CAPUT III.

De probatione quod natura agit propter

finem determinatum, ex peccato quod accidit in opere ejus, in quo etiam, est de diversitate monstrorum. Idem autem quod nunc probavimus ex similitudine artis et operibus animalium et vegetabilium, quod scilicet natura operetur ad finem intentum et determinatum, probabimus adhuc ex eo quod accidit peccare in natura sicut et in arte: quod non accideret, si natura non ad finem determinatum dirigeret opus suum. Si enim finis non sit, ad nullum finem dirigitur opus: ergo qualecumque fiat opus, semper judicabitur rectum, sicut est videre In finibus casualibus. Si enim non accidant illi fines, non propter hoc judicabitur peccatum in opere: et similiter cum forma in natura sit finis, si non sit finis determinatus rebus naturalibus, non habebunt etiam formam determinatam: ergo sive unam sive aliam contingant formam, nullum in eis judicabitur peccatum, quod falsum est: quia peccatum fit tam in his quae secundum artem sunt, quam in his quae secundum naturam sunt: et hoc apparet tam in arte quae imitatur naturam in opere non naturali, quam in illa quae perficit opus naturae et juvat in naturam opere naturali.

Et exemplum primi horum est, quod aliquando non recte scribit grammaticus: et tunc propter omissionem alicujus principiorum artis non pervenit ad finem orthographiae: quia grammatica quantum ad orthographiam scientia est recte scribendi. Exemplum secundi est, quod medicus aliquando propter omissionem alicujus principiorum potavit evacuativurn non recta potione. Cum ergo ars imitetur vel compleat naturam, accidit etiam peccare in natura, quando scilicet natura operans propter corruptionem alicujus principii naturalis non pervenit ad finem intentum a natura. Si igitur sunt quaedam et fiunt secundum artem, in quibus cum recte fit, non habet rationem rectitudo, nisi quia debitum sibi finem directe attingit ex Intentione artis, et non peccatur In eis nisi cum alicujus finis gratia fiunt, sed fallit ita quod finem debitum non attingunt propter alicujus principiorum corruptionem. Similiter utique fiet in physicis: quia quidquid ibi recte fit, non habet rectitudinem, nisi ex proportione ad finem debitum quem attingit: et cum peccat, peccatum suum perpenditur ex hoc quod finem illum non attingit propter corruptionem alicujus principii naturalis.

Monstra enim sunt peccatum illius quod in natura est propter aliquid. Fiunt autem monstra, ut in genere dici potest, propter quatuor causas, quae tamen sub se multas habent particulares causas. Aliquando autem fiunt propter materiae diminutionem, aliquando propter materiae superfluitatem, aliquando propter qualitatum proportionabilitatem ad materiam, aliquando autem propter continentis malitiam. Propter materiae autem diminutionem fiunt tripliciter, secundum quantitatem magnitudinis membrorum tantum et non secundum numerum, et aliquando secundum quantitatem magnitudinis et secundum numerum simul, aliquando autem secundum numerum et non secundum magnitudinem. Ea autem quae fiunt secundum quantitatem magnitudinis, duplici ex causa fiunt. Fiunt enim ex diminutione materiae, aut debilitate virtutis formativae quae non potest formare nisi parum de materia et rejicit aliam. Ea autem

quae fiunt secundum diminutionem simul et numerum, absque dubio propter utrasque causas fiunt, scilicet quia diminuta est materia, et quia debilis est virtus formans. Si autem fortis esset virtus, formaret membra in materia data et attraheret aliam materiam in augmentum. Quae autem fiunt ex diminutione numeri, ex utraque causa sigillatim fieri possunt, scilicet ex defectu materiae, vel quia virtus sibi datam materiam praeparatam convertere non potest nec mutare. Et hujusmodi signum est, quod praecipue deficiunt membra longe e corde et hepate distantia, in quibus praecipue situm habent virtutes membra formantes, sicut deficiunt manus vel pedes vel aliquod extrinsecorum membrorum in capite. Quae autem deficiunt in membris, vel in toto deficiunt quasi sint abscissa, vel deficiunt ab actu, eo quod sint curva et mollia quae actum sustinere non possunt. Ex superfluitate etiam in genere fiunt tripliciter: aut enim sola excedunt magnitudine, aut in numero solo, aut in numero simul et magnitudine. In magnitudine autem sicut naso uritur infantes, vel totum corpus, vel aliquod membrum habentes enorme. Et hoc contingit ex duplici causa: aut enim contingit propter fortitudinem virtutis abundantiam materiae simul, aut contingit solum propter materiae abundantiam, propter hoc quod virtus sit ultra modum intensa. Signum autem primi est, quando totum corpus enorme est, sed tamen habet omnia membra respondentia sibi et proportionata ad invicem. Signum autem secundi est, quando corpus non habet membra sibi proportionata, sed unum est enorme, et aliud non: quia quando virtus est proportionata et non materia, tunc virtus non potest omnia formare aequaliter, et ideo habilem materiam melius format quam inhabilem. Est autem, sicut prius diximus, materia exteriorum, in quibus minus potest formans virtus quam in interioribus: propterea quia plus distant a membris in quibus sita est vis formativa. Aut excedunt in numero solo, quod convenit semper propter materiae primae spermatis abundantiam et virtutis fortitudinem: et habet istud tres modos. Aliquando enim abundans est membrum debitum, et tamen abundat: quia ante tempus oritur, sicut convenit in infantibus et aliis quibusdam, qui cum dente parvo vel pluribus nascuntur, propter abundantiam caloris et materiae circa mandibulas. Et ad istud pertinet nativitas natorum cum pilis magnis et ascellarum et multitudine capillorum in capite: quod propter fortitudinem cordis convenit, et propter terrestreitatem furnorum a corde ad exteriora expulsoi aim: et jam meis temporibus praesentata fuit puella quae nata fuit dependentibus uberibus, et cum pilis inguinis et ascellarum, et fatebatur mater ejus etiam, quod patiebatur resolutionem menstruorum, quod absque dubio accidit propter fortitudinem caloris formantis et maturantis. Aliquando autem est membrum propter abundantiam materiae. Aliquando autem fit bicorporeum superius vel inferius, sicut accidit de eo qui fuit natus cum duobus capitibus, et postea continuata erant duo corpora in collo et in dorso utriusque, et inferius videbatur unum corpus. Aliquando autem visus est natus e contra, qui quatuor habuit crura, et unicum et continuum corpus apparuit in superiori parte: quod absque dubio contingit ex divisione spermatis in matrice. Sic etiam fit geminorum nativitas qui in una cella matricis nati inveniuntur . Sunt enim quaedam mulieres et quaedam animalium, quae multum in coitu delectantur, et in delectatione illa movetur matrix cum sperma infunditur nervis sensibilibus ejus, et in motu illo dividitur sperma. Cum ergo divisio tota

perficitur, tunc fiunt gemini, si coalescit semen in foetum. Si ergo divisio non perficitur, sed. sperma quasi ramificalur, tunc fiunt bicorporea animalia subtus, vel supra, vel etiam in medio secundum modum per quem dividitur sperma: et ideo quidam inveniuntur cum duobus ventribus, quidam autem cum. tribus vel quatuor brachiis, et sic de aliis diversitatibus medii corporis. Juxta autem modum medium istius divisionis inveniuntur quidam nati cum multis foraminibus., sicut sunt ora, et multis linguis in uno capite, sicut aliquando praesentatus fuit quidam temporibus nostris, qui habuit undecim linguas et undecim ora et labia incompleta viginti duo, et fuit mortuus antequam nasceretur. Ea autem quae fiunt propter qualitatum proportionabilitatem, sunt sicut nimia macies et nimia pinguedo, quorum

fit primum ex nimio calore, et secundum ex nimio frigore: et si junguntur qualitates contrariae quarum utraque fit complexionatis et terminans, tunc convenit nasci hermaphroditos, et virtus formativa satisfacit utrique sexui tam in membris exterioribus quam interioribus, sicut ad visum probavimus in quibusdam esse utrumque sexum, ita quod a sapientibus discerni non potuit quis praevaleret: et dicitur de quibusdam, quod in coitu et succumbunt et incumbunt: situs enim membrorum genitalium non impedit hoc, quia situs membri virilis est super nervum coxae, et situs vulvae mulieris est juxta anum.

Propter autem malitiam continentis peccata fiunt dupliciter secundum duplex continens. Est enim continens sicut pellis quae dicitur secundina, et est calor terminans continens habens in se virtutem coelestis circuli, qui est primum circumdans. Ex raptura autem secundinae fit multiplex monstruositas: quoniam enim materia defluit et sic deficit membrum, vel curvatur, vel grandescit, vel discontinuatur, vel dislocatur a membro si-

