ille qui nescit cavere serpentem. Ipse serpens potest tibi prodesse, si intelligas; immo si medici praecepta non spernas. Imitandum disce quem putas esse fugiendum. Estote, inquit, astuti sicut serpentes, et simplices sicut columbae (Matth. X, 16) . Serva caput tuum sicut serpens; et si laceratus toto corpore fueris, revivisces. Caput tuum Christus est, quia caput ipse est viri: si servaveris fidem, etsi mortuus fueris sicut serpens, et tu resurges. Imitare serpentem, qui exteriorem suum exuit, ut renovetur interior: imitare serpentem, qui venenum suum evomit. Beatus 1013A et tu si cogitationes tuas malas evomas, et malitiae tuae venena deponas. Celebris sermo est, et scriptorum auctoritate robustus, serpentem aquis appropinquantem sibilo sibi feminae anguis sponsare concubitus; illam propriae consulentem saluti, ea spondere lege petitos coitus sui usus, si serpens venenum evomat; captumque obedire jussis, arma deponere, ac proprii more conventus caput ori ejus inserere; atque, ubi calescere coeperit consuetudo, seu naturae quadam violentia, seu libidinis ardore feminam stringere ora, morsusque libidinis osculis premere, atque ita caput serpentis abscindi.

9. Nonne in natura serpentis mysterium fidei recognosces? Serpens ille paradisi prior feminam ad culpae adulterium provocavit; sed ubi venenum ejus 1013B effusum est in hunc mundum, soboles illius feminae circumventione parentis, et fraude multa serpentis, armis eum suis exuit, et caput illius amputavit. Quod si venena praevaluerint, et peccatum in quo est aculeus mortis irrepserit; utere medicorum exemplo, ut tibi serpens vel sero moriatur. Conteras ejus venenum, corpusque comminuas, et admixtum salutaribus succis noveris temperandum; ut non solum vim suam et virus amittat, sed etiam fiat remedium de veneno. Moritur autem tibi serpens ille intelligibilis, si tu moriaris peccato, et tibi tua peccata moriantur. Sic conteritur ejus venenum, si te tua facta compungant: sic omne virus ejus aboletur, si bonis operibus tegas, et fideli confessione 819 temperes crimen admissum. Audi quemadmodum virtus draconis 1013C ipsius conteratur. Conterat, inquit, Deus Satanam sub pedibus vestris (Rom. XVI, 20) . Contere primo cor tuum, in quo erat draconis cubile; ut non inveniat ubi possit habitare: contere draconis carnes: carnes ejus peccata nostra sunt. Ideo tibi dicit Deus: Epulantur in eo gentes (Job. XL, 25) . Et infra ait: Praecurrit mori: Carnes autem corporis ejus sunt adhaerentes ei (Job. XLI, 13 et 14) . Sicut enim sancti, corpus et membra sunt Christi; ita peccatores qui peccatum non deserunt, sed peccato inhaerent, corpus draconis et membra sunt. Ideo nos Christi corpus epulamur; illi autem corpus epulantur draconis: nos epulamur, qui Christo adhaerere contendimus, remissionem quotidianam et veniam peccatorum; illi autem qui peccatis quotidie 1013D peccata connectunt, continuationem flagitiorum epulantur et criminum.

10. Contere igitur bas carnes, et super eas contritionem tui cordis asperge: deinde mitte super omnia ea Jordanis aquam. Jordanis enim descensio et ascensio est, quoniam qui in fontem sacrum descenderit, et adscendit; ut quae superiora sunt quaerat. Descendit enim in mortem Christi, qui baptizatur in Christo, et in resurrectionem ejus ascendit. Si autem jam baptizatus errasti, mitte aquam lacrymarum, non mendacem, sed veram; ut de profundo clames ad Dominum Deum tuum, et 1014A dicatur de te: Vox audita est in Rama, fletus et ululatus multus, Rachel plorans filios suos, et noluit consolari, quia non sunt (Jerem. XXXI, 15) . Rachel Ecclesia est, in qua benedicitur plebs Dei: ipsa pro te fleat, ipsa tua peccata deploret, et fleat plurimum; ut consolationem facile non admittat, quemadmodum qui plurimum dolent. Ideo consolari se noluit; quoniam qui eras, esse desisti. Sed hac perseverantia doloris et fletus emereatur ut dicat: Filius meus mortuus erat, et revixit: perierat, et inventus est (Luc. XV, 32) . Aut forte consolari se noluit Rachel in filiis Judaeorum; quia non sunt, quos utique ideo genuerat, ut essent. Et ideo non admisit consolationem, occisis parvulis ab Herode; quia nec in adventum Jesu crediderunt, mensuram sceleris adimplentes, 1014B ut et parvulos interficerent, ut inter eos et filius Virginis necaretur. Ergo Ecclesia Domini in Judaeis consolari noluit, quia non sunt: in Christianis autem qui ex nationibus congregati sunt, epulatur et gaudet; quoniam coeperunt esse, qui non erant.

11. Misisti ergo aquam Jordanis, aquam gratiae; hoc primum bibe: misisti aquam lacrymarum, aquam poenitentiae; hoc secundum est poculum, ut primum repares. Bibe aquam de tuis vasis, bibe aquam de tuis fletibus, ut dicas: Et potum meum fletu temperabam (Psal. CI, 10) . Fletus ergo tuus, potus est tuus; et lacrymae tuae, cibus est tuus. Fuerunt, inquit, mihi lacrymae meae panes (Psal. XLI, 4) . Si lacrymae panes, habes ex peccato iniquitatis cibum 1014C conversionis, secundum illud quod legis in Evangelio: Quoniam cui plus dimittitur, plus diligit (Luc. VII, 47) . Unde saepe videmus aliquos qui ante negligentes fuerant Christiani, peccato aliquo commisso, fieri diligentiores, et ex illo per poenitentiam evadere 820 solere perfectos. Sicut igitur ex peccato conversio, ita remedium de veneno. Audi hoc remedium: Justus in principio sermonis accusator est sui (Prov. XVIII, 17) . Venenum, peccatum est; remedium, accusatio sui criminis: venenum, iniquitas est; confessio, remedium prolapsionis. Et ideo vere remedium de veneno est, si dicas iniquitates tuas, ut justificeris.

12. Sed jam psalmum adoriamur, ut ipse nos doceat quemadmodum agenda poenitentia sit. Itaque 1014D sic incipit: