CAPUT VIII.

In quo solvuntur dubitationes de motu, et praecipue illa qua quaeritur, in quo sit motus ut in subjecto.

Dubia autem, quaedam de motu jam soluta sunt per dictas diffinitiones: quorum unum est, utrum in movente vel in eo quod movetur, sit motus sicut in subjecto. Constat enim ex physicis, cum motus sit actus mobilis, quod in mobili est sicut in subjecto: quia in quo est motus sicut in subjecto, illud movetur: constat autem quod mobile movetur cum motus inest ei: non autem movens movetur secundum quod est

movens: ergo motus non est in movente, sed inmobili: est tamen motus hujusmodi actus quod est mobile, et ab hoc movente. Unde autem actus moti sive inducentis motum, nihil, aliud est quam motus, quia motus est actus quem movens dat mobili quod movetur. Cum autem non det nisi id quod habet aliquo modo, oportet actum istum qui. motus est, aliquo modo inesse in utrisque, scilicet in movente et in moto. Mobile enim dicitur et est mobile in ipso posse moveri et recipere motum. Movens autem dicitur et est movens in ipso facere et agere motum in mobili. Ergo similiter et aequaliter est unus utriusque actus ipse motus, sed diversimode: quia est agentis sive moventis active, et sicut causae, quae per motum comparantur ad motum et patiens. Et est mobilis sicut subjecti quod per motum receptum et in se fluentem ex movente, comparatur ad motum. Et haec comparatio aequaliter est una, sicut omnis relativa oppositio in eo quod comparatio media inter comparata: sicut dicitur una comparatio media duorum ad unum, et unius ad duo: tamen si in extremis accipitur comparatio duorum ad unum, est comparatio et proportio dupli: et comparatio unius ad duo, est proportio subdupli: et ideo proportiones istae sunt duae et compositae, et exterius et in medio est proportio essentialiter una differens per terminos per quos diffiniuntur. Propter hoc etiam sua diffinitio non est una. Eodem autem modo se habet hoc in ratione sicut in spatiis. Spatium enim unum est inter duos terminos oppositos, quae sunt sursum et deorsum. Spatium enim medium subjecto est unum: sed tamen comparatione ejus quod est sursum ad deorsum, est descensus: comparatione vero ejus quod ad deorsum sursum, est ascensus, et diffinitio ascensus et descensus motus, cum penes terminos sumatur, non est una. Similis autem modus oppositionis et identitatis est etiam in movente et mo-

to quoad motum qui est in movente per rationem ejus quod est movere in motu per rationem ejus quod est moveri: et sunt rationes corum et potentiae oppositae, licet essentia comparationis videatur esse una, eo quod est inter eadem extrema.

Habet autem ista quaestio ad omnem partem rationalem disputationem: et ideo licet jam determinata sit, propter bonitatem tamen exercitii redibimus ad eam iterum. Necesse est autem ex dictis fortassis, quod motus sit actus quidam et activi et passivi: et videtur quod illo motus idem numero acceptus hic sit actio sive movere, scilicet in activo et movente: illic autem sit passio sive moveri in passivo et mobili quod movetur secundum, actum. Movere autem et moveri penes effectus et opera videtur habere diversitatem: quia unius opus et perfectio est actio in activo, et alterius opus est passio in passivo. Quia autem et movere et moveri sunt actus, qui est actus et moventis et moti, sicut jam dictum est, si. dicantur ista duo, scilicet movere et moveri qui sunt motus esse actus alteri et diversi: tunc aut utrique actus sive perfectiones istae sunt in activo sive in movente, aut utrique sunt in patiente sive in eo quod movetur: aut actio est in agente et movente, et passio est in patiente, eo quod movetur: non enim possumus accipere ulteriorem partem divisionis, scilicet quod passio sit in agente, et actio in patiente: quoniam si agens vocaretur nomino patientis, et patiens nominaretur nomino agentis, tunc essent aequivoca. Et iterum alia causa est hujus, quia si agens esset patiens secundum quod agens, tunc opposita inessent eidem secundum idem: et eadem ratio est quare actio non inest patienti per se sola.

