CAPUT XVII.

Et est digressio declarans dubitabilia de appetitu materiae et privationis raiionibus et nominibus formae,

Est autem hic locus dubitationis de hoc quod dicendum est, materiam appetere formam. Cum enim appetitus vel desiderium sint animatorum anima sensibili vel rationabili, et materia non sit hujus animatum, videbitur forte alicui materiam non habere appetitum.

Adhuc cum materia duplex sit specie secundum quod est mixta sibi privatio, et privatio videatur esse causa maleficii, videbitur forte privatio non esse causa desiderii vel appetitus materiae.

Adhuc quaeritur, utrum forma desideret materiam ? quoniam non est nisi in materia: et ita cum omnia desiderent

esse, videbitur forte et forma desiderare esse in materia.

Adhuc autem cum privatio per se non sit, sicut dictum est, et quod per se non est, neque principium neque causa desiderii est, videbitur forte privatio non esse unum principiorum, neque causa desiderii in materia.

Adhuc autem quaeritur, utrum privatio per se sit principium ? videtur enim hoc ex hoc quod ipsa est alterum contrariorum. Et ideo sicut forma per se principium est, ita et privatio: ergo videtur falsum esse quidquid dictum est de hoc quod ipsa et unum numero cum materia et non sine ipsa, licet specie differat ab ipsa. Adhuc autem sicut materia generabilium non separatur a privatione, ita non separatur a forma: ergo sicut materia est unum numero cum privatione, ita est unum numero cum forma: ergo principia non sunt duo numero, sed unum, et tria secundum speciem et virtutem sive potentiam.

Amplius quidem, quod forma dicta est esse divinum et optimum et appetibile, cum sufficere videatur unum nominum istorum. Adhuc antem nominatur forma et species et ratio et idea et paradigma et imago: et quaeritur differentia nominum istorum.

Adhuc autem cum ipsa sit divinum et optimum, et in veritate appetibile, non videtur esse perversus appetitus in ipsam: ergo ex materia non provenit error, nec ex appetitu ejus quem causat privatio in ipsa, nec ex forma provenit: ergo videtur quod nulla sit causa erroris et perversitatis in natura: unde ergo provenit error et perversitas ? Constat enim quod non provenit ex prima causa, quia illa est causa ordinis in omnibus et boni: et ea quae sunt ab ipsa, non participant nisi bonum et ordinem.

Ad omnia haec non est difficile solvere: sed de primo minus perfectam Averroes dat solutionem, dicens quod duplex est appetitus, scilicet naturalis, sicut in plantis: et animalis, sicut in animalibus: et quia appetitus materiae sit naturalis. Hoc enim non sufficit, quia et plantae partem habent animae, materia autem nullam. Adhuc autem plantarum appetitus non est ad hoc quod transmutetur ad formam quamdam, sed potius ut conserventur in specie in qua sunt: sed materiae appetitus est ut transmutetur in forma quam non habet secundum actum.

Dicendum igitur est quod omne mobile'' ut a primo motore movetur a causa prima quae per intellectum movet. Et intendit per motum moveri in aliquid quod est esse divinum, per modum per quem potest aliquo modo assimilari. Et ideo appetitus intellectualis est, quo appetit materia similari primo in esse divino. Sed appetitus ille cum dicitur esse materiae, duplex est locutio: potest enim materiae esse sicut subjecti: et hoc modo materia non habet appetitum: et potest esse sicut moti a motore, qui habet appetitum a quo procedens motus est actus mobilis: et sic materia habet appetitum, et hoc modo praeordinat sibi finem in quem directe movetur: quia hoc modo dictum est ab Aristotele quod opus naturae opus est intelligentiae. Cum enim materia jam habeat inchoationem esse divini in seipsa recipiens actum motoris, desiderat conformari plenius quantum est ei possibile primo: et quia non potest nisi per motum, ideo desiderat transmutari.

Quod autem dicitur privatio causa esse maleficii et non desiderii, dicendum quod hoc fefellit Platonem ut diceret privationem non esse principium et non esse causam desiderii: protendebat enim Plato intellectum in privationem secundum quod privatio est, et non in hoc quod relinquit in subjecto. Et cum ipsa secundum hoc quod, privatio est, privet formam, et sic causa non esse, credebat ipse quod magis impediret esse et generationem, quam esset principium ad esse et generationem: si autem contraxisset intellectum subtiliter reeoiiigendo ea omnia quae sunt privationis, invenisset quod

per aptitudinem formalem, quam in subjecto relinquit, causa esse desiderii et transmutationis materiae.

