CAPUT XXII.

Quod non sint nisi quatuor causae, et quod physici est omnes illas cognoscere.

Quod quidem igitur sunt causae, et quod tot sint numero modi causarum quot diximus, manifestum est ex praehabitis. Sed et hic de hoc inducemus quamdam rationem: licet enim propter quid sit idem cum causa, tamen nobis est notius: quia cum quaerimus de causa, quaerimus propter quid. Comprehendit autem propter quid omnia genera causarum, et non comprehendit plura genera quam quatuor quae dicta sunt: sive enim quaeramus causam in immobilibus quae sunt divina et mathematica, sive quaeramus propter quid de mobilibus quae sunt physica, non quaerimus nisi aliquam causarum quatuor. In mathematicis enim quaerentes causam formalem, ut quid sit rectum, vel quid sit etiam mensurabile, aut cujuscumque alterius quaerimus diffinitionem formalem, reducimus quaestionem ad ultimum propter quid quod est causa formalis, in. qua stat resolutio, sicut nos supra docuimus: sed non requirimus ibi materiam, quia abstracta sunt mathematica: nec quaerimus ibi moventem, quia etiam a motu mathematica

sunt separata: nec quaerimus ibi finem, quia finis secundum rationem nobilis et digni non est in mnivilibns.

Sed quaerendo de mobilibus physicis propter quid reducimus in moventem causam quae est efficiens, sicut cum quaerimus, propter quid certaverunt, vel quid moverit eos ad certamen, dicimus quoniam furati sunt, volentes quod furtum sit causa moveris ad certamen: vel quaerimus propter quid certaverint, quaerentes finem, dicimus, ut dominentur. Aut si quaerimus causam in his quae fiunt, reducimus aliquando causam in materiam. Ergo manifestum est, quod causae sunt hae quae dictae sunt, et tot numero quot dictae sunt.

Quoniam autem causae quatuor sunt, de omnibus erit cognoscere physici: cum enim quaerimus propter quid, ipse habet reducere quaestiones ad causas physicas omnes: et ideo demonstrabit materiam, et speciem sive formam, et moventem, et finem, cujus causa fit hoc quod fit. Sed in physicis tres causae multoties coincidunt in rem unam secundum rationem, licet non coincidant in unum modum causalitatis: quia modus causalitatis eorum oppositus est, licet res causarum non sint oppositae semper. In physicis enim quidditas qua aliquid est quod est, quae est forma, et causa finalis cujus causa fit hoc quod fit, una res est numero semper, licet differat secundum rationem causalitatis: quoniam idem quod est forma faciens actu esse materiam, et quod est quidditas rei causans sibi rationem et speciem, est finis secundum quod estterminans motum efficientis qui intendit ipsum secundum esse quod habet in materia. Et sic patet quod una res numero et substantia est et finis et forma, licet diversificetur in esse et ratione. Efficiens autem in naturis non est idem numero cum forma et fine, sed semper est idem specie, si sit efficiens univocum . Aliud enim efficiens quod non efficit univoce, non est ita univocum: eo quod non est conjunctum materiae, sicut id quod agit univoce. Habet tamen hic dubitationem in his quae fiunt ex. putrefactione: sed illa dubitatio explicari potest in quarto Meteororum. Sed quod ad istam sufficit intentionem, est quod species illorum est quodammodo secundum consequentiam in causa putrefactorum seminali, sicut et aliorum generatorum species movens est in semine. Sunt enim semina rerum reducta ad speciem eorum quorum sunt semina secundum originem et finem. Semen enim non nominat aliquid in natura completum, sed potius id quod est via ad alterum. Et ideo finalis intentio naturae in semine, non est forma seminis secundum quod semen est, sed. potius forma rei cujus semen est. Convenit ergo non semper efficiens univocum in numero cum forma, sed semper convenit in specie, sicut patet cum homo generat hominem. Cum enim homo producit hominem, forma hominis movens est in generatione, et est intenta a generante sicut finis, et est eadem quae facit actu esse materiam: generant autem hominem etiam sol et calor aliorum corporum caelestium, sed non est univocum, nec habens eamdem materiam cum generato: et ideo diximus in. principio istius libri secundi, quod non est adeo physicum quemadmodum generantia inferiora. Nos autem diximus, quod coincidunt multoties tres causae in unum praeservando nos secundum scientiam Aristotelis, et a generante aequivoce, et a generatis ex putrefactione, et etiam quando finis naturalis alicujus est generantis, et alicujus rei ge-

neratae. Generantis enim finis est per generationem venire in perfectionem suaui ultimam., quae est quando potest facere tale alterum quale ipsum est. Sed finis generati est venire in perfectionem suam primam, quae est esse actu secundum formam naturalem.