Accipiamus igitur membra praedictae divisionis, et duo quidem simul improba- buritur. Si enim movere motoris, et moveri moti, sive agere et pati sunt diversa, et ipsa sunt motus, et dicatur quod movere et agere sunt in movente et agente: tunc cum movere et agere sunt motus, motus erit in agente et movente : et si hoc concedatur, tunc duorum impossibilium alterum sequitur, aut quod omne movens movetur, eo quod cui inest motus necessario illud movetur, sicut necessario est album cui inest albedo : aut quod habens motum non movetur : et hoc videtur impossibile, quia sicut dictum est, cui inest motus illud movetur : hoc autem sequitur illis duobus quae dicta sunt suppositis, scilicet quod movere et moveri cum diversa sint, sint tamen unus motus, et movere sit in movente sicut in subjecto. Per eumdem autem modum disputationis supponitur destructum esse membrum praehabitae divisionis, scilicet quod ambo sint in movente, scilicet movere et moveri, et agere et pati, et sint ambo licet diversa in se motus unus: tunc iterum motus erit in movente ratione duorum actuum qui sunt movere et moveri : et tunc si id non moventur cui inest motus, tunc habens motum non movebitur.

Si autem tertium membrum praehabitae divisionis accipiatur, scilicet quod utraque pars sit in moto et in patiente, ita quod duo actus, scilicet movere et moveri, et agere et pati, quae sunt actiones activi et passivi sunt in moto et in patiente, et sunt diversi: cum tamen sit unus motus sicut actio et passio, et doctio activa et doctio passiva, cum duo sint, ambo tamen sint in patiente sive in addiscente, et sint motus unus in ipso, sequuntur duo impossibilia, quorum primum est, quod actus proprius utriusque ipsorum duorum, scilicet activi et passivi, est in altero sicut in subjecto: cum tamen ipsa sint opposita : quod est impossibile : quia sicut agens et patiens opponuntur, ita actiones eorum et perfectiones eorum opponuntur ; et ita ac-

his activi non est in passivo sicut in subjecto. Illud autem inconveniens sequitur ad membrum divisionis physicae, scilicet si utrumque dicatur inesse activo: et ideo illud membrum divisionis destructum est in utroque extremorum duorum membrorum. Alterum autem inconveniens, quod unum et idem duobus motibus movetur simul ad eumdem et unum finem: quia unius secundum speciem est moveri ad unum et eumdem finem. Est autem patiens unum secundum speciem. Ergo unus erit finis: sed si moveri et movere est in ipso, tune habet duos actus, scilicet actum activi et passivi, qui duo motus dicuntur, eo quod in duplici ratione et specie existentia dicuntur esse motus unus differens specie agentis et specie patientis: fecundum hoc enim duae erunt alterationes : quaedam unius et ejusdem et in unam speciem ducentes tanquam in lincm, quia unius et ejusdem patientis erit alteratio quae est motus agentis qui est alterare, et alteratio quae est motus patientis qui est alterari, et uterque motuum ducit ad unam speciem, sicut ad album, vel musicum, vel aliam hujusmodi qualitatem : sed hoc est impossibile : ergo et illud impossibile luit quod suppositum erat, scilicet quod movere et moveri sunt diversa et motus unus, et insint ambo activo et passivo, vel divisim insint, ita quod actio passio, et passio actio. Si autem propter hoc dicatur, quod ista non sunt diversa, sed sunt eadem in se, scilicet movere ei moveri, et agere et pati, et sint etiam motus unus, iterum videtur sequi impossibile, scilicet quod duorum specie differentium, eo quod activum et passivum differant speciebus oppositis, fit idem actus ei idem motus: eo quod movere est actus activi, et moveri est actus passivi : et si eadem sunt, tunc activi et passivi est actus unus : et secundum hoc ulterius sequitur tunc, quod doctrina ei doctio sint idem essentialiter, et actio et passio, et docere et addiscere, et agere et pati: quare docenti necesse est addiscere, et agentem pati.

Sciendum autem est quod omnis ista disputatio sequitur ex quatuor quae considerantur in motu, quorum unum est, quod motus nihil aliud est nisi quod fluit a motore. Est autem movere quod fluit a movente: et sic motus et movere videntur esse idem formaliter et essentialiter, licet differant secundum esse et rationem. Secundum autem est, quod motus nihil aliud est nisi quod recipit id quod movetur a movente: nihil autem recipit motum nisi quod dat movens: dat autem quando movet: ergo moveri quod datur moto, et movere quod dat movens, sunt ejusdem essentiam: et motus videtur esse idem utrique ipsorum. Tertium antem, quod movens et motum differunt et opponuntur, praecipue si sint moventia, et mota physica: quia illa movent et moventur formis contrariis. Quartum autem est, quod differentium specie videntur esse diversae perfectiones et actus: et ita videtur alius esse motus sive actus moventis, et alius moli quod movetur.