Licet autem sic dicatur quod materia desideret formam et causa desiderii sit privatio, tamen absurde dicitur forma appetere materiam vel esse in materia: quia forma in se essentia quaedam est simplex et divina et optima, et per esse quod habet in materia, efficitur materialis et corruptibilis : et ideo si appeteret hoc, appeteret Ignobilitate seipsam. Adhuc autem non est desiderium nisi ad duo, scilicet ut continuetur esse, et hoc est desiderium rei perfectae: et ut transmutatio fiat ad esse, et hoc est desiderium rei imperfectae. Neutrum autem duorum formae potest convenire, sicut per se patet: quia continuari non desiderat nisi quod indiget continuatione: hoc autem est corruptibile per seipsum., et hoc non est forma, quae non nisi per accidens est corruptibilis et non per suam essentiam. Quod autem transmutetur Ipsa, non desiderat: quia nunquam transmutatur: sed transmutatio imperfecti est ad ipsam.

Licet etiam privatio dicta sit per se non esse, non tamen est dictum Ipsam nihil esse. Cum enim dicitur per se non esse, intelligitur ita quod de se habeat non esse: sed ex eo quod relinquit In subjecto, habet esse secundum quid, et quoad hoc est principium et causa desiderii, sicut nos supra explanavimus. Ad hoc autem quod quaeritur, qualiter et quando ipsa dicatur unum numero cum materia, saepius supra est assignata ratio perlecta: nulla enim causa hujus est alia, nisi, quia cum principium motus sit duplex, scilicet ex quo est motus, et in quod: ex quo autem sicut materia et sicut privatio non potest esse materia ex qua fit motus, nisi sit mixta privationi per quam efficitur subjectum motus: quia nisi hoc esset, destrueretur motus, propter hoc quod non esset ibi aliquid ens fluens de potentia ad actum: et ideo materia est unum numero principium rno- tus cum privatione, nec sine ipsa nunquam principium esse posset. Est tamen potentia et specie a privatione differens, quoniam alia ratio est subjecti et alia formae quae est in subjecto. Quod autem quidem dixerunt et scripserunt de hoc, scilicet quod ideo dicitur una numero cum privatione, quia privatio secundum nihil addit ei, abusio est et falsum: quia secundum quod privatio etiam specie non differt a materia. Aliud autem est de forma, quia illa per se habet rationem principii, cum ipsa sit in quam dirigitur intentio moventis et appetitus materiae quae mixta est privationi, et non confert materiae rationem principii ad motum: et hoc modo materia est unum numero principium cum privatione, et non una numero essentia. Et quia sunt duae essentiae, ideo est utriusque ratio et virtus sive potentia divisa.

Nomina autem formae varia sunt in communi secundum duos modos, scilicet secundum quod ipsa est finis motus, et secundum quod ipsa est dans esse rei formatae. Secundum quod enim ipsa est finis motus, sic dicta est esse divinum et optimum et appetibile. Secundum autem quod est dans esse, sic habet alia nomina. Diversificantur autem nomina prima secundum intentionem ejus quod movetur ad ipsam. Potest enim forma accipi secundum quod est finis Intentionis, secundum quod est finis appetitus per intentionem directi: et siquidem Ipsa est finis intentionis, hoc est dupliciter, scilicet secundum relationem ad primam causam cui in esse quodammodo se assimilat quantum potest, et sic est divinum. Et secundum quod est finis motus absolute, sic dicitur esse optimum: quia bonum est per se finis ejus quod movetur ad ipsum. Secundum autem quod quietat appetitum imperfecti, sic est appetibile quoddam. Forma autem dicitur, eo quod distinguit et informat Informitatem materiae. Et species secundum quod est dans esse et cognitionem rei. Et ratio secundum quod ab ea sumitur vera rei diffinitio.

Idea autem dicitur ei paradigma ei, imago secundum quod procedit ab exemplari sue quod habet in causa prima. Omnis enim, forma quae per esse est in materia, prius fuit in motore primo: propter quod etiam ipse dicitur a Platone mundas archetypus: propter quod dictum Boetii est verum, cum dicit: Mundum mente gerens pulchrum pulcherrimus ipse, similique imagine formans . Si ergo consideretur forma in exemplari primo, dicitur idea. Si autem consideretur ratio formae ad quam omnis forma fit in materia illa, dicitur paradigma. Sicut enim lignum solubilis ad calceum se habet, quod ad ipsum fit omnis calceus, ita se habet ratio formae ad formas quae sunt in materia, Et ideo in. ista ratione dicitur forma paradigma. Imago autem dicitur illa quae traducta est in materiam quae imitatur illam, ut dicit Boetius. Et sic patet ratio nominum.

Causa autermperversitatis in natura et erroris in motibus proportionaliter est una et eadem, et non est effectiva, sicut et error non est res effecta, sed est defectiva, scilicet corruptio vel impedimentum alicujus principiorum qua) exiguntur ad hoc quod res fiat. Provenit autem hoc ex longe distare a prima causa: quae enim longe distant, plus habent potentiae., et facilius impediuntur ab effectu. Et de his dicemus in libro sequenti hujus scientiae.