CAPUT VII.

Declarans sufficientiam quatuor causarum.

Licet autem ad primarii philosophiam pertineat probare numerum causarum,

tamen propter doctrinae bonitatem hic aliquid de hoc dicemus, sumentes primo rationem ex inductione. Omnes enim nunc dictae causae in quatuor concidunt species manifestas. Dico autem manifestas, quia licet multae sint diversitates uniuscujusque earum, sicut diximus, tamen reducuntur omnes in modos quatuor in communi, sicut patet in diversitatibus materiae. Elementa enim syllabarum et materia vasorum et Ignis et aqua et terra et aer corporum mixtorum, et partes organicae totius compositi heterogenii, et propositiones conclusionis, sunt omnia causa sicut ex quo est res: et hoc est esse causam materialem in communi. Diximus enim supra in capitulo de causa materiali, quod aliquando materia sola est causa, aliquando vult habere conjunctionem dissimilium, aliquando conjunctionem similium. aliquando conjunctionem et compositionem et conversionem conjunctorum: et sic fit diversa conjunctio vel compositio, ut diximus. Elementa enim syllabarum et dictiones orationum sunt materia per conjunctionem et compositionem discretorum dissimilium. Et tali compositioni respondet quoddam universum, quod constituitur proprie ex pluribus discretis dissimilibus ad finem unum conjunctis et compositis. Materia autem vasorum est sicut simplex materia composita forma in naturis. Ignis autem et caetera elementa sunt materia ex diversis composita, et ad unum actum medium alterata: et illius forma est complexio. Quando autem componuntur partes heterogeniae, ut manus, et pes, ex alteratis ad invicem et unitis, tunc forma illi respondens est forma totius: quia totum exigit in. partibus diversitatem. Propositiones autem sunt materia conclusionis per comparationem potentiae ad. actum: quia In veritate conclusio non consistit ex propositionibus, nec ex majori et minori extremitate, quae sunt subjecta et praedicata propositionum: quia aliud est subjectum vel praedicatum conclusionis: non enim intrant In materiam conclusionis secundum quod sunt subjecta vel praedicata propositionum: unde nihil est in propositionibus de ratione materiae ad conclusionem, nisi comparatio potentiae ad actum quae est in materia: propositiones enim in modo et figura ordinatae sunt in quibus potentia est conclusio.

Neque tamen conclusio se habet ut forma propositionum, sed potius sicut effectus earum. Et ideo etiam ab aliis quibusdam dicuntur propositiones efficientes causa conclusionis. Iste ergo mo-

diis minus habet de ratione materiae. Ex omnibus ergo etiam his est videre, quod non invenitur in ista diversitate aliquid quod ad causam materialem aliquo modo non reducatur.

Cum autem causarum quaedam sint sicut subjectum, ut dicimus, secundum quod se habent partes ad totum quocumque modo conveniant sive per unionem solam, sive per unionem et compositionem, sive per unionem, compositionem, et. alterationem, sive etiam alio modo a dictis partibus accipiantur, ut illae partes

quae sunt tantum in potentia, ut partes continui non divisi neque distincti neque compositi ex diversis. Sunt alio modo diversitates formarum etiam respondentes diversitati compositionis.

Exiguntur enim ad omnem compositionem tria, scilicet qualitas, ordo, et positio, secundum quod etiam dicebat Democritus: et qualitati quidem compositorum respondet species, ordini autem respondet compositio. Sed materiae secundum quod est in potentia, respondet forma quae quod quid erat esse: quia illa dat esse materiae et quidditatem: et sic patet quod etiam ista formalis diversitas unitur in unitate formae in communi.

Semen autem generationis generatorum, et medicus, et propositiones, et universaliter omne faciens sunt omnia causae efficientes, unde est principium mutationis et status et motus. Semen quidem sicut id quod habet virtutem moventem, et formantem intra. Medicus autem est sicut movens extra, sicut est in aliis artificialis. Propositiones autem est sicut ordinans materiam conclusionis quae est propositiones. Universaliter faciens, hoc modo semper movet vel operatur ut aliquid fiat: et nec ista diversitas egreditur in communi rationem causae efficientis. Aliae autem diversitates sunt in causa quae est cujus gratia, quae est sicut finis et bonum aliorum. Illa enim causa quae est finalis, potissimum et dignissimum vult esse inter alia. Et ideo secundum diversitatem boni et digni variatur: et hoc quidem in naturis semper est in veritate bonum , ''sed in voluntariis aliquando est bonum simpliciter, aliquando autem videtur bonum simpliciter, sed forte est bonum ut nunc vel. simile bono: et hoc nihil differt quoad hoc quin semper habeat rationem finis: et ita nec in ratione boni et digni invenitur aliquid quod ad causam finalem non reducatur: ergo non sunt nisi quatuor causae essentiales in communi.

Possumus autem etiam ad hoc dicere, quod cum omnis causa influat super effectum constituendo ipsum, illud aut est intus, aut extra. Et siquidem est intus, aut est secundum actum, aut secundum potentiam, sive secundum id quod substat, vel secundum id cui tanquam qualitati essentiali substat: sive secundum rationem perfectibilis, aut secundum rationem perficientis. Siquidem est secundum potentiam et substans et perfectibile, est materia. Si autem est secundum actum et naturam quae substat est perficiens, et tunc est forma. Si autem est influens extra, tunc vel est movens, vel intentio moventis. Et uno modo est efficiens, alio modo finis: sed iste modus habet respectum primae philosophiae, et non est naturali proprius. Alia ergo dicenda de quatuor essentialibus modis causarum differantur. usque ad philosophiam primam. Causae quidem igitur sunt hai quas diximus, et tot etiam quot nos diximus sunt species earumdem.