Ista autem disputatio de plano solvi potest sic ut revocemus imaginationem motus quam superius posuimus, scilicet quod diximus motum esse sicut fluxum quemdam: sed quod diximus supra (luxum esse a termino motus, iterum hoc dicimus hic fluxum a movente in id quod movetur: et imaginemur hunc fluxum, sive sit in quantitate, sive in ubi, sive in qualitate, non esse interruptum neque ab cissum, sed continuum quem motor causat: et sicut a causa egredi fur ab ipso et mobile suscipit sic ipsum: et cum inter movens et motum nihil sit medium, ut probatur in septimo, tunc motus est continuus fluxus non habens distantiam inter movens et motum, semper a motore in mobile fluens: secundum enim hanc imaginationem siquidem movere, quod est fluxus motus a motore, et moveri quod est susceptio ejusdem fluxus a moto,

idem est in essentia, sicut spatium quod est inter duos terminos. Sed tamen quia movere non. tantum nominat motum illum fluxum, sed cum fluxu nominat esse fluxum a motore: et moveri non tantum dicit fluxum, sed cum fluxu conceptionem ejus in subjecto: motus autem non dicit nisi motum qui est ab uno in aliud: ideo movere non est moveri: et tamen motus est unus fluxus ejus qui est ejus quod est moveri, sicut spatium ab Athenis ad Thebas, et a Thebis ad Athenas. Unde et idem est in essentia, sed secundum tamen quod terminatum est ad Athenas, non est spatium terminatum ad. Thebas.

Et melius exemplum fuisset, si placuisset Aristoteli, radius inter solem et coloratum corpus: hic enim unus et idem est, sed tamen terminus ejus secundum quod est a sole fimdcnte ipsum, non. est receptio ejus in colorato: et ideo esse ipsius in fonte radii, et aliud est ab ipso esse ejus in subjecto recipiente ipsum quod est corpus coloratum . Et hoc exemplum communius est valde, quia sol non est in quo radius, sed est causa fundens ipsum coloratum, aut non est causa ejus, sed subjectum solum in quo est radius secundum esse proprium substantiae et non secundum naturam radii quam habet in sole a quo principiatur. Ita enim motus est unus in eo quod est movens et motum, principians a movente per id quod est movere, et receptus in eo quod movetur per esse motus: et cum motus est unus, et movere non est moveri, et motus quidem est in eo quod movetur sicut in subjecto recipiente, in eo autem quod movet, est sicut in causa motus a qua fluit et non sicut in subjecto.

Haec autem ut magis intelligantur, oportet scire quod omnc movens movet aut essentialiter, aut per accidens: et movens quidem per essentiam non nisi primum movens est, et ejus movere nihil aliud est nisi ab ipso fluere motum praeter id quod motui subjicitur: et illud movens est immobile dans cuncta moveri. Si autem movet per accidens, tune non movet per essentiam quae sit causa motus, sed per formam aliquam quae sit causa motus in ipso, sicut ignis movet per calorem qui est in ipso: et tunc illud movens movetur, sed non secundum quod est movens, ut prius dictum est: et ideo iterum in illo non est motus, sicut in subjecto in quantum est movens: sed motum esse in ipso est motum esse ab ipso, et non subjicitur motui, ita quod motus essentialiter sit in ipso: sed subjicitur causalitati motus: et hanc causalitatem motus nominat agens et movens: ideo non sequitur, quod ipsum moveatur si motus per essentiam fit in eo quod movetur, et ideo illud movetur.

Gum ergo quaeritur, in quo sit motus? Dicimus quod sicut in causa motus est in movente, et sicut in subjecto motus est in eo quod movetur. Et cum quaeritur, utrum movere et moveri sint actus diversi? Dicemus quod secundum quod significant nomina, sunt diversi: quia movere non solum dicit motum, sed dicit motum secundum quod est causa motus quae subjicitur causalitatis rationi motus, a qua fluit motus. Moveri autem non dicit solum motum, sed dicit esse motus secundum quod est in subjecto recipiente ipsum a movente. Si vero quaeritur, utrum movere et moveri sint motus unus? Dicemus quod fluxus essentialiter unus est, differens tamen peries esse et esse. Aliud est enim esse suum secundum quod est a movente, et aliud secundum quod est in eo quod movetur.

His dictis de plano intelligitur, quod solvendo hanc disputationem Aristoteles dicit quod non est inconveniens unius actum esse in altero, scilicet moventis in eo quod movetur: eo quod doctio quae est actus docentis, est a docente

in quo actu docens non subest nisi intentioni causae processus doctrinae ab ipso: et hic actus est in quodam subjecto non decisus neque interruptus inter causam ejus et subjectum suscipiens ipsum, quod subjectum est discipulus: et ideo est actus hujus agentis in hoc subjecto suscipiente. Simili modo praedicto nec prohibet unum motum qui essentialiter est continuus fluxus ab uno in aliud, eumdem numero in duobus esse, non idem in esse uno, sed sicut illud quod est essentia unum et secundum esse duo: et hoc modo comparatur potentia suscipiens actum illum qui est motus ad agens quod influit actum illum qui. est motus.