Physicus autem tenetur considerare moventia quaecumque movent mota: quaecumque autem movent non mota, sed omnino immobilia sunt, non pertinent ad considerationem physicam, nisi quantum ad motum referantur: talia enim in seipsis non habent principium physicum motus, quod est natura movens, sed. potius movent per intellectun, sicut diximus a principio hujus secundi libri, cum talia movent, sed sunt immobilia. Et ideo tria negotia sunt essentialium partium philosophiae: quaedam enim pars est circairninmobile secundum esse et secundum rationem, sicut est negotium divinum. Et quaedam pars philosophiae esteis ca id quod secundum esse quidem est mobile, et secundum rationem immobile et incorruptibile, sicut scientia mathematicorum. Tertia autem est pars realis philosophiae circa species mobiles et corruptibiles secundum esse et secundum rationem, sicut est physica.

Ergo propter quid in quaestione physica redditur a physico resolvente quaestionem in materiam, et in id quod quid est, hoc est, formam, et in primum movens. Illi enim qui loquuntur de generatione rerum, maxime habent considerare hujusmodi causas quaerentes quid post aliquid fiat, hoc est, quid etlectus: postquam causam quaerentes quid fuit primum efficiens et quid primum sutinuit passionem: hoc enim est materia prima et veniunt de causa prima ad secundam, et de se- cunda ad tertiam, et sic semper consequenter usque ad ultimum quaesitum.

Duplicia autem sunt principia moventia, quemadmodum diximus, quorum alterum est physicum, et alterum non, quod non habet in seipso principium motus quod est natura: hujusmodi autem est illud quod movet immobile manens penitus quod movet et nullo modo movetur, et hoc est omnium primum in ordine moventium.

Et oportet scire, quod sicut propter quid interroganti physicus reddit has causas, ita considerat formam quae est quidditas rei quae aliquid erat esse: hoc enim est in physicis finis, et cujus causa fit hoc quod fit: hanc enim oportet cognoscere physicum si universaliter et penitus vult reddere causam ad propter quid interroganti, sicut respondet materiam quando dicit, quod ex hoc materiali necesse est hoc esse, aut semper, aut sicut frequenter. Si hoc materiali supposito oportet hoc fieri, sicut conclusio ex praemissis propositionibus suppositis, et de forma respondet dicens, quod hoc est quod aliquid erat esse propter formam et quidditatem, et propter finem dicit dignius esse sic quam alio modo. Dignitas enim finis est in physicis: eo quod natura nihil agit otiose vel frustra, quae dignitas finis non attenditur in aliis. Causae tamenistae non sunt reddendae simpliciter, sed potius secundum quod proportionatur substantiae uniuscujusque rei naturalis. Si enim aliquando quaeratur de causa efficiente, cum efficiens causa secundum se non sit propinqua causa quare forma sit in materia, vel. finis, oportet reddere efficientem prout est sub intentione finis moventis. Non enim esset responsio sic competens ad interrogationem, quare est domus ? quod diceretur, quod habet

artificem, sed oportet quod dicatur quia artifex intentione defensionis a pluvia et continendi divitias fecit eam. Si autem aliquando sufficit respondere solam causam efficientem, tamen etiam tunc habet in se ordinem ad finem: vel quaestio est de causa finis, sicut quaeritur, quare sanatus est iste ? et est supponens finem quaestio ista, et quaerit de efficiente: et ideo congrua est responsio dicens simplicem causam efficientem, valet quia talem bibit medicinam. Medicina enim se- cundum se effectiva est sanitatis: et hoc modo oportet considerare in omnibus causis, quod respondeatur ad quaestionem physicam, prout habent ad substantiam uniuscujusque rei proportionem. Sunt tamen qui. dicunt, quod hoc non sit intelligendum nisi de fine, quod Aristoteles dixit, quod non simpliciter assignanda est causa, sed ad uniuscujusque substantiam: sed primum mihi videtur magis.