CAPUT IV.

De causa finali, et de diversitatibus suis.

Adhuc autem causa dicitur quemadmodum finis: finis autem est cujus causa fit quidquid fit de his quae ad. finem illum obtinendum sunt ordinata, sicut sanitas est causa deambulationis. Cum enim quaeritur, propter quid Plato deambulat? Dicimus, ut sanetur, et dicentes sic opinamur assignare causam. Est enim finis causa causarum: quoniam finis movet efficientem ut ipse moveat materiam. Movet autem finis efficientem sicut res desiderata movet desiderium, et ideo dicitur, quod primum in intentione est finis quia finis primo est in intentione moventis, quae praestituit sibi finem ad quem terminentur actio et motus ejus. Cum autem finis intentus movet efficientem, tunc materia movetur ad. finem eumdem, et propter privationem quae est in ipsa, desiderat eum: et sic inducitur forma quae est finis: et sic patet quod finis est causa causarum, quia ad causandum quodammodo movet omnes causas.

Est autem finis duplex in genere, scilicet universalis, et particularis. Finis universalis est quem causa universalis intendit in omnibus suis effectibus simul: sicut motus universalitatis per omnem motum intendit consequi finem, qui est sicut ducis exercitus finis, hoc est consequi primae causae similationem quantum possibile est. Et si descenditur in causis universalibus, tunc universalis causa hominis in omni genere perpetuitatem hominis intendit consequi, et sic est in aliis. Finis autem particularis est, quem particularis natura intendit consequi in opere uno, sicut est forma hominis in hoc generato qui est Plato vel Socrates.

Adhuc autem finis est de his quae multipliciter dicuntur, sed. distinguemus haec

in prima philosophia. Sed quod hic dicendum est, hoc est, quod finis aliquando dicitur id in quo est terminus intentionis, et hoc proprie dicitur finis. Aliquando autem dicitur terminus operis, et hoc dicitur finis minus proprie. Exemplum autem primi est sicut pater intendit in filio similitudinem speciei et formae per generationem. Exemplum autem secundi est sicut projectio spermatis in matricem per coitum: quia hoc est terminus suae actionis. Aliis autem modis etiam dicitur finis sicut est finis qui est rei ultimum: et finis in. quo finit et deficit res: sed de talibus multiplicitatibus non intendimus, eo quod finis sic dictus, non habeat rationem causae sed. termini tantum. Nos autem hic de fine loquimur in quantum est causa, et non in quantum est finis tantum.

Dicuntur autem fines etiam omnia quae sunt circa finem ultimum, et post movens primum ordinata ad finem: eo quod illa sint fines respectu praecedentium, licet sint efficientia respectu sinis ultimi: et ea sunt de quibus dicit Aristoteles, quod movente alio praecedente ipsa media fiunt finis: sicut sanitatis medium quo consequimur ipsum, est attenuatio sive macies: et ideo cum jejunamus propter sanitatem tanquam propter finem ultimum, tunc dicimus quod jejunamus propter maciem: quia terminus jejunii est macies, et in ipso intendimus ut consumantur humores putrescentes, quibus consumptis sanamur. Hoc modo purgationes etiam sunt media ad sanationem, et accipimus potiones ut purgemur: et ipsa potio, et organa medicinalia, sicut clyster et embrocae, sunt media et sunt fines praecedentium actionum quae agimus ut sanitatem consequamur. Omnia enim haec sunt gratia finis, et habent differentiam ad. invicem: quia quaedam eorum sunt opera, sicut deambulatio et potio: quaedam autem sunt organa sive instrumenta, sicut clyster et embrocae.

Causae quidem igitur tot modis fere dicuntur, quot modis fere dictum est. Dico autem fere tot modis, quoniam in veritate modi essentiales causarum non. sunt plures, sed modi accidentales sunt plures, sicut infra patebit.