Secundum autem hanc solutionem ni- hil sequitur inconveniens: neque enim sequitur docentem addiscere, quamvis agere et pati idem motus in essentia sit: quia non sunt sic idem, quod habeant rationem unam. Diximus enim quod agere et pati non solum dicunt simplicem fluxum qui est motus, qui fluxus est inter movens et mobile a movente in mobile. Sed agere nominat fluxum illum secundum esse quo est a movente, et pati nominat eum secundum quod est receptus in mobili quod movetur: et ideo licet ipse sit fluxus unius, non tamen habet unam rationem quae dicit quid est esse, et est rei quidditas: sicut habet rationem unam indumentum et tunica secundum quod est indumentum, quia licet actio et passio dicant fluxum, unum tamen dicunt ipsum secundum diversum esse et esse, ut diximus: sed dicunt fluxum unum, sicut spatium unum dicit viam quae est a Thebis ad Athenas, et e converso, differentem solum per terminos, sicut prius dictum est. Similiter non sequitur inconveniens: quoniam quae sunt eadem, insunt eidem: hoc enim non sequitur, nisi de illis quorum quidditas est una: hoc au-

tem non sic est hic: hoc enim non est nisi fluxus unus, et quidditas est diversa: quia quidditas eorum est penes esse: et esse ejus secundum quod est a movente, aliud est ab esse ejus secundum quod est in eo quod movetur: et ideo propter identitatem fluxus non sequitur quod movens sit motum: et ideo etiam neque doctio est doctrina, neque addiscere est docere: sicut licet duorum distantium spatium idem sit in substantia, non tamen idem est propter hoc distare hinc et inde, et huc et illuc: quia distare inde huc et illuc, forte est ascensus: et distare hinc illuc, forte est descensus: sicut se habet distantia quae est inter coelum et terram, cujus licet idem sit spatium, tamen termini neque sunt idem, neque motus, neque potentia, neque natura.

Universaliter autem dicendo secundum hanc solutionem, neque doctio est doctrina, neque actio idem passioni proprie loquendo: sed fluxus cui haec insunt secundum diversos terminos erit motus: et ille est idem: motus enim quidam est unus et idem fluxus qui est hujus in hoc: hoc autem unum et idem hujus esse actum, est alterum secundum esse et rationem: est enim hujus ut causae, et est hujus ut subjecti suscipientis.

Dictum est ergo quid sit motus et universaliter et secundum partes. Dico autem secundum partes: quia data diffinitione universali motus non inde manifestata est diffinitio partium eo modo quo supra disseruimus inducendo de singulis unamquamque speciem motus, sicut diximus, quod alteratio est endelechia alterabilis secundum quod alterabile.

cum autem dictum sit de motu, quod est actus mobilis secundum quod est mobile, et quod est actus moventis secundum quod est movens, certissimum quod potest accipi de motu est, quod dicatur quod est utriusque actus et perfectio et universaliter et simpliciter secundum quod sunt hujusmodi: hoc enim dicit totam substantiam motus, secundum quod est fluxus a movente in illud quod movetur: et hoc competit unicuique specierum motus, sicut medicationi quae est perfectio medicantis et sanati, et aedificationi quae est perfectio aedificatoris et aedificii: eodem autem modo de unoquoque aliorum motuum.

Cum. ergo tres diffinitiones datae sint de motu, una quidem est magis dicens formam et substantiam motus, quae est quod est endelechia existentis in potentia secundum quod est in potentia: quia, endelechiam csse convenit motui secundum suam formam, quae cadit in praedicamento: et haec est certa satis. Alia est, quae est endelechia mobilis secundum quod est mobile, et est secundum proprium subjectum motus data, quae certior est quoad nos: quia motus cum inde habeat esse deficiens, magis certificatur nobis ex mobili quam ex seipso. Tertia est, quod est endelechia et moventis et mobilis, quae dicit totum quod est motus, secundum quod est fluxus a movente in mobile: et certissima, est, ista: quia in ea, certificatur nobis motus fara ex movente quam ex mobili. In quibus autem generibus sit motus, et qualiter de speciebus motus et de continuitate, et an factus est aliquando motus, et aliis quibusdam, in posterius considerandis dici habet: quia illa sciri non possunt nisi prius alia consequentia motum interponantur.