bi vicino: et aliquando confluunt spermata diversorum foetuum, et cum conglutinantur, duo corpora fiunt in loco illo. Ex malitia autem continentis se in coelestem effectum et terminantis fiunt impressiones diversarum formarum, quae competunt diversis speciebus animalium, sicut porcae parientes porcelios, quorum capita sunt humana, et sicut est de vaccis quas ponit Empedocles, et hujusmodi: haec enim ex spermatum commixtione fieri non possunt, quia spermata valde diversa in specie se corrumpunt invicem, et nihil generatur ex ipsis, sed potius fit ad constellationem ad illam formam sperma extra suam qualitatem moventem, sicut est quod dicit Ptolemaeus in Quadripartito, quod in quadam parte Arietis luminaribus et quibusdam planetis aliis concurrentibus non potest fieri generatio humana. Si autem essent similia et vicinarum specierum animalium, tunc posset ex illis generari medium animal, sicut ex equa et asino fit mulus, et ex equo et asina fit burdo, et ex cane et lupo, vel vulpe et lupo, et hujusmodi. Haec autem licet ad scientiam de Animalibus pertineant, hic interposuimus, ut sciatur non casu, ut dixit Empedocles, talium animalium generationem fieri vel contingere. Omnia enim haec monstra peccata naturae sunt intendentis finem aliquem quem attingere nom valet propter corruptionem alicujus principii naturalis: ergo et in his substantiis de quibus dixit Empedocles, quod in prima parte sunt bovigena, et in alia parte habent figuram hominis, vel e converso, si. potuerunt venire ad. finem aliquem et terminum quem natura praestituit et desideravit, naturam dico quae fuit vis formans semen, factum est hoc impedimentum corrupto aliquo principiorum, ut diximus: et ideo facta sunt monstra, sicut et nunc et semper fit corruptio in semine.

Amplius oportet etiam quod semen sit prius et postea animal, et semen facit natura primo etiam molle, ut sit aptum receptioni figurarum. Hoc autem non faceret natura tali ordine, nisi esset semen propter animalis generationem: ergo non est casu, sed propter finem determinatum. Quaecumque enim sunt, quorum principium est a re terminata per naturam, et motus eorum per res a natura terminatas, horum omnium ordo necessario est ad finem terminatum: talis autem processus est generationis omnium animalium: quia est a spermate terminato, et primo est molle, deinde convertitur, formatur, et maturatur: gratia ipsorum ordo et generatio ordinata est ad finem in natura determinatum. Amplius et in plantis sicut et in animalibus species inest eis propter aliquid quod est finis earum determinatus propter eadem rationem, licet magis sit occultum et minus per rationem colligi possit quam in animalibus: et sic finis determinatus ad quem natura operatur, est in utrisque. Et ex bac consideratione contradicamus Empedocli, qui dicit omnia haec a casu et recte et non recte et monstruose: si enim casu sit in animalibus monstrum, cujus superiora fierent hominis, et inferiora tauri, quod est minotaurus, oportet etiam quod casus iste fiat in plantis secundum Empedoclem, ita quod aliquando generetur planta cujus una pars sit vitis et alia oliva: sed tamen hoc. non videmus, licet aequaliter oporteat hoc fieri in plantis sicut in animalibus secundum Empedoclem.

Amplius autem in seminibus oportet secundum Empedoclem fieri generationem, sicut contingit a casu a fortuna, et non fieret generatio unius speciei ex semine determinato: fieret enim sic ex semine hominis hos sicut homo, et ex semine vitis ita cito oliva sicut vitis, si nihil esset agens in generatione rerum nisi casus et fortuna. Causa autem subest quare plus monstra in animalibus apparent quam in plantis, quam ignoravit Empedocles. Hoc autem est, quod mollius est semen animalis, et plura exiguntur ad determinationem ejus quam plantae, et animal difficilis est generationis, et planta similis et facilis generationis: et ideo facilius fit ut corrumpatur aliquod principium generationis animalis quam plantae.

Omnino autem et universaliter sic diicens casum esse causam rerum naturalium, destruit id quod est a natura et naturam. Natura namque sunt quaecumque ab alio quod habent in seipsis principio motus, continue mota in finem aliquem certum et determinatum veniunt, sicut a principio hujus secundi probatur ex diffinitione naturae: sed quae fiunt a casu, non habent in seipsis principium per se movens ad finem casualem, cum casualis finis incidat, et non sit in agente ad finem illum. Finis item naturalis non idem est unicuique rei naturali, nec contingens et accidentalis, quia ille indeterminatus est et infinitus. Si ergo res naturalis est, quae finem habet certum et determinatum, semper proveniet in eumdem, nisi sit aliquod impediens quod corrumpit aliquod naturalium principiorum.

Finis autem ille qui est, cujus gratia fit totum quod fit, fieret absque dubio casu et fortuna, si sic fieret incerte et indeterminate, sicut dicamus quod venit ad nos aliquis extraneus, cum balneum nostrum paratum fuit tanquam habitaturus apud nos in nostro balneo, cum sibi accidit venire tanquam propter hoc operatus sit et advenerit, cum tamen non advenerit propter hoc, quia nescit

aliquid de nostro balneo, sed. accidit ei, et non ordinavit adventum suum ad hoc ut balnearetur. Fortuna namque de numero est illarum causarum, quae sunt secundum accidens, sicut diximus prius: sed cum hoc semper aut frequenter fiat, tunc non fiat secundum accidens neque a fortuna, sed potius fit ab ordinante et ordinato ad. certum finem. In physicis autem semper sic fit, nisi aliquid impediat, sicut diximus etiam prius.